OSOBY 50+ W POLSCE

NA RYNKU PRACY –

SZANSE I ZAGRO

Ż

ENIA

Barbara Szatur-Jaworska

Instytut Polityki Społecznej

Uniwersytet Warszawski

Stadia rozwoju zawodowego według
D.E.Supera

do 14 lat:

ro

ś

ni

ę

cie

- identyfikacja w rodzinie i

w szkole

15-24 lata:

eksploracja

– „przymierzanie” roli

zawodowej w szkole i w pracy

25-44 lata:

stabilizacja

na wybranym polu

działania

45-64 lata: zachowanie

status quo

65 lat i wi

ę

cej:

schyłek

kariery – poszukiwanie

ról społecznych zast

ę

puj

ą

cych zawodow

ą

Liczba osób odchodz

ą

cych z rynku pracy

w wieku mi

ę

dzy 50 a 80 lat w 1997 r. -

Polska

WIEK

80

78

76

74

72

70

68

66

64

62

60

58

56

54

52

50

30000

20000

10000

0

m

ęż

czy

ź

ni

kobiety

Liczba osób odchodz

ą

cych z rynku pracy

w wieku mi

ę

dzy 50 a 80 lat w 2002 r. -

Polska

WIEK

80

78

76

74

72

70

68

66

64

62

60

58

56

54

52

50

40000

30000

20000

10000

0

m

ęż

czy

ź

ni

kobiety

Znaczenie pracy zawodowej dla człowieka

ź

ródło dochodów,

podstawowy czynnik okre

ś

laj

ą

cy miejsce

człowieka w strukturze społecznej,

zaspokajanie potrzeb psychospołecznych
(poczucie własnej warto

ś

ci i u

ż

yteczno

ś

ci,

samorealizacja),

ź

ródło kontaktów społecznych,

czynnik organizuj

ą

cy bud

ż

et czasu i

mobilizuj

ą

cy do systematycznej aktywno

ś

ci.

Czynniki ograniczające w krajach
rozwiniętych zatrudnienie osób
starzejących się i starych

1. uwarunkowania ekonomiczne i społeczne (m.in.

bezrobocie, ageism, wy

ż

sze koszty pracy starszych

pracowników, zapotrzebowanie rodzin na prac

ę

starzej

ą

cych si

ę

osób, systemy emerytalne

zach

ę

caj

ą

ce do stosunkowo wczesnego ko

ń

czenia

kariery zawodowej);

2. organizacja pracy i technologia (m.in. tempo pracy,

nowo

ś

ci techniczne, brak odpowiednich szkole

ń

dla

pracowników);

3. cechy osób starszych (m.in. relatywnie niski poziom

wykształcenia, zły stan zdrowia, kłopoty z adaptacj

ą

do

nowych warunków, zm

ę

czenie prac

ą

).

Mi

ę

dzynarodowa debata o zatrudnieniu

osób starzej

ą

cych si

ę

i starych

1980

– rekomendacja nr 162 MOP w sprawie

starszych pracowników

2000

– Karta Tury

ń

ska (G-8) Towards active

ageing

2000

- Des réformes pour une societé

vieillissante (OECD)

2001

– Sztokholm,

2002

– Barcelona: UE

2002

- II

Ś

wiatowe Zgromadzenie w sprawie

Starzenia si

ę

(ONZ)

Zasady polityki rynku pracy wg MOP

II

Ś

wiatowe Zgromadzenie w sprawie

Starzenia si

ę

(Madryt, 2002 r.)

Stopniowe i łagodne przechodzenie od aktywno

ś

ci do

bierno

ś

ci zawodowej i umo

ż

liwienie ludziom starszym

pozostawania aktywnymi tak długo, jak tego pragn

ą

.

Zapobieganie dyskryminacji ludzi starszych na rynku
pracy.

Umo

ż

liwienie osobom starszym udziału w kształceniu

ustawicznym.

Wykorzystywanie nowych technologii informatycznych i
komunikacyjnych do wł

ą

czania starszych osób w rynek

pracy.

Równe traktowanie przez systemy zabezpieczenia
społecznego kobiet i m

ęż

czyzn, mi

ę

dzy innymi w sprawie

wieku przechodzenia na emerytur

ę

.

Aktywna polityka społeczna

Unia Europejska

Sztokholm

: w 2010 r. wska

ź

nik

zatrudnienia w osób w wieku 55-64 lata
– 50% (2002 UE: 38,7%).

Barcelona

: do 2010 r. wzrost efektywnego

wieku emerytalnego o 5 lat tzn.
przeci

ę

tnie do 65,4 (2002 UE: 60,5).

Odrzucenie „kultury wcze

ś

niejszej

emerytury” i zach

ę

cenie osób starszych

do pozostawania na rynku pracy.

Zalecenia UE a sytuacja w Polsce

W Polsce w 2002 r. wska

ź

nik zatrudnienia osób

w wieku 55-64 lata wynosił 30% (40% -
m

ęż

czy

ź

ni i 22% kobiety).

W 2002 r. w Polsce przeszło na emerytury nie
wcze

ś

niej ni

ż

po osi

ą

gni

ę

ciu ustawowego wieku

emerytalnego tylko 13,5% kobiet i tylko 29%
m

ęż

czyzn.

Wska

ź

nik zatrudnienia w populacji 50+ -

Polska

0

10

20

30

40

50

60

70

ogółem

m

ęż

czy

ź

ni

kobiety

50-54

55-59

60-64

65+

0

10

20

30

40

50

60

70

ogółem

m

ęż

czy

ź

ni

kobiety

1992 (BAEL)

2001 (BAEL)

Stopa bezrobocia w populacji 50+ -
Polska

0

2

4

6

8

10

12

14

ogółem

50-54

55-59

60-64

65+

15+

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

ogółem

1992 (BAEL)

2001 (BAEL)

Czynniki ograniczaj

ą

ce aktywno

ść

osób

starszych na polskim rynku pracy

czynniki makroekomiczne i demograficzne;

uwarunkowania wynikaj

ą

ce z prowadzonej

polityki społecznej;

postawy uczestników rynku pracy;

uwarunkowania osobiste.

Ograniczenia aktywno

ś

ci - czynniki

makroekomiczne i demograficzne

wysoki poziom bezrobocia,

ogólny spadek poziomu aktywno

ś

ci ekonomicznej

Polaków,

spadek w latach 90. XX w. opłacalno

ś

ci produkcji rolnej;

modernizacja technologiczna polskiej gospodarki;

przyrost liczby ludno

ś

ci w wieku produkcyjnym (na

rynku pracy s

ą

dwa wy

ż

e demograficzne: z lat 50. i z

pocz

ą

tku lat 80. XX w.) powoduj

ą

cy spadek

zainteresowania zatrudnianiem osób w wieku
niemobilnym produkcyjnym i poprodukcyjnym.

Ograniczenia aktywno

ś

ci - uwarunkowania

wynikaj

ą

ce z prowadzonej polityki społecznej

ułatwienia – szczególnie w pierwszej połowie lat
90. XX w. – w przechodzeniu na wcze

ś

niejsze

emerytury i renty, z czego skorzystała ogromna
liczba osób obawiaj

ą

cych si

ę

zwolnie

ń

z pracy i

bezrobocia

wdra

ż

anie nowego systemu emerytalnego –

starzej

ą

cy si

ę

pracownicy decyduj

ą

si

ę

na

wcze

ś

niejsze odej

ś

cie z pracy, aby zd

ąż

y

ć

skorzysta

ć

z wygasaj

ą

cych przywilejów;

orzecznictwo polskich s

ą

dów pracy i

ubezpiecze

ń

społecznych (wiek emerytalny

niepodlegaj

ą

c

ą

dyskusji przyczyn

ą

uzasadniaj

ą

c

ą

wypowiedzenie umowy o prac

ę

).

Ograniczenia aktywno

ś

ci - postawy

uczestników rynku pracy

naciski ze strony pracodawców i
współpracowników na wcze

ś

niejsze

odchodzenie na emerytur

ę

,

niech

ęć

pracodawców do finansowania szkole

ń

starszych pracowników,

niech

ęć

pracodawców do zatrudniania nowych

pracowników w starszym wieku.

Ograniczenia aktywno

ś

ci - uwarunkowania

osobiste po stronie osób starszych

poziom wykształcenia starszych pracowników ni

ż

szy w

porównaniu z młodszymi,

niedostosowanie kwalifikacji zawodowych osób starszych
do obecnych potrzeb gospodarki,

zły stan zdrowia osób starzej

ą

cych si

ę

i starych,

ograniczaj

ą

cy ich zdolno

ść

do pracy,

zm

ę

czenie prac

ą

i ch

ęć

odpoczynku na emeryturze lub

rencie,

obawy przed zwolnieniem z pracy i staniem si

ę

osob

ą

bezrobotn

ą

, wywołane przez niepewno

ść

sytuacji na rynku

pracy,

ch

ęć

– szczególnie dotyczy to kobiet – zaj

ę

cia si

ę

wnukami

i pomagania dorosłym dzieciom w sprawach domowych.

Osoby 50+ jako zasób rynku pracy

do

ś

wiadczenie,

skoncentrowanie na pracy (obowi

ą

zki rodzinne

mniejsze ni

ż

w przypadku osób maj

ą

cych małe

dzieci),

dokładno

ść

i zdyscyplinowanie,

lojalno

ść

wobec pracodawcy i przywi

ą

zanie do

miejsca pracy,

lepsze zrozumienie potrzeb starzej

ą

cej si

ę

populacji klientów.

Osoby 50+ jako aktorzy rynku pracy

podmioty

publiczne

pracodawcy

człowiek

starzejący się

związki

zawodowe

media

organizacje

pozarządowe