TEORIE FINANSÓW PUBLICZNYCH



SAMODZIELNOŚĆ FINANSOWA JST oznacza swobodę

podejmowania decyzji finansowych przez te jednostki odnoszącą

się do pozyskiwania dochodów, wydatkowania środków oraz

organizacji i prowadzenia ich gospodarki finansowej. Jest to

kategoria, która nie oznacza konieczności tworzenia własnych

dochodów, ale swobodę dysponowania nimi nawet wówczas,

kiedy pochodzą z budżetu państwa.



W takim ujęciu można wyróżnić następujące rodzaje

samodzielności finansowej JST:

◦

samodzielność dochodową;

◦

samodzielność wydatkową;

◦

samodzielność mieszaną (dochodowo-wydatkową).



SAMODZIELNOŚĆ DOCHODOWA (inaczej: WŁADZTWO DOCHODOWE)

to uprawnienia, jakie ma dany organ w zakresie polityki fiskalnej na

terenie, na którym funkcjonuje dana JST.



Obejmuje uprawnienia JST do:

◦

kształtowania zasad konstrukcji danin publicznych (stawek podatku,

elementów konstrukcyjnych takich jak zwolnienia, ulgi, umorzenia);

◦

kształtowanie zasad ich poboru (rocznie, miesięcznie, kwartalnie itd.);

◦

zaniechania poboru niektórych danin publicznych – dochody fakultatywne

– np. opłata od posiadania psów;

◦

pozyskiwania dochodów;

◦

występowania z inicjatywą wobec innych dysponentów środków

publicznych o przekazywanie środków.



Niestety, większość decyzji co do wyposażania JST w określone

źródła zasilania należy zaliczyć do czynników egzogenicznych.

Wpływ organów samorządowych na to, jakie podatki i opłaty lokalne

zaliczą do swoich dochodów własnych, jak wysokie będą stawki

udziałów, według jakich zasad przydzielane będą subwencje, w jakim

zakresie mogą występować na rynkach pożyczkowych w praktyce jest

znikomy.



SAMODZIELNOŚĆ WYDATKOWA - polega na swobodzie w

zakresie rodzaju wydatków i sposobu ich dokonywania.



Sprowadza się do:

◦

wyboru kierunku wydatków (ustalania priorytetów),

◦

struktury wydatków,

◦

gospodarowania przejętym majątkiem,

◦

kształtowania się salda budżetu,

◦

zasad zadłużania się, a zatem zaciągania pożyczek, kredytów

bankowych, emisji papierów wartościowych.



Podstawową rolę odgrywa tutaj możliwość swobodnego

decydowania przez organy władzy o kierunkach

rozdysponowania zgromadzonych środków publicznych.



Można spotkać się ze stwierdzeniem, że samodzielność dochodowa jest tu
ważniejsza od samodzielności wydatkowej, a nawet czasem utożsamiana z
samodzielnością w ogóle.



Dzieje się tak dlatego, że poziom dochodów własnych umożliwia JST
podejmowanie samodzielnych decyzji, natomiast korzystanie ze środków
uzyskiwanych w formie dotacji lub subwencji może wiązać się ze stosowaniem
przez państwo pośrednich lub bezpośrednich form oddziaływania na gospodarkę
samorządu terytorialnego.



Teza ta nie jest jednak akceptowana przez wszystkich ekonomistów. Można
spotkać się ze stwierdzeniem, że władze lokalne chcą w większym stopniu
uczestniczyć w podziale dochodów uzyskiwanych na szczeblu centralnych
(poprzez zwiększone subwencje lub udziały w podatkach dochodowych), ale
wcale nie domagają się większej władzy, np. w zakresie ustalania podatków. Jest
to zrozumiałe z politycznego i psychologicznego punktu widzenia, że władze
lokalne nie chcą być obarczane w oczach opinii społecznej winą za nadmierny
fiskalizm.

UDZIAŁ DOCHODÓW WŁASNYCH

SENSU STRICTE

W STRUKTURZE DOCHODÓW JST

Do kategorii dochodów własnych

sensu stricte

JST

zaliczamy:



dochody z podatków samorządowych,



dochody z opłat lokalnych,



wpływy z samoopodatkowania się mieszkańców gminy,



dochody z majątku,



dochody z prowadzonej działalności gospodarczej,



dochody jednostek budżetowych.



Dla mierzenia stopnia samodzielności finansowej używa się

wskaźnika, jakim udział dochodów własnych

sensu stricte

strukturze dochodów JST



PAŃSTWA O DUŻEJ SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ – wskaźnik

udziału dochodów własnych

sensu stricte

w strukturze dochodów

JST powyżej 50%;



PAŃSTWA O ŚREDNIEJ SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ – wskaźnik

udziału dochodów własnych

sensu stricte

w strukturze dochodów

JST od 35 do 50%;



PAŃSTWA O MAŁEJ SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ – wskaźnik

udziału dochodów własnych

sensu stricte

w strukturze dochodów

JST poniżej 35%.



Dla mierzenia zakresu decentralizacji używa się

wskaźnika, jakim jest relacja wydatków lokalnych do PKB

(niekiedy również udziału wydatków lokalnych w

wydatkach publicznych).



PAŃSTWA O WYSOKIM STOPNIU DECENTRALIZACJI –

wskaźnik wydatki lokalne do PKB powyżej 15%;



PAŃSTWA O ŚREDNIM STOPNIU DECENTRALIZACJI –

wskaźnik wydatki lokalne do PKB między 15 i 10%;



PAŃSTWA O NISKIM STOPNIU DECENTRALIZACJI – wskaźnik

wydatki lokalne do PKB poniżej 10%;