SAMODZIELNOŚĆ FINANSOWA JST oznacza swobodę
podejmowania decyzji finansowych przez te jednostki odnoszącą
się do pozyskiwania dochodów, wydatkowania środków oraz
organizacji i prowadzenia ich gospodarki finansowej. Jest to
kategoria, która nie oznacza konieczności tworzenia własnych
dochodów, ale swobodę dysponowania nimi nawet wówczas,
kiedy pochodzą z budżetu państwa.
W takim ujęciu można wyróżnić następujące rodzaje
samodzielności finansowej JST:
◦
samodzielność dochodową;
◦
samodzielność wydatkową;
◦
samodzielność mieszaną (dochodowo-wydatkową).
© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
20
SAMODZIELNOŚĆ DOCHODOWA (inaczej: WŁADZTWO DOCHODOWE)
to uprawnienia, jakie ma dany organ w zakresie polityki fiskalnej na
terenie, na którym funkcjonuje dana JST.
Obejmuje uprawnienia JST do:
◦
kształtowania zasad konstrukcji danin publicznych (stawek podatku,
elementów konstrukcyjnych takich jak zwolnienia, ulgi, umorzenia);
◦
kształtowanie zasad ich poboru (rocznie, miesięcznie, kwartalnie itd.);
◦
zaniechania poboru niektórych danin publicznych – dochody fakultatywne
– np. opłata od posiadania psów;
◦
pozyskiwania dochodów;
◦
występowania z inicjatywą wobec innych dysponentów środków
publicznych o przekazywanie środków.
Niestety, większość decyzji co do wyposażania JST w określone
źródła zasilania należy zaliczyć do czynników egzogenicznych.
Wpływ organów samorządowych na to, jakie podatki i opłaty lokalne
zaliczą do swoich dochodów własnych, jak wysokie będą stawki
udziałów, według jakich zasad przydzielane będą subwencje, w jakim
zakresie mogą występować na rynkach pożyczkowych w praktyce jest
znikomy.
© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
21
SAMODZIELNOŚĆ WYDATKOWA - polega na swobodzie w
zakresie rodzaju wydatków i sposobu ich dokonywania.
Sprowadza się do:
◦
wyboru kierunku wydatków (ustalania priorytetów),
◦
struktury wydatków,
◦
gospodarowania przejętym majątkiem,
◦
kształtowania się salda budżetu,
◦
zasad zadłużania się, a zatem zaciągania pożyczek, kredytów
bankowych, emisji papierów wartościowych.
Podstawową rolę odgrywa tutaj możliwość swobodnego
decydowania przez organy władzy o kierunkach
rozdysponowania zgromadzonych środków publicznych.
© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
22
Można spotkać się ze stwierdzeniem, że samodzielność dochodowa jest tu
ważniejsza od samodzielności wydatkowej, a nawet czasem utożsamiana z
samodzielnością w ogóle.
Dzieje się tak dlatego, że poziom dochodów własnych umożliwia JST
podejmowanie samodzielnych decyzji, natomiast korzystanie ze środków
uzyskiwanych w formie dotacji lub subwencji może wiązać się ze stosowaniem
przez państwo pośrednich lub bezpośrednich form oddziaływania na gospodarkę
samorządu terytorialnego.
Teza ta nie jest jednak akceptowana przez wszystkich ekonomistów. Można
spotkać się ze stwierdzeniem, że władze lokalne chcą w większym stopniu
uczestniczyć w podziale dochodów uzyskiwanych na szczeblu centralnych
(poprzez zwiększone subwencje lub udziały w podatkach dochodowych), ale
wcale nie domagają się większej władzy, np. w zakresie ustalania podatków. Jest
to zrozumiałe z politycznego i psychologicznego punktu widzenia, że władze
lokalne nie chcą być obarczane w oczach opinii społecznej winą za nadmierny
fiskalizm.
© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
23
UDZIAŁ DOCHODÓW WŁASNYCH
SENSU STRICTE
W STRUKTURZE DOCHODÓW JST
Do kategorii dochodów własnych
sensu stricte
JST
zaliczamy:
dochody z podatków samorządowych,
dochody z opłat lokalnych,
wpływy z samoopodatkowania się mieszkańców gminy,
dochody z majątku,
dochody z prowadzonej działalności gospodarczej,
dochody jednostek budżetowych.
© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
24
UDZIAŁ DOCHODÓW WŁASNYCH
SENSU STRICTE
W STRUKTURZE DOCHODÓW JST
© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
25
Struktura dochodów budżetowych JST w 2010 r. (w %)
Dla mierzenia stopnia samodzielności finansowej używa się
wskaźnika, jakim udział dochodów własnych
sensu stricte
w
strukturze dochodów JST
PAŃSTWA O DUŻEJ SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ – wskaźnik
udziału dochodów własnych
sensu stricte
w strukturze dochodów
JST powyżej 50%;
PAŃSTWA O ŚREDNIEJ SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ – wskaźnik
udziału dochodów własnych
sensu stricte
w strukturze dochodów
JST od 35 do 50%;
PAŃSTWA O MAŁEJ SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ – wskaźnik
udziału dochodów własnych
sensu stricte
w strukturze dochodów
JST poniżej 35%.
© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
26
Dla mierzenia zakresu decentralizacji używa się
wskaźnika, jakim jest relacja wydatków lokalnych do PKB
(niekiedy również udziału wydatków lokalnych w
wydatkach publicznych).
PAŃSTWA O WYSOKIM STOPNIU DECENTRALIZACJI –
wskaźnik wydatki lokalne do PKB powyżej 15%;
PAŃSTWA O ŚREDNIM STOPNIU DECENTRALIZACJI –
wskaźnik wydatki lokalne do PKB między 15 i 10%;
PAŃSTWA O NISKIM STOPNIU DECENTRALIZACJI – wskaźnik
wydatki lokalne do PKB poniżej 10%;
© Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
27
28