1

1.

WSTĘP

We wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej edukacja szkolna to

pierwszy, obowiązkowy etap kształcenia. Jednak między poszczególnymi

krajami występują duże różnice strukturalno-programowe i kulturowo -

religijne. Republika Federalna Niemiec, jako jeden z krajów członkowskich Unii, ma

najbardziej rozbudowaną sieć szkolnictwa i możliwości zdobycia pełnej satysfakcji

zawodowej, a mimo to jest jednym z państw o najwyższej stopie bezrobocia w Europie.

System szkolnictwa w Niemczech jest

zdecentralizowany

, co oznacza, że każdy

z krajów związkowych, zwanych landami, samodzielnie kształtuje własną strukturę oświaty,

zakres obowiązku szkolnego, programy i podstawy organizacji pracy oświatowej.

Ujednoliceniem struktur szkolnictwa niemieckiego- pod względem prawnym

i merytorycznym - zajmuje się wiele instytucji integracyjnych.

2.

TYPY SZKÓŁ W NIEMCZECH

W Niemczech nauka jest obowiązkowa dla wszystkich obywateli poniżej 18 roku

życia, edukacja ogólna i zawodowa trwa 12 lat, a zaczyna się w wieku 6 lat.

1

Grundschule

(szkoła podstawowa) trwa 4 lata. Pod koniec szkoły podstawowej nauczyciel na podstawie

ocen pomaga podjąć rodzicom decyzję, gdzie uczeń będzie kontynuował naukę. Do wyboru

są trzy szkoły: Gymnasium (gimnasium), Realschule (szkoła realna) oraz Hauptschule (szkoła

główna). Każdą ze szkół kończy inny egzamin: w gimnazjum, które trwa 9 lat jest Abitur

(matura), w Realschule, które trwa 6 lat, tzw. Mittlere Reife, w Hauptschule trwającej 5 lat,

tzw. Hauptschulabschluss. Dalsza edukacja zależy już od tego jaką ze szkół się ukończyło. Po

Gimnazjum można studiować lub w celu szybszego uzyskania zawodu - iść do dwuletniej

szkoły zawodowej. Po Hauptschule wystarczą jeszcze 3 lata w Berufschule (szkole

zawodowej) i ma się zawód. Można także uczyć się dalej, np. w Berufoberschule. Po jej

skończeniu można jeszcze pójść na studia. Alternatywą dla Hauptschule jest Realschule, trwa

ono rok dłużej i również można po niej uczyć się w szkole zawodowej. Realschule daje

szansę wybrania dwuletniej Fachoberschule, po której można studiować.

1

Naukę rozpoczynają tylko te dzieci, które ukończyły do lipca 6 rok życia.

2

W niemieckim systemie szkolnym można najogólniej, wyodrębnić następujące szczeble:

1) przedszkole i tzw. klasy wstępne (Kindergarten und s.g.:Vorklassen)

2) szkoła podstawowa (Grundschule)

3) szkoła średnia I stopnia (Hauptschule, Realschule, Gymnasium 5-10 Klasse)

4) szkoła średnia II stopnia (Berufschule, Berufsfachhochschule, Fachoberschule)

5) szkoła wyższa (Hochschule)

2.1

PRZEDSZKOLE I TZW. KLASY WSTĘPNE

Edukacja przedszkolna obejmuje dzieci w wieku 3-6 lat i nie jest obowiązkowa. Nosi nazwę

Kindergarten (ogródki dziecięce).W kilku landach i w niewielkiej liczbie szkół istnieją klasy

przedszkolne, tzw. Vorklassen, włączone do szkół podstawowych i przyjmujące dzieci

pięcioletnie. Sześciolatki podlegające obowiązkowi szkolnemu, ale nie przygotowane jeszcze

do nauki szkolnej, są zobowiązane do uczęszczania do tzw. szkolnych ośrodków dziecięcych

Schulkindergarten, gdzie wyrównuje się wszelkie deficyty rozwojowe, wspierające rozwój

poprzez zabawę.

2.2

SZKOŁA PODSTAWOWA

Grundschule, czyli szkoła podstawowa, stanowi wspólne ogniwo edukacji szkolnej. Nauka

w niej trwa 4 lata (od 6 do 10 r. życia w większości landów), w mniejszych krajach

związkowych obejmuje klasy 1-6, czyli nauka trwa 6 lat. Po jej ukończeniu nie otrzymuje się

świadectwa ukończenia nauki.

3

2.3

SZKOŁA ŚREDNIA I STOPNIA

Po ukończeniu czteroletniej szkoły podstawowej uczeń przechodzi do szkoły średniej

l stopnia, w której dwa pierwsze lata nauki stanowią tzw. fazę orientacji. Celem tego etapu

jest kontynuowanie nauki rozpoczętej w szkole podstawowej i udzielenie uczniowi pomocy

w wyborze dalszej drogi edukacji. Szczebel orientacji może być realizowany w następujących

typach szkół:

1) szkoła główna (Hauptschule)

2) szkoła realna (Realschule)

3) gimnazjum (Gymnasium)

4) szkoła całościowa (Gesamtschule)

Szkoła główna - Hauptschule jest szkołą średnią l stopnia, obejmującą klasy 5-9 (7-9

w niektórych landach). W wielu krajach związkowych można dobrowolnie ukończyć 10

klasę. W pięcioletniej szkole głównej dzieci uzyskują wykształcenie minimalne, wiedzę

ogólną bliską praktyce i zawodowi. Świadectwo ukończenia szkoły głównej uprawnia do

kontynuowania nauki w szkole zawodowo-specjalistycznej (Berufsfachschule), na wyższym

szczeblu szkoły specjalistycznej (Fachoberschule), w szkole zawodowej (Berufchule), lub do

zakładowego kształcenia zawodowego. W szkole głównej możliwe jest uzupełnienie

świadectwa równoważnego ze świadectwem szkoły realnej (po 10 klasie), co teoretycznie

uprawnia do przejścia do gimnazjum, jednak wymaga od ucznia dużej pracy (wysoka średnia

ocen). Praktycznie więc możliwości zdobycia matury są ograniczone.

top

Szkoła realna - Realschułe to szkoła średnia l stopnia, kształcąca uczniów klas 5-10 (7-10).

Ukończenie ogólnokształcącej szkoły realnej uprawnia do nauki zawodu w szkole

zawodowej, szkoły zawodowej specjalistycznej na wyższym szczeblu (Fachoberschule) lub

do dalszej nauki w 11 klasie gimnazjum i zdobycia matury.

Gimnazjum - Gymnasium, jest formą kształcenia obejmującą pełny cykl szkoły średniej

(pierwszy i drugi stopień), choć nie wszystkie realizują szczebel orientacji. Gimnazjum

obejmuje klasy od 5 do 12/13 (od 7 do 12/13). Ze względu na mnogość informacji i tworzące

się nowe specjalizacje zawodowe gimnazja są profilowane. Na etapie szkoły średniej l stopnia

(klasy 5-10) nauczanie w gimnazjum odbywa się w systemie jednolitym dla całej klasy. W

wyższych klasach gimnazjalnych (11) uczniowie przechodzą do tzw. fazy kursowej, gdzie

każdy musi zaliczyć kursy podstawowe i wybrane kursy intensywne.

4

Z momentem ukończenia 10 klasy gimnazjum uczniowie otrzymują automatycznie

świadectwo ukończenia szkoły realnej. Nauka w gimnazjum kończy się w 13 (lub 12) klasie

zdaniem matury z 4 przedmiotów. Świadectwo dojrzałości (Abitur) upoważnia do studiów

uniwersyteckich.

Szkoła całościowa - Gesamtschule, nazywana również szkołą rozszerzoną mieszaną zbiorową

i ogólną obejmuje klasy 5-13. Jest to szkoła alternatywna dla trzech typów szkół: głównej,

realnej i gimnazjum, gdyż je jednoczy. Pozwala na przesunięcie w czasie decyzji o wyborze

kierunku kształcenia.

2.4

SZKOŁA ŚREDNIA II STOPNIA

Szkoła średnia II stopnia, oprócz wyższych klas gimnazjalnych, obejmuje szkoły zawodowe

o wielu specjalnościach. Są to przede wszystkim:

 szkoła zawodowa (Berufschule) dla uczniów, którzy jednocześnie uczą się i pracują

 podstawowe kształcenie zawodowe (Berufsgrundbildung)- są to roczne kursy

przygotowania zawodowego i podstawowego kształcenia zawodowego

 szkoła zawodowa specjalistyczna (Berufsfachschule) o pełnym wymiarze czasowym

 średnia szkoła zawodowa (Fachoberschule) - jest to wyższy szczebel szkoły

specjalistycznej (sprofilowanej).

2.5

SZKOŁA WYŻSZA

Do szkolnictwa wyższego w Niemczech zaliczamy następujące placówki:



uniwersytety (Universitäten)



wyższe szkoły zawodowe (Fachhochsculen)



wyższe szkoły administracji (Verwaltungsfachhochschulen)



szkoły teologiczne (theologische Schulen)



wyższe szkoły pedagogiczne (pädagogischen Hochschulen)



wyższe szkoły zintegrowane (Gesamthochschulen)

5

STRUKTURA SYSTEMU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO

System szkolnictwa wyższego Niemiec składał się w 1999 r. z 344 uczelni, w tym 115

uniwersytetów i innych równoważnych uczelni, 46 kolegiów sztuki i muzyki oraz łącznie 183

Fachhochschulen (wyższe szkoły zawodowe) i Verwaltungsfachhochschulen (wyższe szkoły

kształcenia administracyjnego).

Termin „uniwersytet”, poza tradycyjnymi uniwersytetami, obejmuje również uniwersytety

techniczne (Technische Hochschulen), specjalizujące się w naukach przyrodniczych

i inżynierskich, oraz Gesamthochschulen. Te ostatnie istnieją tylko w Hesji i Północnej

Westfalii i mogą być traktowane jako specjalny typ uniwersytetu. Używają one obecnie

w swojej nazwie słowa „uniwersytet”. Gesamthochschulen prowadzą zarówno studia

akademickie, jak i studia zawodowe typu oferowanych w Fachhochschulen, a ponadto

trwające 3-4 lata tzw. studia zintegrowane. Równoważne uniwersytetom są także instytucje

oferujące ograniczony zakres kierunków studiów, jak kolegia teologiczne i pedagogiczne. Te

ostatnie istnieją wciąż tylko w Badenii-Wirtembergii, w pozostałych landach zostały

włączone do uniwersytetów lub powiększone tak, aby mogły oferować większy zakres

kierunków studiów.

Wyższe szkoły zawodowe (Fachhochschulen) wprowadzono w 1970/71 r. jako nowy rodzaj

uczelni w systemie niemieckiego szkolnictwa wyższego. Charakteryzują się one praktyczną

orientacją oferowanej edukacji, mają zwykle w programie studiów semestr praktyki

zawodowej, a profesorowie, oprócz kwalifikacji akademickich, muszą posiadać

doświadczenie zawodowe zdobyte poza szkolnictwem wyższym. W 1998 r. 47

Fachhochschulen nie było utrzymywanych ze środków publicznych, ale podlegało w dużym

stopniu tym samym przepisom, co państwowe Fachhochschulen. Uczelnie te różnią się

znacznie między sobą pod względem wielkości, liczby studentów oraz liczby oferowanych

kierunków studiów. Poszczególne Fachhochschulen mają specyficzny regionalny charakter

lub szczególny obszar specjalizacji. Szczególną rolę odgrywa 30 Fachhochschulen

w

dziedzinie

administracji

publicznej

(Verwaltungsfachhochschulen),

kształcących

urzędników państwowych wyższej rangi. Są one utrzymywane przez federację lub landy, a

ich studenci posiadają status „odwoływalnego” (revocable) urzędnika państwowego.

6

UNIWERSYTETY

Podstawową jednostką organizacyjną wyższej uczelni jest departament (Fachbereich),

który w niektórych landach jest nazywany wydziałem (Fakultät). Uniwersytetem kieruje

rektor (urząd rektora) lub prezydent (urząd prezydenta). Rektor jest wybierany spośród

profesorów zatrudnionych w uczelni na kadencję trwającą 4-6 lat. Zmiany w statutach

niektórych uczelni stworzyły możliwości wyboru na stanowisko prezydenta osoby spoza

uczelni. Każdy, kto ukończył wyższą uczelnię i posiada niezbędne doświadczenie zawodowe,

zwłaszcza w sprawach akademickich lub administracji, może być powołany na to stanowisko.

Kadencja na stanowisku prezydenta trwa również 4-6 lat. Rektor lub prezydent są wspierani w

swoich obowiązkach przez kanclerza, będącego wysokiej rangi urzędnikiem

odpowiedzialnym za kierowanie administracją uczelni i budżet.

Na poziomie uczelni funkcjonują dwa ciała kolegialne, z których pierwsze nosi nazwę rady

(Konzil), konwencji (Konvent) lub zgromadzenia (Versammlung), drugie zaś nazywa się

senatem. Obydwu ciałom przewodniczy rektor. Rada uczelni składa się z przedstawicieli

profesorów, pozostałych pracowników akademickich, pracowników nieakademickich

i studentów, przy czym profesorowie mają ustawowo zagwarantowaną większość w radzie.

Rada uchwala statut i wybiera rektora lub prezydenta.

STUDIA I STUDENCI

Studia uniwersyteckie na większości kierunków trwają 8-10 semestrów i prowadzą do

przyznania pierwszego stopnia akademickiego, przy czym studia na medycynie trwają 6 lat

i 3 miesiące. Jednak wielu studentów potrzebuje do ukończenia swoich studiów 1-2 lat

więcej. Łączny standardowy okres studiów na wprowadzone ostatnio stopnie bachelor

i master nie powinien przekroczyć 5 lat, w tym 3 do maksimum 4 lat na stopień bachelor i 1-2

lat na stopień master.

W niemieckim systemie szkolnictwa wyższego istnieją trzy rodzaje nadawanych pierwszych

stopni akademickich, w przybliżeniu uznawanych za równoważne: Diplom, Magister i

egzamin państwowy (Staatsprüfung).

Studia prowadzące do egzaminu na dyplom (Diplomprüfung) i przyznania stopnia Diplom są

nieco bardziej zorientowane zawodowo i koncentrują się na jednym przedmiocie. Stopień ten

dominuje w naukach przyrodniczych, technicznych (inżynieryjnych) i społecznych, np.

w psychologii: Diplom-Psychologe (psycholog dyplomowany).

Studia prowadzące do egzaminu magisterskiego (Magisterprüfung) obejmują połączenie kilku

przedmiotów (zwykle jeden główny i dwa dodatkowe lub trzy przedmioty o takiej samej

7

wadze). Stopień ten jest przyznawany przeważnie w naukach humanistycznych i sztukach

wyzwolonych, np. magister sztuki (Magister Artium – M.A.).

Na zakończenie studiów, na niektórych kierunkach prowadzących do wykonywania ważnych

ze społecznego punktu widzenia zawodów, trzeba zdać pierwszy egzamin państwowy.

Dotyczy to medycyny (stomatologii), medycyny weterynaryjnej, farmacji, chemii żywności,

prawa i edukacji. Stopień ten oznacza pozytywne zakończenie studiów.

Po pewnym okresie praktyki zawodowej posiadacze pierwszego egzaminu państwowego,

zwłaszcza przyszli prawnicy i nauczyciele, przechodzą drugą fazę szkolenia, zwaną

Vorbereitungsdienst, kończącą się drugim egzaminem państwowym. Dopiero zdanie drugiego

egzaminu państwowego uprawnia do samodzielnego uprawiania zawodu i uzyskania statusu

urzędnika państwowego.

Aby zapewnić minimalne standardy nadawanych stopni, przewiduje się zarówno ich

akredytację, jak i zatwierdzanie programów studiów przez państwo. W tym celu Stała

Konferencja Ministrów Edukacji i Spraw Kulturowych Landów postanowiła w 1998 r.

ustanowić Ogólnokrajową Radę Akredytacyjną.

Doktorat przyznaje się na podstawie pracy wykonanej dzięki niezależnym badaniom i zdaniu

ustnych egzaminów zwanych Rigorosum. Ustne egzaminy mogą być zastąpione publiczną

obroną pracy.

Studia w Fachhochschulen trwają 8 semestrów, w tym 1-2 semestry praktyki zawodowej. Do

ich ukończenia, studenci potrzebują w praktyce średnio 1 lub 2 semestrów więcej. Na

zakończenie studiów przyznaje się dyplom.

W roku akademickim 1998/99 w uczelniach niemieckich studiowało 1 801 200 studentów

(166 000 to obcokrajowcy – 9,2 proc.), w tym w uniwersytetach – 1 335 000, w kolegiach

artystycznych i muzycznych – 29 800, a w Fachhochschulen – 436 400.

Studenci w roku akademickim 1998/99

studenci
uniwersytetów

studenci
kolegiów art. I
muz.

studenci
Fachhochschul
en

8

ANNA ŚMIEJA

BEATA URBAŃSKA

BEATA JAKUBSKA

GRUPA II B

3.

AWANS ZAWODOWY

Po skończeniu studiów każdy przyszły nauczyciel musi odbyć dwuletni staż zawodowy

(Referendat), który w praktyczny sposób przygotowuje go do wykonywania zawodu. W tym

czasie kształci się on dalej uczestnicząc w seminariach. Po zakończeniu stażu zdaje on

egzamin państwowy, tzw.II. Staatsexamen. Następnie otrzymuje kwalifikacje nauczyciela

kontraktowego, które nie zapewniają mu jeszcze stałego zatrudnienia. Dalsza praca polega na

gromadzeniu dokumentacji informującej o osiągnięciach i sukcesach zawodowych, co

pozwala na otrzymanie awansu automatycznego (Oberstudienrat).

SPIS TREŚCI:

1.

WSTĘP .................................................................................................... 1

2.

TYPY SZKÓŁ W NIEMCZECH ............................................................. 1

2.1

PRZEDSZKOLE I TZW. KLASY WSTĘPNE .................................... 2

2.2

SZKOŁA PODSTAWOWA ................................................................ 2

2.3

SZKOŁA ŚREDNIA I STOPNIA ........................................................ 3

2.4

SZKOŁA ŚREDNIA II STOPNIA....................................................... 4

2.5

SZKOŁA WYŻSZA ............................................................................ 4

3.

AWANS ZAWODOWY .......................................................................... 8

9