1
1.
WSTĘP
We wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej edukacja szkolna to
pierwszy, obowiązkowy etap kształcenia. Jednak między poszczególnymi
krajami występują duże różnice strukturalno-programowe i kulturowo -
religijne. Republika Federalna Niemiec, jako jeden z krajów członkowskich Unii, ma
najbardziej rozbudowaną sieć szkolnictwa i możliwości zdobycia pełnej satysfakcji
zawodowej, a mimo to jest jednym z państw o najwyższej stopie bezrobocia w Europie.
System szkolnictwa w Niemczech jest
zdecentralizowany
, co oznacza, że każdy
z krajów związkowych, zwanych landami, samodzielnie kształtuje własną strukturę oświaty,
zakres obowiązku szkolnego, programy i podstawy organizacji pracy oświatowej.
Ujednoliceniem struktur szkolnictwa niemieckiego- pod względem prawnym
i merytorycznym - zajmuje się wiele instytucji integracyjnych.
2.
TYPY SZKÓŁ W NIEMCZECH
W Niemczech nauka jest obowiązkowa dla wszystkich obywateli poniżej 18 roku
życia, edukacja ogólna i zawodowa trwa 12 lat, a zaczyna się w wieku 6 lat.
1
Grundschule
(szkoła podstawowa) trwa 4 lata. Pod koniec szkoły podstawowej nauczyciel na podstawie
ocen pomaga podjąć rodzicom decyzję, gdzie uczeń będzie kontynuował naukę. Do wyboru
są trzy szkoły: Gymnasium (gimnasium), Realschule (szkoła realna) oraz Hauptschule (szkoła
główna). Każdą ze szkół kończy inny egzamin: w gimnazjum, które trwa 9 lat jest Abitur
(matura), w Realschule, które trwa 6 lat, tzw. Mittlere Reife, w Hauptschule trwającej 5 lat,
tzw. Hauptschulabschluss. Dalsza edukacja zależy już od tego jaką ze szkół się ukończyło. Po
Gimnazjum można studiować lub w celu szybszego uzyskania zawodu - iść do dwuletniej
szkoły zawodowej. Po Hauptschule wystarczą jeszcze 3 lata w Berufschule (szkole
zawodowej) i ma się zawód. Można także uczyć się dalej, np. w Berufoberschule. Po jej
skończeniu można jeszcze pójść na studia. Alternatywą dla Hauptschule jest Realschule, trwa
ono rok dłużej i również można po niej uczyć się w szkole zawodowej. Realschule daje
szansę wybrania dwuletniej Fachoberschule, po której można studiować.
1
Naukę rozpoczynają tylko te dzieci, które ukończyły do lipca 6 rok życia.
2
W niemieckim systemie szkolnym można najogólniej, wyodrębnić następujące szczeble:
1) przedszkole i tzw. klasy wstępne (Kindergarten und s.g.:Vorklassen)
2) szkoła podstawowa (Grundschule)
3) szkoła średnia I stopnia (Hauptschule, Realschule, Gymnasium 5-10 Klasse)
4) szkoła średnia II stopnia (Berufschule, Berufsfachhochschule, Fachoberschule)
5) szkoła wyższa (Hochschule)
2.1
PRZEDSZKOLE I TZW. KLASY WSTĘPNE
Edukacja przedszkolna obejmuje dzieci w wieku 3-6 lat i nie jest obowiązkowa. Nosi nazwę
Kindergarten (ogródki dziecięce).W kilku landach i w niewielkiej liczbie szkół istnieją klasy
przedszkolne, tzw. Vorklassen, włączone do szkół podstawowych i przyjmujące dzieci
pięcioletnie. Sześciolatki podlegające obowiązkowi szkolnemu, ale nie przygotowane jeszcze
do nauki szkolnej, są zobowiązane do uczęszczania do tzw. szkolnych ośrodków dziecięcych
Schulkindergarten, gdzie wyrównuje się wszelkie deficyty rozwojowe, wspierające rozwój
poprzez zabawę.
2.2
SZKOŁA PODSTAWOWA
Grundschule, czyli szkoła podstawowa, stanowi wspólne ogniwo edukacji szkolnej. Nauka
w niej trwa 4 lata (od 6 do 10 r. życia w większości landów), w mniejszych krajach
związkowych obejmuje klasy 1-6, czyli nauka trwa 6 lat. Po jej ukończeniu nie otrzymuje się
świadectwa ukończenia nauki.
3
2.3
SZKOŁA ŚREDNIA I STOPNIA
Po ukończeniu czteroletniej szkoły podstawowej uczeń przechodzi do szkoły średniej
l stopnia, w której dwa pierwsze lata nauki stanowią tzw. fazę orientacji. Celem tego etapu
jest kontynuowanie nauki rozpoczętej w szkole podstawowej i udzielenie uczniowi pomocy
w wyborze dalszej drogi edukacji. Szczebel orientacji może być realizowany w następujących
typach szkół:
1) szkoła główna (Hauptschule)
2) szkoła realna (Realschule)
3) gimnazjum (Gymnasium)
4) szkoła całościowa (Gesamtschule)
Szkoła główna - Hauptschule jest szkołą średnią l stopnia, obejmującą klasy 5-9 (7-9
w niektórych landach). W wielu krajach związkowych można dobrowolnie ukończyć 10
klasę. W pięcioletniej szkole głównej dzieci uzyskują wykształcenie minimalne, wiedzę
ogólną bliską praktyce i zawodowi. Świadectwo ukończenia szkoły głównej uprawnia do
kontynuowania nauki w szkole zawodowo-specjalistycznej (Berufsfachschule), na wyższym
szczeblu szkoły specjalistycznej (Fachoberschule), w szkole zawodowej (Berufchule), lub do
zakładowego kształcenia zawodowego. W szkole głównej możliwe jest uzupełnienie
świadectwa równoważnego ze świadectwem szkoły realnej (po 10 klasie), co teoretycznie
uprawnia do przejścia do gimnazjum, jednak wymaga od ucznia dużej pracy (wysoka średnia
ocen). Praktycznie więc możliwości zdobycia matury są ograniczone.
top
Szkoła realna - Realschułe to szkoła średnia l stopnia, kształcąca uczniów klas 5-10 (7-10).
Ukończenie ogólnokształcącej szkoły realnej uprawnia do nauki zawodu w szkole
zawodowej, szkoły zawodowej specjalistycznej na wyższym szczeblu (Fachoberschule) lub
do dalszej nauki w 11 klasie gimnazjum i zdobycia matury.
Gimnazjum - Gymnasium, jest formą kształcenia obejmującą pełny cykl szkoły średniej
(pierwszy i drugi stopień), choć nie wszystkie realizują szczebel orientacji. Gimnazjum
obejmuje klasy od 5 do 12/13 (od 7 do 12/13). Ze względu na mnogość informacji i tworzące
się nowe specjalizacje zawodowe gimnazja są profilowane. Na etapie szkoły średniej l stopnia
(klasy 5-10) nauczanie w gimnazjum odbywa się w systemie jednolitym dla całej klasy. W
wyższych klasach gimnazjalnych (11) uczniowie przechodzą do tzw. fazy kursowej, gdzie
każdy musi zaliczyć kursy podstawowe i wybrane kursy intensywne.
4
Z momentem ukończenia 10 klasy gimnazjum uczniowie otrzymują automatycznie
świadectwo ukończenia szkoły realnej. Nauka w gimnazjum kończy się w 13 (lub 12) klasie
zdaniem matury z 4 przedmiotów. Świadectwo dojrzałości (Abitur) upoważnia do studiów
uniwersyteckich.
Szkoła całościowa - Gesamtschule, nazywana również szkołą rozszerzoną mieszaną zbiorową
i ogólną obejmuje klasy 5-13. Jest to szkoła alternatywna dla trzech typów szkół: głównej,
realnej i gimnazjum, gdyż je jednoczy. Pozwala na przesunięcie w czasie decyzji o wyborze
kierunku kształcenia.
2.4
SZKOŁA ŚREDNIA II STOPNIA
Szkoła średnia II stopnia, oprócz wyższych klas gimnazjalnych, obejmuje szkoły zawodowe
o wielu specjalnościach. Są to przede wszystkim:
szkoła zawodowa (Berufschule) dla uczniów, którzy jednocześnie uczą się i pracują
podstawowe kształcenie zawodowe (Berufsgrundbildung)- są to roczne kursy
przygotowania zawodowego i podstawowego kształcenia zawodowego
szkoła zawodowa specjalistyczna (Berufsfachschule) o pełnym wymiarze czasowym
średnia szkoła zawodowa (Fachoberschule) - jest to wyższy szczebel szkoły
specjalistycznej (sprofilowanej).
2.5
SZKOŁA WYŻSZA
Do szkolnictwa wyższego w Niemczech zaliczamy następujące placówki:
uniwersytety (Universitäten)
wyższe szkoły zawodowe (Fachhochsculen)
wyższe szkoły administracji (Verwaltungsfachhochschulen)
szkoły teologiczne (theologische Schulen)
wyższe szkoły pedagogiczne (pädagogischen Hochschulen)
wyższe szkoły zintegrowane (Gesamthochschulen)
5
STRUKTURA SYSTEMU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
System szkolnictwa wyższego Niemiec składał się w 1999 r. z 344 uczelni, w tym 115
uniwersytetów i innych równoważnych uczelni, 46 kolegiów sztuki i muzyki oraz łącznie 183
Fachhochschulen (wyższe szkoły zawodowe) i Verwaltungsfachhochschulen (wyższe szkoły
kształcenia administracyjnego).
Termin „uniwersytet”, poza tradycyjnymi uniwersytetami, obejmuje również uniwersytety
techniczne (Technische Hochschulen), specjalizujące się w naukach przyrodniczych
i inżynierskich, oraz Gesamthochschulen. Te ostatnie istnieją tylko w Hesji i Północnej
Westfalii i mogą być traktowane jako specjalny typ uniwersytetu. Używają one obecnie
w swojej nazwie słowa „uniwersytet”. Gesamthochschulen prowadzą zarówno studia
akademickie, jak i studia zawodowe typu oferowanych w Fachhochschulen, a ponadto
trwające 3-4 lata tzw. studia zintegrowane. Równoważne uniwersytetom są także instytucje
oferujące ograniczony zakres kierunków studiów, jak kolegia teologiczne i pedagogiczne. Te
ostatnie istnieją wciąż tylko w Badenii-Wirtembergii, w pozostałych landach zostały
włączone do uniwersytetów lub powiększone tak, aby mogły oferować większy zakres
kierunków studiów.
Wyższe szkoły zawodowe (Fachhochschulen) wprowadzono w 1970/71 r. jako nowy rodzaj
uczelni w systemie niemieckiego szkolnictwa wyższego. Charakteryzują się one praktyczną
orientacją oferowanej edukacji, mają zwykle w programie studiów semestr praktyki
zawodowej, a profesorowie, oprócz kwalifikacji akademickich, muszą posiadać
doświadczenie zawodowe zdobyte poza szkolnictwem wyższym. W 1998 r. 47
Fachhochschulen nie było utrzymywanych ze środków publicznych, ale podlegało w dużym
stopniu tym samym przepisom, co państwowe Fachhochschulen. Uczelnie te różnią się
znacznie między sobą pod względem wielkości, liczby studentów oraz liczby oferowanych
kierunków studiów. Poszczególne Fachhochschulen mają specyficzny regionalny charakter
lub szczególny obszar specjalizacji. Szczególną rolę odgrywa 30 Fachhochschulen
w
dziedzinie
administracji
publicznej
(Verwaltungsfachhochschulen),
kształcących
urzędników państwowych wyższej rangi. Są one utrzymywane przez federację lub landy, a
ich studenci posiadają status „odwoływalnego” (revocable) urzędnika państwowego.
6
UNIWERSYTETY
Podstawową jednostką organizacyjną wyższej uczelni jest departament (Fachbereich),
który w niektórych landach jest nazywany wydziałem (Fakultät). Uniwersytetem kieruje
rektor (urząd rektora) lub prezydent (urząd prezydenta). Rektor jest wybierany spośród
profesorów zatrudnionych w uczelni na kadencję trwającą 4-6 lat. Zmiany w statutach
niektórych uczelni stworzyły możliwości wyboru na stanowisko prezydenta osoby spoza
uczelni. Każdy, kto ukończył wyższą uczelnię i posiada niezbędne doświadczenie zawodowe,
zwłaszcza w sprawach akademickich lub administracji, może być powołany na to stanowisko.
Kadencja na stanowisku prezydenta trwa również 4-6 lat. Rektor lub prezydent są wspierani w
swoich obowiązkach przez kanclerza, będącego wysokiej rangi urzędnikiem
odpowiedzialnym za kierowanie administracją uczelni i budżet.
Na poziomie uczelni funkcjonują dwa ciała kolegialne, z których pierwsze nosi nazwę rady
(Konzil), konwencji (Konvent) lub zgromadzenia (Versammlung), drugie zaś nazywa się
senatem. Obydwu ciałom przewodniczy rektor. Rada uczelni składa się z przedstawicieli
profesorów, pozostałych pracowników akademickich, pracowników nieakademickich
i studentów, przy czym profesorowie mają ustawowo zagwarantowaną większość w radzie.
Rada uchwala statut i wybiera rektora lub prezydenta.
STUDIA I STUDENCI
Studia uniwersyteckie na większości kierunków trwają 8-10 semestrów i prowadzą do
przyznania pierwszego stopnia akademickiego, przy czym studia na medycynie trwają 6 lat
i 3 miesiące. Jednak wielu studentów potrzebuje do ukończenia swoich studiów 1-2 lat
więcej. Łączny standardowy okres studiów na wprowadzone ostatnio stopnie bachelor
i master nie powinien przekroczyć 5 lat, w tym 3 do maksimum 4 lat na stopień bachelor i 1-2
lat na stopień master.
W niemieckim systemie szkolnictwa wyższego istnieją trzy rodzaje nadawanych pierwszych
stopni akademickich, w przybliżeniu uznawanych za równoważne: Diplom, Magister i
egzamin państwowy (Staatsprüfung).
Studia prowadzące do egzaminu na dyplom (Diplomprüfung) i przyznania stopnia Diplom są
nieco bardziej zorientowane zawodowo i koncentrują się na jednym przedmiocie. Stopień ten
dominuje w naukach przyrodniczych, technicznych (inżynieryjnych) i społecznych, np.
w psychologii: Diplom-Psychologe (psycholog dyplomowany).
Studia prowadzące do egzaminu magisterskiego (Magisterprüfung) obejmują połączenie kilku
przedmiotów (zwykle jeden główny i dwa dodatkowe lub trzy przedmioty o takiej samej
7
wadze). Stopień ten jest przyznawany przeważnie w naukach humanistycznych i sztukach
wyzwolonych, np. magister sztuki (Magister Artium – M.A.).
Na zakończenie studiów, na niektórych kierunkach prowadzących do wykonywania ważnych
ze społecznego punktu widzenia zawodów, trzeba zdać pierwszy egzamin państwowy.
Dotyczy to medycyny (stomatologii), medycyny weterynaryjnej, farmacji, chemii żywności,
prawa i edukacji. Stopień ten oznacza pozytywne zakończenie studiów.
Po pewnym okresie praktyki zawodowej posiadacze pierwszego egzaminu państwowego,
zwłaszcza przyszli prawnicy i nauczyciele, przechodzą drugą fazę szkolenia, zwaną
Vorbereitungsdienst, kończącą się drugim egzaminem państwowym. Dopiero zdanie drugiego
egzaminu państwowego uprawnia do samodzielnego uprawiania zawodu i uzyskania statusu
urzędnika państwowego.
Aby zapewnić minimalne standardy nadawanych stopni, przewiduje się zarówno ich
akredytację, jak i zatwierdzanie programów studiów przez państwo. W tym celu Stała
Konferencja Ministrów Edukacji i Spraw Kulturowych Landów postanowiła w 1998 r.
ustanowić Ogólnokrajową Radę Akredytacyjną.
Doktorat przyznaje się na podstawie pracy wykonanej dzięki niezależnym badaniom i zdaniu
ustnych egzaminów zwanych Rigorosum. Ustne egzaminy mogą być zastąpione publiczną
obroną pracy.
Studia w Fachhochschulen trwają 8 semestrów, w tym 1-2 semestry praktyki zawodowej. Do
ich ukończenia, studenci potrzebują w praktyce średnio 1 lub 2 semestrów więcej. Na
zakończenie studiów przyznaje się dyplom.
W roku akademickim 1998/99 w uczelniach niemieckich studiowało 1 801 200 studentów
(166 000 to obcokrajowcy – 9,2 proc.), w tym w uniwersytetach – 1 335 000, w kolegiach
artystycznych i muzycznych – 29 800, a w Fachhochschulen – 436 400.
Studenci w roku akademickim 1998/99
studenci
uniwersytetów
studenci
kolegiów art. I
muz.
studenci
Fachhochschul
en
9
