Średniowiecze
Motyw śmierci
:
motywy
-
,
„ars moriendi” sztuka umierania
-
,
„memento mori” pamiętaj o śmierci
-
.
„dance macabre” taniec śmierci
DIALOG MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIĄ
.
Tekst dialogu zapisany został ok
1463
roku w
,
.
rękopisie Biblioteki Seminaryjnej w Płocku zaginionym podczas ostatniej wojny
Jest to
najdłuższy ze znanych średniowiecznych wierszy polskich
,
.
wzorowany na łacińskim utworze prozaicznym z XIV wieku Polski autor korzystał
,
jednak z tego źródła dość swobodnie w wyniku czego powstało dzieło oryginalne i znacznie przewyższające pierwowzór pod względem wartości
.
:
artystycznej Dialog obrazuje podstawowe idee chrześcijańskiej eschatologii
•
,
-
powszechność śmierci równość wobec niej wszystkich ludzi od papieża po żebraka
•
.
ulotność i marność dóbr doczesnych
•
Jest przy tym społeczną
,
.
satyrą na różne stany zwłaszcza na duchowieństwo
•
,
.
Komizm postaci ich zachowań i wypowiedzi należy do głównych zalet literackich utworu
80
500
Prawie
procent spośród niemal
wersów Dialogu to ośmiozgłoskowce
.
,
W rękopisie płockim brakuje zakończenia które znamy dzięki późniejszym przekładom ruskim
.
Zwraca uwagę silny związek Rozmowy ze średniowieczną
ikonografią śmierci
,
.
zwłaszcza z tzw
tańcami śmierc
,
i wyrażającymi podobne treści
.
ideowe
.
1
DE MORTE PROLOGUS
2
,
Gospodzinie wszechmogący
,
Nade wszytko stworzenie więcszy
3
,
Pomoży mi to działo słożyć
4
Bych je mogł pilnie wyłożyć
5
,
Ku twej fały rozmnożeniu
!
Ku ludzkiemu polepszeniu
,
,
Wszytcy ludzie posłuchajcie
! -
Okrutność śmirci poznajcie
,
6
,
Wy co jej nizacz nie macie
.
Przy skonaniu ją poznacie
,
Bądź to stary albo młody
;
Żadny nie ujdzie śmiertelnej szkody
7
,
Kogo koli śmierć udusi
;
Każdy w jej szkole być musi
,
Dziwno się swym żakom stawi
.
Każdego żywota zbawi
8
,
Przykład o tem chcę powiedzieć
,
!
Słuchaj tego kto chce wiedzieć
,
9,
Polikarpus tak wezwany
,
10,
Mędrzec wieliki mistrz wybrany
11,
Prosił Boga o to prawie
12.
By uźrzał śmierć w jej postawie
,
Gdy się moglił Bogu wiele
13,
Ostał wszech ludzi w kościele
,
Uźrzał człowieka nagiego
14
,
Przyrodzenia
niewieściego
15,
Obraza wielmi skaradego
16
.
Łoktuszą
przepasanego
,
,
Chuda blada żołte lice
17;
Łszczy się jako miednica
,
Upadł ci jej koniec nosa
;
Z oczu płynie krwawa rosa
Przewiązała głowę chustą
18
;
Jako samojedź
krzywousta
,
Nie było warg u jej gęby
;
Poziewając skrżyta zęby
19,
Miece oczy zawracając
;
Groźną kosę w ręku mając
,
,
Goła głowa przykra mowa
-
Ze wszech stron skarada postawa
,
Wypięła żebra i kości
20.
Groźno siecze przez lutości
,
Mistrz widząc obraz skarady
,
21
,
Żołte oczy żywot
blady
,
Groźno się tego przelęknął
,
22
.
Padł na ziemię eże
stęknął
23,
Gdy leżał wznak jako wiła
.
Śmierć do niego przemowiła
<
:>24
Mors dicit
?
Czemu się tako barzo lękasz
,
25
!
Wrzekomoś zdrow a wżdy
stękasz
26,
Pan Bog tę rzecz tako nosił
,
Iżeś go o to barzo prosił
,
Abych ci się ukazała
;
Wszytkę swą moc wzjawiła
,
Otoż ci przed tobą stoję
:
Oględaj postawę moję
,
Każdemu się tak ukażę
.
Gdy go żywota zbawię
,
Nie lękaj się mie tym razem
27.
Iż mię widzisz przed obrazem
,
,
,
Gdy przydę namilejszy k tobie
28:
Tedy barzo zeckniesz sobie
29,
Zableszczysz na strony oczy
30;
Eż ci z ciała pot poskoczy
,
Rzucęć się jako kot na myszy
31.
Aż twe sirce ciężko wdyszy
32,
Otchoceć się z miodem tarnek
-
Gdyć przyniosę jadu garnek
33;
Musisz ji pić przez dzięki
34
,
Gdy pożywiesz
wielikiej męki
35,
Będziesz mieć dosyć tesnice
36.
Odbędziesz swej miłośnice
,
37,
Ostań tego wszech tobie wielę
.
Przez dzięki cię z nią rozdzielę
,
38,
Mow se mną boć mam działo
;
Gdyć się se mną mowić chciało
,
-
Widzisz iżem ci robotnica
?
Czemu cię wzięła taka tesnica
39,
,
Ma kosa wisz
trawę siecze
.
Przed nią nikt nie uciecze
,
,
,
!
Wstań mistrzu odpowiedz jestli umiesz
40
?
Za
po polsku nie rozumiesz
41,
Snać ci Sortes nie pomoże
,
!
Przelęknąłeś się nieboże
,
,
Już odetchni nieboraku
,
,
Mow ze mną ubogi żaku
,
Nie boj się dziś mojej szkoły
42.
Nie dam ci czyść epistoły
Objaśnienia
1
.
( .) -
.
De morte Prologus łac
O Śmierci
.
Prolog
2
-
(
Gospodzinie Panie w odniesieniu do
).
Boga
3
-
.
działo dzieło
4
-
,
.
wyłożyć wytłumaczyć objaśnić
5
-
.
fały chwały
6
- .
nizacz za nic
7
-
.
Kogo koli kogokolwiek
8
- .
.
Przykład łac exemplum
9
-
wezwany nazwany
10
-
,
.
wybrany wyborny znakomity
11
-
,
.
prawie prawdziwie szczerze
12
-
,
w jej postawie w jej postaci
.
wyglądzie
13
-
Ostał wszech ludzi w kościele został
,
.
sam w kościele bez innych ludzi
14
-
.
Przyrodzenia płci
15
-
Obraza wielmi skaradego wyglądu
,
.
wielce szkaradnego wstrętnego
16
-
,
.
Łoktuszą białą płachtą chustką
17
-
Łszczy się jako miednica lśni jak
, .
.
miednica tj naczynie z miedzi
18
(
.
.) -
.
samojedź rzecz zbior
ludożercy
19
-
Miece oczy zawracając przewraca
(
).
oczami na wszystkie strony
20
-
.
przez lutości bez litości
21
-
,
.
żywot brzuch łono
22
- .
eże aż
23
-
,
.
wiła błazen głupiec
24
( .) -
.
Mors dicit łac
Śmierć mówi
25
-
,
.
wżdy a jednak a przecież
26
- :
.
tę rzecz tako nosił tu sprawił to
27
-
przed obrazem pod postacią widzialnej
.
zjawy
28
-
.
zeckniesz sobie uprzykszysz sobie
29
-
Zableszczysz na strony oczy
.
przewrócisz oczyma
30
-
.
poskoczy wystąpi
31
-
.
wdyszy westchnie
32
- :
z miodem tarnek tu nalewki z
.
owoców tarniny
33
-
.
przez dzięki z musu
34
-
,
.
pożywiesz zakosztujesz zaznasz
35
-
,
.
tesnice udręki smutku
36
-
Odbędziesz swej miłośnice porzucisz
.
swą kochankę
37
,
-
Ostań tego wszech tobie wielę
,
.
dlatego porzuć wszystkich rozkazuję ci
38
-
.
.
działo pracę zajęcie
39
-
,
.
wisz sitowie szuwar
40 - .
Za czy
41
-
Snać ci Sortes nie pomoże wszak
.
nawet Sokrates ci nie pomoże
42
-
"
" -
czyść epistoły czytać listu
w
znaczeniu tekstu szkolnego lub urywka z
.
Listów apostolskich
DIALOG MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIĄ
43
Magister respondit
:
Mistrz przemowił wielmi skromnie
,
44.
Lęknąłem się eż nic po mnie
45
,
Ta mi rzecz
barzo niemiła
;
Iżeś mię tako postraszyła
,
By była co przykrego przemowiła
;
Zerwałaby się we mnie każda żyła
Nagle by mię umorzyła
.
I duszę by wypędziła
,
46,
Proszę ciebie ostęp mało
,
:
Boć nie wiem coć mi się stało
,
Mgleję wszytek i bladzieję
.
Straciłem zdrowie i nadzieję
,
Racz rzucić ot siebie kosę
47
!
Ać
swoję głowę podniosę
:
Mors dicit
,
,
,
Darma mistrzu twoja mowa
.
Tegom ci uczynić nie gotowa
48,
Dzirżę kosę na rejistrze
,
Siekę doktory i mistrze
,
Zawżdy ją gotową noszę
< >
.
Przez dzi ę ki noclegu proszę
,
,
Wstań ku mnie możesz mi wierzać
49!
Nie chcęć się dzisia zniewierzać
50,
Wstał mistrz jedwo lelejąc się
,
.
Drżą mu nogi przelęknął się
:51
Magister dicit
,
,
Miła Śmierci gdzieś się wzięła
-
?
Dawno liś się urodziła
52,
Rad bych wiedział do ostatka
.
Gdzie twoj ociec albo matka
:
Mors dicit
,
Gdy stworzył Bog człowieka
53,
Iżby był żyw eż do wieka
Stworzył Bog Jewę z kości
.
Adamowi ku radości
,
Dał jemu moc nad źwierzęty
;
By panował jako święty
54
Podał
jemu ryby s morza
55;
Chcąc go zbawić wszego gorza
Polecił mu rajskie sady
.
Chcąc ji zbawić wszej biady
,
To wszytko w jego moc dał
,
Jedno mu drzewo zakazał
56
By go owszejki
nie ruszał
57,
Ani się na nie pokuszał
: "
,
Rzeknąc jemu Jedno ruszysz
58
!"
Tedy pewno
umrzeć musisz
,
Ale zły duch Jewę zdradził
.
Gdy jej owoc ruszyć radził
,
Ewa się ułakomiła
59
.
Śmiałość
uczyniła
,
W ten czas się ja poczęła
,
Gdy Ewa jabłko ruszyła
,
Adamowi jebłka dała
.
A ja w onem jebłku była
60,
Adam mie w jebłce ukusił
-
Przeto przez mię umrzeć musił
W tem Boga barzo obraził
.
I wszytko swe plemię zaraził
:
Magister dicit
,
61,
Miła Śmirci racz mi wzjewić
62
63,
Przecz
chcesz ludzie żywota zbawić
,
Czemu twą łaskę stracili
64
?
Zać
co złego uczynili
65
,
Chcem do ciebie poczty
nosić
;
Aby się dała przeprosić
,
Dałbych dobry kołacz upiec
.
Bych mogł przed tobą uciec
Objaśnienia
43
( .) -
Magister respondit łac
Mistrz
.
odpowiedział
44
-
.
eż nic po mnie że jestem zgubiony
45
- :
,
.
rzecz tu sytuacja wydarzenie
46
-
.
ostęp mało odsuń się trochę
47 -
.
Ać niech
48
-
Dzirżę kosę na rejistrze trzymam kosę
.
w pogotowiu
49
-
.
zniewierzać sprzeniewierzać
50
-
.
jedwo lelejąc się ledwie się chwiejąc
51
( .) -
.
Magister dicit łac
Mistrz mówi
52
-
,
.
do ostatka do końca dokładnie
53
-
.
do wieka wiecznie
54
-
,
.
Podał powierzył przekazał
55
-
zbawić wszego gorza uchronić od
.
wszelkiej nędzy
56
-
,
.
owszejki wcale w ogóle
57
-
,
.
pokuszał próbował usiłował
58
-
.
pewno na pewno
59
-
.
Śmiałość zuchwałość
60
-
,
.
ukusił ugryzł zjadł
61
-
,
.
wzjewić wyjawić powiedzieć
62
-
.
Przecz dlaczego
63
-
.
zbawić pozbawić
64
- .
Zać czy ci
65
-
,
.
poczty dary upominki
:
Mors dicit
66
,
Chowaj
sobie poczty swoje
67!
Rozdraźnisz mię tyle dwoje
68,
W pocztach ci ja nie korzyszczę
69.
Wszytki w żywocie zaniszczę
-
70,
Chcesz li wiedzieć statecznie
71:
Powiem tobie przespiecznie
Stworzyciel wszego stworzenia
72
,
Pożyczył
mi takiej mocy
.
Bych morzyła we dnie i w nocy
,
,
Morzę na wschod na południe
73.
A umiem to działo cudnie
Od połnocy do zachodu
74.
Chodzę nie pytając brodu
,
Toć me nawięcsze wiesiele
:
Gdy mam morzyć żywych wiele
75
,
Gdy się jimę
z kosą plęsać
.
Chcę jich tysiąc pokęsać
76 -
Toć jest mojej mocy znamię
:
Morzę wszytko ludzskie plemię
,
Morzę mądre i też wiły
77
;
W tym skazuję
swoje siły
,
,
I chorego i zdrowego
;
Zbawię żywota każdego
78
,
,
Lubo
stary lubo młody
79;
Każdemu ma kosa zgodzi
,
Bądź ubodzy i bogaci
80
;
Szwytki
ma kosa potraci
81,
Wojewody i czestniki
82,
Wszytki świecskie miłostniki
83,
Bądź książęta albo grabie
.
Wszytki ja pobierzę k sobie
84,
Ja s krola koronę semknę
85;
Za włosy ji pod kosę wemknę
86,
Też bywam w cesarskiej sieni
87,
.
Zimie
lecie i w jesieni
88,
Filozofy i gwiazdarze
89;
Wszytki na swej stawiam sparze
,
,
Rzemieślniki kupce i oracze
;
Każdy przed mą kosą skacze
90
Wszytki zdradźce i lifniki
.
Zostawię je nieboszczyki
,
91,
Karczmarze co źle piwa dają
;
Nieczęsto na mię wspominają
92,
Jako swe miechy natkają
:
W ten czas mą kosę poznają
,
Kiedy nawiedzą mą szkołę
.
Będę jem lać w gardlo smołę
93
,
Jedno
się poruszę
94
:
Wszytki nagle zdawić
muszę
,
,
Naprzod zdawię dziewki chłopce
95.
Aż się chłop po sircu smekce
96,
Ja zabiła Golijasza
,
Annasza i Kajifasza
97
Ja Judasza obiesiła
98;
I dwu łotru na krzyż wbiła
99,
Alem kosy naruszyła
,
Gdym Krystusa umorzyła
.
Bo w niem była Boska siła
,
Ten jeden mą kosę zwyciężył
;
Iż trzeciego dnia ożył
,
Z tegom się żywotem biedziła
.
Potem jużem wszytkę moc straciła
,
Mam moc nad ludźmi dobremi
;
Ale więcej nade złemi
,
Kto nawięcej czyni złości
.
W tem słamię kości
-
,
100
,
Chcesz li jeszcze wzjawię
tobie
101:
Jedno bierz na rozum sobie
,
Powiem ci o mej kosie
,
Jedno jej powąchaj w nosie
-
102,
-
Chcesz li spatrzać
jako ostra
,
Zapłacze nad tobą siostra
103
,
Mistrzostwać
nic nie pomogą
104;
W ocemgnieniu wezdrzysz nogą
105
,
Jedno wyjmę z puzdra
kosy
106.
Natychmiast smienisz głosy
,
Dał ci mi to Wszechmogący
107.
Bych morzyła lud żywiący
108
,
Zawżdy wsłynie
moja siła
109
:
Jam obrzymy
pomorzyła
,
Salomona tak mądrego
110
,
Absolona
nadobnego
111
Sampsona
wielmi mocnego
112.
I Wietrzycha obrzymskiego
,
Ja się nad niemi pomściła
.
A swą kosę ucieszyła
113,
Jać też dziwy poczynam
,
.
Jedny wieszam drugie ścinam
Objaśnienia
66
-
,
Chowaj zachowaj zatrzymaj
67
-
.
tyle dwoje dwa razy bardziej
68
-
.
nie korzyszczę nie pragnę
69
-
.
zaniszczę zgładzę
70
- :
.
statecznie tu dokładnie
71
- :
.
przespiecznie tu otwarcie
72
-
.
Pożyczył użyczył
73
- :
umiem to działo cudnie tu znam się
.
na tym fachu doskonale
74
- :
nie pytając brodu tu nie szukając
.
łatwiejszej drogi
75
-
.
Gdy się jimę kiedy zacznę
76
-
,
.
znamię znak dowód
77
-
.
skazuję okazuję
78
- .
Lubo czy to
79
-
.
zgodzi dogodzi
80
-
.
Szwytki wszystkich
81
-
(
czestniki cześników urzędników
).
dworskich
82
- :
świecskie miłostniki tu rozmiłowanych
.
w dobrach doczesnych
83
-
.
grabie hrabiów
84
-
,
.
semknę ściągnę zdejmę
85
-
,
.
wemknę wsunę wsadzę
86 ...
- : ...
.
w
sieni tu w
pałacu
87
-
.
Zimie w zimie
88
-
,
gwiazdarze astrologów badaczy
.
gwiazd
89
- :
na swej stawiam sparze tu łowię w
(
-
)
swą pułapkę spara potrzask na ptaki
90
-
.
lifniki lichwiarzy
91
- :
źle piwa dają tu oszukują przy
.
nalewaniu piwa
92
-
Jako swe miechy natkają skoro tylko
.
napełnią swe sakiewki
93
-
.
Jedno skoro tylko
94
-
,
.
zdawić zdławić udusić
95
- :
,
po sircu smekce tu rozciera serce
(
-
czując w nim ból smektać się głaskać
).
się
96
-
.
Golijasza Goliata
97
-
.
obiesiła powiesiłam
98
-
.
na krzyż wbiła ukrzyżowalam
99
-
.
naruszyła uszkodziła
100
-
.
wzjawię wyjawię
101
-
Jedno bierz na rozum sobie tylko to
.
rozważ w rozumie
102
-
,
.
spatrzać zobaczyć sprawdzić
103
-
,
:
Mistrzostwać umiejętności także
,
.
spryt sztuczki
104
-
W ocemgnieniu wezdrzysz nogą w
( .
).
okamgnieniu zadrzesz nogę tj umrzesz
105
-
,
.
z puzdra z pudła z futerału
106
- :
.
smienisz głosy tu spuścisz z tonu
107
-
.
żywiący żyjący
108
-
.
wsłynie zasłynie
109
- :
,
obrzymy tu herosów wielkich tego
.
swiata
110
-
(
).
Absolona Absaloma postać biblijna
111
-
(
).
Sampsona Samsona postać biblijna
112
-
Wietrzycha obrzymskiego
zniekształcona forma imienia Dietricha z
(
),
.
Bernu z Werony króla Ostrogotów
113
-
dziwy poczynam dokonuję
.
niezwykłych czynów
:
Magister respondit
,
114,
Jać nie wiem s kim się ty zbracisz
,
Gdy wszytki ludzie potracisz
-
Gdy wszytki ludzie posieczesz
?
A gdzież sama ucieczesz
,
Wszędyć trzeba ludzkiej przyjaźni
115
,
By cię zgrzeli
w swojej łaźni
,
Aby się w niej napociła
-
Gdyby się urobiła
<
>.
A potem lepiej czyniła
:
Mors dicit
116,
,
Owa
ja tu ciebie smyję
.
W ocemgnieniu zetnę szyję
117,
Czemu się tako z rzeczą wciekasz
!
Snać tu jutra nie doczekasz
,
Mowisz mi to tako śmiele
!
Utnęć szyję i w kościele
,
,
,
Otoś mistrzu barzo głupi
118:
Nie rozumiesz o tej kupi
Nie korzyszczęć ja w odzieniu
119,
Ani w nawięcszem jimieniu
Twe rozynki i migdały
,
Zawżdyć mi za mało stały
120 -
Eksamity i postawce
.
Tych się mnie nigdy nie chce
,
W grzechu się ludzkiem kocham
121.
A tego nigdy nie przeniecham
,
Duchownego i świecskiego
,
Zbawię żywota każdego
,
,
A każdego morzę łupię
122:
O to nigdy nie pokupię
Kanonicy i proboszcze
,
Będą w mojej szkole jeszcze
123
,
I plebani s miąszą
szyją
124
Jiżto
barzo piwo piją
125
;
I podgardłki
na pirsiach wieszają
,
126,
Dobre kupce roztocharze
;
Wszytki moja kosa skarze
,
Panie i tłuste niewiasty
127,
Co sobie czynią rozpasty
128
,
Mordarze
i okrutniki
129;
Ty posiekę niebożczyki
,
Dziewki wdowy i mężatki
130.
Posiekę je za jich niestatki
131,
132,
Szlachcicom bierzę szypy
tulce
133
;
A ostawiam je w jenej
koszulce
,
Żaki i dworaki
;
Ty posiekę nieboraki
,
134,
Wszytki co na ostre gonią
;
Biegam za nimi s pogonią
135,
Kto się rad ku bitwie miece
136,
Utnę mu rękę i plece
[ ]
,
Rozdzielę ji s swoją miłą
;
A ostawię ji prawym wiłą
137,
Chcę mu sama trafić włosy
.
Iże smieni głosy
:
Majister dicit
,
By mię chciała trochę słuchać
:
Chciałbych cię nieco pytać
138,
Czemu się lekarze stają
,
Gdy z twej mocy nie wybawiają
,
I też powiedają
?
Eże wieliką moc zioła mają
Objaśnienia
114
-
.
zbracisz zaprzyjaźnisz
115
-
.
zgrzeli rozgrzali
116
-
.
Owa otóż
117
- :
.
z rzeczą wciekasz tu wtrącasz
118
-
Nie rozumiesz o tej kupi nie znasz się
(
-
na tych sprawach kupia transakcja
).
handlowa
119
-
,
.
jimieniu majątku bogactwie
120
-
,
.
postawce kosztowne barwne tkaniny
121
-
nie przeniecham nie zaniecham
122
-
O to nigdy nie pokupię z tego
.
powodu nigdy nie zapłacę kary
123
-
.
s miąszą z grubą
124
-
.
Jiżto którzy
125
-
.
podgardłki podbródki
126
-
,
roztocharze roztocharzy handlarzy
.
końmi
127
-
,
,
.
rospasty rozpusty swawole biesiady
128
-
,
.
Mordarze morderców zabójców
129
-
Ty posiekę niebożczyki tych posiekę
.
nieboraków
130
-
.
niestatki złe prowadzenie się
131
-
.
szypy strzały
132
-
.
tulce kołczany
133
-
.
w jenej w jednej
134
-
co na ostre gonią którzy biorą udział
.
w turniejach
135
-
.
miece garnie
136
-
.
plece bark
137
-
.
trafić włosy układać fryzurę
138
-
.
stają pojawiają
:
Mors respondit
139,
Otoć każdy lekarz faści
;
Nie pomogą jego maści
140,
Pożywają mistrzostwa swego
141,
Poki nietu czasu mego
,
A poki jest wola Boża
142.
Poty człowiek praw niezboża
143,
Nie pomogą apoteki
-
Przeciw mnie żadne leki
144
,
A wżdy
umrzeć każdy musi
145;
Kto jich lekarstwa zakusi
,
Na mały czas mogą pomoc
146.
Iż niemocny weźmie swą moc
,
A wżdy koniec temu będzie
147,
Gdy lekarz w mej szkole siędzie
Bowiem przeciw śmirtelnej szkodzie
.
Nie najdzie ziela na ogrodzie
148,
Darmo pożywasz lubieszczka
149;
Już ci zgotowana deszczka
150,
Nie pomoże kurzenie piołyna
;
Gdy przydzie moja godzina
151 -
Nie pomogą i szełwije
152.
Wszytko śmirć przez ługu smyje
,
Jać nie dbam o żadne ziele
,
A wżdy już lat przeszło wiele
153,
Gdy pożywam swego państwa
;
A nie dbam o żadne lekarstwa
154,
Swe poczwy nad ludźmi stroję
155.
A wżdy w jenej mierze stoję
156,
Morzę sędzie i podsędki
.
Zadam jim wielikie smętki
,
Gdy swą rodzinę sądzą
157 -
Często na skazaniu błądzą
,
Ale gdy przydzie Sąd Boży
158:
Sędzia w miech piszczeli włoży
159,
Już nie pojedzie na roki
160,
Czyniąc niesprawie otwłoki
161,
Co przewracał sądy wierne
162,
Bierząc winy nieumiernie
163
,
Bierząc od złostnikow
dary
164 -
Sprawiając jich niewiery
To wszytko będzie wzjawiono
.
I ciężko pomszczono
:
Majister dicit
,
,
Proszę ciebie słuchaj tego
165
.
A niechaj
mowienia swego
,
Twoja kosa wszytki siecze
,
;
Tako szlachtę jako kmiecie
166
,
Dawisz
wszytki prze lutości
167.
Nie czyniąc żadnej miłości
168
:
Chciałbych otmowić
z tobą
-
,
Mogł li bych się skryć przed tobą
Gdybych się w ziemi chował
?
Albo twardo zamurował
169
,
Zali
bych uszedł twej mocy
170
?
Gdybych strzegł
we dnie i w nocy
171
Temu bych uczynił wrożą
.
I postawił dobrą strożą
Objaśnienia
139
-
,
.
faści oszukuje przechwala się
140
-
Pożywają mistrzostwa swego używają
.
swej sztuki
141
-
Poki nietu czasu mego dopóki nie
.
przyjdzie mój czas
142
-
.
praw niezboża wolny od nieszczęścia
143
-
,
.
apoteki apteki składy ziół
144
-
.
wżdy przecież
145
-
.
zakusi zażyje
146
-
niemocny weźmie swą moc chory
.
wzmocni się
147
- :
.
siędzie tu znajdzie się
148
-
.
lubieszczka lubczyku
149
-
(
).
deszczka deska trumna
150
-
kurzenie piołyna okadzanie dymem z
.
piołunu
151
-
.
szełwije szałwie
152
- :
przez ługu smyje tu zabije bez
,
.
litości bez ceregieli
153
...
-
...
pożywam
państwa zażywam
.
wladzy
154
-
poczwy nad ludźmi stroję wyprawiam
.
z ludźmi figle
155
- :
wżdy w jenej mierze stoję tu zawsze
.
jestem taka sama
156
-
(
podsędki podsędków urzędników w
).
sądach ziemskich
157
-
na skazaniu błądzą wydają niezgodne
.
z prawem wyroki
158
- :
miech piszczeli włoży tu spuści z
(
).
tonu przysłowie
159
-
.
na roki na posiedzenia sądu
160
-
Czyniąc niesprawie otwłoki
.
bezprawnie odraczając terminy
161
-
Co przewracał sądy wierne że
.
fałszował rzetelne wyroki
162
-
winy nieumiernie nazbyt wysokie
,
.
kary grzywny
163
-
.
od złostnikow od niegodziwców
164
-
Sprawiając jich niewiery
.
usprawiedliwiając ich występki
165
-
.
niechaj zaniechaj
166
-
,
.
Dawisz dławisz dusisz
167
-
Nie czyniąc żadnej miłości nie
.
okazując żadnej łaski
168
-
.
otmowić omówić
169
- .
Zali czy
170
-
.
strzegł czuwał
171
-
(
wrożą wróżbą być może pomyłka
;
).
kopisty bardziej logicznie byłoby wieżą
:
Mors dicit
-
,
Chcesz li tego skosztować
172
Dam ci się w żelezie skować
-
I też w ziemi zakopać
,
Ale cię pewno potrzepię
.
Jedno sobie kosę sklepię
,
,
Uwijaj się jako umiesz
173
.
Aza
mej mocy ujdziesz
,
Jużem ci naostrzyła kosę
,
A darmo jej nie podnoszę
174
.
Ciebie ją podgolić
muszę
:
Majister dicit
,
,
Miła Śmierci nie mow mi tego
;
Zbawisz mię żywota mego
,
:
Już ci nie wiem coć mi się złego stało
175,
Głowa mi się wkoło toczy
.
S niej chcą wypaść oczy
:
Mors dicit
176,
Czemu się tak wiele przeciwiasz
177!
Mirziączki se mną nabywasz
,
Nikt się przede mną nie skryje
:
Wszytkiem żywem utnę szyje
,
Sama w lisie jamy łażę
178
179;
Wszytki liszki
w zdrowiu każę
180,
Za kunami łażę w dzienie
181
;
Łupieże
dam na odzienie
Ja dawię gronostaje
;
I wiewiorkam się dostaje
,
Jać też kosą siekę wilki
182;
Sarny łapam drugiej filki
Przez płoty chłopie
;
Gonię żorawie i dropie
<
>183,
Z gęsi też wypędzam kruszki
-
Pierze dawam na poduszki
Źwierzęta i wszytki ptaki
,
.
Ja posiekę nieboraki
184
,
Cokoli martwym
niosą
.
Ci byli pod mą kosą
,
Przetoć ten przykład przywodzę
:
Każdego w żywocie szkodzę
185
,
By
się podnosił na powietrze
186;
Musisz płacić świętopietrze
,
Jen ma grody i pałace
;
Każdy przed mą kosą skacze
,
By też miał żelazna wrota
.
Nie udzie se mną kłopota
,
Wszytki sobie za nic ważę
187:
Z każdego duszę wydłabię
188
Stojić za mało
papież
,
I naliszszy żebrak takież
-
Kardynali i biskupi
189,
Zadam jim wielikie łupy
,
Pogniatam ci kanoniki
,
,
Proboszcze sufragany
;
Ani mam o to przygany
Wszytki mnichy i opaty
190.
Posiekę przez zapłaty
,
Dobrzy mniszy się nie boją
,
Ktorzy żywot dobry mają
191
,
Acz
mą kosę poznają
.
Ale się jej nie lękają
192 -
To wszytkim dobrem pospolno
,
Jidą przed mą kosą rowno
193,
Bo dobremu mało płaci
,
:
Acz umrze nic nie straci
,
Pozbędzie świecskiej żałości
.
Pojdzie w niebieskie radości
194
,
Prostynią
w niebo ciągnie
195;
A żadny mu nie przeciągnie
,
Wziął ot wszytkich wzgardzenie
196
,
Świecszczy
mu się naśmiewali
-
Za prawego ji wiłę mieli
,
Ale gdy przydzie dzień sądny
,
Gdzie się nie skryje żadny
,
Uźrzą mądrzy tego świata
;
Iż dobra Boska otpłata
197,
Chowali tu żywot swoj ciasno
198
;
Alić
jich sirca nad słońce jasno
,
Jidą w niebieskie radości
.
A nie w piekielne żałości
Co nam pomogło odzienie
199,
Albo obłudne jimienie
,
Cośmy się w niem kochali
?
A swe dusze za nie dali
,
Przeminęło jak obłoki
200.
A my jidziem przez otwłoki
Objaśnienia
172
-
.
skować zakuć
173
- .
Aza czy
174
- :
.
podgolić
tu poderżnąć gardło
175
-
Głowa mi się wkoło toczy być może
.
chodzi o zawroty głowy
176
-
.
przeciwiasz spierasz
177
- :
Mirziączki se mną nabywasz tu
.
szukasz ze mną zwady
178
- .
liszki lisy
179
-
;
w zdrowiu każę szkodzę na zdrowiu
:
.
tu zabijam
180
-
.
w dzienie w dziuple
181
-
.
Łupieże skóry
182
-
.
drugiej filki w innej chwili
183
<
> -
wypędzam kruszki
wyrzucam
,
.
wnętrzności patroszę
184
-
.
Cokoli martwym cokolwiek martwego
185 -
.
By choćby
186
-
:
płacić świętopietrze tu przenośnie
.
poddać się wyrokom Śmierci
187
-
,
.
wydłabię wydłubię wyłuskam
188
- :
.
Stojić za mało tu niewiele znaczy
189
-
Zadam jim wielikie łupy dam im
.
wielkiego łupnia
190
-
.
przez zapłaty darmo
191
-
.
Acz choć
192
-
wszytkim dobrem pospolno dotyczy
.
wszystkich dobrych
193
-
dobremu mało płaci dla dobrego
.
mało znaczy
194
-
.
Prostynią prostą drogą
195
-
(?).
nie przeciągnie nie przeszkodzi
196
-
.
Świecszczy świeccy
197
-
Chowali tu żywot swoj ciasno wiedli
.
tu swe życie surowo
198
- .
Alić i oto
199
-
obłudne jimienie zwodnicze
.
bogactwo
200
-
.
przez otwłoki bez zwłoki
201
,
Jinako
morzę złe mnichy
202,
Ktorzy mają zakon lichy
,
Co z klasztora uciekają
203.
A swej wolej pożywają
204,
Gdy mnich pocznie dziwy strojić
;
Nikt go nie może ukojić
,
Kto chce czynić co na świecie
205.
Zły mnich we wszytko się miece
206,
Jestli wsiędzie na szkapicę
207,
Wetknie za nadrę kapicę
208
,
Zawodem
na koniu wraca
209.
A często kozielce przewraca
,
Kiedy mnich na koniu skacze
;
Nie weźrzałby na nalepsze kołacze
210
,
Umaże się
jako wiła
.
A wżdy mu ta rzecz barzo miła
,
Gdy piechotą jimie biegać
.
Muszę mu naprzod zabiegać
211
,
Azaż
ci ji czarci niosą
!
Jedwo ji pogonię z kosą
,
,
Nie dba iż go kijem biją
212
;
Zawod biega
z krzywą szyją
213
,
A drugdy
mu zbiją plece
214 -
A wżdy się w niem coś złego miece
,
A wżdy za niem biegać muszę
.
Aż s niego wypędzę duszę
215,
Mowię to przez kłamu wierę
.
Dam ji czartom na ofierę
216
Kustosza
i przeora
;
Wezmę je do swego dwora
217
,
Z opata sejmę
kapicę
;
Dam komu na nogawicę
218,
Z kaplerza będą pilśnianki
219;
Suknia będzie pachołkom na lanki
220
,
Odejmę mu torłop
kuni
,
221;
A nie wiem gdzie się okuni
Odejmę mu kożuch lisi
,
;
I płaszcz co nazbyt wisi
222
Koniecznie
mu sejmę infułę
223.
I dam za szyję poczpułę
:
Majister dicit
,
,
Chcę cię pytać Śmirci miła
:
By mię tego nauczyła
,
,
Panie co czystość chowają
?
Jako się u Boga mają
:224
Mors respondit
,
Azaś nie czytał świętych żywota
?
Co mieli ciężkie kłopoty
,
Jako panny mordowano
,
Sieczono i biczowano
,
225
Nago zwłoczono ciało żżono
-
I pirsi rzezano
,
Potem do ciemnice wiedziono
,
Niektore głodem morzono
,
Potem na powrozie wodzono
,
Okrutnemi dręcząc mękami
226.
Targano je osękami
,
Ja się temu dziwowała
-
Gdym w nich tę śmiałość widziała
,
Dziwno jest nie dbać okrutności
.
Cirzpiąc tako ciężkie boleści
<..........>
<
>
w rękopisie brak zakończenia
Objaśnienia
201
-
.
Jinako inaczej
202
-
mają zakon lichy nie przestrzegają
.
reguł zakonnych
203
-
swej wolej pożywają zażywają
,
.
zbytniej wolności zażywają swawoli
204
-
,
dziwy strojić dokazywać wyprawiać
.
szaleństwa
205
-
we wszytko się miece we wszystkim
.
chce brać udział
206
-
,
.
na szkapicę na kobyłę na szkapę
207
-
Wetknie za nadrę kapicę schowa
(
)
.
habit kaptur za pazuchę
208
-
,
.
Zawodem
cwałem galopem
209
-
; :
kozielce przewraca fika kozły tu
.
spada z konia
210
-
.
Umaże się ubłoci się
211
-
.
Azaż czyż
212
-
,
Zawod biega biega w zawody ściga
.
się
213
-
.
drugdy kiedy indziej
214
-
w niem coś złego miece miota się w
.
nim zły duch
215
-
.
przez kłamu wierę bez żartów zaiste
216
-
Kustosza przełożonego nad kilkoma
.
klasztorami
217
-
.
sejmę ściągnę
218
-
Z kaplerza będą pilśnianki ze
(
).
szkaplerza będą buty filcowe z pilśni
219
-
.
na lanki na koszule
220
-
.
torłop futro
221
-
.
okuni odzieje w futro
222
-
.
Koniecznie na koniec
223
-
.
dam za szyję poczpułę rąbnę w kark
224
( .) -
Mors respondit łac
Śmierć
.
odpowiedziała
225
,
-
Nago zwłoczono ciało żżono
,
.
rozbierano do naga ciało palono
226
-
osękami drągami zakończonymi
.
hakiem
:
Wg wydania Polska poezja świecka XV
,
. .
,
-
wieku oprac M Włodarski Wrocław
-
1997.
Warszawa Kraków
SKARGA UMIERAJĄCEGO
,
Utwór ten znany z
:
dwóch średniowiecznych przekazów
•
(1463)
płockiego
•
(1461-1470)
i wrocławskiego
jest prawdopodobnie
przekładem czeskiej pieśn
( 1422).
i O rozdzieleniu duszy z ciałem po
:
Tematem jest
•
narzekanie konającego człowieka na źle spełnione życie
•
lęk przed potępieniem
•
-
.
(
).
prośba o Boskie miłosierdzie motywy znane z popularnych w średniowieczu tzw sztuk dobrego umierania ars bene moriendi
22
Przekaz płocki jest wierszowaną pieśnią składającą się z
zwrotek ułożonych w kolejności abecedarnej
-
pierwsze litery
.
pierwszych wierszy poszczególnych zwrotek zaczynają się od kolejnych liter alfabetu
(
,
),
Przekaz wrocławski natomiast posiada formę scenicznego widowiska rozbicie tekstu na kwestie dialogowe didaskalia
.
wiążącego się zapewne z obrzędami pogrzebowymi
Do tekstu Skargi umierającego dołączono tu k
rótką pieśń w formie dialogu
o
,
.
duszy opuszczającej ciało znaną z późniejszych przekazów ludowych Poniżej zamieszczamy płocki przekaz Skargi umierającego oraz wrocławski
wiersza
.
Dusza z ciała wyleciała
A
!
,
!
Ach Moj smętku ma żałości
,
Nie mogę się dowiedzieci
,
Gdzie mam pirwy nocleg mieci
.
Gdy dusza z ciała wyleci
B
,
Byłżem s młodości w rozkoszy
,
Nie usłałem swojej duszy
,
,
Już stękam już mi umrzeci
,
1.
Dusza nie wie gdzie się dzieci
C
2
,
Com miał jimienia na dworze
,
Com miał w skrzyni i w komorze
,
To mi wszytko opuścici
.
Na wieki się nie wrocici
D
,
Dziatki s matką narzekają
3
,
Bracia mię w rzkomo żałują
,
Ku jimieniu przymierzają
.
Na mą duszę nic nie dbają
E
, ,
,
Eja eja dusza moja
,
,
Ocuci się długoś spała
,
Nie masz wierniejszego k sobie
!
Uczyń dobrze sama w sobie
F
,
Fałszywy mi świat powiedał
,
Bych ja długo żyw byci miał
,
Wczora mi tego nie powiedał
.
Bych ja długo żyw byci miał
G
,
,
Gdzie ma siła ma robota
:
Głupiem robił po ty lata
,
,
Ośm miar płotna sidm stop w grobie
.
Tom tylo wyrobił sobie
H
4
,
Halerzem łakomo zbierał
5:
Swoj żywot rozpustnie chował
Prze ty dwa bogi przeklęta
.
Nie czciłem żadnego święta
I
,
Jałmużnym nędznem nie dawał
,
Ofierym Bogu nie czynił
,
6
Ni z pirwiny ni z nowiny
.
Bogum nie dał z siebie winy
K
,
Kaki to moj rozum głupi
,
:
Sobiem był szczodr Bogu skąpy
,
Com kiedy Bogu poślubił
.
Tegom nigdy nie uczynił
L
,
,
Leży ciało barzo stęka
,
Duszyca się barzo lęka
7,
Bog się z liczby upomina
.
Diabeł na grzechy wspomina
M
,
Młotem moje pirzsi biją
8
;
Dusza nie śmie wynić szyją
9,
Widzi niebo zatworzone
.
Widzi piekło otworzone
N
,
Nie gdzie się przed Bogiem skryci
10;
Dusza nie śmie przed sąd jici
,
Widzi niebo zatworzone
.
Widzi piekło otworzone
O
,
,
O duszyco drogi kwiecie
,
Nic droszego na tem świecie
,
Tanieś się diabłu przedała
.
Iżeś się w grzeszech kochała
P
,
Pamiętaj coś na chrzcie ślubowała
,
Gdyś się diabła otrzekała
,
11 -
Jego pychy jego działa
.
Toś wszytko przestępowała
Q
,
Kwap się rychło ku spowiedzi
,
Kapłany w swoj dom powiedzi
,
,
Płacz za grzechy przymi świątość
,
!
Boże Ciało święty olej
R
,
Rolą z domem dziatkam podaj
12
,
Coś urobił
za duszę daj
,
S jimienia przyjacioł nabywaj
.
Coć przyłączą twą duszę w raj
S
,
Zbierz gniewliwe i dłużniki
,
:
Odproś zapłać pieniądz wszelki
-
Za jeden pieniądz w piekle być
13.
Na wieki stamtąd nie wyniść
T
14,
Tam sam oczy moje głądzą
,
Toć już trzy złe duchy widzą
15,
Na mię me grzechy wzjawiają
.
Mej duszy sidła stawiają
V
,
,
Wircę się wołam pomocy
,
Nikt za mię nie chce umrzeci
,
Nikt przyjaciel na tym świecie
16
.
Jedno w Bodze
nadzieję mieci
X
,
,
Kryste przez twe umęczenie
,
Rozprosz diable obstąpienie
17,
Daj duszycy przeżegnanie
!
Daj ciału dobre skonanie
Y
,
Ja twoj synek marnotrawny
,
Tyś moj ociec miłosierny
,
,
Żal mi tego iżem cię gniewał
.
Ale ciem się nie otrzekał
Z
- 18
,
Zażżycie ż
mi świeczkę ale
!
Moji mili przyjaciele
19
;
Dusza jidzie z krawym
potem
,
.
Co mnie dzisia to wam potem
.
Amen
,
Dusza z cieła wylecieła
20
.
Na zielone łące
stałe
,
,
.
Stawszy silno barzo rzewno zapłekałe
21:
K nie przyszedł Święty Piotr a rzeknęcy
,
,
?
Czemu duszo rzewno płaczesz
:
Ona rzekłe
,
Nie wola mi rzewno płakać
,
.
A ja nie wiem kam sie podzieć
:
Rzekł święty Piotr je
,
!
Podzi duszo moje miła
,
Powiedę cie do rejskiego
.
Do krolestwe niebieskiego
Do ktorego krolestwa dowiedzie nas
,
.
Ociec Bog Syn i Duch Święty
.
Amen
Objaśnienia
1
; 2
,
; 3
; 4
(
-
podziać się
mienia majątku
rzekomo
pieniądze halerz
1/12
); 5
; 6
,
grosza praskiego
wiódł
ani z pierwszych płodów ani z
(
); 7
gruntu wziętego po raz pierwszy w uprawę nowizna
żąda
; 8
; 9
; 10 ; 11
,
;
zdania rachunku
wyjść
zamknięte
iść
dzieła spraw
12
,
; 13
zarobił dorobił się
zwrotki oznaczonej literą S brak w
;
przekazie płockim tu została uzupełniona w oparciu o źródło
; 14
,
; 15
,
; 16
późniejsze
patrzą spoglądają
wyjawiają obwieszczają
w
; 17
; 18
; 19
; 20
Bogu
błogosławieństwo
zapalcie
z krwawym
w tradycji
ludowej zielona łąka symbolizowała miejsce pobytu dusz bez
; 21
.
pośmiertnego wyroku
mówiąc