Opóźniony rozwój mowy

dr Magdalena Olempska
WSP w Łodzi

1

Opóźnienie rozwoju mowy (ORM)

G. Jastrzębowska (2003): najogólniejszy termin służący

Synonimy:

alalia prolongata, niemota, niedorozwój mowy, mowa opóźniona

w rozwoju, opóźnienie w nabywaniu kompetencji językowych, opóźniony
rozwój języka

G. Jastrzębowska (2003): najogólniejszy termin służący

określeniu zjawiska wolniejszego wykształcania się
zdolności percepcyjnych lub/i ekspresyjnych danego
dziecka

w porównaniu z jego rówieśnikami, które

powoduje, że dynamika rozwoju tych zdolności jest
odmienna od normalnej.

2

Pruszewicz (1992): opóźniony lub zaburzony rozwój mowy

obejmuje różnorodne czynniki, które hamują całkowicie
jej rozwój, albo powodują, że rozwój ten jest bardzo
wolny, ubogi bądź przebiega w sposób nieprawidłowy.
Różni się wówczas od fizjologicznego rozwoju mowy
zarówno w aspekcie ilościowym (czasu) jak i jakościowym
– bierne i czynnie opanowanych elementów mowy
w określonym wieku.

w określonym wieku.

Dilling-Ostrowska

(1982):

opóźnienie

rozwoju

mowy

(ORM) może wynikać z wielu różnorodnych czynników bądź
też

może

występować

bez

uchwytnego

czynnika

etiopatologicznego

3

Pruszewicz (1992): w opóźnionym rozwoju mowy mogą

być w różnym stopniu zaburzone cztery poziomy mowy:

fonetyczno-fonologiczny (zaburzenia artykulacji)

syntaktyczno-morfologiczny (dysgramatyzm)

semantyczno-leksykalny (ograniczony czynny i bierny

semantyczno-leksykalny (ograniczony czynny i bierny

zasób słów)

zdaniowo-semantyczny

4

Jastrzębowska (1998): opóźnienie rozwoju mowy to
istotny, powstający na różnym tle, symptom zakłóceń
lub zaburzeń rozwoju mowy. Wolniejsze tempo
nabywania kompetencji i sprawności językowej może
dotyczyć

zarówno

czynności

mówienia

jak

i rozumienia; może dotyczyć jednego, dwóch bądź
wszystkich poziomów języka.

wszystkich poziomów języka.

5

Jastrzębowska

(2000):

opóźnienie

rozwoju

mowy

stwierdza się w przypadku, gdy kompetencje językowe
nie wykształcą się w ogóle lub wykształcą się w stopniu
niewystarczającym

do

osiągnięcia

efektywnego

porozumiewania się, jak i wówczas, gdy w toku procesu
rozwojowego

występuje

brak

lub

ograniczenie

sprawności realizacyjnych.

Jastrzębowska (2003): ORM często jest pierwszym
sygnałem nieprawidłowości rozwojowych.

6

Wskaźniki opóźnionego rozwoju mowy

(H. Spionek)

późniejsze pojawienie się gaworzenia

późniejsze pojawienie się pierwszych słów

ubóstwo czynnego i biernego słownika, a także brak

niektórych części mowy

późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych

7

późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych

zbyt długo utrzymujące się nieprawidłowe struktury

gramatyczne

zbyt długo utrzymująca się wadliwa wymowa różnych

dźwięków mowy (okres swoistej mowy dziecięcej)

Co brane jest pod uwagę w ocenie zjawiska ORM?

1. Kryterium ilościowe (ile dźwięków wymawia dziecko, jaki

jest zasób jego słownictwa czynnego i biernego, czy
konstruuje zdania proste, czy złożone)

2. Kryterium jakościowe (poprawność wymowy dźwięków,

słów,

umiejętność

konstruowania

zdań

logicznych

8

słów,

umiejętność

konstruowania

zdań

logicznych

i poprawnych gramatycznie)

3. Wiek, w którym dziecko realizuje pierwsze słowa, zdania
4. Przedział czasowy pomiędzy poszczególnymi etapami

kształtowania i rozwoju mowy

5. Poziom

rozumienia

przez

dziecko

mowy

innych

i rozumienie jego mowy przez otoczenie oraz liczbę i jakość
środków pozawerbalnych.

Kiedy mówimy o opóźnionym rozwoju mowy?

Gdy mowa dziecka:
1. Rocznego jest na poziomie dziecka półrocznego (dziecko jedynie

gaworzy)

2. Dwuletniego jest na poziomie mowy dziecka rocznego (wymawia

kilka słów)

3. Trzyletniego na poziomie mowy dziecka półtorarocznego (tworzy

jedynie równoważniki zdań)

9

jedynie równoważniki zdań)

4. Czteroletniego na poziomie mowy dziecka dwuletniego (formułuje

zdania proste, słownictwo czynne na poziomie dziecka
dwuletniego, tj. używa ok.300 słów)

5. Pięcioletniego na poziomie mowy dziecka dwuipółletniego (nadal

zdania proste, słownictwo na poziomie dziecka w wieku dwóch i
pół lat)

6. Sześcioletniego na poziomie dziecka trzyletniego (pojawiają się

zdania złożone, wymawia ok. 1000-1500 słów)

7. Siedmioletniego jest na poziomie mowy dziecka trzyipółletniego

Opóźnienie rozwoju mowy jest wynikiem:

zakłóceń w rozwoju

Zaburzeń w rozwoju

10

Samoistnego opóźnienia

rozwoju mowy (SORM)

Niesamoistnego opóźnienia

rozwoju mowy (NORM)

Rodzaj czynnika
różnicującego

SORM

NORM

Charakter
zjawiska

•

wynik zakłócenia procesu

rozwojowego; normalna
odmiana rozwoju;

•

zjawisko będące

przejawem dysharmonii
rozwoju (fragmentarycznego
opóźnienia procesu
rozwojowego)

•

wynik zaburzenia procesu

rozwojowego; przejaw
zaburzenia rozwojowego,
świadczący o występowaniu
istotnych klinicznie zaburzeń;

•

zjawisko towarzyszące:

- specyficznym zaburzeniom

rozwoju mowy i języka,

11

rozwojowego)

rozwoju mowy i języka,
- parcjalnym zaburzeniom
rozwoju, czyli zaburzeniom
rozwoju o określonej etiologii
(np. głuchocie, upośledzeniu
umysłowemu itp.)
- całościowym zaburzeniom
rozwojowym

Rodzaj czynnika
różnicującego

SORM

NORM

Warunki rozwoju
mowy

Mowa rozwija się
na prawidłowej
podstawie

Mowa (poza przypadkami
pochodzenia
środowiskowego) rozwija
się na patologicznej
podstawie, tzn. brak
warunków anatomicznych
czy psychoneurologicznych
do jej rozwoju

12

do jej rozwoju

Etiologia

Ten typ opóźnienia
może być
uwarunkowany
genetycznie bądź
środowiskowo

Opóźnienie to powstaje na
skutek zaburzeń
rozwojowych o różnej
(określonej lub trudnej do
ustalenia) etiologii

Rodzaj czynnika
różnicującego

SORM

NORM

Objawy

•

przejawem zakłóceń

procesu rozwojowego
prowadzącego do SORM jest
początkowo brak rozwoju
mowy, a następnie
opóźnienie (najczęściej)
ekspresji językowej

•

przejawami zaburzeń

procesu rozwojowego
prowadzącego do NORM
mogą być:

- brak rozwoju mowy,
- zatrzymanie, zahamowanie

procesu rozwoju,

- regres do wcześniejszych

13

etapów rozwojowych,

- utrata wykształconych już

zdolności ekspresyjno –
percepcyjnych,

•

opóźnienie może dotyczyć

zarówno mówienia, jak i
rozumienia

Rodzaj czynnika
różnicującego

SORM

NORM

Rokowania

•

zjawisko to ma

charakter przejściowy,
samoistnie ustępujący
(najpóźniej do trzeciego
roku życia);

•

nie ma żadnych

konsekwencji dla

•

powstałe w wyniku NORM zmiany

mogą mieć charakter przejściowy
lub trwały, szybko ustępujący lub
pogłębiający się;

•

NORM może doprowadzić do

powstania różnych zaburzeń mowy;

•

mowa w końcowej fazie

14

konsekwencji dla
dalszego rozwoju

•

mowa w końcowej fazie

rozwojowej zazwyczaj nie osiąga
normalnego poziomu, zaburzeniom
mowy najczęściej towarzyszą
dodatkowe problemy;

•

nie pozostaje bez konsekwencji

dla dalszego rozwoju dziecka.