Wojna

Fakt rozpętania wojny od najdawniejszych czasów budził grozę w sercach ludzi żyjących na spornych 
terenach. Każde wspomnienie wojenne jest straszne, przesiąknięte złem i śmiercią. Wszystkie konflikty 
wojenne potwierdzają uniwersalną prawdę zawartą w renesansowym traktacie Andrzeja Frycza 
Modrzewskiego „O poprawie Rzeczypospolitej”:  „żadne korzyści z wojny nie są tak wielkie, aby mogły 
jej szkodom dorównać”
Nikt, kto zetknął się z wojną, nie pozostał tym samym człowiekiem. „ Człowiek może stać się dobrym i 
może stać się złym. (…) właściwym powodem wojen są źle wytyczone granice moralne.” ( Bolesław 
Miciński, Myśli o wojnie)

Mitologia

- po stworzeniu świata doszło do wojen bogów
- Kronos zabił Uranosa, Dzeus zabił Kronosa
- Wojna bogów z gigantami  (gigantomachia)
- Przepowiednia, że tylko śmiertelnik pokona gigantów
- Atena sprowadza Herkulesa, który zabija pierworodnego giganta Alkioneusa i kończy wojnę
- Dzeus pokonał Tyfona

Aleksander Kamiński "Kamienienie na szaniec"

- literatura faktu - hołd dla głównych bohaterów
- Zośka (Tadeusz Zawadzki), Rudy (Jan Bytnar), Alek (Aleksy Dawidowski)
- młodzież wobec wojny: dojrzewanie, patriotyzm, ofiarna służba Ojczyźnie, brak wątpliwości co do 
słuszności sprawy, bohaterstwo, przyjaźń
- Akcje Małego Sabotażu: rozwieszanie polskich flag na święta narodowe, zrywanie niemieckich flag, 
gazowanie kin, wybijanie szyb fotografom, rysowanie po murach znaku Polski Walczącej, żółwi
- Akcje dywersyjne: rozbrajanie niemieckich oficerów, akcja pod Arsenałem -odbicie Rudego, akcja pod 
Celestynowem- odbicie więźniów z pociągu, akcja pod Czarnocinem- pechowe wysadzanie mostu, 
akcja pod Sieczychami- likwidacja posterunku żandarmerii niemieckiej
- śmierć skatowanego przez gestapo Rudego (Jana Bytnara) w otoczeniu przyjacół i przy recytacji 
„najpiękniejszej ze zwrotek” pochodzącej z „Testamentu mojego” Słowackiego: „lecz zaklinam, niech 
żywi nie tracą nadziei i przed narodem i przed narodem niosą oświaty kaganek, a kiedy trzeba, na 
śmierć idą po kolei jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!” -duchowy testament wielkiego poety 
dla następnych pokoleń
- śmierć żołnierza od ran w akcji pod Arsenałem (Alka - Aleksego Dawidowskiego)
- śmierć Zośki w czasie akcji pod Sieczychami

Ernest Hemingway "Stary człowiek przy moście"

- "największe oskarżenie przeciw wojnie"
- 1936 wojna domowa w Hiszpanii
- rozmowa zwiadowcy ze starcem zmuszonym do ucieczki z San Carlos
- stary człowiek nie ma bliskich, martwi się jedynie o swoje zwierzęta
- nie ma żadnych przekonań politycznych, a mimo to wojna go dotknęła i musi ponosić jej 
konsekwencje

- tragedia bezbronnego człowieka - cywila, który nie walczy na polu bitwy jak bohater, ale musi opuścić 
dotychczasowe miejsce zamieszkania i rozpocząć zupełnie nowe życie w dużym, obcym mieście - 
Barcelonie
- pokazany dramat samotnego, starego człowieka

Arkady Fiedler "Dywizjon 303"

- wyidealizowane postacie pilotów
- bohaterstwo i wybitne umiejętności polskich myśliwców podczas Bitwy o Anglię (VII 1940 - X 1940)
- młodzi, odważni piloci, którzy dobrze nauczyli się swojego fachu w Polsce
- ogromna ilość zestrzelonych maszyn przeciwnika przy niewielkich własnych stratach
- Sierżant Stefan Karubin: opanowany, uparty; gonił przeciwnika gdy zabrakło mu kul
- Podporucznik Kazimierz Daszewski: niezwykle odporny na ból, silny, spadał ciężko ranny na 
spadochronie
- Sierżant Józef Frantiszek: Czech, świetny pilot, rozbił się wracając po wygranej bitwie, metoda 
Frantiszka na zestrzeliwanie nieprzyjacielskich samolotów
- Kapitan Witold Urbanowicz: instruktor Centrum Wyszkolenia Lotnictwa, podwładni darzyli go 
zaufaniem, dowódca Dywizjonu 303

Miron Białoszewski "Pamiętnik z powstania warszawskiego"

- autor jako cywil uczestniczył w powstaniu warszawskim
- relacja z perspektywy cywila nie biorącego aktywnego udziału w konspiracji i walkach
- punkt widzenia zwykłego człowieka, który ma dość zabijania, hitlerowców, czasem nawet 
powstańców
- ciekawy język – język mówiony, potoczny, 

Marek Hłasko "Żołnierz"

- po powrocie z wojny żołnierz spaceruje z kobietą (dziewczyną, narzeczoną lub żoną) i opowiada o 
doświadczeniu wszechogarniającego strachu podczas wojny
- gdy znaleźli miejsce, gdzie kobieta chciała, aby stanął ich  dom, żołnierz nadal  myślał jedynie 
kategoriami wojennymi – o  walorach obronnych miejsca
- kobieta krzyknęła rozpaczliwie "Nie!" i żołnierz zrozumiał, że wojna się skończyła
- ziemia nie jest jedynie grobem, ale też życiem człowieka
- opowiadanie zwraca uwagę na trudności z przystosowaniem się żołnierzy do życia po wojnie, na ich 
samotność i wyalienowanie, niemożność zrozumienia nawet przez najbliższych
- wojna dla żołnierzy nie kończy się wraz z ogłoszeniem zawieszenia broni, oni wciąż żyją 
wspomnieniami
- cenę płacą także najbliżsi żołnierzy, ich rodziny, żony

Krzysztof Kamil Baczyński "Elegia o... [chłopcu polskim]"

- matka-Ojczyzna zwraca się do dziecka-żołnierza
- kontrast między złą wojną i dobrym żołnierzem: "I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc"- 
operowanie kontrastową kolorystyką 
- synek – jasny: dobry, niewinny, wrażliwy, 
- wojna –  ciemna: zło, okrucieństwo, śmierć, przerażenie, konieczność zabijania
- żołnierz mógł  zginąć od strzału, a może jego młodzieńcze, wrażliwe serce nie wytrzymało 
okrucieństwa wojny: "Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?"

Krzysztof Kamil Baczyński "Gdy broń dymiącą z ręki wyjmę"

- żołnierz -poeta myśli o tym, co będzie po końcu wojny
- uważa, że nie będzie w stanie żyć normalnie:
"Palce mam- każdy czarną lufą, co zabić umie.- Teraz nimi grać trzeba, i to grać do słuchu."
"Oczy- granaty pełne śmierci, a tu by trzeba w ludzi spojrzeć i tak, by Boga dojrzeć w piersi."
"I pośród nich jakże ja stanę
z garścią, co tylko strzelać umie,
z wiarą, co śmiercią przeorana,
z sercem, co nic już nie rozumie?"
- ma wątpliwości, czy będzie jeszcze kiedykolwiek w stanie tworzyć poezję

Krzysztof Kamil Baczyński "Niebo złote ci otworzę"

- podmiot liryczny pragnie podarować swojej ukochanej sielankowy, piękny świat: "Ziemię twardą ci 
przemienię w mleczów miękkich płynny lot"

-

warunkiem jest usunięcie wspomnień z wojny, czyli rzecz niewykonalna: "Jeno wyjmij mi z tych 
oczu szkło bolesne- obraz dni, które czaszki białe toczy przez płonące łąki krwi./Jeno odmień 
czas kaleki,”

Homer Iliada

- oblężenie Troi (Ilionu)
- pojedynek Hektora i Achillesa
- podstępne działanie bogów przyczyniło się do klęski Hektora (obrońcy Troi)
- zaangażowanie bogów w konflikty międzyludzkie

Zbigniew Herbert "Pan Cogito czyta gazetę"

- duża liczba zmarłych nie przemawia do wyobraźni „120 poległych daremnie szukać na mapie zbyt 
wielka odległość przykrywa ich jak dżungla /nie przemawiają do wyobraźni jest ich za dużo cyfra zero 
na końcu przemienia ich w abstrakcję”

- ludzie bardziej interesują się tragedią jednostki

Wisława Szymborska "Wietnam"

- rozmowa żołnierza z kobietą ukrywającą się w norze wykopanej w ziemi
- kobiecie zależało jedynie na jej dzieciach, reszta jej nie obchodziła
- instynkt macierzyński okazał się silniejszy niż wszystko inne

Tadeusz Różewicz "Ocalony"

- podmiot liryczny uniknął śmierci "ocalałem prowadzony na rzeź"
- wojna prowadzi do zatarcia granicy między złem a dobrem "Pojęcia są tylko wyrazami: cnota i 
występek prawda i kłamstwo piękno i brzydota męstwo i tchórzostwo"

- podmiot liryczny pragnie odzyskać wiarę w wartości "Szukam nauczyciela i mistrza niech 
przywróci mi wzrok, słuch i mowę niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia niech 
oddzieli światło od ciemności."
- Tadeusz Różewicz uznał, że po wojnie nic nie będzie już takie samo, więc zrezygnował z używania 
środków stylistycznych charakterystycznych dla czasów przedwojennych; forma zapisu jest prosta i 
powściągliwa (tłumi uczucia), pozbawiona  zbędnych ozdobników i metafor, bliska mowie potocznej, 
przybiera postać wiersza wolnego, odrzuca tradycyjną wersyfikację, rezygnuje z rymów.  Taki typ 
wiersza nazywa się wierszem różewiczowskim. Poeta uważa , że poezja ma być etyczna a nie 
estetyczna.

Tadeusz Różewicz „Warkoczyk"

- Auschwitz "wszystkie kobiety z transportu ogolono" ; "Pod czystymi szybami leżą czyste włosy 
uduszonych w komorach gazowych"
- beznamiętna drobiazgowa relacja, ukazanie nieistotnych szczegółów: "czterech robotników miotłami 
zrobionymi z lipy zamiatało"
- oddziałuje na uczucia poprzez ukazanie małego, cieniutkiego warkoczyka należącego do zabitej 
dziewczynki: "mysi ogonek ze wstążeczką za który pociągają w szkole niegrzeczni 
chłopcy" – z ogromu zamordowanych kobiet wyciągnięta tragedia jednostki

Henryk Sienkiewicz "Krzyżacy"

- wojna polsko-krzyżacka
- prowadzi do rozdzielenia małżonków i śmierci żony Zbyszka-Danusi
- potężne zwycięstwo nad Zakonem Krzyżackim – bitwa pod Grunwaldem
- unieśmiertelnienie momentów chwały Polski

"Pieśń o Rolandzie"

- wojna chrześcijan z muzułmanami
- Roland umiera w imię chrześcijaństwa
- walczył bohatersko, honorowo
- nie wezwał pomocy, bo uznał to za okazanie słabości
- dusza Rolanda została wzięta do nieba prze archanioła Gabriela
- umiera jako święty,  męczennik, obrońca wiary, - stylizacja sceny śmierci na śmierć Chrystusa (umiera 
na wzgórzu – porównanie do Golgoty)
- idealizacja, gloryfikacja  bohatera

Melchior Wańkowicz "Ziele na kraterze"

- rodzina rozdzielona przez wojnę
- Krystyna oddała życie za Ojczyznę

Pablo Picasso Guernica - obraz

- protest przeciwko wojnie domowej w Hiszpanii 1936- 1939
- chaos, śmierć i strach, które sprowadza wojna na spokojne miasteczko Guernica
- obraz czarno- biały
- kubizm
- w lewej części obrazu jest zrozpaczona kobieta trzymająca w rękach zmarłego
-byk podkreśla brutalność wojny, którą Picasso nazywa „maszyną do mielenia ludzkiego mięsa”
-koń symbolizuje lud hiszpański, pod jego nogami leży ranny żołnierz

-zniekształcone ciała, usta wydające krzyk przerażenia oddają atmosferę okrucieństwa, zgiełku i zamętu 
wojennego
- w prawej części obrazu znajduje się postać, która wznosi ręce do nieba w geście rozpaczy
-obraz przerósł wydarzenie historyczne będące przyczyną jego powstania- stał się uniwersalnym 
symbolem piekła wojny (Wielcy Malarze nr 91)

Wojna, opisywana przez wielu autorów na różne sposoby, zawsze staje się straszną przestrogą 

dla przyszłych pokoleń, aby nie dopuściły do takiej tragedii. Konflikty zbrojne zawsze będą jedynie 
pogrążać ludzkość. Nie ma wojen słusznych i sprawiedliwych, każda wojna jest złem. „Nie można 
jednak rozpętać  bezkarnie „słusznej” nawet i „sprawiedliwej” nienawiści. (...) Wojna zniekształca nie 
tylko dusze najeźdźców- ale zatruwa nienawiścią, a więc zniekształca i dusze tych, którzy starają się 
najeźdźcy przeciwstawić” ( B. Miciński, Myśli o wojnie)