1

Instrukcja ćwiczenia

Ćwiczenie „0”

Chemiczna baza danych i obliczanie parametrów roztworów kwasów

Celem ćwiczenia jest zbudowanie skoroszytu programu Excel zawierającego małą bazę
danych kwasów organicznych i nieorganicznych i pozwalającego na obliczenie parametrów
wodnych roztworów tych kwasów.

Pierwszą część skoroszytu będzie stanowić baza danych zawierająca nazwy, wzory
chemiczne, masy molowe (M) i wartości stałych dysocjacji kwasowej K

a

oraz wartości pK

a

poszczególnych kwasów. W drugiej części na podstawie danych z bazy, objętości roztworu
(V) oraz podanych wartości stężeń (c

i

), obliczane będą następujące wielkości: ilość moli

kwasu (n

i

), masa kwasu (m

i

), pH roztworu i stopień dysocjacji kwasu (



i

) oraz stopień

dysocjacji kwasu wyrażony w procentach(



%

).Odpowiednie wzory do obliczeń podane są

poniżej.

V

c

n

i

i





(1)

M

n

m

i

i





(2)





i

a

c

pK

pH

log





2

1

(3)

i

a

i

c

K





(4)

%

%

100





i





(5)

Wykonanie ćwiczenia - Otworzyć program Microsoft Excel i zapisać skoroszyt nadając mu
nazwę Nazwisko roztwory kwasów.xlsx.
Czcionką arkusza jest domyślna czcionka programu Excel Calibri 11 pkt. Separatorem
dziesiętnym w Excelu na pracowni komputerowej jest kropka. Ustawienie separatora:
Plik



Opcje



Zaawansowane



wyłączyć Użyj separatorów systemowych i w polu

Separator dziesiętny wpisać kropkę.

Numery komórek podane w instrukcji są opcjonalne, użycie ich ma ułatwić wykonie
ćwiczenia.

1. Zgodnie ze wzorem arkusza zamieszczonym na końcu instrukcji do komórek z obszaru od
B5 do G15 wprowadzić do Arkusza 1 tabelę bazy danych.

Uwaga: indeksy dolne i górne można uzyskać w Excelu następującymi sposobami:

Pierwszy sposób. W karcie Narzędzia główne



Czcionka należy rozwinąć okno

Formatowanie komórek i w oknie Czcionka zaznaczyć bądź odznaczyć opcje Indeks
dolny, Indeks górny.
Drugi sposób. Klikamy prawym klawiszem myszy i z otwartego okna z opcjami
wybieramy polecenie Formatuj komórki a następnie w oknie Czcionka zaznaczamy bądź
odznaczamy opcje Indeks dolny, Indeks górny.

2. Sortowanie bazy danych. Baza danych może być sortowana według różnych kryteriów.
Aby dokonać sortowania należy zaznaczyć obszar bazy danych (łącznie z nagłówkami) wg
którego chcemy sortować np. kolumnę z nazwami kwasów jeśli chcemy posortować
alfabetycznie wg nazwy lub kolumnę z masami cząsteczkowymi jeśli chcemy posortować
malejąco lub rosnąco wg masy cząsteczkowej.

2

Sortowanie wykonujemy z Karty Narzędzia główne



Edytowanie



Sortuj i filtruj

Otworzy się okno dialogowe, w którym możliwe jest wybór następujących opcji Sortuj od
najmniejszych do największych, Sortuj od największych do najmniejszych oraz
Sortowanie nie standardowe. W utworzonej bazie należy wykonać

- sortowanie bazy według masy molowej, rosnąco
- sortowanie bazy według wartości K

a

, malejąco

- powrót do pierwotnego ustawienia (sortowanie według nr rekordu, rosnąco).

3. W Arkuszu 1 wykonać obliczenia dla roztworów kwasów octowego i mrówkowego.

Obliczenia dla roztworów kwasów octowego

a. Skopiować komórki z nagłówkami bazy danych (od C5 do G5) i wkleić je poczynając

od komórki B20

b. Dla danego kwasu skopiować odpowiednie rekordy bazy danych. Wkleić skopiowane

rekordy poczynając od komórek B21.

c. Do komórek B22 i C22 wprowadzić napisy zgodnie z poniższym rysunkiem, a do

komórki D22 wprowadzić wartość objętości w dm

3

.

d. Zgodnie z poniższym rysunkiem wprowadzić do odpowiednich komórek (od B24 do

G24) pozostałe nagłówki.

e. Kolumnę B od B25 do B43 wypełnić wartościami stężeń. Do komórki C25

wprowadzić formułę obliczająca ilość moli kwasu n

i

według wzoru (1), następnie

automatycznie wypełnić komórki od C25 do C43 tą samą formułą.

f. Do komórki D25 wprowadzić formułę obliczająca masę kwasu m

i

według wzoru (2),

następnie automatycznie wypełnić komórki od D25 do D43 tą samą formułą.

g. Do komórki E25 wprowadzić formułę obliczająca pH roztworu kwasu według wzoru

(3), następnie automatycznie wypełnić komórki od E25 do E43 tą samą formułą.

h. Do komórki F25 wprowadzić formułę obliczająca stopień dysocjacji kwasu



i

według

wzoru (4), następnie automatycznie wypełnić komórki od F25 do F43 tą samą
formułą.

i. Do komórki G25 wprowadzić formułę obliczająca stopień dysocjacji kwasu w

procentach



%

według wzoru (5), następnie automatycznie wypełnić komórki od G25

do G43 tą samą formułą.

Uwaga: formuły używane w kolumnach C, D, E, F wymagają użycia adresów

bezwzględnych.

3

Obliczenia dla roztworów kwasów borowego

j. Aby wykonać obliczenia dla kwasu borowego należy cały obszar arkusza z

poprzednimi obliczeniami dla kwasu octowego skopiować (od B19 do G43) i wkleić
poniżej np. od komórki B52. Najpierw należy poprawić wszystkie formuły w których
użyto adresowania bezwzględnego (komórki C58, D58, E58, F58).

k. Z bazy danych skopiować rekord dla kwasu borowego i wkleić dane dla tego kwasu w

odpowiednie miejsce, wprowadzić nową wartość objętości roztworu.

4. W Arkuszu 2 wykonać obliczenia dla roztworu trzeciego kwasu. Prowadzący zajęcia

określi dla którego kwasu i dla jakiej objętości roztworu mają być wykonane obliczenia.

Uwaga: w Arkuszu 2 jest inny zakres stężeń niż w Arkuszu 1

a. Aby wykonać obliczenia dla wybranego kwasu należy najpierw skopiować z Arkusza

1 obszar od B52 do G76 i wkleić go do Arkusza 2 od komórki B4. Następnie należy
poprawić wszystkie formuły w których użyto adresowania bezwzględnego (komórki
C10, D10, E10, F10).

b. Kolumnę B od B10 do B46 wypełnić nowymi wartościami stężeń.
c. W kolejnych kolumnach rozciągnąć zakres działania formuł na obszar od 10 do 46

wiersza.

d. Z bazy danych skopiować rekord dla wybranego kwasu i wkleić dane dla tego kwasu

w odpowiednie miejsce, wprowadzić nową wartość objętości roztworu.

5. Ostatnim etapem pracy jest formatowanie arkusza: ustawienie wyrównań w komórkach,
ilości wyświetlanych cyfr po kropce dziesiętnej, odpowiednie ustawienie obramowania i tła w
komórkach. Formatowanie liczb w Arkuszu 1 mają być dokładnie takie jak pokazano w
instrukcji. Natomiast formatowanie liczb w Arkuszu 2 będą zależały od uzyskanych
wyników obliczeń, w tym wypadku student musi samodzielnie zastosować odpowiednie
formatowanie (Kategoria Liczbowe lub Naukowe).
Całość wykonanego skoroszytu musi być tak ustawiona aby Arkusz 1 mieścił się do wydruku
na dwóch stronach A4, a Arkusz 2 na jednej stronie A4.

4

Arkusz 1 - Baza danych i roztwory kwasu octowego

5

Arkusz 1 - Roztwory kwasu borowego

6

Arkusz 2 - Roztwory zadanego kwasu

7

Powiększenia trudno czytelnych fragmentów instrukcji: