PL5n s. 33

PROPOZYCJE SCENARIUSZY LEKCJI

Temat:

Piosenka żołnierska wpisana w legionową historię i mit.

(czas realizacji – 1 lekcja)

Cele szczegółowe:

badanie artystycznych walorów tekstu

rekonstrukcja portretu legionisty w kontekście etosu żołnierskiego

odczytanie kontekstu historycznego

rozumienie, czym jest carmina patri

Materiał:

podręcznik: Pieśni niepodległości, s. 19

My, Pierwsza Brygada, s. 19–20
Kronika życia Józefa Piłsudskiego, s. 19
portret Józefa Piłsudskiego, s. 19

przypomnienie „Carmina patri”, czyli najważniejsze pieśni Pola-
ków, s. 20

Przygotowanie:

Prosimy uczniów, aby zapytali osób w różnym wieku, z czym im się kojarzy pieśń
My, Pierwsza Brygada. Dociekliwsi mogą zapytać o to, na czym polega patriotyczny
charakter pieśni.

Tok lekcji:

1. Wprowadzenie.

Lekcję można rozpocząć od podzielenia się informacjami zdobytymi przez uczniów.
Dopowiadamy, że znana i często śpiewana pieśń My, Pierwsza Brygada jeszcze
kilkanaście lat temu była tekstem zakazanym, natomiast dziś funkcjonuje jako
carmina patri. Prosimy uczniów, aby podzielili się swoimi wrażeniami na temat
utworu oraz określili historyczny kontekst powstania tekstu.

2. Czytanie i parafrazowanie tekstu.

Prosimy uczniów o indywidualne, a potem chóralne odczytanie tekstu pieśni.
Następnie uczniowie, nie posiłkując się tekstem, mówią, o czym jest pieśń My,
Pierwsza Brygada. Okaże się, że poza pierwszą zwrotką i refrenem, które będą
próbowali cytować, resztę z łatwością streszczą. Sprzyja temu narracyjny charakter
tekstu sytuujący go bardziej po stronie epiki niż liryki.

3. Rekonstrukcja obrazu legionistów; indywidualna praca z tekstem.

Prosimy uczniów, aby określili funkcję tytułu wiersza, który jest jednocześnie
pierwszym wersem refrenu (w wersji pieśni drukowanej w podręczniku słowa

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

PL5n s. 34

34

Propozycje scenariuszy lekcji

te powtarzają się aż 10 razy) oraz nazywa wprost podmiot liryczny wiersza.
Zadaniem uczniów będzie interpretacja metafor, które w pierwszej strofie opi-
sują legiony i legionistów. Można zaproponować, by zamiast przymiotników
„żebracza”, „ofiarny”, „żołnierska” nazywających cechy, użyli rzeczowników, od
których te przymiotniki pochodzą („żebraków nuta”, „ofiar stos”, „żołnierzy buta”).
Dopełnieniem lirycznego opisu legionistów powinno być określenie „strzelecka
gromada” odnoszące się do legionowych korzeni (Polskich Drużyn Strzeleckich)
oraz konotujące uczucia i relacje wynikające z tego, że legioniści są gromadą.
Interpretację metafor można skonfrontować z wiadomościami na temat sytuacji
militarnej Polski przed I wojną światową i w trakcie jej trwania. Odszukanie i analiza
następnych przenośni doprowadzi do sformułowania wniosku o niewyszukanej,
pozbawionej artystycznych ambicji metaforyce wiersza.

4. Śledzenie opowieści wpisanej w pieśń; pisemna praca z tekstem.

Prosimy uczniów, aby na podstawie tekstu napisali krótką opowieść legionowego
wiarusa. Dzięki temu zauważą narracyjny charakter utworu, jego nieskomplikowaną
strukturę, a także zwrócą uwagę na historię żołnierzy nierycerzy – cierpiących,
płaczących, samotnych i opuszczonych przez część rodaków, oskarżanych o „stu-
manienie”, ale też żołnierzy zwycięzców, owładniętych ideą, gotowych brać krwawy
odwet na tych, którzy nie sprzyjali sprawie. Zwracamy uwagę uczniów na utrwalony
w kulturze etos żołnierski i mit rycerskiej śmierci. Prosimy, aby się wypowiedzieli
na temat realizacji tego mitu w Pierwszej Brygadzie, biorąc pod uwagę szczególnie
refren pieśni. Zadanie to uzupełni rekonstruowany w poprzednim ćwiczeniu obraz
legionistów.

5. Zestawienie obrazu legionisty z przedstawionym na portrecie wizerunkiem

Józefa Piłsudskiego.

Prosimy o opis portretu Marszałka. Uczniowie powinni wziąć pod uwagę:

wygląd postaci (strój, ułożenie ciała, wyraz twarzy),

sylwetkę konia,

atrybuty wojskowe, symbole narodowe,

kompozycję i perspektywę obrazu (nawiązanie do średniowiecza),

kolorystykę obrazu.

Prosimy uczniów, by wypowiedzieli się na temat tego, czy portret Marszałka
koresponduje z obrazem legionistów żebraków i straceńców, czy legionistów
zwycięzców.

6. Wskazanie elementów teoretycznoliterackich istotnych dla utworu.

Zadanie po części zostało wykonane w trakcie wcześniejszych ćwiczeń (wskazanie
i opisanie podmiotu lirycznego, określenie poziomu metaforyzacji tekstu).

Prosimy uczniów, aby zaznaczyli w tekście, a następnie policzyli te fragmenty, które
nazywają wprost lub implikują uczucia i emocje legionistów, oraz te, które ewokują
atmosferę panującą wokół legionistów.

Uczniowie zauważą, że:

W pieśni następuje nagromadzenie ładunku emocjonalnego wynikające ze stałego
odwoływania się do uczuć (odczuwanie męki, cierpienia, osamotnienia, braku

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

PL5n s. 35

Propozycje scenariuszy lekcji

35

szacunku, ale też chęci zemsty, jedności, siły). Emocje legionistów są wyrazistym
motywem wiersza.

Następnie prosimy klasę, aby odczytała wiersz, opuszczając co drugą zwrotkę.
Pozwoli to zauważyć nieskomplikowaną strukturę utworu.

Uczniowie zauważą, że:

Każda zwrotka to zwięzła historia opisująca uczucia legionistów lub ich relacje
z niechętną im częścią społeczeństwa w danym okresie istnienia legionów.
Pominięcie którejś ze strof nie czyni wiersza niezrozumiałym.

Warto teraz ustalić, kim jest odbiorca pieśni. Podpowiedzią może być fragment
Kroniki życia Józefa Piłsudskiego, z którego dowiadujemy się, że pieśń była
wykonywana na dworcu. Uczniowie zauważą, że:

Pieśń nie ma konkretnego odbiorcy, wpisanego w utwór i nazwanego w tek-
ście. Przeznaczona jest raczej dla tych, którzy zechcą się zainteresować losem
legionistów. To temat, nie forma ma zdobyć słuchacza. Wyraźna za to jest
rytmizacja tekstu (dało się to odczuć w czasie chóralnego czytania) osiągnięta
dzięki dość rygorystycznie stosowanej średniówce po czwartej sylabie oraz strofie
będącej refrenem, mocno wzmacnianej powtarzającym się „na stos”. Wyrazistość
rytmu wynika także ze stosowania paralelizmów intonacyjnych i zdaniowych
(charakterystycznych dla pieśni ludowych). Nie bez znaczenia dla brzmienia tekstu
są dokładne rymy, w większości półtorazgłoskowe.

Aby uczniowie mogli dojść do tych wniosków, musimy pomóc im w analizie
organizacji brzmieniowej tekstu. Kiedy poprosimy o przyjrzenie się warstwie
językowej, uczniowie powinni wskazać na bardzo prostą składnię oraz stosowanie
form niepoprawnych gramatycznie lub uproszczonych („żeśmy”, „ni”, „katusz dni”,
„potrafim”), zbliżających język tekstu poetyckiego do języka prostych żołnierzy.

7. Wysłuchanie pieśni.

Po wysłuchaniu pieśni odtworzonej z płyty prosimy, aby uczniowie podzielili się
swoimi wrażeniami na temat tego, jak na ich odbiór wpływa towarzysząca tekstowi
muzyka. Zwracamy uwagę na miarowy, marszowy rytm melodii oraz triumfalny
nastrój pieśni.

8. Podsumowanie.

Prosimy uczniów, aby ocenili artystyczne walory tekstu oraz by spróbowali odpo-
wiedzieć na pytanie o to, z czego wynika popularność pieśni i jej siła oddziaływania
na Polaków, szczególnie Polaków starszego pokolenia. Na zakończenie lekcji można
porozmawiać o tym, czy wiersz budzi w uczniach uczucia patriotyczne, czy jest
przez nich odbierany jako carmina patri. Uczniowie powinni wyjaśnić, dlaczego
tak jest lub nie jest. Prosimy uczniów o podzielenie się zebranymi przed lekcją
informacjami o tym, dlaczego dla niektórych ta pieśń ma charakter patriotyczny.

9. Praca domowa.

Przygotuj ustną odpowiedź na zadanie 1., s. 20 podręcznika.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl