„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Józef Chmiel
Beata śurek

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
825[01].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Krystyna Nowak-Wawszczak
mgr inż. Maria Widawska

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Beata śurek

mgr Elżbieta Gonciarz

Konsultacja:

mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].O1.01,
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska” zawartego w programie nauczania dla zawodu drukarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Prawna ochrona pracy

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

13

4.1.3. Ćwiczenia

14

4.1.4. Sprawdzian postępów

15

4.2. Zagrożenia występujące w procesach pracy w zawodzie drukarza

16

4.2.1. Materiał nauczania

16

4.2.2. Pytania sprawdzające

21

4.2.3. Ćwiczenia

22

4.2.4. Sprawdzian postępów

23

4.3. Środki ochrony indywidualnej

24

4.3.1. Materiał nauczania

24

4.3.2. Pytania sprawdzające

25

4.3.3. Ćwiczenia

25

4.3.4. Sprawdzian postępów

26

4.4. Wypadki przy pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy

27

4.4.1. Materiał nauczania

27

4.4.2. Pytania sprawdzające

30

4.4.3. Ćwiczenia

31

4.4.4. Sprawdzian postępów

32

4.5. Zagrożenia pożarowe i zasady ochrony przeciwpożarowej

33

4.5.1. Materiał nauczania

33

4.5.2. Pytania sprawdzające

37

4.5.3. Ćwiczenia

37

4.5.4. Sprawdzian postępów

38

4.6. Zasady ochrony środowiska naturalnego na stanowisku pracy oraz

selekcja i utylizacja odpadów

39

4.6.1. Materiał nauczania

39

4.6.2. Pytania sprawdzające

41

4.6.3. Ćwiczenia

42

4.6.4. Sprawdzian postępów

43

5. Sprawdzian osiągnięć

44

6. Literatura

49

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

825[01].O1

Podstawy poligrafii

825[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony

środowiska

825[01].O1.02

Charakteryzowanie procesów poligraficznych i technik

drukowania

825[01].O1.03

Stosowanie materiałów poligraficznych

825[01].O1.04

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

i technologiczną

825[01].O1.05

Zastosowanie maszyn i urządzeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska”,
powinieneś umieć:

−−−−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−−−−

dokumentować, notować i selekcjonować informacje,

−−−−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−−−−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−−−−

oceniać własne możliwości w zakresie wymagań stanowiska pracy i wybranego zawodu,

−−−−

współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań,

−−−−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

−

określić podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika dotyczące zapewnienia
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

−

określić konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
podczas wykonywania zadań zawodowych,

−

posłużyć się wewnętrznymi zaleceniami i regulaminami dotyczącymi pracy na
określonych stanowiskach,

−

zidentyfikować czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące w pracy oraz określić
sposoby ich ograniczenia i eliminacji,

−

ocenić zagrożenia wynikające z niewłaściwego użytkowania urządzeń elektrycznych,

−

zastosować procedury postępowania w przypadku zaistnienia pożaru, zgodnie z instrukcją
przeciwpożarową,

−

powiadomić służby ratownicze zgodnie z przyjętymi procedurami postępowania,

−

udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

zastosować przepisy ochrony środowiska,

−

określić rodzaj materiałów przeznaczonych do ponownego przetwarzania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Zgodnie z Kodeksem pracy, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy

o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Natomiast
pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także
osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.

W rozdziale II Kodeksu pracy zostały m.in. wymienione podstawowe zasady prawa

pracy (art. 10):
§ 1. Każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków
określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu.
§ 2. Państwo określa minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę.
§ 3. Państwo prowadzi politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia.

Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy (Art. 18 Kodeksu pracy):

−

Nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy.

−

Nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów, higieny pracy i warunków środowiska
pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna.

−

Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, sprawuje społeczna inspekcja pracy.

Z ogólnymi obowiązkami pracodawcy i pracownika zapoznaje nas dział 4 Kodeksu

pracy, w którym czytamy, że:

Pracodawca jest obowiązany w szczególności (art. 94):

1) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem

wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi
uprawnieniami,

2) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również

osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej
wydajności i należytej jakości pracy,

2a) organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza

pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie,

2b) przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek,

niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność
związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na
zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym
wymiarze czasu pracy,

3) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne

szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

4) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,
5) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

6) stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej

kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do
należytego wykonywania pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

7) zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,
8) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich

pracy,

8a) prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe

pracowników,

9) wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do

poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub
umową o pracę, a w szczególności (art. 100):
1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,

3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów

przeciwpożarowych,

4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,

których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,

5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
7) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Prawna ochrona pracy obejmuje przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które mają

chronić pracowników przed zagrożeniami w procesie pracy.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią zbiór norm ochrony pracy ustawowo

określonych w Kodeksie pracy w dziale dziewiątym „Bezpieczeństwo i higiena pracy” oraz
innych aktach prawnych niższego rzędu.

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy

w zakładzie pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W szczególności pracodawca jest obowiązany
(Art. 207 Kodeksu pracy):

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
ich wykonanie,

−

zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Konsekwencje nieprzestrzegania przepisów bhp
1)

prawo pracownika do powstrzymania się od wykonywania pracy (po uprzednim
zawiadomieniu o tym przełożonego (art. 210 § 1 Kodeks pracy)):

−

w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo

−

gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom;

2)

prawo pracownika oddalenia się z miejsca zagrożenia (po uprzednim zawiadomieniu
przełożonego (art. 210 § 2 Kodeks pracy)):

−

jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia;

3)

odpowiedzialność pracodawcy:

−

wykroczeniowa (art. 283 Kodeks pracy),

−

wykroczeniowa (art. 283 Kodeks pracy),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

−

cywilna (np. art. 415 Kodeks cywilny).

Rodzaje odpowiedzialności pracodawcy:
1)

odpowiedzialność wykroczeniowa (art. 283 Kodeks pracy), rodzaj kary: grzywna,
podlega odpowiedzialności:

−

kto będąc odpowiedzialnym za stan bhp w zakładzie pracy albo kierując
pracownikami, nie przestrzega przepisów lub zasad bhp,

−

kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego inspektora
pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie
prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli zmiana technologii może
powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników,

−

kto wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu
budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była
wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bhp, pozytywnie
zaopiniowane przez uprawnionych rzeczoznawców),

−

kto wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia
techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,

−

kto wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej , które
nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności

−

kto wbrew obowiązkowi stosuje: materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego
ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych, substancje i preparaty chemiczne nie
oznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację, niebezpieczne
substancje i niebezpieczne preparaty chemiczne nie posiadające kart charakterystyki
tych substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym
działaniem, pożarem lub wybuchem,

−

kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego inspektora pracy, prokuratora lub
innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy
pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym
związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby
zawodowej albo podejrzenia o taka chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub
choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub
dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób,

−

kto nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu
inspektora pracy,

−

kto utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności
uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji
niezbędnych do wykonywania jej zadań.

2)

odpowiedzialność karna (art. 220 i 221 Kodeks karny)

2.1) podlega odpowiedzialności kto będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę

pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na
bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
(art. 220 k.k.):

−

rodzaj kary:
jeśli sprawca działał umyślnie: kara pozbawienia wolności do lat 3,
jeśli sprawca działał nieumyślnie: – grzywna, kara ograniczenia wolności – kara
pozbawienia wolności do roku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo;

2.2) podlega odpowiedzialności: kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie

właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie
sporządza lub nie przedstawia wymaganej dokumentacji (art. 221 Kodeks karny):
rodzaj kary: grzywna do 180 stawek dziennych albo – kara ograniczenia wolności,

3)

odpowiedzialność cywilna (art. 415, art. 429, art. 430, art. 435 Kodeks cywilny).
W sytuacji, gdy otrzymane na podstawie „ustawy wypadkowej” świadczenia nie
wyrównują w pełni szkody będącej następstwem wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej – poszkodowany pracownik lub w przypadku śmierci pracownika – jego
rodzina – mogą dochodzić od pracodawcy odszkodowania wyrównawczego na drodze
powództwa cywilnego.

−

Rodzaje cywilnej odpowiedzialności pracodawcy:
odpowiedzialność za własne czyny (art. 415 Kodeks cywilny),
odpowiedzialność za cudze czyny (art. 429 Kodeks cywilny),
odpowiedzialność za podwładnego (art.430 Kodeks cywilny),
odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem przedsiębiorstwa
i użyciem elementarnych sił przyrody (art. 435 Kodeks cywilny),

−

Rodzaje świadczeń odszkodowawczych (art. 444, art. 445 § 1, art. 446, art. 447 Kodeks
cywilny):
zwrot kosztów leczenia,
wypłacenie sumy potrzebnej do przygotowania się poszkodowanego do wykonywania
innego zawodu,
renta,
renta „rodzinna”,
zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę,
zwrot kosztów pogrzebu,
jednorazowe odszkodowanie.

W przypadku zaistnienia kwestii spornych w zakresie przestrzegania przez pracodawcę

nałożonych na niego prawem obowiązków z prawa pracy zgodnie z Kodeksem pracy (Dział
12. Rozpatrywanie sporów i roszczeń ze stosunku pracy):
1) pracownik i pracodawca powinni dążyć do polubownego załatwienia sporu, powołując np.

w tym celu komisję pojednawczą;

2) jeżeli postępowanie przed komisją pojednawczą nie doprowadziło do zawarcia ugody,

komisja na żądanie pracownika, zgłoszone w terminie 14 dni od dnia zakończenia
postępowania pojednawczego, przekazuje niezwłocznie sprawę sądowi pracy. Wniosek
pracownika o polubowne załatwienie sprawy przez komisję pojednawczą zastępuje pozew.
Pracownik zamiast zgłoszenia tego żądania może wnieść pozew do sądu pracy na zasadach
ogólnych;

3) po poradę prawną lub ze skargą pracownik może także się zwrócić do Państwowej

Inspekcji Pracy, reprezentowanej przez najbliższy Okręgowy Inspektorat Pracy.
W pierwszej kolejności należy złożyć podanie w formie pisemnej, ze wskazaniem osoby,
od której pochodzi, jej adresem i treścią żądania. Wnosząc skargę w imieniu innej osoby,
zgłaszający ma obowiązek dosłać pisemną zgodę osoby, na rzecz której wnoszona jest
skarga. Zgoda powinna być wyrażona w sposób wyraźny, np. w formie pełnomocnictwa.
W przypadku nieuzupełnienia wyżej wymienionych danych, sprawa nie będzie
rozpatrzona. Podczas kontroli pracownicy Inspekcji pracy nie ujawniają nazwisk
wnioskodawców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany (Art. 211 Kodeks
pracy):

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Odpowiedzialność porządkowa pracowników

(Art. 108 Kodeks pracy)

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, opuszczanie pracy bez
usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu
w czasie pracy – pracodawca może stosować: karę upomnienia, nagany lub karę pieniężną.

Profilaktyczna ochrona zdrowia (Art. 226 i 227 Kodeks pracy)

Pracodawca jest obowiązany:

−

informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz
o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

−

stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym
z wykonywaną pracą.

Jednym z elementów działalności profilaktycznej dotyczącej ochrony zdrowia

pracownika są profilaktyczne badania lekarskie (Art. 229 Kodeksu pracy).

−

Profilaktyczne badania lekarskie wstępne obowiązani są wykonać: osoby przyjmowane
do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska, pracownicy przenoszeni
na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub uciążliwe
warunki pracy.

−

Profilaktyczne badania lekarskie kontrolne dotyczą pracowników, których niezdolność
do pracy z powodu choroby trwała ponad 30 dni.

−

Profilaktyczne badania lekarskie okresowe wykonywane są przez każdego pracownika
niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy (częstotliwość jest uzależniona od rodzaju
czynnika szkodliwego lub uciążliwego).

Szkolenia pracowników

(Art. 237 Kodeksu pracy):

−

pracownika nie wolno dopuścić do pracy, do której wykonywania nie ma wymaganych
kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;

−

pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Szkolenia odbywają się w czasie pracy oraz na koszt pracodawcy i powinny zapewnić

uczestnikom:

−

zaznajomienie się z zagrożeniami wypadkowymi i chorobowymi zawodowymi związanymi
z wykonywaną pracą,

−

poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym
do wykonywania pracy na określonym stanowisku oraz związanych z tym stanowiskiem
obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób
oraz postępowania w sytuacjach awaryjnych, a także umiejętności udzielania pomocy
osobom, które uległy wypadkom.

Szkolenie z bezpieczeństwa i higieny pracy jest prowadzone jako:

−

szkolenie wstępne ogólne, zwane instruktażem ogólnym, prowadzone przez pracowników
służby bhp lub pracodawcę albo osobę wyznaczoną i dotyczący zaznajomienia
z przepisami – dla wszystkich nowo zatrudnionych pracowników oraz studentów
odbywających praktyki i uczniów szkół zawodowych – w wymiarze 3 godzin,

−

szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktażem stanowiskowym, prowadzone
przez osobę kierującą pracownikami, wyznaczoną przez pracodawcę, posiadającą
odpowiednie kwalifikacje oraz przeszkolenie w zakresie metod prowadzenia instruktażu
i dotyczące zagrożeń na konkretnych stanowiskach pracy oraz sposobów ochrony przed
zagrożeniami i metodami bezpieczeństwa na tym stanowisku dla pracowników
zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, pracowników przenoszonych na te
stanowiska, uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu i studentów odbywających
praktyki – w wymiarze minimum 8 godzin,

−

szkolenie podstawowe odbywające się w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy
od rozpoczęcia pracy na stanowisku: pracodawcy, osoby kierującej pracownikami
(brygadziści, mistrzowie, kierownicy), projektantów i konstruktorów, pracowników służby
bhp, robotników oraz innych osób, których praca wiąże się z narażeniem na czynniki
szkodliwe dla zdrowia – w wymiarze minimum 30 godzin,

−

szkolenie okresowe (doskonalenie) obejmujące aktualizację i ugruntowanie wiadomości
i umiejętności w dziedzinie bhp, dla osób objętych szkoleniem podstawowym bhp,
zatrudnionych na stanowiskach robotniczych nie rzadziej niż raz na 3 lata (przy pracach
niebezpiecznych – co 1 rok) oraz dla pozostałych osób – nie rzadziej niż raz na 6 lat.

Szkolenia te mogą być prowadzone w formie: instruktażu, seminarium, kursu lub

samokształcenia kierowanego. Szkolenie wstępne przeprowadza się według programów
opracowanych dla poszczególnych stanowisk (zawodów).

Szczegółowe wymagania higieniczno-sanitarne jakie powinien zapewnić pracodawca

przedstawia Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 1997 nr 129 poz. 844
z późniejszymi zmianami).

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia

higieniczno-sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby
zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków
w jakich ta praca jest wykonywana.

Przez

pomieszczenia

higieniczno-sanitarne

rozumie

się

szatnie,

umywalnie,

pomieszczenia z natryskami, ustępy, palarnie, jadalnie z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia
do wypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania się pracowników oraz pomieszczenia
do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony
indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić co najmniej

ustępy i umywalki, a także warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej,
roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spożywania posiłków.

Odpowiednie barwy i znaki bezpieczeństwa stosowane są w celu uniknięcia

niebezpieczeństwa oraz zapobiegania wypadkom lub utraty zdrowia. Podstawowe
oznakowania – znaki bezpieczeństwa: zakazujące (kształt koła i dominujący kolor czerwony),
ostrzegające (kształt trójkąta i dominujący kolor żółty), nakazujące (kształt koła i dominujący
kolor niebieski), informujące (kształt prostokąta i dominujący kolor niebieski), informujące
o miejscach bezpiecznych (kształt kwadratu lub prostokąta i dominujący kolor zielony).

Rys. 1. Podstawowe znaki bezpieczeństwa [3, s. 126]

Każdy pracownik pracujący na danym stanowisku pracy powinien otrzymać

od pracodawcy tzw. instrukcję stanowiskową. Jest to instrukcja bezpiecznej pracy na danym
stanowisku pracy, uwzględniająca specyficzne zagrożenia oraz sposoby zabezpieczania się
przed nimi przez pracownika.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakich aktach prawnych znajdują się przepisy w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy?

2. Kto ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy i ma chronić zdrowie

oraz życie pracowników?

3. Jakie obowiązki i prawa ma pracownik według ustaleń Kodeksu pracy?
4. Jakie mogą być konsekwencje nieprzestrzegania przepisów bhp?
5. Co może zrobić pracownik, w przypadku gdy pracodawca narusza przepisy z zakresu

prawa pracy?

6. Jakie są rodzaje profilaktycznych badań lekarskich?
7. Kto zapewnia przeszkolenie pracownika w zakresie bhp?
8. Jakiego rodzaju mogą być szkolenia bhp?
9. Jakie warunki należy zapewnić w pomieszczeniach pracy z punktu widzenia bhp?
10. Jak dzielą się znaki bezpieczeństwa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ułóż „akrostych” (pierwsze litery czytane pionowo stanowią hasło), w którym hasło

główne brzmi: DRUKARZ. Wyrazy pomocnicze muszą kojarzyć się z zawodem
wykonywanym przez drukarza, z tym, kim jest, co robi, co możemy o nim powiedzieć, jakich
musi przestrzegać przepisów, zasad i reguł bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować art. 100, 207, 210, 211, 212 Kodeksu pracy;

2)

zapoznać się z przykładem „akrostychu”, w którym hasło główne brzmi PRACA. Przykład
podano poniżej:

Przepisy
Ryzyko
Awans
Człowiek
Awaria

3)

ułożyć akrostych, w którym hasło główne brzmi: DRUKARZ;

4)

sprawdzić poprawność wykonanej pracy;

5)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartka papieru formatu A4,

−

marker, długopis,

−

karta charakterystyki stanowiska pracy,

−

Kodeks pracy,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca prawnej ochrony pracy.

Ćwiczenie 2

Właściciel firmy, w której jesteś zatrudniony narusza przepisy prawa pracy. Jak

powinieneś zareagować?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się w grupie, jakie należy podjąć działania, aby wyeliminować naruszenia

prawa,

3) uporządkować zapisane pomysły zgłoszone przez grupę według kryterium rodzaju

zagrożenia (odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip–chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy?

2)

określić, jakie podstawowe obowiązki ma pracodawca w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy?

3)

określić, jakie są rodzaje szkoleń bhp dla pracownika?

4)

posługiwać się Kodeksem pracy?

5)

poszukiwać informacji nt. prawnej ochrony pracy w różnych źródłach?

6) rozróżnić podstawowe znaki bezpieczeństwa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.2.

Zagrożenia występujące w procesach pracy w zawodzie
drukarza

4.2.1. Materiał nauczania

Zgodnie z artykułem 226 Kodeksu pracy pracodawca jest zobowiązany do informowania

o ryzyku zawodowym, które jest związane z wykonywana pracą.

W pracy jesteśmy narażeni na oddziaływanie różnych czynników stwarzających

zagrożenia. Czynniki te możemy podzielić na:
1) szkodliwe, w wyniku oddziaływania których może stopniowo pogarszać się zdrowie

człowieka,

2) niebezpieczne, mogące powodować powstawanie urazów,
3) uciążliwe, których działanie może przyczynić się do powstawania utrudnień w pracy, lecz

nie powoduje trwałego pogorszenia stanu zdrowia.

W zależności od stopnia oddziaływania czynnik uciążliwy może stać się szkodliwym,

a czynnik szkodliwy niebezpiecznym, np. zapylenie powietrza na hali produkcyjnej może być
dla pracownika:

−−−−

uciążliwe – będzie on odczuwał niedogodności w postaci łzawienia oczu, ale jego
organizm przystosuje się do takich warunków i uruchomi fizjologiczne procesy
adaptacyjne;

−−−−

szkodliwe – zbyt wysokie stężenie pyłu w powietrzu może stać się przyczyną choroby
zawodowej;

−−−−

niebezpieczne – wytworzą się warunki do samozapłonu, wtedy czynnik niebezpieczny
może spowodować wypadek, a w konsekwencji uraz ciała lub śmierć.

Ogólnie klasyfikację zagrożeń i ich wpływ na poszczególne części ciała człowieka

przedstawiono w tab. 1. Na podstawie tej klasyfikacji można ocenić jakie zagrożenia
występują w każdym z zawodów.

Zgodnie z Międzynarodową Kartą Charakterystyki, opracowaną w Centralnym Instytucie

Ochrony Pracy, osoby pracujące w zawodzie drukarza narażone są na:
–

urazy, takie jak: przecięcia, amputacje, zmiażdżenia, stłuczenia spowodowane przez
ruchome części maszyn drukujących, zwłaszcza gilotyny, prasy drukarskie;

–

oddziaływanie związków chemicznych zawartych w: farbach drukarskich, tonerach,
barwnikach, rozpuszczalnikach organicznych, środkach czyszczących, takich jak: ksylen,
benzyna, nafta, toluen, cykloheksan, oleje oraz kwasy i inne środki stosowane do mycia
maszyn i wytrawiania form drukarskich;

–

oddziaływanie wibracji przenoszonych z podłoża np. podłogi, platform, drgających
podestów lub innych urządzeń i maszyn poligraficznych niewłaściwie posadowionych.
Drgania te wpływają na kończyny dolne, kręgosłup i narządy jamy brzusznej, klatki
piersiowej;

–

zagrożenie pożarowe;

–

nadmierny wysiłek fizyczny towarzyszący pracy, który może być przyczyną urazów,
a także bólów pleców, ramion i rąk (szczególnie w małych drukarniach);

–

hałas spowodowany pracą automatów w szczególności, w dużych drukarniach;

–

promieniowanie ultrafioletowe i ozon, jeżeli praca jest wykonywana w pobliżu automatów
utwardzających farby promieniami UV.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Tabela 1. Zagrożenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej [Obwieszczenie
Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie jednolitego tekstu
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w prawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy]

Poniżej przedstawiono czynniki środowiska pracy związane z wykonywaniem zawodu

drukarz oraz ich możliwe skutki dla zdrowia wraz z działaniami profilaktycznymi:

1.

Czynniki mogące powodować wypadki:

–

ś

liskie nawierzchnie, nieuporządkowane przejścia – możliwość urazów w wyniku

poślizgnięcia, potknięcia i upadku. Działania profilaktyczne: należy stosować obuwie
ochronne ze spodami przeciwpoślizgowymi;

–

spadające przedmioty, zwłaszcza z podnośników widłowych, suwnic – możliwość urazów
w wyniku uderzenia. Działania profilaktyczne: należy stosować hełm ochronny;

–

maszyny drukujące będące w ruchu – możliwość urazów;

–

cylindry, wałki, łapki i inne ruchome części maszyn drukujących – możliwość urazów rąk
w razie pochwycenia odzieży. Działania profilaktyczne: należy zainstalować osłony
maszyn zapobiegające wciągnięciu i amputacji kończyn;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

–

ostre krawędzie maszyn i urządzeń – możliwość urazów w wyniku ukłucia, przecięcia,
przekłucia, przeszycia palców rąk. Działania profilaktyczne: należy zainstalować osłony
maszyn zapobiegające wciągnięciu i amputacji kończyn;

–

zgromadzenie dużej ilości łatwopalnych materiałów, zwłaszcza papieru, kartonu,
rozpuszczalników organicznych – możliwość ciężkich poparzeń ciała w wyniku pożaru.
Działania profilaktyczne: należy przestrzegać wszystkich instrukcji bezpieczeństwa
obowiązujących

na

danym

wydziale,

dotyczących

przechowywania

papieru

i łatwopalnych materiałów;

–

prąd elektryczny – możliwość porażenia w przypadku wadliwie działającego sprzętu
elektrycznego. Działania profilaktyczne: należy sprawdzić stan techniczny urządzeń
elektrycznych przed pracą oraz zlecać uprawnionemu pracownikowi naprawę
ewentualnych uszkodzeń i okresowy przegląd urządzeń.

2.

Czynniki fizyczne:

–

promieniowanie laserowe, ultrafioletowe UV – możliwość uszkodzenia wzroku;

–

nadmierny hałas (hałas pracujących automatów może przekraczać 100 dB) – możliwość
uszkodzenia słuchu. Działania profilaktyczne: należy stosować ochronniki słuchu;

–

promieniowanie ultrafioletowe stosowane do naświetlania płyt offsetowych, utrwalania
farb – możliwość podrażnienia skóry, oczu;

–

wibracje ogólne, których źródłem są prasy drukarskie – możliwość zaburzeń
w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych klatki piersiowej i jamy brzusznej oraz
dolegliwości bólowych wynikających z przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego.

3.

Czynniki chemiczne (w zależności od stosowanej techniki drukarskiej) obejmują:

–

substancje chemiczne wchodzące w skład farb drukarskich, ich rozpuszczalniki
i zmywacze. Najbardziej na ich działania narażone są drogi oddechowe i skóra, głównie
rąk – efekt działania: możliwość zapalenia skóry, spojówek oczu i górnych dróg
oddechowych, reakcji uczuleniowych. W mniejszym stopniu – przewód pokarmowy,
oczy i skóra na innych partiach ciała.
Przykładowo: farby offsetowe i typograficzne zawierają około 10% rozpuszczalników,
a wklęsłodrukowe i fleksograficzne już od 50 do 70% rozpuszczalników przeznaczonych
do wyparowania.
Farby wklęsłodrukowe, w zależności od zawartości rozpuszczalników, dzielimy na: farby
tzw. tradycyjne (zawierają ciekłe węglowodory aromatyczne – toluen, ksylen), farby
wodne (zawierają od 10 do 20% rozpuszczalników: alkohol etylowy lub alkohol
propylowy) i farby zawierające w swoim składzie alkohol etylowy i octan etylu.
Do zmywania walców farbowych w dalszym ciągu stosuje się benzynę ekstrakcyjną
(substancja rakotwórcza) i naftę.
Działania profilaktyczne: należy zainstalować skuteczną wentylację, która zapewni taką
wymianę powietrza, aby zapewnić czystość powietrza co najmniej w granicach wartości
najwyższych dopuszczalnych stężeń par występujących tam rozpuszczalników,
określonych odpowiednimi przepisami. Maszyny drukujące, a w szczególności ich
aparaty farbowe oraz urządzenia suszące, powinny być wyposażone w obudowy
zaopatrzone w urządzenia wentylacji mechanicznej, wydalające opary farb,
rozpuszczalników z hal maszyn drukujących. Pracownicy powinni także stosować środki
ochrony oczu i odzież ochronną chroniące przed szkodliwym działaniem czynników
chemicznych. Pojemniki z benzyną i naftą powinny być zawsze szczelnie zamknięte.
Również pojemniki na zużyte czyściwo powinny być zamykane i często opróżniane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.

Czynniki biologiczne:

–

gryzonie i owady w drukarniach zlokalizowanych w piwnicach lub starych budynkach –
możliwość przenoszonych przez nie chorób

zakaźnych;

–

przechowywane w złych warunkach materiały (papier, kartony) – możliwość chorób
w wyniku narażenia na pleśnie i inne mikroorganizmy.

5.

Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy:

–

nadmierny wysiłek fizyczny podczas podnoszenia i przenoszenia ciężkich ładunków,
wykonywanie

czynności

powtarzalnych

–

możliwość

dolegliwości

bólowych

wynikających z przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego, przepukliny. Działania
profilaktyczne: należy stosować bezpieczne metody podnoszenia i przenoszenia ciężkich
lub nieporęcznych ładunków oraz stosować urządzenia mechaniczne ułatwiające
podnoszenie i przenoszenie,

–

złe warunki oświetleniowe – możliwość przemęczenia wzroku;

–

praca pod presją czasu, praca zmianowa i nocna, zwłaszcza w drukarniach gazet
codziennych – możliwość problemów osobistych i rodzinnych oraz stresu psychicznego.

Zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 215 Kodeksu pracy, maszyny i inne

urządzenia techniczne oraz narzędzia pracy powinny być tak konstruowane i budowane, aby:
zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały
pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem
prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji
i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników
ś

rodowiska pracy, uwzględniały zasady ergonomii.

Podstawowe zasady bezpiecznej pracy na wszystkich stanowiskach:

−

użytkowanie i posługiwanie się zmechanizowanymi narzędziami powinno być zgodne
z instrukcją producenta,

−

stanowisko pracy należy utrzymywać w czystości i porządku,

−

do pracy używać tylko narzędzi sprawnych,

−

wszystkich pracowników należy wyposażyć w odzież i obuwie robocze,

−

do wykonywania prac dopuszczać pracowników po szkoleniach bhp, a w przypadkach
szczególnych – z uprawnieniami,

−

prace związane z podłączeniem, konserwacją i naprawą urządzeń elektrycznych powinni
wykonywać uprawnieni pracownicy,

−

połączenia przewodów elektrycznych powinny być wykonane w sposób zapewniający
bezpieczeństwo obsługującym oraz zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi,

−

należy zapewnić pełną ochronę przeciwpożarową.

Urządzenia elektryczne powinny być oznaczone poprzez: numer fabryczny oraz trwale

przymocowaną czytelną tabliczkę znamionową zawierającą: nazwę producenta, typ
urządzenia, napięcie znamionowe (V), moc (W lub kW), znak bezpieczeństwa
CE i podstawowe parametry techniczne np. obr/min.

Reguły użytkowania urządzeń elektrycznych:

1)

przed każdym użyciem skontrolować stan obudowy, wyłącznika i przewodu zasilającego;
w razie jakiegokolwiek uszkodzenia urządzenie należy oddać do naprawy,

2)

włączając i wyłączając narzędzie z sieci, zawsze należy chwytać za wtyczkę, nigdy
za przewód,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

3)

używać urządzenie zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami,

4)

chronić urządzenie przed wodą i wilgocią,

5)

uważać na niebezpieczeństwo potknięcia się o luźno leżący przewód zasilający
(w przypadku gdy przewód jest długi, konieczne jest odpowiednie jego podwieszenie na
bezpieczną wysokość lub też zabezpieczenie przewodu leżącego na ziemi w miejscach
przejścia bądź przejazdu),

6)

w przypadku wystąpienia zakłóceń urządzenia elektrycznego należy natychmiast odłączyć
je od prądu i zawiadomić przełożonego,

7)

napraw urządzenia może dokonać tylko uprawniona osoba.

Instrukcja bezpiecznej obsługi – dokument, w który powinna być wyposażona każda

maszyna czy inne urządzenie techniczne, podający bezpieczny sposób uruchamiania, obsługi
i zatrzymywania oraz konserwacji danej maszyny czy urządzenia technicznego. Najczęściej
dostarczany przez producenta lub dostawcę sprzętu.

Poniżej zaprezentowano przykładową instrukcję stanowiskowa bezpieczeństwa

i higieny pracy dla pracowników obsługujących maszyny offsetowe arkuszowe:
1.

Uruchamianie oraz praca na maszynach offsetowych arkuszowych dozwolona jest
wyłącznie pracownikom posiadającym wymagane kwalifikacje zawodowe:

−

operator, maszynista maszyn offsetowych,

−

uczeń – przyuczenie do wykonywanej pracy.

2.

Każdy maszynista odpowiedzialny jest za przestrzeganie zasad i przepisów bhp przez
przydzielanych mu uczniów.

3.

Kategorycznie zabrania się obsługi maszyn osobom do tego nieupoważnionym.

4.

Do pracy przy obsłudze maszyn nie wolno przystąpić pracownikom znajdującym się
w niedyspozycji lub pod działaniem alkoholu.

5.

Osoby zatrudnione przy obsłudze maszyny muszą posiadać odpowiedni stan zdrowia,
potwierdzony przez lekarza zezwalającego na ten rodzaj pracy.

6.

Personel obsługujący maszynę zobowiązany jest do noszenia w czasie pracy
odpowiednich ubrań roboczych bez odstających i zwisających części, które mogą być
pochwycone przez znajdujące się w ruchu części maszyny. Biżuterię typu: łańcuszki,
bransoletki, obrączki, zegarki należy przed przystąpieniem do pracy zdjąć.

7.

Każdy maszynista musi być zapoznany z dokumentacją techniczno-ruchową, instrukcja
smarowania i obsługi oraz niniejszą instrukcją.

8.

Pracownik przystępujący do pracy na maszynach po raz pierwszy przechodzi instruktaż
bhp na stanowisku, którego czas trwania uzależniony jest od przygotowania zawodowego
pracownika.

9.

Nie wolno używać w pracy uszkodzonych i nieodpowiednich narzędzi oraz sprzętu
pomocniczego i transportowego.

10.

Zabrania się pracy na maszynie niepełnosprawnej oraz wykonywania jakichkolwiek
napraw bez wiedzy konserwatora. Wszystkie uszkodzenia instalacji elektrycznej oraz
silników należy natychmiast zgłaszać przełożonemu lub dyżurnemu elektrykowi po
uprzednim wyłączeniu maszyny.

11.

Przed rozpoczęciem pracy należy:

−

usunąć z maszyny i jej otoczenia wszystkie zbędne przedmioty i narzędzia mogące

utrudnić jej obsługę lub dostać się między części będące w ruchu,

−

sprawdzić, czy wszystkie osłony zabezpieczające części ruchome maszyn są założone,

−

sprawdzić, czy wszystkie blokady działają sprawnie,

−

naoliwić i nasmarować maszynę zgodnie z instrukcja smarowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

−

sprawdzić stan techniczny maszyny,

−

o stwierdzonych usterkach meldować przełożonym.

12.

Przemywanie i czyszczenie gum, płyt i cylindrów może być wykonywane przez jedną
osobę, z zachowaniem następujących zasad i kolejności czynności:

−

Włączenie maszyny na ruch przerywany z zachowaniem zasady rozbieżnego obrotu
cylindrów – SORM, a w przypadku maszyny offsetowej GTO – przełączenie maszyny
na ręczne obracanie cylindrów przy pomocy bocznej dźwigni,

−

Wykonanie zamierzonej czynności mycia (czyszczenia). Uwaga! Używane czyściwo
musi być zwinięte w ścisły kłębek całkowicie mieszczący się w dłoni (bez wystających
końcówek i nitek).

13.

W czasie roboczego biegu maszyny zabrania się dokonywania napraw, smarowania,
czyszczenia maszyny. Czynności te łącznie z wyjmowaniem i zakładaniem wałków
farbowych i wodnych mogą odbywać się jedynie przy wyłączonych urządzeniach
uruchamiających maszynę i zablokowaniem przyciski „Stop”.

14.

Wszystkie prace przygotowawcze (zakładanie płyty, wymiana obciągu gumowego) winny
odbywać się przy ruchu przerywanym maszyny SORM, a maszyny offsetowej GTO –
przełączenia na ręczne obracanie cylindrów za pomocą bocznej dźwigni.

15.

W przypadku przerwy w dopływie prądu maszynę należy natychmiast unieruchomić. Nie
wolno zostawić maszyny w ruchu bez dozoru.

16.

W przypadku rozlania oliwy, smaru, nafty lub farby należy natychmiast zmyć i wytrzeć
miejsca zanieczyszczone.

17.

Zaoliwione szmaty winny być przechowywane w zamkniętych pojemnikach
i każdorazowo po zakończeniu pracy opróżniane w śmietniku zakładowym.

18.

Zobowiązuje się pracowników do stałego utrzymania czystości maszyny i porządku na
stanowisku pracy.

19.

Po zakończeniu pracy należy:

−

unieruchomić maszynę i odłączyć ją od napięcia,

−

uporządkować narzędzia, przyrządy pomocnicze oraz materiały,

−

dokładnie oczyścić maszynę i przygotować ją do przekazania następnej zmianie lub do

rozpoczęcia pracy w dniu następnym.

20.

Papier, półprodukty oraz gotową produkcję należy układać w stosy nieprzekraczające
wysokości 1,5 m na specjalnie wyznaczonej do tego celu powierzchni.

21.

Zabrania się przewożenia i przenoszenia ciężarów powyżej dopuszczanej normy.

22.

Zabrania się:

−

przystępowania do pracy w stanie nietrzeźwym,

−

palenia tytoniu na hali maszyn oraz posługiwania się ogniem otwartym,

−

pozostawiania w pomieszczeniach produkcyjnych odzieży i przedmiotów osobistych,

−

pozostawania w pomieszczeniach produkcyjnych po zakończeniu pracy bez

zezwolenia pracodawcy.

23.

W stosunku do pracowników nie przestrzegających postanowień niniejszej instrukcji,
stosowane będą kary regulaminowe.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1.

Jak dzielimy zagrożenia występujące w procesie pracy na dowolnym stanowisku pracy?

2.

Na jakie zagrożenia w miejscu pracy narażony jest drukarz?

3.

Jakie działania profilaktyczne należy podjąć, aby uniknąć zagrożeń powodujących
wypadki w pracy drukarza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.

Co może powodować wypadki w pracy w zawodzie drukarz?

5.

Na jakie czynniki chemiczne jest narażony w pracy drukarz?

6.

Jakie są zasady bezpiecznej pracy na wszystkich stanowiskach?

7.

Jak bezpiecznie użytkować urządzenia elektryczne?

8.

Jak należy postąpić w przypadku stwierdzenia uszkodzenia maszyny drukującej w czasie
pracy?

9.

Jakie informacje zawarte są w instrukcji stanowiskowej bezpieczeństwa i higieny pracy
dla pracowników obsługujących maszyny drukarskie?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj przykładowe stanowisko pracy ucznia na zajęciach praktycznych

(warsztaty szkolne, zakład rzemieślniczy) i sporządź wykaz czynników szkodliwych,
uciążliwych
i niebezpiecznych, które mogą wystąpić podczas pracy w zawodzie drukarz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych,

2)

wskazać czynniki, które występują na wybranym stanowisku pracy typowym dla zawodu
drukarz,

3)

sporządzić wykaz czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych na stanowisku
pracy,

4)

zaprezentować wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy dotyczące występowania czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych dla
zdrowia i życia człowieka,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych
występujących w procesach pracy.

Ćwiczenie 2

Wybierz jedno z urządzeń elektrycznych znajdujących się w pracowni przedmiotowej

i wypisz następujące informacje:
1) dane z tabliczki znamionowej;
2) zasady bezpiecznego użytkowania;
3) zastosowane urządzenia ochronne;
4) przeglądy okresowe oraz dokonywanie napraw, konserwacji – skorzystaj z dokumentacji

techniczno-rozruchowej (DTR) urządzenia lub instrukcji obsługi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować DTR dotyczącą urządzenia,

2)

przeanalizować instrukcję obsługi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

maszyny i urządzenia w pracowni przedmiotowej,

−

instrukcje obsługi,

−

dokumentacja techniczno-rozruchowa (DTR),

−

przybory i materiały piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa pracy podczas obsługiwania maszyn
i urządzeń technicznych.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Uczeń potrafi:

Tak

Nie

1) zidentyfikować czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące w pracy

w zawodzie drukarz?

2) określić sposoby ograniczenia lub eliminacji czynników

niebezpiecznych i szkodliwych występujących w pracy w zawodzie
drukarz?

3) ocenić zagrożenia wynikające z niewłaściwego użytkowania urządzeń?

4) posłużyć się wewnętrznymi zaleceniami i regulaminami dotyczącymi

pracy na określonych stanowiskach pracy w zawodzie drukarz?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3. Środki ochrony indywidualnej

4.3.1. Materiał nauczania

Pracodawca zgodnie z art. 237 Kodeksu pracy (rozdz. IX) jest zobowiązany dostarczyć

nieodpłatnie pracownikowi i poinformować go o sposobie posługiwania się środkami ochrony
indywidualnej zabezpieczającej przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w miejscu pracy drukarza.

Ś

rodki ochrony indywidualnej stosujemy w warunkach, w których nie ma możliwości

zmniejszenia narażenia na czynniki niebezpieczne dla życia i zdrowia pracowników
do wartości akceptowalnej.

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej

oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.
Pracodawca jest obowiązany dopilnować, żeby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz
odzież i obuwie robocze miały właściwości ochronne i użytkowe, oraz zapewnić odpowiednie
ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie.

Skuteczność środków ochrony indywidualnej zależy m.in. od należytego dopasowania ich

do pracownika, utrzymania ochrony w czystości i w stanie sprawności technicznej oraz
przeszkolenia pracowników w zakresie posługiwania się środkami.

W razie utraty lub zniszczenia środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia

roboczego zakład pracy jest obowiązany wydać pracownikowi niezwłocznie inne środki
ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze przewidziane na danym stanowisku. Jeżeli
utrata lub zniszczenie tych przedmiotów nastąpiły z winy pracownika, jest on zobowiązany
dokonać wpłaty kwoty równej niezamortyzowanej części wartości utrwalonych
lub zniszczonych środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego.

Ś

rodki ochrony indywidualnej stanowią własność pracodawcy.

Do środków ochrony indywidualnej zalicza się:

U – odzież ochronną (np. płaszcze, kurtki, fartuchy przednie, kamizelki, bluzy, czapki,

berety, chustki),

N – ochrony kończyn dolnych (np. buty, trzewiki, getry, saperki),
R – ochrony kończyn górnych (np. rękawice, ochraniacze palców, ochraniacze dłoni),
G – ochrony głowy (np. hełmy ochronne),
T – ochrony oczu i twarzy (np. okulary, gogle, tarcze ochronne, osłony twarzy),
S – ochrony słuchu (np. wkładki i nauszniki przeciwhałasowe, hełmy),
D – ochrony układu oddechowego (np. półmaski, maski),
W – sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości (np. szelki bezpieczeństwa, linki,

amortyzatory),

C lub I – sprzęt izolujący cały organizm.

W zakładach przemysłu poligraficznego stosuje się tylko niektóre z wymienionych

ś

rodków. Są to najczęściej: odzież ochronna i środki ochrony rąk, rzadziej środki ochrony

oczu i twarzy oraz środki ochrony słuchu.

Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami

ś

rodowiska zewnętrznego: mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi. Na przykład

w celu ochrony pracownika przed czynnikami chemicznymi najczęściej stosowane są
fartuchy ochronne, wykonane z materiałów odpornych na działanie czynników
chemicznych, z którymi styka się pracownik. Powinny być także odporne na rozdzieranie
i nie zmienić swoich rozmiarów po praniu. Na stanowiskach pracy, gdzie dodatkowo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

występuje niebezpieczeństwo występowania czynników mechanicznych, konieczne jest
stosowanie kombinezonów lub ubrań roboczych.

Środki ochrony rąk chronią przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych,

a także przed zabrudzeniem. Najczęściej są to rękawice z gumy lub tworzyw sztucznych.
Czasami stosuje się kremy i żele ochronne. Np. kremy hydrofobowe zabezpieczają skórę
przed działaniem wody i wodnych roztworów chemicznych, nie mogą być stosowane jako
zabezpieczenie przed rozpuszczalnikami organicznymi lub olejami. śele hydrofilowe chronią
przed substancjami nierozpuszczalnymi w wodzie, czyli smarami, olejami i niektórymi
rozpuszczalnikami.

Do ochrony narządu wzroku stosuje się sprzęt ochronny oczu i twarzy. Narząd wzroku

pracownik w zakładach poligraficznych może ulec uszkodzeniu na skutek: promieniowania
optycznego nadfioletowego, promieniowania laserowego, awarii maszyny, nieuważnego
posługiwania się czynnikami chemicznymi lub mechanicznie. Do ochrony oczu zastosować
możemy: okulary ochronne z osłonkami bocznymi lub bez, gogle ochronne, optyczne filtry
ochronne przed promieniowanie.

W celu zmniejszenia narażenia pracownika na hałas stosuje się sprzęt ochrony

słuchu – ochronniki słuchu, które dobierane są w zależności poziomu hałasu. Ochronniki
słuchu to: nauszniki przeciwhałasowe, wkładki przeciwhałasowe oraz hełmy
przeciwhałasowe.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy względem pracowników w zakresie
wyposażenia w środki ochrony indywidualnej?

2.

Po co stosuje się środki ochrony indywidualnej?

3.

Jakie konsekwencje ponosi pracownik w przypadku utraty lub zniszczenia środków
ochrony indywidualnej?

4.

Jakie środki ochrony indywidualnej stosują drukarze w zakładach poligraficznych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz środki ochrony osobistej dla pracownika zatrudnionego w zawodzie drukarz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rodzaje prac wykonywanych w zawodzie drukarz i zidentyfikować
występujące zagrożenia,

2)

dobrać rodzaje środków ochrony indywidualnej pod kątem zidentyfikowanych zagrożeń,

3)

sporządzić wykaz środków ochrony indywidualnej koniecznych do pracy w zawodzie
drukarz,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r.
w sprawie jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w prawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

−

kategorie środków ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca

ś

rodków ochrony indywidualnej i zbiorowej.

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z tekstem materiału nauczania przedstawionym w tym rozdziale oraz

obowiązującymi przepisami prawnymi dotyczącymi stosowania środków ochrony
indywidualnej i na tej podstawie wymień, jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy
w zakresie zapewnienia środków ochrony indywidualnej, uzasadnij konieczność ich
stosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować materiał nauczania pod kątem obowiązków pracodawcy w zakresie
zapewnienia środków ochrony indywidualnej,

2)

przeanalizować przepisy dotyczące zastosowania środków ochrony indywidualnej,

3)

sporządzić wnioski z przeprowadzonych analiz,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r.
w sprawie jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w prawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca

ś

rodków ochrony indywidualnej i zbiorowej.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić potrzebę stosowania środków ochrony indywidualnej w pracy

drukarza?

2) dobrać niezbędne w pracy drukarza środki ochrony indywidualnej?

3) wskazać, przed czym zabezpieczają drukarza środki ochrony

indywidualnej?

4) wyegzekwować obowiązki jakie spoczywają na pracodawcy w zakresie

zapewnienia pracownikom środków ochrony indywidualnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.4. Wypadki przy pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy

4.4.1. Materiał nauczania

Za wypadek przy pracy, zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu

wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673, z późn. zm.), uważa
się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które
nastąpiło w związku z pracą:
–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo
poleceń przełożonych,

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,

–

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się – w zakresie uprawnień do świadczeń

– wypadek, któremu pracownik uległ:
–

w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem
pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

–

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

–

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.

Definicja wypadku w drodze do pracy lub z pracy znajduje się w ustawie z dnia

17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353). Jest to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które
nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności
stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została
przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że
droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał
granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla
ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się, oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy

do domu, również drogę do miejsca lub z miejsca:

–

innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,

–

zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,

–

zwykłego spożywania posiłków,

–

odbywania nauki lub studiów.

Postępowanie w razie wypadku (art. 234 § 1 k.p.; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz
sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczonych w rejestrze
wypadków przy

pracy, Dz.U. nr 115, poz. 744

) ze zm. (Dz.U. z 2004 r. nr 14, poz. 117):

1) podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie,
2) zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
3) zapewnić ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku,
4) zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
Kogo zawiadomić: właściwego inspektora pracy i prokuratora – o śmiertelnym, ciężkim lub
zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy (art. 234 § 2
k.p.)
Wymagana dokumentacja:
1)

protokół powypadkowy,

2)

rejestr wypadków (art. 234 § 3 k.p.; rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.
w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich
dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczonych w rejestrze wypadków przy
pracy, Dz.U. nr 115, poz. 744 ze zm. (Dz.U. z 2004 r. nr 14, poz. 117)),

3)

statystyczna karta wypadku (Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia
8 grudnia 2004 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy, (Dz.U. nr 269, poz.
2672),

4)

karta wypadku przy pracy dla pracowników nie etatowych, zatrudnionych na umowę-
zlecenie (Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r.
w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego
za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej
sporządzenia. Dz.U. Nr 236, poz. 1992),

5)

Zaświadczenie o stanie zdrowia poszkodowanego – druk N9,

6)

Wniosek do ZUS o odszkodowanie

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy przysługują pracownikom, którzy doznali

uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej oraz członkom
rodzin pracowników zmarłych wskutek takiego wypadku lub choroby. Z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych przysługują następujące świadczenia:
–

zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego,

–

jednorazowe odszkodowanie:

–

dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

–

dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty,

–

zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego
wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku
na zdrowiu,

–

rentę z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny
do pracy,

–

rentę szkoleniową – dla pracownika, w stosunku do którego orzeczono celowość
przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym
zawodzie,

–

rentę rodzinną – dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty,

–

dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,

–

dodatek pielęgnacyjny,

–

pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz
zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Ś

wiadczenia określone powyżej nie przysługują pracownikowi, gdy wyłączną przyczyną

wypadku przy pracy było udowodnione przez pracodawcę naruszenie przez pracownika
przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie
lub wskutek rażącego niedbalstwa (w razie wypadku śmiertelnego rodzina otrzyma jednak
ś

wiadczenie nawet w tym przypadku). Nie przysługują one również wtedy, gdy pracownik

będąc w stanie nietrzeźwości przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku przy pracy.
Pracownikowi, który uległ wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy, przysługuje zasiłek
chorobowy i renta z tytułu niezdolności do pracy, zaś rodzinie pracownika, który zmarł
w wyniku takiego wypadku – renta rodzinna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Ś

wiadczenia z tytułu wypadku w drodze do pracy lub z pracy przysługują od Zakładu

Ubezpieczeń Społecznych.

Udzielanie pierwszej pomocy

W sytuacji gdy zdarzy się wypadek, udzielenie pierwszej pomocy ofiarom wypadku jest

obowiązkiem każdego znajdującego się na miejscu wydarzenia.

Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krążenie i oddychanie,

tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa – pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zależności od sytuacji, liczby
rannych oraz charakteru obrażeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę (nr tel.
999 lub 112 ratownictwo), zespół reanimacyjny, straż pożarną (tel. 998), pogotowie
energetyczne lub gazowe. Czynności reanimacyjne należy kontynuować aż do czasu przybycia
wezwanej ekipy pogotowia ratunkowego.

Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia, to w pierwszej kolejności sprawdzenie

podstawowych funkcji życiowych:
− przytomny – nieprzytomny (odpowiada – nie odpowiada na zadawane pytania),
− oddycha – nie oddycha (widoczne ruchy klatki piersiowej lub ich brak),
− krążenie obecne – brak krążenia (wyczuwalne tętno – brak tętna),
− śmierć – potwierdza lekarz.

Udzielanie pomocy przedlekarskiej osobom porażonym prądem elektrycznym.

Uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego należy dokonać poprzez:

−

odłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,

−

odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,

−

odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.
Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy udzielić mu pomocy

przedlekarskiej. Nie wolno odstępować osoby poszkodowanej oraz przerywać akcji
ratowniczej do chwili przybycia personelu lekarskiego. Każdy porażony prądem elektrycznym
winien być zbadany przez lekarza, chociażby oględziny zewnętrzne nie wskazywały na taką
potrzebę. Pomoc przedlekarska powinna polegać na wykonaniu następujących czynności:

−

gdy porażony krwawi – zatrzymać krwawienie,

−

sprawdzić, czy nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,

−

w zależności od stanu porażonego zdecydować o zakresie i sposobie udzielania pomocy
doraźnej.
W przypadku gdy porażony jest przytomny należy rozluźnić ubranie w okolicy szyi,

klatki piersiowej i brzucha. Ułożyć poszkodowanego w wygodnej pozycji. Do chwili
przybycia lekarza powinien on pozostawać w pozycji leżącej.

Natomiast gdy porażony jest nieprzytomny lecz oddycha – nie można go nawet na

bardzo krótko, pozostawać w pozycji „na wznak”. Należy ułożyć go w tzw. pozycji bocznej
ustalonej. Porażonego należy stale obserwować (oddech może się zatrzymać). Jeżeli przybycie
lekarza przedłuża się, poszkodowanego należy po upływie ok. 2 godz. obrócić na drugi bok.

Porażony nieprzytomny nie oddycha, nie ma oznak krążenia – natychmiast

zastosować reanimację oddychania i krążenia. Ratujący powinien swoim oddechem
doprowadzić tlen do płuc poszkodowanego, a przez uciskanie serca – krew z tlenem
do mózgu. Kolejne etapy:
1.

Ułożenie porażonego na wznak.

2.

Zapewnienie drożności dróg oddechowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

3.

Wykonanie sztucznego oddychania metodą usta-usta, lub usta-usta/nos; użycie w tym celu
ś

rodków ochrony osobistej.

4.

Wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części w tempie 100 na minutę
na głębokość 4–5 cm (u osoby dorosłej).

Zabiegi wymienione powyżej nazywa się podstawowym podtrzymywaniem życia (PPś)

i wykonuje je jeden ratownik; najpierw 2 wdechy, potem 30 uciśnięć klatki piersiowej.

W przypadku zatrucia oparami rozpuszczalników organicznych lub w przypadku

oblania pracownika zmywaczem zawierającym te rozpuszczalniki, należy zastosować się do
następujących zaleceń dotyczących pierwszej pomocy:

−

usunąć poszkodowanego ze środowiska zanieczyszczonego oparami,

−

zdjąć z poszkodowanego skażoną odzież (ostrożnie, najlepiej przez rozcięcie),

−

zapewnić dopływ świeżego powietrza,

−

zapewnić spokój i ciepło,

−

skażone oczy przepłukać wodą,

−

w przypadku polania, skórę zmyć letnia wodą z mydłem,

−

wezwać lekarza.
Przy oparzeniach związkami chemicznymi (np. kwasami, ługami, niegaszonym

wapnem) miejsca oparzone trzeba natychmiast przemywać strumieniem bieżącej wody przez
około 15 minut.

Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran. Z krwawieniem mamy do czynienia przy

niewielkich uszkodzeniach naczyń krwionośnych. Krwawienie ustanie po nałożeniu
opatrunku uciskowego, mocowanego przylepcem lub bandażem. Uraz może spowodować
uszkodzenie tętnic lub żył, a także silnie ukrwionych narządów wewnętrznych. Przy ciężkich
wypadkach oba rodzaje krwotoków (zewnętrzny i wewnętrzny) mogą występować
równocześnie. Do zatrzymania krwotoku zewnętrznego stosuje się następujące sposoby
(należy bezwzględnie pamiętać o ubraniu rękawiczek):

−

ucisk krwawiącego naczynia (zwykle ręką),

−

opatrunek z gazy, bandaża, czystej tkaniny,

−

uniesienie kończyny lub części ciała powyżej serca.
W przypadku najmniejszego podejrzenia krwotoku wewnętrznego lub tętniczego

(po udzieleniu pierwszej pomocy) należy poszkodowanego przewieźć do szpitala.

Przy krwawieniu z nosa, chorego układa się z głową uniesioną, na kark kładzie się zimny

okład i przyciska skrzydełko nosa do przegrody.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak rozumiesz pojęcie „wypadek przy pracy”?

2.

Jakie działania należy podjąć, gdy się wydarzy w drukarni wypadek przy pracy?

3.

Jakie świadczenia z tytułu wypadków przy pracy przysługują pracownikowi, który uległ
wypadkowi?

4.

Pod jakie numery telefonu należy zadzwonić aby powiadomić pogotowie ratunkowe,
policje, straż pożarną?

5.

Jak należy postępować w przypadku, gdy inny pracownik uległ w miejscu pracy porażeniu
prądem elektrycznym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

6.

Jak będziesz postępował, gdy zobaczysz, że kolega w pracy w drukarni uległ zatruciu
oparami rozpuszczalników organicznych?

7.

W jaki sposób zatamujesz krwotok i opatrzysz drobne rany?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Według podanego scenariusza przedstawcie razem z kolegą scenkę udzielania pierwszej

pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym, zgodnie z obowiązującymi przepisami.
I etap – przygotowanie inscenizacji.

Uporządkuj (przez wpisanie do kwadratów cyfry od 1 do 9) informacje podane

w poniższych punktach tak, by ich kolejność była zgodna z obowiązującymi zasadami
udzielania pierwszej pomocy osobie porażonej prądem w sytuacji, gdy porażony jest
nieprzytomny, nie oddycha, nie ma oznak krążenia:

−

odizolowanie porażonego uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało,

−

sprawdzenie, czy porażony nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,

−

wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,

−

gdy porażony krwawi – zatrzymanie krwawienia,

−

odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,

−

wykonanie na fantomie sztucznego oddychania metodą „usta-usta” lub „usta-usta/nos”,
użycie w tym celu środków ochrony osobistej,

−

ułożenie porażonego na wznak,

−

zapewnienie drożności dróg oddechowych,

−

wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części, w tempie 100 na minutę
na głębokość 4–5 cm (u osoby dorosłej).

II etap – inscenizacja zgodnie z ustalonymi punktami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować inscenizację według scenariusza ustalonego w I etapie wykonywania

ć

wiczenia,

2)

wykonać inscenizację.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

scenariusz inscenizacji,

−

wytyczne udzielania pierwszej pomocy osobie porażonej prądem,

−

fantom,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.

Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie metodą Usta-Usta, zgodnie z obowiązującymi

zasadami oraz z użyciem środków ochrony osobistej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować zasady wykonywania sztucznego oddychania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

2)

dobrać środki ochrony osobistej,

3)

wykonać pokaz sztucznego oddychania na fantomie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wytyczne wykonywania sztucznego oddychania,

−

fantom,

−

ś

rodki ochrony osobistej.

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym podczas wypadku

przy pracy?

2) omówić świadczenia, jakie przysługują pracownikom z tytułu wypadków

przy pracy?

3) wskazać ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy w warunkach

zagrożenia zdrowia i życia?

4) udzielić pierwszej pomocy w przypadku porażenia prądem?

5) udzielić pierwszej pomocy w przypadku zatruciu oparami

rozpuszczalników organicznych?

4) zatamować krwotok i opatrzyć drobne rany?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.5. Zagrożenia pożarowe i zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania

Najczęściej spotykanymi przyczynami pożaru w zakładach pracy są:

−

zły stan urządzeń elektrycznych, ogrzewczych i mechanicznych oraz nieprawidłowe ich

używanie,

−

wady procesu technologicznego (np. stosowanie technologii wymagającej wysokiej

temperatury, takich jak spawanie),

−

brak porządku i czystości,

−

nieostrożność osób,

−

samozapalenie,

−

podpalenie umyślne.

Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu

ochronę życia, zdrowia i mienia lub środowiska przed pożarem.

Do obowiązków pracowników należy:

1)

udział w szkoleniach przeciwpożarowych,

2)

znajomość rozmieszczenia i sposobu użytkowania zakładowego sprzętu ratowniczego
i środków gaśniczych,

3)

przestrzeganie zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego podczas eksploatacji
urządzeń technologicznych i socjalnych,

4)

czynny udział w akcjach gaśniczych, ewakuacyjnych i ratowniczych w przypadku
powstania pożaru,

5)

powiadamianie przełożonych o wszelkich zauważonych zagrożeniach pożarowych.
Środki ochrony przeciwpożarowej:

a) obrona bierna (profilaktyka):

−

przestrzeganie zakazu używania otwartego ognia i palenie tytoniu w pomieszczeniach
zagrożonych,

−

utrzymywanie instalacji i urządzeń elektrycznych w należytym stanie,

−

przechowywanie materiałów łatwopalnych i wybuchowych w odpowiednich warunkach,

−

zapewnienie ochrony odgromowej (uziomy),

−

przeszkolenie pracowników,

−

opracowanie

instrukcji

ochrony

przeciwpożarowej

i

zapoznanie

z

nimi

zainteresowanych osób,

−

wyposażenie obiektów na placu budowy w sprzęt gaśniczy;

b) obrona czynna (stosowana w przypadku bezpośredniego zagrożenia):

−

wykorzystanie urządzeń i środków gaśniczych,

−

skuteczne alarmowanie ludzi i zapewnienie dostępu do instalacji alarmowych i telefonu,

−

ewakuacja ludzi w razie pożaru,

−

dojazd wozów strażackich i dostęp do hydrantów.

Przy zwalczaniu pożaru należy:

−

nacisnąć ręczny sygnalizator pożaru,

−

zaalarmować straż pożarną,

−

powiadomić użytkownika o pożarze,

−

w miarę możliwości odłączyć palące się urządzenia – wyłączyć napięcie,

UWAGA! Urządzenia wysokiego napięcia mogą odłączać tylko osoby upoważnione

−

zamknąć klapy przeciwpożarowe instalacji wentylacyjnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

−

w miarę możliwości chronić przed środkami gaśniczymi te części urządzenia, których nie

objął pożar,

−

w czasie rozpoznawania sytuacji przed działaniami ratowniczo-gaśniczymi podczas

pożaru urządzeń elektrycznych należy zachować minimalne odstępy od części płonącej:

–

5 m – przy niskim napięciu,

–

10 m – przy wysokim napięciu.

Podczas gaszenia pożaru sprzętem podręcznym należy:

−

uwzględnić jego przeznaczenie,

−

zachować minimalny odstęp 1 m od płonących miejsc, jeżeli używa się środków

gaśniczych zawierających dwutlenek węgla, a napięcie nie przekracza 1000 V.

Instrukcja postępowania w przypadku powstania pożaru:

I. Alarmowanie

1.

W przypadku powstania pożaru należy zachować spokój, nie wywoływać paniki

i natychmiast zaalarmować okrzykiem „PALI SIĘ – POśAR!” innych pracowników,
uruchomić najbliższy ręczny ostrzegacz pożarowy lub telefonicznie zawiadomić straż
pożarną (998).

2.

Alarmując straż pożarną, należy podać: gdzie i co się pali (adres, nazwa obiektu), czy

istnieje zagrożenie ludzi, nazwisko i numer telefonu, z którego wzywa się straż pożarną.
Uwaga: odłożyć słuchawkę dopiero po potwierdzeniu przyjęcia zgłoszenia i odczekać
chwilę przy telefonie na ewentualne sprawdzenie.

3.

O powstałym pożarze ponadto powiadomić: policję (997), dyrekcję (kierownika).

4.

W razie potrzeby (nieszczęśliwy wypadek, awaria) alarmować: pogotowie ratunkowe

(999), pogotowie energetyczne, pogotowie gazowe, pogotowie wodno-kanalizacyjne.

II. Postępowanie w przypadku pożaru

1.

Równocześnie z alarmowaniem należy natychmiast przystąpić do gaszenia ognia za

pomocą znajdującego się w pobliżu sprzętu pożarniczego (np. gaśnice, agregaty gaśnicze,
hydranty pożarowe) i nieść pomoc zagrożonym osobom.

2.

Do czasu przybycia straży pożarnej akcją kieruje Dyrektor/Kierownik zakładu lub

wyznaczona przez niego osoba.

3.

Z chwilą przybycia straży pożarnej należy podporządkować się poleceniom dowódcy

przybyłej jednostki i udzielić niezbędnych informacji.

4.

Każda osoba przystępująca do akcji, powinna pamiętać że:

−

w pierwszej kolejności należy ratować ludzi,

−

odłączyć urządzenia odbiorcze elektryczności, zamknąć zawory gazowe, wyłączyć

instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne,

−

nie wolno otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi, okien i innych otworów w budynkach

objętych pożarem, gdyż sprzyja to rozprzestrzenianiu się ognia,

−

nie wolno gasić woda instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem, cieczy palnych

i substancji chemicznych reagujących z wodą (karbidu, potasu i innych),

−

należy usuwać z zasięgu ognia materiały palne, a w szczególności butle z gazami

technicznymi, naczynia z cieczami palnymi, cenne maszyny i ważne dokumenty,

−

umiejętne stosowanie środków gaśniczych umożliwia szybkie ugaszenie pożaru.

−

gaśnice uruchamiać dopiero przy źródle pożaru,

−

ustawić się tyłem do kierunku wiatru (w miarę możliwości),

−

zachować ostrożność przy otwieraniu zamkniętych drzwi; najpierw ostrożnie, tworząc

wąska szczelinę uchylić drzwi chowając się jednocześnie za ich ościeżnicą lub wpuścić

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

przez szczelinę krótki strumień środka gaśniczego; następnie otworzyć drzwi i rozpocząć
gaszenie pożaru,

−

gaśnicę trzymać pionowo i gasić strumień skierowany od dołu do góry i od przodu do tyłu,

−

w przypadku pożaru silników pojazdów mechanicznych nie wolno kierować strumienia

ś

rodka gaśniczego na zamkniętą pokrywę silnika, lecz gasić ogień przez otwory chłodzące

lub od spodu silnika,

−

nie rozpraszać płonących nieruchomych cieczy silnym strumieniem, lecz pokrywać

ognisko pożaru gaszącym obłokiem (rozpylonym środkiem gaśniczym),

−

gasić ogień wyłącznie za pomocą przeznaczonego do tego celu podręcznego sprzętu

gaśniczego, uwzględniając przydatność środków gaśniczych i warunki ich zastosowania:

−

gaśnice wodne stosować wyłącznie do gaszenia pożaru przy napięciu nie większym
niż 1000 V zachowując minimalny odstęp 3,0 m,

−

jeżeli środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla, to minimalny odstęp przy gaszeniu
pożaru instalacji elektrycznej pod napięciem nie przekraczającym 1000 V wynosi
1 m.

Tabela 2. Symbole przeciwpożarowe [7, s. 1084]

Znak

Opis

Znak

Opis

Znak ten jest stosowany na drzwiach
szafki hydrantowej.

Znak ten jest stosowany
do uniknięcia podawania zestawów
indywidualnych znaków
określających sprzęt pożarniczy.

Znak wskazujący na usytuowanie
gaśnicy.

Stosowany do wskazania przycisku
pożarowego lub ręcznego sterowania
urządzeń gaśniczych (stałego
urządzenia gaśniczego).

Znak wskazujący usytuowanie
dostępnego telefonu przeznaczonego
dla ostrzeżenia w przypadku pożaru.

Może być stosowany samodzielnie lub
łącznie ze znakiem „uruchamianie
ręczne”, jeśli przycisk pożarowy
uruchamia alarm dźwiękowy
odbierany bezpośrednio przez osoby
znajdujące się w obszarze zagrożenia.

Do stosowania wyłącznie
ze znakami wskazującymi sprzęt
pożarniczy lub urządzenia
sygnalizacji pożarowej dla
wskazania kierunków do miejsca
rozmieszenia sprzętu pożarniczego
lub urządzenia ostrzegającego.

Tabela 3. Symbole ewakuacyjne [7, s. 1085]

Znak

Opis

Znak

Opis

Znak stosowany nad drzwiami
skrzydłowymi, które są wyjściami
ewakuacyjnymi (drzwi lewe).

Znak stosowany nad drzwiami
skrzydłowymi, które są wyjściami
ewakuacyjnymi (drzwi prawe).

Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia; może
kierować w lewo lub w prawo.

Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia; może
kierować w dół lub w górę.

Strzałka długa do samodzielnego
stosowania.

Znak stosowany do oznakowania wyjść
używanych w przypadku zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia; może
kierować w lewo lub w prawo.

Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia; może
kierować w lewo lub w prawo.

Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia schodami
w górę (na prawo).

Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia schodami
w dół (na lewo).

Zagrożenie powstające podczas pożaru:

−

brak tlenu,

−

wysoka temperatura,

−

gęsty dym utrudniający widoczność,

−

ż

rące, drażniące i trujące gazy lub pary (dwutlenek węgla, tlenek węgla, gazy nitrozowe,

amoniak, wodorotlenek, żrące lub powodujące korozję opary kwasów, powstające
w czasie spalania tworzyw sztucznych).

Podręcznym sprzętem gaśniczym nazywa się przenośny sprzęt gaśniczy uruchamiany

ręcznie, służący do zwalczania pożaru w zarodku. Należą do niego gaśnice – przenośna:
wodna, pianowa, proszkowa i śniegowa, oraz agregaty: pianowy i proszkowy.

Oznaczenie, rodzaje gaśnic oraz ich możliwości wykorzystania:

1)

„A” – gaśnice pianowe, gaśnice płynowe, gaśnice proszkowe ABC, wykorzystywane do
gaszenia ciał stałych pochodzenia organicznego (np. drewno, papier, węgiel) niebędących
pod napięciem;

2)

„B” – gaśnice proszkowe ABC, gaśnice proszkowe BC, gaśnice śniegowe,
wykorzystywane do gaszenia

cieczy palnych i substancji topiących się pod wpływem

ciepła (np. benzyna, oleje, smoła);

3)

„C” – gaśnice proszkowe ABC, gaśnice proszkowe BC, wykorzystywane do gaszenia
gazów (np. acetylen, metan, wodór, propan)

4)

„D” – gaśnice proszkowe, z proszkiem gaszącym metal, wykorzystywane do gaszenia
metali lekkich (np. aluminium, sód, potas, magnez);

5)

„E” – gaśnice śniegowe, gaśnice proszkowe, wykorzystywane do gaszenia pożarów grupy
ABC i pojazdów samochodowych, lecz w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.
Zasady gaszenia ognia za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego:

−

ogień należy gasić w kierunku wiatru (z wiatrem),

−

palące się powierzchnie należy gasić rozpoczynając od brzegu,

−

pożary substancji kapiących i płynących należy gasić strumieniem skierowanym od dołu

do góry,

−

pożary ścian należy gasić strumieniem skierowanym od dołu do góry,

−

należy stosować jednocześnie wystarczającą liczbę gaśnic, nigdy jedna po drugiej,

−

należy zwrócić uwagę na możliwość ponownego rozpalenia się ognia,

−

nie wolno wieszać gaśnic po ich użyciu na stałe miejsce. Najpierw należy ponownie

je napełnić.

Hydranty – służą do poboru wody do celów gaśniczych. Instaluje się je w miejscach

łatwo dostępnych: w korytarzach, na klatkach schodowych, przy wyjściu z budynku.
Najczęściej są zasilane wodą o tak wysokim ciśnieniu, aby pożar można było gasić
bezpośrednio po podłączeniu węża do hydrantu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są najczęstsze przyczyny pożaru?
2. Na czym polega obrona bierna (profilaktyka) i czynna ochrona przeciwpożarowa?
3. Jakie czynności należy wykonywać w czasie zwalczania pożaru?
4. Co zaliczamy do podręcznego sprzętu gaśniczego?
5. Do czego służy hydrant?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj plan ewakuacji osób z pracowni, w której się znajdujesz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z drogą ewakuacyjną z pracowni do wyjścia ewakuacyjnego w szkole,

2)

wykonać szkic drogi ewakuacyjnej i nanieść znaki ewakuacyjne,

3)

podać oznaczenie najbliżej znajdującej się gaśnicy i ustalić jej zakres zastosowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej,

−

przybory rysunkowe,

−

plan sytuacyjny szkoły,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zagrożenia pożarowego i zasad ochrony
przeciwpożarowej.

Ćwiczenie 2

Przedstaw harmonogram gaszenia pożaru w drukarni, w której na skutek spięcia instalacji

elektrycznej doszło do zapalenia się zgromadzonego papieru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować instrukcję przeciwpożarową,

2)

przeanalizować zasady gaszenia pożaru z użyciem różnego sprzętu,

3)

opracować harmonogram działań,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja przeciwpożarowa,

−

ogólne przepisy ochrony przeciwpożarowej,

−

różne środki gaśnicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zagrożenia pożarowego i zasad ochrony
przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podjąć działania w wypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją

przeciwpożarową?

2) scharakteryzować najczęściej spotykane przyczyny pożaru?

3) omówić obowiązki spoczywające na

pracownikach w zakresie ochrony

przeciwpożarowej?

4) zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z przepisami

ochrony przeciwpożarowej?

5) identyfikować zagrożenia powstające podczas pożaru?

6) identyfikować symbole przeciwpożarowe i ewakuacyjne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.6. Zasady ochrony środowiska naturalnego na stanowisku

pracy oraz selekcja i utylizacja odpadów

4.6.1. Materiał nauczania

Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające

na terenie zakładu przemysłowego i niepożądane w miejscu ich powstawania. Są szkodliwe
lub uciążliwe dla środowiska. Zalicza się do nich oleje, opakowania, żużel i popiół, odpady
mineralne, odpady metaliczne.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 nr 62, poz. 628 z późn. zm.)

określa m.in. zasady gospodarowania odpadami:
Art. 5.
Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów,
powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:
1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne

oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich
użytkowania,

2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec

powstawaniu odpadów,

3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których

powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.

Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów produkcji lub form

usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają
utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich ilość, a także ograniczają negatywne
oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.

Art. 7.
1. Posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny

z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami
gospodarki odpadami.

2. Posiadacz odpadów jest obowiązany w pierwszej kolejności do poddania ich odzyskowi,

a jeżeli z przyczyn technologicznych jest on niemożliwy lub nie jest uzasadniony
z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych, to odpady te należy unieszkodliwiać
w sposób zgodny z wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami.

3. Odpady, których nie udało się poddać odzyskowi, powinny być tak unieszkodliwiane, aby

składowane były wyłącznie te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób było
niemożliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub
ekonomicznych.

Art. 10.
1. Odpady powinny być zbierane w sposób selektywny.

Gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie

odpadów, jak również nadzór nad wyżej wymienionymi działaniami oraz miejscami
unieszkodliwiania odpadów.

Utylizacja – jest to przetworzenie materiałów lub odpadów, które straciły wartość

użytkową.

Unieszkodliwianie – likwidacja lub ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska

przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych
lub biologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych

elementów: gromadzenie (w miejscu powstawania), usuwanie i unieszkodliwiane.

Zasady prawidłowego gospodarowania odpadami. Gromadzenie to pierwsze ogniwo

systemu gospodarki odpadami. Do gromadzenia odpadów stosuje się specjalnie
przystosowane pojemniki. Pojemniki zostają oznaczone i ustawiane są w specjalnie do tego
celu przeznaczonych miejscach. Miejsca te muszą zapewnić łatwy dostęp. W przypadku
segregacji odpadów powinny być stosowane pojemniki oddzielne dla każdego rodzaju
odpadu, uwzględniające specyficzne cechy odpadów.

Tabela 4. Segregacji odpadów – kolory pojemników [http://www.ekospotkania.republika.pl/segregacja.htm,

20.07.2007]

Pojemniki

niebieskie

PAPIER

Pojemniki żółte

PLASTIK

METAL

Pojemniki

białe

SZKŁO

BEZBARWNE

Pojemniki

zielone

SZKŁO

KOLOROWE

Tu wrzucam:
–

gazety i czasopisma,

–

katalogi i prospekty,

–

papier szkolny
i biurowy,

–

książki w miękkich
okładkach lub
z usuniętymi twardymi
okładkami,

–

torebki papierowe,

–

papier pakowy,

–

pudełka kartonowe
i tekturowe,

–

tekturę.

Tu wrzucam:
–

butelki po napojach
(najlepiej zgniecione),

–

butelki po płynach
do mycia,

–

plastikowe zakrętki,

–

plastikowe torebki,
worki, reklamówki,

–

plastikowe koszyczki
po owocach,

–

puszki po napojach,

–

puszki po konserwach

–

drobny złom żelazny
i metale kolorowe,

–

kapsle.

Tu wrzucam bezbarwne:
–

butelki i szklane po
napojach i żywności,

–

butelki po napojach
alkoholowych,

–

szklane opakowania
po kosmetykach.

Tu wrzucam kolorowe:
–

butelki i słoiki szklane
po napojach
i żywności,

–

butelki po napojach
alkoholowych,

–

szklane opakowania
po kosmetykach.

Recykling odpadów – jest to systemem wielokrotnego wykorzystywania tych samych

materiałów

w kolejnych

dobrach

materialnych

i

użytkowych,

czyli

powtórne

zagospodarowanie raz wyprodukowanych i użytych wyrobów na przykład makulatury,
opakowań szklanych lub plastikowych. Chronione są w ten sposób nieodnawialne lub trudno
odnawialne źródła surowców, a jednocześnie ograniczana jest produkcja odpadów, które
musiałyby być gdzieś składowane lub utylizowane. Pośrednio środowisko naturalne jest
chronione również poprzez zmniejszenie zużycia surowców energetycznych, które musiałyby
być użyte w procesach pozyskania surowców z natury i późniejszego zagospodarowania ich
odpadów.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu

odpadów określa katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych oraz sposób
klasyfikowania odpadów.

W przypadku odpadów z drukarni możemy w katalogu znaleźć poniższe pozycje:

1) odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb,

lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich – 08, do których
w szczególności zaliczymy:

08.03.07 Szlamy wodne zawierające farby drukarskie
08.03.08 Odpady ciekłe zawierające farby drukarskie
08.03.12* Odpady farb drukarskich zawierające substancje niebezpieczne
08.03.14* Szlamy farb drukarskich zawierające substancje niebezpieczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

08.03.15 Pozostałe szlamy farb drukarskich
08.03.16* Zużyte roztwory trawiące
08.03.17* Odpadowy toner drukarski zawierający substancje niebezpieczne
08.03.18 Odpadowy toner drukarski nie zawierający substancji niebezpiecznych
08.03.19* Zdyspergowany olej zawierający substancje niebezpieczne
08.03.80 Zdyspergowany olej nie zawierający substancji niebezpiecznych
08.03.99 Inne nie wymienione odpady

2) odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania

ochronne nieujęte w innych grupach – 15:

15.01.01 Opakowania z papieru i tektury
15.01.02 Opakowania z tworzyw sztucznych
15.01.10 Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi
zanieczyszczone

3) Odpady nieujęte w innych grupach – 16:
16.01.13 Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy

Z powyższej listy odpady oznaczone indeksem górny „*” są uznane za odpady

niebezpieczne.

Poza tymi odpadami można jeszcze w drukarnia spotkać następujące odpady:

−

złom płyt offsetowych,

−

odpady z naświetlania płyt offsetowych – CtP,

−

wywoływacze do płyt offsetowych,

−

opakowania z tekstyliów, czyściwa, sorbenty,

−

oleje przepracowane,

−

ś

wietlówki itp.

Odbiorem (często na koszt własny) powyższych odpadów z poligrafii i przekazaniem ich

do utylizacji lub utylizacją, zajmują się wyspecjalizowane firmy (posiadające niezbędne
zezwolenia) rozlokowane na terenie kraju. Firmy te także dostarczają specjalistyczne
pojemniki na gromadzenie odpadów ciekłych oraz wystawiają karty przekazania odpadu.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co rozumiesz pod pojęciem „odpady przemysłowe”?

2.

Co określa ustawa o odpadach?

3.

Jakie są zasady prawidłowego gospodarowania odpadami?

4.

Jakie odpady należy umieszczać w pojemnikach do segregacji odpadów pomalowanych
na kolor: niebieski, żółty, biały, zielony?

5.

Co określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie
katalogu odpadów?

6.

Jakie odpady powstają w drukarni?

7.

Co robić z odpadami powstałymi w drukarni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj odpady przedstawione przez prowadzącego zajęcia i przyporządkuj je do

właściwego pojemnika, przeznaczonego do segregacji.

Kolor pojemnika do segregacji

odpadów lub inne oznakowanie

Odpady

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wypisać wszystkie odpady,

2)

rozpoznać materiał z którego są wykonane, np. korzystając z informacji na etykietkach
lub opakowaniu, katalogów i innych dostępnych źródeł,

3)

przyporządkować odpady do odpowiedniego pojemnika,

4)

porównać swoje rozwiązanie z innymi pracami w grupie,

5)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy w zakresie gospodarki odpadami,

−

instrukcja w sprawie gospodarki odpadami,

−

pojemniki na odpady, specjalistyczne tuby itp.,

−

rękawice i okulary ochronne,

−

przykładowe odpady,

−

ś

rodki do higieny osobistej (płynne mydło, pasta bhp, płyn do dezynfekcji rąk, papierowe

ręczniki),

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad ochrony środowiska naturalnego na stanowisku
pracy oraz selekcji i utylizacji odpadów.

Ćwiczenie 2

Zidentyfikuj rodzaje odpadów powstałych w drukarni i przy każdym z nich określ jego

negatywny wpływ na środowisko naturalne oraz sposób jego składowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zidentyfikować rodzaje odpadów powstających w pracy na typowym stanowisku pracy dla

zawodu drukarz,

2)

określić negatywny wpływ odpadów na środowisko naturalne,

3)

przedstawić sposób składowania wyszczególnionych odpadów,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy i wymagania w zakresie gospodarki odpadami produkcyjnymi,

−

materiały i przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad ochrony środowiska naturalnego na stanowisku
pracy oraz selekcji i utylizacji odpadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska?

2) zdefiniować pojęcie odpadów produkcyjnych?

3) scharakteryzować zasady gospodarki odpadami?

4) wyjaśnić znaczenie utylizacji?

5) określić zagrożenia wynikające z niewłaściwej gospodarki odpadami?

6) zastosować zasady ochrony środowiska?

7) zidentyfikować odpady powstające w drukarni?

8) określić sposób postępowania z odpadami przemysłowymi powstałymi

w drukarni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktażem stanowiskowym, powinno

trwać
a)

minimum 8 godzin.

b)

minimum 3 godziny.

c)

minimum 30 godzin.

d)

wg ustaleń prowadzącego szkolenia.

2. Obowiązek

zapewnienia

pracownikom

odpowiednich

pomieszczeń

i urządzeń

higieniczno-sanitarnych spoczywa na
a)

pracodawcy.

b)

Państwowej Inspekcji Pracy.

c)

komisji odbioru placu budowy.

d)

nie ma obowiązku zapewnienia pracownikom pomieszczeń i urządzeń sanitarno-
-higienicznych.

3. Uniwersalny numer telefonu komórkowego w krajach Unii Europejskiej w przypadku

zgłoszenia pożaru, wypadku lub innego zagrożenia to
a)

999.

b)

112.

c)

997.

d)

998.

4. Przy pożarze w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem powinna być użyta

gaśnica
a)

dowolna.

b)

pianowa.

c)

płynowa.

d)

ś

niegowa lub proszkowa.

5. Zużyte baterie należy

a)

przeznaczyć do recyklingu.

b)

wyrzucić do pojemnika koloru białego.

c)

wyrzucić do pojemnika koloru żółtego.

d)

wyrzucić do ogólnie dostępnego pojemnika na śmieci.

6. Okresowym profilaktycznym badaniom lekarskim powinni być poddani

a)

wybrani pracownicy.

b)

pracownicy, którzy pracują w środowisku gdzie występują czynniki szkodliwe
i uciążliwe.

c)

wszyscy pracownicy niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy oraz nie rzadziej niż
raz na 6 lat.

d)

wszyscy pracownicy niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy, a ich częstotliwość
jest uzależniona od rodzaju czynnika szkodliwego lub uciążliwego.

7. Gaśnicę z symbolem B zastosujesz do

a)

gaszenia gazów.

b)

gaszenia cieczy palnych.

c)

gaszenia ciał stałych, np. papieru.

d)

gaszenia pożarów występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

8. Obowiązek informowania pracownika o sposobach posługiwania się środkami ochrony

indywidualnej spoczywa na
a)

pracodawcy.

b)

importerze środków ochrony indywidualnej.

c)

producencie środków ochrony indywidualnej.

d)

dystrybutorze środków ochrony indywidualnej.

9. W celu uniknięcia w pracy drukarza urazów powstałych w wyniku poślizgu, potknięcia

lub upadku, zastosujesz
a)

specjalne maty antypoślizgowe.

b)

buty, w których chodzi do pracy.

c)

obuwie ochronne ze spodami antypoślizgowymi.

d)

obuwie zabezpieczające przed porażeniem prądu.

10. Symbol E na gaśnicy oznacza, że jest ona przeznaczona do

a)

gaszenia gazów.

b)

gaszenia cieczy palnych.

c)

gaszenia ciał stałych, np., papieru.

d)

gaszenia pożarów występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.

11. Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran wykonuje się

a)

w rękawiczkach.

b)

pod bieżącą wodą.

c)

z zastosowaniem waty i ligniny.

d)

przy użyciu opaski z kabla, sznurówki.

12. Pierwszą czynnością przy porażeniu prądem jest

a)

sprawdzenie, czy porażony krwawi.

b)

odizolowanie porażonego od źródła prądu.

c)

sprawdzenie, czy porażony nie posiada w jamie ustnej obcych ciał.

d)

wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego.

13. Podczas zatrucia gazem lub parami, w przypadku wchłonięcia trucizny przez skórę,

należy w pierwszej kolejności
a)

założyć opatrunek.

b)

wywołać wymioty.

c)

podać do picia letnią wodę.

d)

zdjąć z poszkodowanego skażoną odzież (najlepiej przez rozcięcie).

14. Z niżej wymienionych części ciała, na działanie substancji chemicznych zawartych

w farbach drukarskich, rozpuszczalnikach i zmywaczach, najbardziej są narażone
a)

nogi.

b)

drogi oddechowe i skóra głównie rąk.

c)

drogi oddechowe i skóra głównie twarzy.

d)

przewód pokarmowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

15. Chcąc powiadomić straż pożarną o wybuchu pożaru, zadzwonisz pod numer

a)

996.

b)

997.

c)

998.

d)

999.

16. Pracodawca nie może dopuścić do wykonywania pracy

a)

pracownika młodocianego.

b)

pracownika bez odpowiednich kwalifikacji.

c)

pracownika bez odpowiednich kwalifikacji i znajomości przepisów bhp.

d)

pracownika przenoszonego na stanowisko pracy, na którym występują czynniki
szkodliwe.

17. Bierna ochrona przeciwpożarowa polega na

a)

przeszkoleniu pracowników.

b)

skutecznym alarmowaniu ludzi.

c)

ewakuacji ludzi w razie pożaru.

d)

wykorzystaniu do gaszenia urządzeń i środków gaśniczych.

18. Po pracy zostało Ci w pojemniku ok. 250 ml (szklanka) płynnego szkodliwego środka

chemicznego do czyszczenia mechanizmów maszyn. Płyn ten
a)

wylejesz do WC.

b)

odstawisz go w otwartym pojemniku na półkę.

c)

odlejesz niepotrzebny środek do plastykowej butelki, zakręcisz i zostawisz
w warsztacie.

d)

odlejesz pozostałą ilość do szklanego zamykanego naczynia i napiszesz markerem,
co to za środek.

19. Plastikową butelkę, po wypitym napoju, wrzucisz do pojemnika na odpady w kolorze

a)

ż

ółtym.

b)

niebieskim.

c)

zielonym.

d)

białym.

20. Przekazałeś specjalistycznej firmie powstałe w procesie drukowania książki odpady:

złom z płyt offsetowych, wywoływacze do płyt, przepracowane oleje, w związku z tym
poprosisz o wystawienie
a)

faktury.

b)

karty przyjęcia odpadów.

c)

karty utylizacji odpadów.

d)

karty przekazania odpadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedzi

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

6.

LITERATURA

1.

Bhp na stanowiskach pracy w przemyśle poligraficznym z uwzględnieniem oceny ryzyka
zawodowego. Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Poligraficznego,
Warszawa 2004

2.

Celeda R.: Kodeks pracy. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000

3.

Francuz W.M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w rzemiośle. Warszawa
1996

4.

Kwiatkowski K.: Zasady doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży i obuwia roboczego. Gdańsk 1998

5.

Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla zasadniczych szkół zawodowych.
WSiP, Warszawa 1999

6.

Pierwsza pomoc. Świat Książki, Warszawa 1996

7.

Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002

8.

Warno O.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach zagrażających życiu. PCK, Warszawa
1994