JAKOSC ZYCIA

jako wyznacznik funkcjonowania

ludzi w podeszłym wieku

Przygotowała: dr Krystyna Misiak

Rys historyczny

Początek badań nad jakością życia to lata 60 XX w.

Prekursorem był Campbell, który zdefiniował

jakość życia jako pojęcie interdyscyplinarne,

łączące wiele ważnych dziedzin życia człowieka,

zależne od wcześniejszych doświadczeń, cech

charakterologicznych jednostki, indywidualnej

umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych

Modele jakości życia

Dla lepszego zobrazowania złożoności problemu

poniżej są przedstawione 4 modele jakości życia

za: Katarzyną Baumann Jakość życia w okresie

późnej dorosłości, Gerontologia Polska, 2006, 4,

s. 166,167,169

W określaniu jakości życia wyróżnia

się dwa ujęcia:

 pierwsze utworzone na gruncie nauk przede wszystkim

społecznych (psychologia, andragogika, socjologia,
ekonomia), wyznaczających m.in. kierunki polityki
społecznej (ogólna jakość życia)

 drugie egzystujące od lat siedemdziesiątych na gruncie

nauk medycznych, zawężone do jakości życia
uwarunkowanej stanem zdrowia (HRQL - Health
Related Quality of Live), będące wyrazem przemian w
samej medycynie, która zrobiła krok w kierunku oceny
stanu zdrowia z perspektywy holistycznej koncepcji
człowieka chorego, a także starszego wiekiem

Pojęcie jakości życia

charakteryzuje się wielością definicji i także

różnorodnością metod jej określania i pomiaru

Jakość życia może być rozumiana jako
 każdy stan życia
 lub jako pojęcie zarezerwowane wyłącznie dla

określenia stanów pozytywnych np. tylko dobrych
rzeczy w życiu lub najważniejszych elementów
życia.

Zakres jakości życia wg.WHO

Jest to szeroka koncepcja obejmująca kompleksowo

 stan fizyczny,
 stan psychiczny,
 poziom niezależności,
 pełnione role społeczne
 relacje społeczne,
 adaptację do środowiska,
 religia, wierzenia, poglądy, przekonania

DEFINICJE (1/4)

Według definicji WHO jakość życia to percepcja

przez jednostkę jej pozycji w życiu w kontekście

kultury i systemu wartości, w którym żyje

i w relacji do zadań, oczekiwań, standardów,

zainteresowań.

DEFINICJE (2/4)

W odniesieniu do osób starszych wiekiem jakość

życia utożsamiana jest

z dobrym życiem, dobrostanem psychicznym,

przyjemnym życiem, satysfakcją z życia, wysoką

pozycją w środowisku, użytecznością życia,

poczuciem szczęścia

DEFINICJE (3/4)

Jakość życia osób starszych można definiować

jako wieloczynnikową konstrukcję pojęciową

obejmującą:

 kompleksową ocenę stanu zdrowia ( KOG)

 ogólny standard życia i pozycję społeczną

Jest to utożsamiane z tzw.starością pozytywną

DEFINICJE (4/4)

 Jakość życia określić jako sposób przeżywania

zdarzeń przez jednostkę,

 lub aktualną, subiektywną ocenę siebie

i innych w zdarzeniach życiowych.

 lub emocjonalną ocenę tego, co zrobiłem, co robię

i co będę robić w życiu.

Gerontologia okazała się być jedną z pierwszych

dziedzin, w których pojęcie jakości życia znalazło

swe trwałe miejsce. Gerontologia adaptując do

swych potrzeb pojęcie jakości życia, wykorzystała

ten wielowymiarowy konstrukt pojęciowy na

użytek nie tylko kompleksowej oceny stanu

zdrowia osób starszych wiekiem, ale również dla

określenia ich ogólnego standardu życia

i pozycji w społeczeństwie.

Celem medycyny jest ratowanie i przedłużanie

ludzkiego życia, a celem nowoczesnej opieki nad

osobami starszymi jest dbanie o jakość ich życia.

Postulat dbania o jakość życia ma na celu ochronę osób

starszych przed depresją i marazmem, ale także

zapewnienie tym osobom przynajmniej minimum

radości i zadowolenia w schyłkowej fazie życia

Oznacza to wspomaganie jak najdłuższej

lub stałej obecności osoby w podeszłym

wieku w swoim środowisku, w rodzinie,

a także maksymalizacja jakości życia

i podtrzymanie aktywności społecznej

osoby wspomaganej.

W gerontologii wyróżnia się

cztery wymiary jakości życia:
dwa z nich mają charakter obiektywny,

dwa subiektywny.

Do obiektywnych wymiarów jakości życia

w wieku podeszłym zalicza się ocenę
dokonaną przez wykwalifikowany personel
medyczny różnych parametrów klinicznych

 ogólny stan zdrowia i stan funkcjonalny

mierzony stopniem samodzielności w
zaspakajaniu podstawowych potrzeb
życiowych

pozycję społeczno-ekonomiczna osoby

starszej wiekiem.

Subiektywne, w odczuciach samego

chorego wymiary jakości życia w starości
to:

 zadowolenie, satysfakcja z życia w tym

okresie,

 poczucie własnej godności, składające się

na obraz samego siebie.

SATYSFACJA OSOBISTA

Satysfakcja osobista (stanowiąca subiektywny

wymiar jakości życia) nie musi z kolei mieć
związku ze zdarzeniami życiowymi. Można jakość
życia oceniać jako złą, zachowując jednocześnie
wysokie poczucie satysfakcji osobistej
(analogicznie — samoocena i samoakceptacja).
Jest to satysfakcja uzyskiwana w relacji z samym
sobą i innymi ludźmi, emocjonalne nastawienie
do siebie i innych, z którym wchodzi się w te
relacje, niezależnie od tego, co następuje później.

Definicje w gerontologii

• Pełny sukcesów

wiek podeszły

• Pozytywne

starzenie się

• Satysfakcja z życia

w wieku podeszłym

• Jakość życia = dobre

życie

• Przyjemność z życia
• Osiągana satysfakcja
• Dobrostan psychiczny
• Pozycja w środowisku

Jakość życia jest odpowiedzią na trzy

powiązane ze sobą elementy ludzkiego życia:

( wg Siegrista i Junge

)

 fizyczne warunki wyznaczone przez zmiany

zdrowotne (niepełnosprawność, ból);

 psychologiczne

(depresja, niepokój, samopoczucie);

 społeczne (izolacja od otoczenia, zachowania w

chorobie, zachowania w stanie zdrowia )

Przy takim określeniu kategorii jakości życia

i poczucia satysfakcji osobistej można przyjąć,

że będą one podatne na ewentualne

oddziaływania korekcyjne

Jeżeli skorygować,

to co jest punktem wyjścia?

I tak powstało wiele propozycji skal pomiaru

 zmierzających do syntetycznej oceny

poszczególnych wymiarów składających się
na to pojęcie

lub

 mierzących

poszczególne aspekty jakości

życia

Jakość życia uwarunkowana

stanem zdrowia - HRQL

 to samoocena pacjenta dotycząca własnego

zdrowia i zdolności funkcjonowania w aspekcie

fizycznym, psychicznym i społecznym

to funkcjonalne następstwa choroby i leczenia

w ocenie pacjenta

Jakość Życia Uwarunkowana

Stanem Zdrowia - HRQL

Jest definiowana jako funkcjonalny efekt

choroby i leczenia w odbiorze pacjenta. Jest
ona subiektywna co do stanu zdrowia,
wyrażana liczbowo i waha się od 1(pełne
zdrowie) do 0 (najniższa jakość życia,
śmierć). Jeśli subiektywnie definiowany stan
określany jest jako gorszy niż śmierć,
przypisuje mu się wartości ujemne.

Wybrane metody oceny jakości życia

uwarunkowanej stanem zdrowia

 metoda oceny jakości życia polegająca na ustaleniu

preferencji zdrowotnych, np. dla określonej grupy
społecznej. W tym celu przeprowadza się badanie
określające, jaką jakość życia badane osoby przypisują
określonym stanom chorobowym, wyniki zostają uśrednione

 inną metodą oceny jakości życia jest prosta skala analogowa

od 0,00 do 1,00. Badanemu poleca się wskazanie na skali
punktu, który jego zdaniem odpowiada ocenianemu stanowi
zdrowia. W tym przypadku też korzysta się z grup, a wyniki
są uśredniane

 inne metody polegają na zastosowaniu różnych

kwestionariuszy.

Narzędzia pomiaru jakości życia

związanej ze zdrowiem

 Kwestionariusze ogólne oceniają czynności

fizyczne, psychiczne niezależnie od stanu zdrowia
i występujących chorób

 Kwestionariusze specyficzne, które mogą odnosić

się do choroby, funkcji, konkretnego problemu,

 mieszane

Interpretacja wyników

 wyniki instrumentu (np. kwestionariusza) można skorelować z

wynikami instrumentów fizjologicznych

 musimy pamiętać, że otrzymane wyniki to tylko oszacowanie

prawdziwej wartości danych parametrów w populacji, i wynik trzeba
podać wraz z przedziałem ufności.

 informację na temat wpływu danej interwencji na jakość życia można

wykorzystać wtedy, gdy nasi pacjenci są podobni do pacjentów badań
porównywalnych. Podobieństwo to odnosi się nie tylko do cech
demograficznych i fizjologicznych, ale również do systemów wartości.

 dodatkowo trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu

sytuacja kliniczna będąca przedmiotem badania przypominała
praktykę kliniczną.

Wskaźniki jakości życia (1/4)

 Dobrostan fizyczny:
 energia, działanie, funkcjonowanie,
 seksualność,
 jakość opieki zdrowotnej,
 brak bólu,
 zachowanie zmysłów (wzrok, słuch)
 odpowiednia ilość czasu na wypoczynek i sen
 Dobrostan finansowy i materialny
 niezależność finansowa
 Posiadanie dóbr materialnych

Wskaźniki jakości życia (2/4)

Dobrostan osobisty

 Zdrowie psychiczne
 Szczęście
 Samoocena
 Godność
 Tożsamość
 Ciągłość rozwoju
 Wygląd zewnętrzny/obraz

siebie

 Pamięć

 Kontrola nad własnym życiem
 Niezależność
 Duchowość
 Brak stresu
 Miłość
 Edukacja
 Łatwość adaptacji
 Możliwość wyboru

Wskaźniki jakości życia (3/4)

 Dobrostan społeczny

 Rodzina
 Przyjaźń
 Bogate życie towarzyskie
 Wsparcie społeczne

 Życiowa satysfakcja

 Reminiscencja
 Spełnienie
 Pełnia życia
 Kreatywność
 Pogoda ducha

 Cel życia

 Altruizm
 Zaangażowanie się, udział w

życiu innych

 Produktywny, owocny

proces starzenia się

 Dobrostan estetyczny

 Czas wolny
 Zainteresowania, hobby
 Kontakt z muzyką, sztuką,

literaturą

Wskaźniki jakości życia (4/4)

 Wesołość/radość

 Małe i duże przyjemności

(jedzenie, podróże)

 Uciecha, zabawa

 Dobrostan moralny

 Czyste sumienie

 Radość życia

 Poczucie, że warto jest życ

 Duchowość

 Osobiste wierzenia religijne

 Życie teraźniejszością

 Elementarność
 Prostota
 Naturalność
 Wolność od zaabsorbowania

przeszłością i przyszłością

 Koniec życia

 Jakość umierania
 Poczucie kontroli
 Jakość opieki (minimalizacja

bólu i cierpienia)

Skale funkcjonalne koncentrują się na pomiarze

stopnia niezależności w wykonywaniu

podstawowych czynnościach życiowych,

odwołując się do różnie sformułowanych ale

podobnych wskaźników tej samodzielności lub

konieczności korzystania z pomocy innych osób

(np. skala Katza, skala Lawtona)

Skale dotyczące dobrostanu psychicznego

również odnoszą się do często bardzo

zróżnicowanych wskaźników, począwszy od

stopnia orientacji w czasie i przestrzeni po różne

wskaźniki postrzegania siebie w okresie starości,

stopnia satysfakcji, motywacji do życia

Wskaźniki dotyczące dobrostanu

psychicznego –

STAN UMYSŁU

Mini Mental State (MMS) wg. Folsteina

Krótki Test Oceny Stanu Psychicznego

(Short Test of Mental Status – STMS)

Wskaźniki dotyczące dobrostanu

psychicznego - psychologiczne



Ogólne poczucie szczęścia

 Zamartwianie się
 Poczucie własnej wartości
 Ocena problemów doświadczanych w codziennym

życiu

 Małżeństwo i rodzina
 Poczucie własnej przydatności

Wskaźniki dotyczące dobrostanu

psychicznego – chęć życia

 Czasami czekam na śmierć
 W moim wieku przedłużenie życia nie jest takie

ważne

 Skoro wielu naszych przyjaciół i krewnych

bezpowrotnie odeszło, my także powinniśmy odejść

 Czasami nie mogę się powstrzymać od myśli, że nic

nie jest już ważne

 Czasami lepiej jest odejść i być z dala od tego

wszystkiego

Skale funkcjonowania społecznego koncentrują

się na "sieci" układów społecznych osoby starszej

wiekiem, wyznaczających zakres jej interakcji

społecznych i możliwego wsparcia społecznego

odwołując się do trzech wymiarów:

 społecznych interakcji i ich zasięgu,

 umiejętności radzenia sobie z przeciwnościami

 przystosowania środowiskowego

INTERAKCJE SPOŁECZNE – przykłady dostępnych

narzędzi badawczych

 Analiza struktury kontaktów międzyludzkich (ilość, jakość, ważność)

(Cohen, Sokolovsky, Froland)

 Pełnienie ról społecznych przez starszych wiekiem

(Role Activity Scale, Havinhurst)

 Indeks wsparcia społecznego w rodzinie (Kerekhoff)
 Kontakty w rodzinie (Shanas) ilość i rodzaj kontaktów z krewnymi

(Łopata)

 Kontakty pomiędzy generacjami (Hill)
 Społeczne interakcje (częstość telefonicznych i bezpośrednich

kontaktów z dziećmi i wnukami, z krewnymi i znajomymi)

 Skale izolacji społecznej
 Skale satysfakcji z życia rodzinnego (Smilkstein)
 Skale dysfunkcji społecznej (Linn)
 Ocena zachowań społecznych (Platt)
 Skale aktywności społecznej

Wymiary społecznego funkcjonowania osób

starszych wiekiem



Wsparcie społeczne

 spotkania z przyjaciółmi, znajomymi
 odwiedzanie w domu osób starszych wiekiem przez przyjaciół
 odwiedzanie przez osobę starszą wiekiem przyjaciół w ich domach
 udział w aktywności grup samopomocowych
 stopień aktywności w grupach


Liczba znajomych (sąsiadów)



Liczba bliskich przyjaciół, krewnych



Kontakty telefoniczne



Uczestniczenie w życiu religijnym

Przykład pomiaru tego aspektu to np.

Skala wsparcia społecznego (Rand Social

Activities Questionnaire/Donald i inni,

1978)

Pomiar poczucia jakości życia

- przykłady skal

 The Life Satisfaction Index - opisana poniżej
 Dartmouth Coop Function Chart
 Barthel Index,
 Functional status index,
 Functional Status Questionnaire,
 Index of Independence in Activities of Daily Living,
 Nottingham Health Profile.
 Multidimentional Funcrional Assessment Questionnaire

(1975)

The Life Satisfaction Index (1/3)

1. Jestem teraz tak samo szczęśliwy, jak

wówczas, gdy byłem młodszy.

2. Może życie mogłoby być szczęśliwsze, niż

jest teraz.

3. To są najlepsze lata mojego życia.
4. To, co robię obecnie, jest dla mnie tak samo

interesujące, jak to, co robiłem kiedyś.

The Life Satisfaction Index (2/3)

5. Nie chciałbym zmienić mojego minionego życia,

nawet gdybym mógł

6. W porównaniu z innymi ludźmi w moim wieku

podjąłem w życiu mnóstwo niemądrych
decyzji.

7. Kiedy myślę wstecz o moim życiu, to stwierdzam,

że nie uzyskałem bardzo wielu rzeczy,

których pragnąłem.

8.W porównaniu z innymi ludźmi zbyt często

wpadam w depresję

.

The Life Satisfaction Index (3/3)

Powyższe itemy sa podawane z następującą

instrukcją: Przeczytaj uważnie podane niżej
zdania. Zdecyduj przy każdym z nich, czy
zgadzasz się z jego treścią w odniesieniu do siebie.
Jeżeli zgadzasz się, to napisz przy danym zdaniu
„tak", jeżeli nie zgadzasz się, to napisz „nie".
Jeżeli nie masz pewności, wówczas napisz „?".

Pomiar poczucia satysfakcji osobistej (1/3)

Poczucie satysfakcji osobistej można badać za pomocą skali

szacunkowej, na której badany zaznacza stopień satysfakcji w relacji ze

sobą i z innymi ludźmi. Metoda ta umożliwia uzyskanie informacji

dotyczących powyższej satysfakcji, bez odwoływania się do uznanych

społecznie standardów czy wyraźnie zwerbalizowanych zewnętrznych,

„obiektywnych" norm. Badanie poprzedza się następującą instrukcją:

„opierając się na poczuciu osobistej satysfakcji uzyskiwanej w relacji z

samym sobą i innymi ludźmi, umieść się w dowolnym miejscu

przedstawionego niżej kontinuum, zaznaczając to miejsce krzyżykiem"

(James M., Jongeward D., 1978).

Pomiar poczucia satysfakcji osobistej (2/3)

W wersji zastosowanej dla ludzi starych można

przedstawic im trzy rodzaje kontinuum:

— dotyczące stosunku do siebie

— dotyczące stosunku do innych

— dotyczące stosunku do własnego zdrowia.

Pomiar poczucia satysfakcji osobistej (3/3)

W instrukcji prosimy badanych o jak

najszybsze naniesienie na kontinuum
(długości 20 cm) stosunku do siebie,

innych i własnego zdrowia, kładąc

szczególny nacisk na stosunek emocjonalny
(lubię — nie lubię), stopień akceptacji w
zakresie ja, inni, moje zdrowie.

Inny przykład

Index satysfakcji z życia „A” ( Neugarten,

Havighuret, Tobin 1961)

Uwaga!!! Pomiar jakości życia

 Przed wyborem danego kwestionariusza i

przystąpieniem do badań ważne jest ustalenie celu i
zakresu badań.

 Należy na wstępie rozważyć potencjalne

możliwości uwidocznienia różnic w jakości życia
pacjentów przy zastosowaniu alternatywnych metod
leczenia.

 Ponadto musimy sprawdzić, czy wybrane przez nas

narzędzie przeszło niezbędny proces adaptacji i
standaryzacji.

Etapy walidacji kwestionariusza

gotowego

• konieczne jest też uzyskanie pisemnej zgody

autora (–ów) na jego wykorzystanie

• tłumaczenie (przez dwa niezależne ośrodki)
• tłumaczenie odwrotne
• korekta kwestionariusza
• testy wstępne
• testy psychometryczne
• walidacja kliniczna

Etapy walidacji kwestionariusza

nowotworzonego

• testy wstępne (ocena kontekstu

poszczególnych sekcji i pytań oraz ocena
poprawności konstrukcji)

• testy psychometryczne (ocena specyficzności

otrzymywanych wyników, ocena wewnętrznej
zgodności, ocena powtarzalności wyników,
ocena czułości, ustalenie klucza oceny
wyników i sposobu ich interpretacji)

• walidacja kliniczna

Zakończenie

Przedstawione sposoby ujmowania jakości

życia w wieku podeszłym pokazują że nie
jest to koncepcja jednoznaczna i precyzyjna.
Jakość życia pozostawia nadal wiele pytań,
przede wszystkim o trafny i powtarzalny
pomiar jej wyznaczników, uwzględniających
kulturowe zróżnicowanie sytuacji życiowej
osób starszych wiekiem.

Bibliografia

 Kocemba J., Grodzicki T.: Zarys gerontologii klinicznej, UJ, Kraków

2000

 Dziurewicz-Kozłowska A.: Wokół pojęcia jakości życia w:

Psychologia jakości życia, 2002 tom 1 nr 2, s.77-99

 Tobiasz-Adamczyk B.:Wybrane elementy zdrowia i choroby, UJ,

Kraków, 2002

 Krzymiński S.: Zaburzenia psychiczne wieku podeszłego, PZWL,

1993

 Baumann K.: Jakość życia w późnej dorosłości, Gerontologia polska

2006, t.14, 4, 165-171



www.zdrowiepubliczne.info/pliki/materialy/semestr%25204/famakoek
onomika/Jako%259C%

z 01.12.2007