Pytania prejudycjalne i inne procedury przed TSUE

Pytanie prejudycjalne art. 267 TFUE

Przedmiot pytania

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest
właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:

a) o wykładni Traktatów;

b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez
instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii;

Pytanie prejudycjalne art. 267 TFUE

Potrzeba zadania pytania

W przypadku gdy pytanie z tym związane jest
podniesione przed sądem jednego z Państw
Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że
decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania
wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o
rozpatrzenie tego pytania.

Pytanie prejudycjalne art. 267 TFUE

Pojęcie sądu; sąd zobowiązany i uprawniony

W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie
zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie
podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten
jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału.

Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed
sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności,
Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

Sąd w rozumieniu art. 267 TFUE –
kryteria z orzecznictwa TS UE

Organ wykonujący funkcje orzecznicze

działa na podstawie przepisów prawa

rozstrzygający spory między stronami (a nie tylko wykonuje funkcje administracyjne)

funkcjonuje w sposób stały

orzecznictwo jest obowiązkowe

orzeka na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności

niezawisły

Wyrok TSUE z 13.12.2012 C-465/11



„zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału
przy ustalaniu, czy organ odsyłający ma charakter
„sądu” w rozumieniu art. 267 TFUE, co jest kwestią
podlegającą wyłącznie porządkowi prawnemu Unii,
Trybunał bierze pod uwagę zespół przesłanek, takich
jak w szczególności ustawowe umocowanie istnienia
organu, jego stały charakter, obligatoryjny charakter
jego jurysdykcji, kontradyktoryjność postępowania,
stosowanie przez organ przepisów prawa oraz jego
niezawisłość”

Wyrok TSUE z 13.12.2012 C-465/11

„W niniejszym wypadku należy stwierdzić, że, jak wynika
z przedłożonych Trybunałowi akt sprawy, Krajowa Izba
Odwoławcza, która jest organem ustanowionym na podstawie
ustawy Prawo zamówień publicznych, mającym wyłączną
właściwość do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów
wykonawców z instytucjami zamawiającymi, i którego
funkcjonowanie regulują art. 172–198 wspomnianej ustawy,
jest sądem w rozumieniu art. 267 TFUE, gdy wykonuje swoje
kompetencje objęte zakresem wymienionych przepisów, co
ma miejsce w ramach postępowania głównego. Fakt, że na
podstawie innych przepisów omawiany organ jest również
upoważniony do pełnienia funkcji o charakterze
konsultacyjnym, jest w tym względzie bez znaczenia.”

Brak obowiązku wystąpienia z
pytaniem prejudycjalnym

Doktryna ACTE ÉCLAIRÉ

dany przepis prawa UE, który ma być
zastosowany przez sąd krajowy był już
przedmiotem uprzedniego orzeczenia
TSUE, które można zastosować w sprawie
toczącej się przed sądem krajowym

Brak obowiązku wystąpienia z
pytaniem prejudycjalnym

DOKTRYNA ACTE CLAIRE

wykładnia przepisu prawa UE jest oczywista i nie budzi żadnych wątpliwość

interpretacyjnych

Sąd musi być przekonany, że sprawa jest tak samo jasna dla sądów innych państw
członkowskich i dla Trybunału Sprawiedliwości (...) Taka możliwość musi być oceniona ze
względu na charakterystyczne cechy prawa wspólnotowego, a w szczególności, trudności,
na jakie napotyka jego interpretacja. Należy pamiętać, że legislacja wspólnotowa jest
wydawana w kilku wersjach językowych, a wszystkie wersje są jednakowo autentyczne.
Interpretacja prawa wspólnotowego wymaga zatem porównania różnych wersji
językowych. Należy także pamiętać, że nawet w przypadku, gdy różne wersje językowe
zgadzają się całkowicie ze sobą, prawo wspólnotowe używa pojęć, które są właśnie dla tego
systemu. Należy podkreślić, że pojęcia prawne niekoniecznie maja takie samo znaczenie w
prawie wspólnotowym i w prawie różnych państw członkowskich. W końcu, każdy przepis
prawa wspólnotowego musi być rozpatrywany w jego kontekście, i interpretowany w
świetle regulacji prawa wspólnotowego widzianych jako całość, z uwzględnieniem celów
tych regulacji i ich ewolucji do czasu, gdy dany przepis ma zostać zastosowany."
(orzeczenie 283/81, CILFIT, par. 16-20).

Pytania prejudycjalne – problemy w
orzecznictwie sądów polskich



Brak regulacji prawnych



Dostrzeżenie „sprawy unijnej”



Uprawnienie czy obowiązek sądu? (doktryna
acte claire i acte eclaire)



Postanowienie ETS C-168/06 Ceramika
Paradyż



Orzeczenie ETS C-441/08 Elektrownia
Pątnów

Pytanie do ETS czy do TK?

Simmenthal, 106/77

C-555/07 Seda Kücükdeveci, 19 stycznia 2010 r. Na sądzie krajowym, przed którym
zawisł spór między jednostkami, spoczywa obowiązek zagwarantowania
przestrzegania zasady niedyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej
w dyrektywie 2000/78 ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania
w zakresie zatrudnienia i pracy, poprzez niestosowanie, w razie potrzeby,
jakichkolwiek sprzecznych z nią przepisów prawa krajowego, niezależnie od
przysługującego mu w wypadkach wskazanych w art. 267 akapit drugi TFUE
uprawnienia do zwrócenia się do Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię tej
zasady. W istocie fakultatywność takiego zwrócenia się do Trybunału jest niezależna
od szczegółowego trybu postępowania, którego sąd krajowy powinien przestrzegać na
podstawie prawa krajowego przy odstępowaniu od stosowania przepisu krajowego,
który uważa za sprzeczny z Konstytucją.

Pytanie do ETS czy do TK?



Wyrok ETS z 22 czerwca 2010 r. Aziz Melki (C-188/10) i Sélim
Abdeli (C-189/10).

Artykuł 267 TFUE stoi na przeszkodzie istnieniu przepisów

państwa członkowskiego, które wprowadzają wpadkową
kontrolę zgodności z konstytucją ustaw krajowych, o ile
priorytetowy charakter tego postępowania skutkuje
uniemożliwieniem – zarówno przed skierowaniem pytania
o zgodność z konstytucją do sądu krajowego sprawującego
kontrolę nad zgodnością ustaw z konstytucją jak i, ewentualnie,
po wydaniu orzeczenia w tej kwestii przez ten sąd –wszystkim
pozostałym sądom krajowym skorzystania z ich uprawnienia lub
spełnienia obowiązku polegających na wystąpieniu do Trybunału
z pytaniami prejudycjalnymi.

Pytanie do ETS czy do TK?



Wyrok ETS z 22 czerwca 2010 r. Aziz Melki (C-188/10) i Sélim Abdeli (C-
189/10).

Natomiast art. 267 TFUE nie stoi na przeszkodzie istnieniu takiego
uregulowania krajowego, o ile pozostałe sądy krajowe zachowują
swobodę:

– zwrócenia się do Trybunału Sprawiedliwości z każdym pytaniem

prejudycjalnym, jakie uważają za niezbędne i to na każdym etapie
postępowania, nawet po zakończeniu postępowania wpadkowego
w sprawie kontroli zgodności z konstytucją,

– stosowania wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia

tymczasowej ochrony sądowej praw gwarantowanych w porządku
prawnym Unii oraz

– odstąpienia od stosowania, po zakończeniu takiego postępowania

wpadkowego, tego krajowego przepisu ustawowego, jeżeli uważają go
za sprzeczny z prawem Unii.

Do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy przepisy krajowe, których
dotyczy sprawa główna, mogą być interpretowane zgodnie z tymi
wymogami prawa Unii.

Pytanie do TSUE czy do TK?



Sprawa C-314/08 Filipiak



Sprawa C-409/06 Winner Wetten
(wrzesień 2010)



Powtórzenie tezy Simmenthal oraz



„ Jest bowiem niedopuszczalne, by
przepisy prawa krajowego, nawet rangi
konstytucyjnej, naruszały jedność
i skuteczność prawa Unii.”

Pytanie do ETS czy do TK?

TK – postanowienie z 19 grudnia 2006 r., sygn. P
37/05:

• W związku z tym sąd – jeśli nie ma wątpliwości co do treści normy

prawa wspólnotowego – powinien odmówić zastosowania
sprzecznego z prawem wspólnotowym przepisu ustawy i
zastosować bezpośrednio przepis prawa wspólnotowego,
ewentualnie – jeśli nie jest możliwe bezpośrednie zastosowanie
normy prawa wspólnotowego – szukać możliwości wykładni prawa
krajowego w zgodzie z prawem wspólnotowym. W wypadku
pojawienia się wątpliwości interpretacyjnych na tle prawa
wspólnotowego, sąd krajowy powinien zwrócić się do ETS z
pytaniem prejudycjalnym w tej kwestii.

Pytanie do ETS czy do SN?

Postanowienie SN z 28 kwietnia 2010 r. , sygn. akt III CZP
3/10 (zagadnienie prawne przedstawione przez SA do SN
dotyczące interpretacji rozporządzenia UE)

Należy przy tym pamiętać, że orzeczenie Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie,
rozstrzygające o zażaleniu na postanowienie o odrzuceniu sprzeciwu przez Sąd pierwszej
instancji, nie podlega dalszemu zaskarżeniu (por. art. 3941 § 2 k.p.c.). W tej sytuacji,
powziąwszy – przed wydaniem tego orzeczenia – wątpliwości dotyczące wykładni prawa
unijnego, Sąd Apelacyjny był zobowiązany skierować pytanie prejudycjalne do Trybunału
(art. 267 akapit 3 TFUE). Skierowanie pytania do Sądu Najwyższego stanowi zatem
naruszenie obowiązków traktatowych, niezależnie od tego, że uchwała podjęta przez Sąd
Najwyższy, choć formalnie wiążąca w danej sprawie (art. 390 § 2 k.p.c.), w rzeczywistości
wymykałaby się takiemu związaniu. W judykaturze Trybunału Sprawiedliwości przyjęto
bowiem, że istnienie w prawie krajowym unormowania przewidującego związanie sądu
niższej instancji wykładnią prawa unijnego (wspólnotowego) dokonaną przez sąd wyższej
instancji, a więc także w warunkach określonych w art. 386 § 6 i 39820 k.p.c., nie może
pozbawiać sądu niższej instancji uprawnienia do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym
(por. wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 1974 r., nr 166/73,
w sprawie Rheinmühlen-Düsseldorf v. Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide und
Futtermittel, Zb.Orz. 1974, s. 33, pkt 4).

Pytanie do ETS czy do SN?

W tym stanie rzeczy należy uznać, że w razie kolizji ustawy z prawem
unijnym, której rozstrzygnięcie wymaga wykładni tego prawa,
wyłącznie właściwy jest Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej;
przejęcie tej kompetencji przez Sąd Najwyższy byłoby nie tylko
naruszeniem prawa unijnego, ale prowadziłoby także do zachwiania –
gwarantowanej przez postępowanie prejudycjalne – spójności
wykładni tego prawa, a w konsekwencji do naruszenia jednolitości jego
stosowania przez sądy krajowe wszystkich państw członkowskich (por.
postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 grudnia 2006 r., P
37/05, OTK-A Zb.Urz. 2006, nr 11, poz. 177). W rozpoznawanej sprawie
brak także podstaw do wystąpienia przez Sąd Najwyższy z wnioskiem
do Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczenia wstępnego,
zwłaszcza że byłoby to tylko swoiste wyręczenie sądu drugiej instancji,
sprowadzające Sąd Najwyższy do roli „pośrednika”.

Skarga na państwo członkowskie art.
258 – 260 TFUE

Artykuł 258

Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z
zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona
uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim
umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag.

Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie
określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Skarga na państwo członkowskie art.
258 – 260 TFUE

Artykuł 259

Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań,
które na nim ciążą na mocy Traktatów.

Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę
opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie
Traktatów, powinno wnieść sprawę do Komisji.

Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom
przedstawienia, na zasadzie spornej, uwag pisemnych i ustnych.

Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii
nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału.

Skarga na państwo członkowskie –
drugi etap postępowania

Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo Członkowskie
uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, Państwo to
jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału.

Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków
zapewniających wykonanie wyroku Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia
uwag. Wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia
przez dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.

Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego
wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną.

Nowa procedura wprowadzona TL –
art. 260 ust. 3

Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258,
uznając, że dane Państwo Członkowskie uchybiło obowiązkowi
poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy
przyjętej zgodnie z procedurą ustawodawczą, Komisja może, o ile uzna
to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej
do zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do
okoliczności.

Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć
na dane Państwo Członkowskie ryczałt lub okresową karę pieniężną w
wysokości nie przekraczającej kwoty wskazanej przez Komisję.
Zobowiązanie do zapłaty staje się skuteczne w terminie określonym w
wyroku

Ryczałt i okresowa kara
pieniężna



Ryczałt – charakter sankcyjny,
zapobiegawczy i odstraszający



Okresowa kara pieniężna – ma na na celu
wymuszenie wykonania wyroku TS,
nakładana na czas braku wykonania tego
wyroku (najczęściej za każdy dzień aż do
wykonania)



Ustalane według: wagi naruszenia,
możliwości finansowych państwa, czasu
trwania niewykonania wyroku

Ryczałt i okresowa kara
pieniężna



2005 r. w sprawie C-304/02 Komisja p.
Republice Francuskiej TS uznał, że możliwe
jest łączne nałożenie okresowej kary
pieniężnej i ryczałtu; można też nałożyć karę
bez wniosku Komisji



Kary stanowią zasoby własne Unii finansujące
jej budżet



Egzekwowanie kar



Pierwsza kara – 2000 r. na Grecję

Skarga na akt prawa wtórnego
UE



Art. 263 TFUE



Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
kontroluje legalność aktów ustawodawczych,
aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku
Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz
aktów Parlamentu Europejskiego i Rady
Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków
prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje
również legalność aktów organów lub jednostek
organizacyjnych Unii, które zmierzają do
wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich.

Skarga na akt prawa wtórnego
UE



Podmioty legitymowane do wniesienia
skargi:



Uprzywilejowane: państwo członkowskie,
Parlament Europejski, Rada, Komisja



Półuprzywilejowane: Trybunał
Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i
Komitet Regionów – skargi zmierzające do
zapewnienia ochrony ich prerogatyw



skargi p.c. na akty Komisji i niektóre Rady
wnoszone są do Sądu, nie do TS

Skarga na akt prawa wtórnego
UE



Nieuprzywilejowane – podmioty prywatne -
Każda osoba fizyczna lub prawna może
wnieść skargę (do Sądu nie do TS) na:



akty, których jest adresatem lub



akty, które dotyczą jej bezpośrednio i
indywidualnie lub



akty regulacyjne, które dotyczą jej
bezpośrednio i nie wymagają środków
wykonawczych (od TL)

Skarga na akt prawa wtórnego
UE

Akty, które dotyczą jej bezpośrednio i
indywidualnie



Indywidualne dotknięcie - Test Plaumanna –
wyrok z 1963 r. w sprawie 25/62 Plaumann p.
Komisji



Konieczność wykazania, że zaskarżony akt
dotyczy skarżącego ze względu na określone
cechy, które są mu właściwe, lub sytuację
faktyczną, która wyodrębnia go spośród
wszystkich osób i w ten sposób indywidualizuje
go w sposób analogiczny do adresata tej decyzji

Skarga na akt prawa wtórnego
UE



Jégo-Quéré C-263/02, C-50/00 P, Unión de
Pequeños Agricultores



Skarga nie przysługuje jednostkom
niespełniającym warunku „indywidualnego i
bezpośredniego dotknięcia”, nawet w
sytuacji, gdy nie ma żadnej drogi
postępowania krajowego zmierzającej do
zapewnienia ochrony prawnej (w tej sytuacji,
to państwa muszą zapewnić ochronę prawną,
nie UE)

Skarga na akt prawa wtórnego
UE



Akty regulacyjne (od TL):



Postanowienie Sądu T-18/10, z 2011 – to akt
generalny, który jest wydawany nie w
procedurze ustawodawczej



Wyrok Sądu T-262/10 z 2011 – aktem
regulacyjnym jest decyzja Komisji wydana w
ramach kompetencji wykonawczych (przed TL)



Jeśli akt wymaga środków wykonawczych na
szczeblu krajowym – można skarżyć te środki
wykonawcze i nie ma potrzeby skarżenia aktu UE

Skarga na akt prawa wtórnego
UE



Ograniczona legitymacja jednostek do wniesienia skargi
może być w pewnym stopniu kompensowana przez:



Zarzut nieważności w postępowaniu krajowym i pytanie
prejudycjalne do TS



Art. 277 TFU: Bez względu na upływ terminu
przewidzianego w art. 263, każda strona może, w
postępowaniu dotyczącym aktu o zasięgu ogólnym
przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę
organizacyjną Unii, podnieść zarzuty określone w
artykule 263, w celu powołania się przed Trybunałem
Sprawiedliwości Unii Europejskiej na niemożność
stosowania tego aktu.

Skarga na akt prawa wtórnego
UE



Zarzuty:



braku kompetencji,



naruszenia istotnych wymogów
proceduralnych



naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły
prawnej związanej z ich stosowaniem



nadużycie władzy

Skarga na akt prawa wtórnego
UE



Termin:



dwa miesiące od daty publikacji aktu lub jego
notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku,
od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym
akcie



TS wyrok z 26.6.2012 r., C-336/09 P - bieg
terminu na zaskarżenie aktu wydanego przez
instytucje UE pomiędzy datą podpisania umowy
akcesyjnej, a jej wejściem w życie, rozpoczyna
bieg w momencie przystąpienia państwa do UE

Skarga na akt prawa wtórnego
UE



Skutki wyroku:



Art. 264 TFUE : Jeżeli skarga jest zasadna,
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
orzeka o nieważności danego aktu (skutek ex
tunc i erga omnes).



Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za
niezbędne, które skutki aktu, o którego
nieważności orzekł, powinny być uważane za
ostateczne.

Skarga na bezczynność
instytucji UE



Artykuł 265 TFUE



Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska,
Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny,
z naruszeniem Traktatów, zaniechają
działania, Państwa Członkowskie i inne
instytucje Unii mogą wnieść skargę do
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
w celu stwierdzenia tego naruszenia.
Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych
samych warunkach, do organów i jednostek
organizacyjnych Unii, które zaniechają
działania.

Skarga na bezczynność
instytucji UE



Artykuł 265 TFUE



Każda osoba fizyczna lub prawna może
wnieść sprawę do Trybunału, stawiając zarzut
jednej z instytucji lub jednemu z organów lub
jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż
zaniechała wydania aktu skierowanego do
niej, innego niż zalecenie lub opinia.

Skarga na bezczynność



Wymóg formalny:



skarga jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy
dana instytucja, organ lub jednostka
organizacyjna została uprzednio wezwana do
działania i jeśli w terminie dwóch miesięcy od
tego wezwania nie zajęła stanowiska



skarga może być wniesiona w ciągu
następnych dwóch miesięcy

Skarga na bezczynność



Skutki skargi - Artykuł 266 TFUE



W przypadku stwierdzenia, iż zaniechanie
działania jest sprzeczne z Traktatami, dana
instytucja jest zobowiązana do podjęcia
środków, które zapewnią wykonanie wyroku
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Skarga odszkodowawcza



Artykuł 340 TFUE



W dziedzinie odpowiedzialności
pozaumownej Unia powinna naprawić,
zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla
praw Państw Członkowskich, szkody
wyrządzone przez jej instytucje lub jej
pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.