procesy_inf_zarz_egzamin

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Semiotyczne podstawy ekonomiki
informacji

Znaczenie j

zyka jako systemu znaków.

Rodzaje znaków i kanały informacyjne.

Optymalizacja j

zyka, j

zyk formalny i j

zyk

nieformalny.

zyki w gospodarce i w systemach

społecznoekonomicznych.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Znaczenie j

zyka jako systemu znaków

Wiadomo

ść

komunikat

odwzorowane

za pomoc

jakiego

nika materialnego

(papier, karta, tworzywo, itp.)

nadawca

odbiorca

dysponuj

technicznymi

liwo

ciami

nadawania

odbioru

szerokiej

gamy

sygnałów

stanowi

cych no

niki informacji

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Znaczenie j

zyka jako systemu znaków

Repertuar

odbieranych

sygnałów

jest

ograniczony i zale

y od:

–

Cech

liwo

technicznych

nadawcy

lub urz

dzenia nadawczego

–

cech

psychofizycznych

osób

cych

nadawcami sygnałów – obejmuj

cych głos, d

gest, nietrwały obraz wizualny, zapis wizualny
na

papierze,

zapis

magnetyczny

analogowy

kowy, cyfrowy, dynamiczny obraz wizualny

– film, multimedia

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Znaczenie j

zyka jako systemu znaków

Repertuar odbieranych sygnałów jest
ograniczony i zale

y od:

–

Systemu społeczno-gospodarczego, w ramach
którego sygnały s

generowane przez nadawc

, np.

Urz

dnika, przedstawiciela władzy, administracji –

piecz

cie, graficzne znaki na drukach urz

dowych,

w historii piecz

ęć

królewska, cesarska, papieska, skarbnika

królewskiego itd.

Aktora dla celów marketingowych, reklamy, np. ró

gesty, intonacje, rekwizyty oddziaływuj

ce na nastroje

widzów

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Znaczenie j

zyka jako systemu znaków

Wszelki system znaków nazywamy jest kodem

zyk jest kodem szczególnym (pismo krete

skie

(tzw. linearne A - ok. 1700-1450 p.n.e.)

Relacjami

dzy

znakami

(symbolami)

a oznaczanymi przez nie obiektami, zdarzeniami
lub procesami zajmuje si

semantyka j

zyka

–

Relacjami

miedzy

kodem

jego

ytkownikiem

generuj

cym wiadomo

ść

, jej nadawc

lub odbiorc

zajmuje

pragmatyka j

zyka zawieraj

ca reguły nadaj

konkretnej wiadomo

ci charakter polecenia, rozkazu,

zalecenia lub ciekawostki

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Znaczenie j

zyka jako systemu znaków

–

Niektóre tylko klasy systemów maj

dobrze zdefiniowane

reguły pragmatyczne, np. system regulacji ruchu i kody
znaków drogowych,

wiateł ulicznych, kody gestów r

cznej

regulacji ruchu i znaków drogowych, j

zyki programowania

komputera, j

zyk komend w

egludze i lotnictwie, w armii,

niektóre fragmenty aktów prawnych

Repertuar elementów kodów jako systemu definiujemy
na poziomie znaków elementarnych (w warstwie
fonetycznej lub w j

zyku pisanym) oraz na poziomie słów

(unitermów – m a m a) i wyra

(terminów) zło

onych

jako znaków składaj

cych si

z liter lub d

ków, b

słów (leksyka) – w mózgu pami

tane s

całe unitermy

(pocz

tek i koniec wyrazu wystarczy, aby poprawnie

odebra

informacj

)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Znaczenie j

zyka jako systemu znaków

- standardy

Instrumenty reguluj

ce repertuary znaków w ró

nych

zykach i systemach informacyjnych s

formalnymi

aktami

prawnymi

lub

standardami

opartymi

na autorytecie naukowym lub fachowym, np.

–

(kod ASCII),

–

słownik

ortograficzny

zyka

polskiego

oparty

na autorytecie Taszyckiego i Jodłowskiego

–

ekonomii

autorytetach

ameryka

skich,

np.

benchmarking,

inflacja,

przewagi

konkurencyjne

(comparative advantages) itp.

–

W statystyce na Kodeksie deontologicznym statystyki
przyj

tym w 1984 roku przez Mi

dzynarodowy Instytut

Statystyki

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Znaczenie j

zyka jako systemu znaków –

sygnały zb

dne, redundancja,

nadmiarowo

ść

Redundancja:

–

e by

pozytywna, np. dublowanie informacji wa

nych

w czasie wykładu lub w systemach drogowych, kolejowych

–

e by

negatywna, np. utrudni

technicznie odbiór całej

wiadomo

ci, zwi

kszy

koszt odbioru, przedłu

czas

odbierania wiadomo

–

W masie zb

dnych sygnałów odbiorca mo

e nie zauwa

sygnałów istotnych

–

Po trzecie mo

e zakłóci

to proces semiozy, czyli

przypisywania sygnałom znaczenia, które chciał przypisa

ich nadawca

–

Ró

ne deformacje procesu przekazywania, odbioru

i interpretacji informacji, np. teatralna oprawa mityngów
politycznych zaciemniaj

ca przekaz rzeczywistych celów

sprawowania władzy

–

Całkowity brak redundancji mo

e by

tak

e szkodliwy, np.

brak powtarzania wa

nych informacji dla wyborców, np.

procedur

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Rodzaje znaków i kanały informacyjne

Znaki ikoniczne, czyli obrazy, lub ikony odwzorowuj

wybrane cechy oznaczanych obiektów, zjawisk lub
procesów – np. dzieła sztuki sakralnej

Ikony nie s

wiernym odbiciem obiektu-oryginału, ale s

odzwierciedleniem istotnych cech wewn

trznych lub

zewn

trznych przedstawianego obiektu, a interpretacja

ich przekazu zale

y w znacznym stopniu od wiedzy

i umiej

tno

ci odbiorcy

Inne przykłady znaków ikonicznych: mapa, rysunek,
schemat blokowy, wi

kszo

ść

znaków drogowych, pismo

hieroglificzne, ikony w MS Windows

Ikony s

trwałym i dynamicznie rozwijaj

cym si

narz

dziem

komunikacji

społecznej,

dzi

multimediom prze

ywaj

renesans w gospodarce

globalnej

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Rodzaje znaków i kanały informacyjne

Znaki umowne czyli symbole – znaki nie pozostaj

adnym zwi

zku materialnym z oznaczanym

obiektem lub zjawiskiem

Ich leksyka (sygnał), jak równie

znaczenie (semantyka),

powstaj

wyniku

przyj

cia

pewnej

konwencji

społecznej, pewnej umowy w ramach konkretnego
systemu informacyjnego b

cego cz

ęś

konkretnego

supersystemu społeczno-gospodarczego, politycznego

dzy

ograniczon

sko

czon

liczb

symboli

tworz

cych dany j

zyk a wielk

ró

norodno

zjawisk

wiata

realnego

istnieje

luka

semantyczna

nie

pozwalaj

dobrze

odwzorowywa

rzeczywisto

poprzez dost

pne symbole

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Rodzaje znaków i kanały informacyjne

W systemach społeczno-ekonomicznych i technicznych
wyst

puje wiele symboli o identycznych sygnałach

i o identycznych no

nikach materialnych, ale o innych

polach semantycznych – w lingwistyce okre

lane jest to

jako homonimia

Homonimia determinuje w zasadniczy sposób procesy
informacyjne, wpływaj

c na generowanie, transformacj

przekazywanie i odbiór informacji

dy j

zyk jest systemem znaków, dla którego

opracowano i wdro

ono zbiór reguł

przypisywania

sygnałom materialnym pól semantycznych (dla pisma
krete

skiego linearnego A nie znamy semantyki, czyli

tych reguł)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Rodzaje znaków i kanały informacyjne

zbiór reguł przypisywania sygnałom materialnym pól
semantycznych odbywa si

dla przyj

tych dla danego

zyka

konwencji,

np.

filologii

danego

zyka,

stwowych

aktów

prawnych,

zyka

grup

zawodowych,

rodowisk społecznych, j

zyków teatrów

ró

nych kultur, reklamy, polityki czy partii politycznych –

w zale

ci od tego, kto u

ywa danego terminu mo

mie

on inne znaczenie

zyk potoczny cz

sto ró

ni si

od j

zyka grupy

zawodowej, np. „tymczasowe zatrzymanie”

zyk

prawniczy) i aresztowanie (j

zyk potoczny)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Rodzaje znaków i kanały informacyjne

Polityk, ekonomista, statystyk, czy dziennikarz powinni
umie

odró

nia

, z jakim rodzajem znaków (oznak, ikon,

czy symboli) maj

do czynienia w konkretnych sytuacjach

(w latach „Solidarno

ci” naród u

ywał słowa „strajk”,

a władza: „przestoje w pracy” )

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Rodzaje znaków i kanały informacyjne

Znaki elementarne i zło

one

Znak elementarny to taki znak, którego cz

ęść

nie jest znakiem

w ramach danego j

zyka.

Znak

zło

ony

jest

zbiorem

znaków

elementarnych

uporz

dkowanych zgodnie z regułami danego j

zyka. Znak

zło

ony ma jedno pole semantyczne w ramach dengo j

zyka.

Jednym z wa

nych problemów, które musz

rozwi

kraje

członkowskie Unii Europejskiej i NATO jest zapewnienie
spójno

ci j

zyków tych krajów – na poziomie wybranych

zestawów znaków elementarnych słów i terminów –
z obowi

zuj

cymi normami UE i NATO

W Polsce definiowanie pół semantycznych wielu znaków
zarezerwowano

dla

Najwy

szego,

Trybunału

Konstytucyjnego,

Trybunału

Stanu,

Głównego

Urz

Statystycznego i innych instytucji działaj

cych z mocy ustaw

Sejmu RP, zatem s

to sprawy publiczne najwy

szej rangi,

których rozwi

zanie mo

e zagwarantowa

ład informacyjny

w społecze

stwie

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Poj

cie kanału informacyjnego

Kanał

informacyjny –

system techniczno-społeczno-

gospodarczy,

który

spełnia

funkcje

gromadzenia,

przechowywania,

przekazywania

udost

pniania

informacji.

Słu

y on komunikacji mi

dzy nadawc

a odbiorc

informacji.

zyk nigdy nie wyst

puje samoistnie, jest on zawsze

czyim

zykiem, np. j

zykiem nadawcy wiadomo

ci, lub

odbiorcy wiadomo

ci.

Dla

pełnego

zdefiniowania

zyka

nie

wystarczy

okre

lenie jego alfabetu, leksyki, gramatyki, składni

definiowanej w ramach jakiego

systemu, ale jest

potrzebny pewien zasób wiedzy o nadawcach koduj

cych

dan

wiadomo

ść

i o jej odbiorcach, którzy dokonuj

jej

interpretacji.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Poj

cie kanału informacyjnego

Konieczna jest tak

e wiedza o kanałach informacyjnych,

czyli systemach przekazywania informacji od nadawcy
do odbiorcy.

Kanały te s

nie tylko systemami technicznymi, ale

głównie systemami społeczno-gospodarczymi, w tym
systemami realizuj

cymi swoje cele ekonomiczne.

W czasie przesyłu wiadomo

ci dokonywane s

konwersje

ników, translacje, selekcje, opó

nienia transferu,

a nawet doł

czenie informacji nie emitowanych przez

nadawc

, sieci ł

czno

ci, gdzie nast

puje zamiana j

zyka

naturalnego na kod binarny i odwrotnie

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Dobry kanał informacyjny

Kanał, w którym nie zachodz

ą Ŝ

adne zmiany tre

informacji, a u odbiorcy (na wyj

ciu pojawiaj

o tre

(o polu semantycznym) identycznym jak w wiadomo

nadanej przez nadawc

Mass media celowo zmieniaj

tre

ść

informacji w kanałach

informacyjnych, realizuj

c okre

lone cele gospodarcze,

polityczne lub społeczne, np. fakt prasowy nios

fałszyw

informacj

nie maj

nic wspólnego z

rzeczywisto

Kanały aktywne – transformacje wiadomo

ci wpływaj

ich tre

ść

z powodu:

–

translacji z j

zyka nadawcy na inny j

zyk (projekty unijne)

–

celowego działania: selekcji, dodawania lub zmiany struktury
informacji, np. wywiad dziennikarza z naukowcem

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Dobry kanał informacyjny

Kanał pasywny (dobry) – taki, w którym pole semantyczne
wiadomo

ci na wej

ciu do kanału i na jego wyj

ciu jest

identyczne, np. poczta, telefon, faks, wydawnictwa
naukowe

Nadawca mo

e funkcje generowania i przetwarzania

informacji przekazywa

„dobrym” kanałom, np. naukowiec

tre

ść

publikacji solidnemu wydawnictwu, ale w przypadku

kanałów aktywnych jest to niebezpieczne

dzienne

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Optymalizacja j

zyka

Kryteria optymalno

ci j

zyka w zidentyfikowanym

systemie społeczno-gospodarczym: je

li s

one nieostre,

przeciwstawne lub sprzeczne to j

zyk optymalny dla

społecze

stwa, pa

stwa lub gospodarki jako cało

ci nie

e by

skonstruowany

W praktyce j

zyki optymalne istniej

dla pewnych funkcji

systemów.

zyki zbli

one do optymalnych tworzy si

dla

okre

lonych dziedzin techniki

W systemach informatycznych mo

emy stosowa

wiele

zyków sztucznych wyspecjalizowanych dla potrzeb

optymalizacji pewnych funkcji systemu informacyjnego.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Optymalizacja j

zyka przykład kodu

ródłowego strony 1 wyszukiwarki

GOOGLE

<html><head><meta http-equiv="content-type"
content="text/html; charset=UTF-

8"><title>Google</title>

<style>

body,td,a,p,.h{font-

family:arial,sans-serif}.h{font-
size:20px}.h{color:#3366cc}.q{color:#00c}.ts
td{padding:0}.ts{border-
collapse:collapse}.lnc:link,.lnc:visited{color:#00c}.pgtab,.pgtab:
hover,.pgtabselected,.pgtabside{text-align:center;text-
decoration:none;color:#00c;display:block;height:27px;float:left;
overflow:hidden;background:url(/intl/ja/images/productlinktabs.
png) no-repeat;padding-top:8px}.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

zyk formalny

zyk J jest nazywany formalnym, je

eli pola semantyczne

znaków w tym j

zyku s

na tyle ostre,

e wszelkie

dopuszczalne w danym j

zyku transformacje wykonywane

na sygnałach tych znaków s

jednoznaczne i daj

w efekcie znaki o ostrych polach semantycznych.

Wyniki transformacji s

jednoznacznie zdeterminowane

w ramach reguł danego j

zyka.

Przykłady:

pola

semantyczne

liczb

rzeczywistych

i wykonywanych na nich działa

arytmetycznych w j

zyku

algebry liczb rzeczywistych s

ostre

Taryfa celna byłaby j

zykiem formalnym, gdyby ka

produkt eksportowany lub importowany był

zawsze

jednoznacznie

zaliczany

odpowiedniej

pozycji

nomenklatury celnej (PCN)

Niektóre paragrafy kodeksu karnego

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

zyk nieformalny

zyk nieformalny to taki i tylko taki j

zyk, którego znaki

lub reguły syntaksy, semantyki i pragmatyki maj

nieostre

pola

semantyczne

stopniu

uniemo

liwiaj

cym

przetwarzanie

informacji

poprzez

transformowanie

sygnałów (materialnych no

ników)

Transformacje takie s

albowiem niejednoznaczne.

Wyniki transformacji nie s

i nie mog

jednoznacznie

zdeterminowane w ramach reguł danego j

zyka.

Przykłady: j

zyki etniczne – reguły j

zyka etnicznego nie

w ogóle wyspecyfikowane, nieostre s

pola

semantyczne, reguły syntaktyczne nie s

do ko

okre

lone, np. j

zyk Aborygenów, Apaczów, potoczne,

itp.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

zyk nieformalny

W nauce , w systemach społecznych i gospodarczych ,
które z punktu widzenia leksyki i semantyki maj

wszelkie

cechy j

zyków formalnych, ale nie spełniaj

wymogów

ostrych pól semantycznych i jednoznaczno

ci w zakresie

semantyki i gramatyki

Tworzy si

w ten sposób modele formalne, których tre

ść

ekonomiczna lub społeczna jest niejasna, nieokre

lona –

dobra w dydaktyce, ale niebezpieczna w podejmowaniu
decyzji

gospodarczych

sterowaniu

procesami

ekonomicznymi

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

zyk a system społeczno-

gospodarczy

zyk jest metasystemem wzgl

dem danego systemu

społeczno-gospodarczego

zyk

jest

systemem

zewn

trznym

słu

Ŝą

cym

do konstruowania wiadomo

ci opisuj

cych system

społeczno-gospodarczy postrzegany przez obserwatora
zewn

trznego (np. j

zyk nauk ekonomicznych)

zyk

jest

wewn

trznym

podsystemem

słu

Ŝą

cym

do konstruowania wiadomo

ci kr

ąŜą

cych w tym systemie

dla potrzeb realizacji jego funkcji (kontrakty i umowy
mi

dzy przedsi

biorstwami, transakcje kupna-sprzeda

deklaracje celne i podatkowe)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

zyk a system społeczno-

gospodarczy

zyki oraz system j

zyków odwzorowuj

informacje

o realnym systemie społecznym i gospodarczym,
w którym s

wykorzystywane.

W otwartych gospodarkach rynkowych, społecze

stwach

demokratycznych

odró

nieniu

systemów

totalitarnych j

zykowa przejrzysto

ść

, oparta na niej

wiarygodno

ść

i weryfikowalno

ść

informacji s

warunkami

prawidłowego

funkcjonowania

gospodarki

stwa

i społecze

stwa.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Ekonomika informacji

Jednym z zada

ekonomiki informacji jest analiza i ocena

gospodarki z punktu widzenia j

zyków jako instrumentów

odwzorowania zjawisk ekonomicznych i społecznych oraz
mo

liwo

sterowania

procesami

ekonomicznymi

w przedsi

biorstwie, pa

stwie, jak równie

w skali

ugrupowa

i organizacji ponadpa

stwowych.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Definicja i identyfikacja informacji

Informacja jako kategoria ekonomiczna
w gospodarce rynkowej.

Klasyfikacja informacji spełniaj

cej ró

ne role:

zasobu ekonomicznego, czynnika wytwórczego,
produktu,

wyrobu,

usługi,

towaru,

dobra

konsumpcyjnego,

infrastruktury

gospodarki

narodowej.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Czym jest informacja gospodarcza?

– wiedza obserwatora o systemie ekonomicznym i jego
otoczeniu

– tre

ść

ilo

ciowych i jako

ciowych charakterystyk cz

ęś

składowych systemu ekonomicznego

– tre

ść

wiadomo

ci o obiekcie gospodarczym niezb

dna

do rozwi

zania danego zadania

–

tre

ść

wiadomo

ci zmniejszaj

ca nieokre

lono

ść

sytuacji w systemie ekonomicznym (Przyst

pienie Chin

do WTO)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Znaczenie informacji gospodarczej
w j

zyku etnicznym (potocznym)

Informacja gospodarcza to:

–

wszelka informacja o systemach, procesach i zdarzeniach

zachodz

cych w gospodarce jako systemie społeczno-

ekonomicznym (kursy walutowe, kursy akcji, bud

stwa, miasta, gminy, planowane inwestycje Chin

w budowie autostrad, w przemy

le motoryzacyjnym kraju)

–

informacja

słu

Ŝą

aktywnie

podmiotom

ekonomicznym

(ludziom,

przedsi

biorstwom

innym

organizacjom w procesie wspomagania podejmowania

decyzji gospodarczych (kryterium u

ytkownika informacji)

(epidemie, kataklizmy, wysoko

ść

planowanej zmiany akcyzy

na paliwo, posucha)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Znaczenie informacji gospodarczej
w j

zyku etnicznym (potocznym)

Informacja gospodarcza to:

–

da informacja wykorzystywana w sterowaniu procesami

lub systemami gospodarczymi (system podatkowy, celny,

podatkowy (liniowy dla przedsi

biorców, poda

pracy –

imigranci w Wielkiej Brytanii)

–

da informacja obiegaj

ca w systemach gospodarczych

(przelew mi

dzybankowy)

–

informacja

powoduj

skutki

ekonomiczne

(plan bud

etu pa

stwa na rok 2009, strajk, „przeciek”

o podwy

ce ceł, itp.)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja o systemie a informacja
decyzyjna

Informacja o systemie stwarza mo

liwo

ci oddziaływania

steruj

cego

Informacja

decyzyjna

powoduje

realne

efekty

ekonomiczne, np. zakup kombajnu zbo

owego przez

rolnika zwi

ksza koszty produkcji

Uproszczony

model

sterowania

informacyjnego

w systemie podatkowym:

System społeczno-gospodarczy –

podatnik (osoba

fizyczna, przedsi

biorstwo) musi zapłaci

podatek

zgodnie z informacj

steruj

wyst

puj

w postaci

skomplikowanych i niejasnych przepisów podatkowych,
których interpretacja cz

sto jest trudna i znana oraz

stosowana jedynie przez urz

dników aparatu fiskalnego

w celu wyegzekwowania nale

nych pa

stwu kwot (je

nie zostan

uiszczone, to gro

Ŝą

za to podatnikom

sankcje)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja o systemie a informacja
decyzyjna

System handlu zagranicznego – Kodeks celny

Problem  asymetrii  informacji,  np.  to,  co  nadawca
uznaje  w  stosunku  do  odbiorcy  za  obligatoryjne,  wcale
nie  musi  by

tak zinterpretowane przez odbiorc

, np.

polecenie wydane przez przeło

onego podwładnemu

niezgodne z przepisami Kodeksu pracy

lub na odwrót

To, co nadawca uznaje za przekaz informacji, odbiorca
mo

e uzna

za nakaz, np. reklama luksusowego wyrobu

importowanego odniesie lepszy skutek wtedy, je

potencjalni klienci uznaj

posiadanie takiego dobra

za spraw

presti

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako kategoria
ekonomiczna

Informacja jako kategoria ekonomiczna stanowi
podstaw

ekonomiki informacji jako ekonomiki

szczegółowej

Rola informacji we współczesnej gospodarce, czyli
w otwartej regulowanej gospodarce rynkowej, gdzie
istnieje:

–

ogólna zasada swobody prowadzenia działalno

ekonomicznej na rynku mi

dzynarodowym ograniczona

i regulowana przez prawa poszczególnych pa

stw,

respektuj

ce globalne porozumienia mi

dzynarodowe,

w szczególno

ci te ustalone w ramach rokowa

World Trade

Organization (WTO – GATT) oraz

zasad globalnego systemu monetarnego koordynowanego
przez IMF (Mi

dzynarodowy Fundusz Walutowy)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako kategoria
ekonomiczna

Otwarta regulowana gospodarka rynkowa ma istotne
znaczenie

kształtowaniu

rynku

informacyjnego

i modelowania tego rynku

Informacja była i jest przedmiotem szczególnego
zainteresowania agend pa

stwowych – mo

na wpływa

na społecze

stwo, kształtowa

jego postawy, pogl

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Rynek informacji

Rynek informacji obejmuje: procesy produkcji, wymiany
i

konsumpcji

informacji,

cało

ciowo

zdefiniowa

jako procesy informacyjne

Dualna  natura  informacji spowodowana  jest  z  jednej
strony aspektem semiotycznym procesów informacyjnych
(na  ile  przekaz  nadawcy  jest  identyczny  z  wiernym  jego
odbiorem  przez  odbiorc

informacji) najwa

niejszym

punktu

widzenia

ytkownika,

drugiej

strony

aspektem

technologicznym

eksponowanym przez informatyków, co jest cz

stym

powodem fiaska wdro

zaawansowanych systemów

informatycznych zarz

dzania

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Zjawiska informacyjne w kategoriach
ekonomicznych,

np. ile 100 zł zainwestowane

w system klasy ERP przyniesie przedsi

biorstwu

zwrotu - 110 zł, czy te

90 zł?

Do obja

nienia i badania zjawisk i procesów

informacyjnych w gospodarce mo

na posługiwa

klasycznymi kategoriami makroekonomicznymi.

Jednak przy interpretacji takich analiz nale

y bra

pod

uwag

specyfik

informacji jako szczególnego zasobu.

Informacj

na postrzega

jako:

–

Zasób ekonomiczny

–

Dobro publiczne

–

Czynnik produkcji

–

Produkt

–

Wyrób

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako zasób ekonomiczny

Informacja

jako

zasób

ekonomiczny

nie

została

uwzgl

dniona w systemie rachunków narodowych SNA 93.

Rachunki te zostały skoncentrowane na pomiarze
transakcji, czyli na materialnych i finansowych procesach
ekonomicznych

produkcji,

tworzeniu

dochodów,

ich

dystrybucji i wykorzystaniu

W europejskim odpowiedniku ESA 95 problem informacji
jako zasobu został

dostrze

ony, lecz jest daleki

od satysfakcjonuj

cego rozwi

zania:

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako zasób ekonomiczny

–

Informacja nie jest tam uj

ta jako oddzielna kategoria, lecz

w zakresie aktywów niematerialnych (intagible

assets)

i warto

ci niematerialnych i prawnych (intagible fixed assets)

– dotycz

one jednak tylko tych informacji, które s

technicznie wydzielone w formie wiadomo

ci i s

lub mog

przedmiotem transakcji, np. licencje na oprogramowania

(AN

1122),

oryginalne

dzieła

literackie,

artystyczne

i rozrywkowe (AN 1123)

–

Wszystkie inne zasoby informacyjne, jak patenty i prawa
autorskie s

obj

te jedn

pozycj

: pozostałe warto

niematerialne

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako zasób ekonomiczny

Wyspecyfikowano w systemie rachunków narodowych
zasobu

„dzieła

rozrywkowe”,

nieuwzgl

dnienie

zasobów wiedzy tworzonych w wyniku rozwoju nauki
i procesów edukacyjnych oraz podnoszenia kwalifikacji
ludzi

wydaje

powa

nym

bł

dem

lekcewa

eniem

faktów

wynikaj

cych

GOW

i rzeczywisto

ci społecze

stw informacyjnych

Ta słabo

ść

rachunków narodowych wynika w du

mierze z trudno

ci metodologicznych – pomiaru warto

zasobu na podstawie transakcji kupna-sprzeda

a przecie

wiele informacji jest organizowanych

i zmonopolizowanych przez pa

stwo

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Definicja zasobu informacji jako zasobu
ekonomicznego wg Ole

skiego

Wszelkie potencjalnie u

yteczne zbiory informacji,

metainformacji, zgromadzone i przechowywane w czasie,
w

miejscu

oraz

przy

zastosowaniu

technologii

i organizacji umo

liwiaj

cych ich wykorzystanie przez

ytkowników finalnych informacji działaj

cych jako

podmioty ekonomiczne w gospodarce

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Definicja zasobu informacji jako zasobu
ekonomicznego wg Ole

skiego

Które zasoby informacyjne nie s

zasobem

ekonomicznym:

Nie spełniaj

funkcji odwzorowania faktów

Informacje bezu

yteczne, nikomu niepotrzebne

Niedost

pne dla u

ytkowników w odpowiednim czasie,

miejscu i formie, mimo,

e z semantycznego punktu

widzenia mog

przydatne

Nie spełniaj

ce wymaga

jako

ciowych, np. fałszywe,

nieaktualne, nieprecyzyjne

Informacje odwzorowane w j

zykach, które nie nale

Ŝą

repertuaru

zyków

danego

systemu

społecznoekonomicznego

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja

jako

dobro

publiczne

warunkach

nowoczesnych

technologii

informacyjnych – warunek gospodarki rynkowej

(jednakowy

dost

podmiotów

gospodarczych

do informacji

stwa

coraz

szerzej

anga

tworzenie

i utrzymywanie informacyjnych systemów infrastrukturalnych,
których

jedn

zasadniczych

funkcji

jest

tworzenie

i udost

pnianie wszelkim potencjalnym u

ytkownikom informacji

jako dobra publicznego.

Koszty tej działalno

ci wzrastaj

i obci

ąŜ

bud

et pa

stw, co

uwa

a si

za jeden z wa

nych czynników wzrostu wydatków

publicznych –

wzrostowi tych wydatków sprzyja szerokie

wykorzystanie IT w technologiach sieciowych (globalnych
i lokalnych)

Procesowi upublicznienia wielu informacji towarzyszy proces
odwrotny –

komercjalizacja, czego przykładem mog

dziedzinowe bazy danych (zawieraj

ce np. publikacje naukowe),

telewizja kablowa, indywidualne licencje oprogramowania oraz
wszelkie te obszary, gdzie łatwo informacj

o charakterze

publicznym mo

na zamieni

w towar – internetowe bazy danych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja czynnik wytwórczy

We współczesnej gospodarce informacja jawi si

jako

czynnik

decyduj

dla

rozwoju

społeczno-

ekonomicznego i dlatego powinien by

traktowany na

równi z zasobami naturalnymi, kapitałem i prac

W przeszło

ci wyst

powały z trudno

ci z pomiarem jej

skutków oddziaływania na procesy ekonomiczne

Jest

ona

długookresowym

czynnikiem

wzrostu

gospodarczego, a w krótkim okresie wpływa na zdolno

wykorzystania pozostałych czynników produkcji

Jednym z rozwi

uwzgl

dnienia informacji jako

czynnika

wytwórczego

wprowadzenie

informacji jako pi

tego czynnika do funkcji produkcji

Wcze

niej wielu badaczy zaliczało nakłady na B+R

do „technologii”

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja czynnik wytwórczy

Wła

ciwsze wg Ole

skiego wydaje si

uwzgl

dnienie

technologii jako cechy kapitału, a „wiedzy technicznej” –
jednego ze składników informacji – jako czynnika
produkcji- przyczynek do dyskusji nad problemem

Nie ka

da informacja pojawiaj

ca si

w gospodarce jest

czynnikiem produkcji – musi ona mie

cechy zasobu

ekonomicznego, np. zorganizowanych i odpowiednio
zarz

dzanych zbiorów informacji zwanych systemami

informacyjnymi, np. ZISZ – obecnie znacznie łatwiej
ustali

nakłady na informacj

dzi

ki towarzysz

cym jej

organizacji procesom komputeryzacji

Wypracowuje si

obecnie nowe techniki pomiaru

statystycznego sektora informacyjnego, np. w ramach
IST UE

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja czynnik wytwórczy

Tworz

c mierniki nakładów na informacj

w gospodarce

narodowej nale

y uwzgl

dni

nast

puj

ce procesy (

na szczeblu mikro):

generowanie informacji – z komputerów pokładowych
ci

gników i kombajnów za po

rednictwem sensorów

Tworzenie zasobów informacyjnych –

odpowiednie

struktury baz danych wynikaj

ce z celów przetwarzania

Utrzymanie zasobów informacyjnych –

aktualizacja,

weryfikacja, kasowanie rekordów, dodawanie nowych,
porz

dkowanie

Udost

pnianie – tworzenie praw dost

Interpretacj

i wykorzystanie – raportowanie dla ró

nych

szczebli zarz

dzania

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako produkt

Informacja współcze

nie jest generowana, gromadzona,

przechowywana i udost

pniania w wyniku procesów

wykazuj

cych wszelkie cechy procesów produkcyjnych,

odró

nieniu

ogólnego

modelu

procesu

informacyjnego

jako

procesu

semiotycznego,

społecznego,

ekonomicznego

techniczno-

organizacyjnego

ytkownik finalny i gestor systemu informacyjnego

postrzega proces informacyjny przede wszystkim jako
proces semiotyczny natomiast informatycy widz

wył

cznie jego aspekty organizacyjno-techniczne

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako produkt

Nale

y u

wiadamia

informatykom,

e ich wiedza

obejmuje tylko jeden z czterech aspektów procesów
informacyjnych, a u

ytkowników informacji przekonywa

e nawet najlepiej podpisany kontrakt na realizacj

systemu

informatycznego

nie

zdejmie

nich

odpowiedzialno

stron

semiotyczn

oraz

konsekwencje gospodarcze i społeczne wdra

anych

procesów informacyjnych

Model

procesu

informacyjnego

jako

procesu

produkcyjnego jest abstrakcj

metodyczn

, chocia

abstrakcja ta umo

liwia badanie relacji mi

dzy procesami

informacyjnymi i innymi procesami ekonomicznymi
(schemat systemu komputerowego i produkcji biurek)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako produkt - przykłady

Archiwowanie (magazynowanie) – archiwa pa

stwowe,

biblioteki, w firmach specjalne pomieszczenia, w domach
szafki na dokumenty

Udost

pnianie

(upowszechnianie)

informacji,

np.

gromadzenie przez dziennikarzy informacji z ró

nych

ródeł, przekazywanie opracowanych wiadomo

ci (np. do

redakcji), przetwarzanie – opracowanie redakcyjne przez
zamieszczeniem w druku

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako produkt - przykłady

Generowanie informacji – fakty prasowe czy medialne
niekonieczne zgodne z rzeczywisto

(faktami)

Podstawowa funkcja bada

naukowych – generowanie

nowych informacji pochodz

cych z diagnozy zjawisk lub

procesów lub ich analizy podstawowe funkcje w
badaniach naukowych:

–

gromadzenia informacji (zbieranie danych statystycznych),

–

przetwarzania (opracowywanie wyników lub danych

z innych

ródeł) oraz

–

wykorzystywania informacji (wykorzystywanie uzyskanych
wyników w dalszych badaniach)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako produkt - przykłady

dzie

podstawow

funkcj

procesów

informacyjnych jest interpretacja przez s

informacji przedstawianych przez strony
post

powania oraz interpretacja przepisów

prawa

W przedsi

biorstwach i innych podmiotach

działaj

cych w gospodarce wyst

puje wiele

procesów informacyjnych powi

zanych ze sob

które s

wzgl

dem siebie komplementarne –

dlatego nale

y bada

nie poszczególne procesy

informacyjne,

ale

całe

systemy

lub

podsystemy informacyjne obsługuj

ce dany

system społeczno gospodarczy, np.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako produkt - przykłady

Proces

produkcji

informacji

ramach

informatycznych systemów zarz

dzania

Procesy

tworz

systemy

informacyjne

projektowania, aktualizacji i monitorowania bud

etu

gminy, powiatu lub województwa

Procesy informacyjne uchwalania ustaw i innych
dokumentów z udziałem organu wnioskuj

cego:

Sejmu, Senatu, Prezydenta, TK, partii politycznej,
organizacji społecznej, obywateli, itd.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako produkt specyficzny

Cechy odró

niaj

ce go od innych produktów

–

Informacj

na bardzo łatwo upowszechni

przez

reprodukcj

materialnych no

ników lub dost

pno

ść

sieciach – problemy z ochron

praw autorskich,

szyfrowaniem, kodowaniem, regulacjami prawnymi)

–

Trwało

ść

informacji jako produktu zale

y od trwało

nika materialnego i ich rodzajów, np. problem kopii

archiwalnych CD-romów w bankach

–

nik materialny ma zró

nicowany wpływ na proces

semiozy, np. kilkusekundowe migawki w TV, wykład,
narada, publikacja naukowa

–

nie ma dotychczas zadawalaj

cych kryteriów oceny

jako

ci informacji jako produktu

–

Syndrom „kota w worku” – odbiorca mo

e oceni

jako

ść

informacji dopiero po jej odbiorze (ex post)

(zakupie)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako produkt specyficzny

Cechy odró

niaj

ce go od innych produktów

–

Produkcja informacji we współczesnej gospodarce jest
produkcj

masow

, co prowadzi do standaryzacji

i dominacji pewnych typowych struktur danych oraz
typowych tre

ci wiadomo

–

W społecze

stwie informacyjnym nast

puje

zdominowanie podstawowej funkcji informacji, a wi

odwzorowania rzeczywisto

ci przez jej funkcj

steruj

i konsumpcyjn

, co prowadzi do deformacji

przekazywanego obrazu rzeczywisto

ci, a ma temu

zapobiega

normalizacja, która jednak nie przynosi

pokładanych w niej efektów

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako wyrób - towar

–

Wyrobem

informacyjnym

sensie

ywanym

w systemie rachunków narodowych SNA/ESA) jest
sko

czony

zbiór

informacji

odwzorowany

okre

lonym

zyku

wzgl

dnie

trwałym,

wydzielonym, identyfikowalnym no

niku materialnym

informacji, np. typowe wyroby informacyjne to ksi

ąŜ

ki,

czasopisma, kasety, płyty kompaktowe, obrazy,
fotografie, przestrzenne pomoce naukowe. Zwi

zek

technologiczny mi

dzy informacj

a jej materialnym

nikiem łatwo ulega zmianom. Ta sama informacja

e stanowi

jeden, lub kilka wyrobów. Mo

na je

łatwo reprodukowa

i st

d ich produkcja ma cechy

elastycznych systemów produkcyjnych

–

Podlegaj

prawu popytu i poda

y jak ka

dy towar

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako wyrób - specyfika:

przedmiotem transakcji jest no

nik materialny, a

nie sama tre

ść

informacji

O warto

ci, cenie i u

yteczno

ci decyduje nie

nik materialny, ale sama informacja

Nabywca nie wie, jaki wyrób nabywa

Łatwo

ść

dostosowywania tre

ci informacji –

indywidualizacji wyrobów informacyjnych do
potrzeb informacyjnych powoduje,

e trudno jest

rozgraniczy

, kiedy informacja jest wyrobem, a

kiedy usług

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako usługa - specyfika:

Oferenci proponuj

usługi informacyjne, je

li koszt

wygenerowania informacji jest znacznie wy

szy ani

eli

koszt no

nika

Liczba potencjalnych nabywców informacji jest niewielka i
mo

na sprzeda

mało wyrobów

Koszt reprodukcji informacji przez skopiowanie no

nika

materialnego jest niewielki

Informacje maj

bardzo du

Ŝą

warto

ść

ytkow

dla jej

odbiorców

gotow

zapłaci

wysok

cen

usługi

informacyjnej

Producent lub dostawca maj

na rynku informacyjnym

pozycj

monopolisty w zakresie konkretnej informacji, np.

GUS, Reuter, Bloomberg – rynek informacji finansowych

Oferowanie informacji w postaci usługi jest jedn

z form

jej ochrony

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja jako dobro konsumpcyjne

nie

udział

informacji

przeznaczonej

do konsumpcji, np. show-business

Specyficzn

cech

informacji

jako

dobra

konsumpcyjnego

jest

fakt

uzale

nienia

charakteru jej postrzegania przez odbiorc

, np.

czy

dzie

ona

traktowana

jako

dobro

konsumpcyjne,

lub

inaczej

zadecyduje

ytkownik informacji

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Informacja

jako

infrastruktura

gospodarki narodowej

1. Tworz

zasoby i systemy informacyjne, które warunkuj

funkcjonowanie innych zasobów

2. O zakresie i funkcjach informacji tworz

cych infrastruktur

decyduje

stwo

ustalaj

poprzez

prawo

reguły

ładu

informacyjnego (demokracje, totalitarne)

3. Pa

stwo jest odpowiedzialne za t

infrastruktur

i nikt inny nie

e go w tym zast

Hasła liberalizmu i wolno

ci wypowiedzi s

nadu

ywane przez

biznesmenów próbuj

cych na przej

tych od pa

stwa funkcjach

w zakresie infrastruktury informacyjnej zrobi

interes

Infrastruktura informacyjna gospodarki narodowej staje

wiecie zglobalizowanym cz

ęś

ą ś

wiatowego

systemu informacyjnego i musi uwzgl

dnia

wymogi

i wyzwania z tym zwi

zane (np. standaryzacji, unifikacji,

itp.)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Metainformacja

Metainformacja jest to informacja o informacji

Pragmatyzm u

ytkownika decyduje, czy dana

informacj

jest

poszukiwan

informacj

docelow

, czy te

informacj

do poszukiwania

nast

pnych informacji, czyli metainformacj

, czy

jedno i drugie

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Przykład wzgl

dno

ci metainformacji

w zale

ci od u

ytkownika

ytkownik 1 – czytelnik w bibliotece (informacja – tre

ść

ksi

ąŜ

ki, metainformacja – karta katalogowa)

ytkownik 2 –

pracownik naukowy opracowuj

bibliografi

(karta dokumentacyjna ksi

ąŜ

ki zawiera

zarówno metainformacj

– gdzie jej szuka

, jak i

informacj

niezb

do spisu bibliograficznego)

ytkownik 3 –

bibliotekarz opracowuj

cy wykaz

nabytków biblioteki – karty katalogowe b

zawierały

wył

cznie informacj

a nie metainformacj

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Przykład systemów o przewadze funkcji
metainformacyjnych

Katalogi,

skorowidze,

klasyfikacje,

nomenklatury,

rejestry,

słowniki

terminologiczne,

dokumentacje

systemów informatycznych, standardy informacyjne
odgrywaj

głównie rol

metainformacyjn

, chocia

sto

tak

e informacyjn

, np. katalogi danych eksploatacyjno-

technicznych maszyn rolniczych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Wyró

niki:

Jakie dane: s

w zasobach, mog

wygenerowane,

dotycz

danego tematu

CO dane oznaczaj

GDZIE dane s

przechowywane

JAK dane mo

na znale

źć

w zasobach, przetwarza

KTO jest u

ytkownikiem danych, odpowiada za ich

jako

ść

i udost

pnianie, dostarcza je do systemu

Funkcja informacyjna metainformacji

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Wyró

niki:

Dostarczanie informacji o tym, jakie dane s

w systemie

informacyjnym, identyfikacja tych danych, czym si

ró

od innych, wskazywanie relacji semantycznych

dzy informacjami, okre

lanie reguł nadawania nazw

identyfikatorów

–

tworzenie

pewnych

zbiorów

metadanych

Podfunkcja identyfikacyjna

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Wyró

niki:

Dostarczenie

ytkownikowi

wszelkich

danych

niezb

dnych do pełnej, poprawnej, łatwej i szybkiej

interpretacji informacji.

Jest to podfunkcja trudna w realizacji, bo inicjatywa le

tym

przypadku

odró

nieniu

funkcji

identyfikacyjnej)

stronie

gestora

systemu

informacyjnego

zwi

zanego

nim

systemu

metainformacyjnego.

Dobry

system

powinien

zawiera

wszelkie

metainformacje niezb

dne do interpretacji informacji

wła

ciwych, albo skierowuj

cych do innych systemów,

które zawieraj

takie wiadomo

Podfunkcja interpretacyjna

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Wyró

niki:

Sam jednak system powinien przede wszystkim
sygnalizowa

ytkownikom pułapki semantyczne, na

jakie mog

natrafi

, korzystaj

c z informacji, interpretuj

dane , np. reguły interpretacyjne w wyszukiwarce
GOOGLE,

reguły

interpretacyjne

systemach

ekspertowych, reguły interpretacyjne w kreatorach kont
e-mailowych

podpowiadaj

ytkownikom,

jak

poprawi

hasła lub nazwy u

ytkowników, itp.

Rzetelny system informacyjny dysponuje poprawn

ocen

potrzeb

umiej

tno

głównych

grup

ytkowników i tak dobiera zakres metainformacji

udost

pnianej rutynowo, aby wspomaga

interpretacj

wiadomo

Podfunkcja interpretacyjna

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Wyró

niki:

Istot

tej funkcji jest gromadzenie, systematyzacja i

aktualizacja wszelkich metainformacji niezb

dnych do

wyszukiwania informacji w systemie

Wyszukiwanie odbywa si

przy pomocy kryteriów

zwanych kluczami wyszukiwania, np. w bibliotece ksi

ąŜ

ki,

w Norton Commander pliki na dysku, w bazie danych
statystycznych GUS dane regionalne itp.

Klienci w banku według numeru PESEL

Przedsi

biorstwa w bazie danych wg bran

(przykład

bazy danych TELEADRESON)

Podfunkcja wyszukiwawcza

zaoczne

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Publiczne bazy danych

Systemy

informacyjne

stanowi

sto

odr

bne,

autonomiczne

systemy,

zwi

zane

konkretnym

systemem

informacyjnym,

tworzone,

utrzymywane i aktualizowane poza konkretnymi systemami
u

ytkowymi, np.

–

System

kodowania

EAN

(kod

kreskowy)

jest

autonomicznym

wzgl

dem

systemu

kas elektronicznych

i ksi

gowo

ci domu towarowego, ale mo

e by

wykorzystywane

przez ka

firm

i wtedy staje si

jego wewn

trznym

podsystemem

–

Systemy identyfikacji publikacji zwartych ISBN i ISSN
funkcjonuj

niezale

nie

systemu

wyszukiwawczego

biblioteki, ale mog

wykorzystywane jako wewn

trzne

klucze wyszukiwania

Podfunkcja wyszukiwawcza –informacja dla
anonimowego odbiorcy

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Integralno

ść

Kompletno

ść

gło

ść

Porównywalno

ść

Dokładno

ść

Aktualno

ść

Transparentno

ść

Dost

pno

ść

Zgodno

ść

z obowi

zuj

cymi standardami j

zykowymi

dy system informacyjny powinien by

wyposa

ony

w narz

dzia metainformacyjne

umo

liwiaj

ce pełn

kontrol

jako

ci informacji i koordynacj

informacji

Funkcja koordynacyjna metainformacji
Cele

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Kontrola i utrzymanie integralno

ci danych i integralno

systemu informacyjnego w aspektach:

–

zyków odwzorowania informacji

–

Tre

ci wiadomo

–

Struktur danych

–

Organizacji systemu informacyjnego

–

Funkcjonowania systemu

–

Sprz

tu i oprogramowania

Narz

dzia: katalogi, słowniki danych, słowniki

terminologiczne, bazy metod i modeli, tablice
powi

dzy danymi, klasyfikacjami i

nomenklaturami, standardowe j

zyki informacyjne:

klasyfikacje, nomenklatury, tezaurusy.

Metainformacyjne instrumenty koordynacji

metainformacji

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Funkcja koordynacyjna ma kluczowe znaczenia dla
współdziałania systemów wzgl

dnie autonomicznych, np.

rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON
i systemu celnego, gdzie sprawno

ść

REGONU warunkuje

sprawne działanie sytemu informacji celnej

Koordynacja

skali

krajowej:

systemów

podatkowych, celnych, administracji samorz

dowej,

statystyki opieraj

na wykorzystaniu wspólnych

metadanych

Koordynacja w skali globalnej jest niezb

dna w

zakresie:

–

Oficjalnych systemów statystyki publicznej, informacji
naukowo-technicznej, bankowych systemów informacji, giełd
towarowych, pieni

ęŜ

nych i papierów warto

ciowych

Metainformacyjne instrumenty koordynacji

metainformacji

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Koordynacja

poprzez

tworzenie

wspólnych

metainformacji i systemów metainformacyjnych oraz
stanowienie

wspólnych

standardów

(poj

ęć

klasyfikacji, nomenklatur, rejestrów) jest tanim i
skutecznym

sposobem

czenia

celów

funkcjonowania

autonomicznych

systemów

zachowuj

cych

ich

prawno-organizacyjn

niezale

ść

Metainformacyjne instrumenty koordynacji

metainformacji

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Dokumenty sformatowane – dokumenty o stałej, dobrze
zdefiniowanej strukturze i o

le zdefiniowanym zakresie

znaków, np. ankieta osobowa, sprawozdanie statystyczne,
czek, przelew, deklaracja podatkowa, deklaracja celna,
karta gospodarstwa rolnego, rachunek telefoniczny

Dokumenty niesformatowane o zmiennej strukturze lub
zmiennym

zakresie

znaków:

ankieta

pytaniami

otwartymi, pisma urz

dowe, niektóre akty prawne,

komunikaty, polecenia, dokumentacja techniczna, normy

Tablice: zawieraj

ce dane wynikowe, np. wska

niki

ekonomiczne: lista płac, tablica statystyczna, szereg
czasowy, bilans przedsi

biorstwa, wynikowe zestawienia

ksi

gowe

Rysunki: wykresy, mapy i inne standardowe formy
graficzne

Funkcja organizacyjna metainformacji

Organizacja informacji w systemach

ekonomicznych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Zbiory tekstowe sformatowane, np. w publikacjach
zwartych, lub ci

głych

Zbiory tekstowe niesformatowane, np. własne notatki

Metainformacje słu

Ŝą

do opisu tych zbiorów, ich

zawarto

ci semantycznej, struktury tre

ci, podziału

na podzbiory, na wiadomo

ci elementarne. Słu

Ŝą

identyfikacji poszczególnych zbiorów i ich elementów.
Na tej podstawie projektant systemu i. okre

la jego

organizacj

. Korzysta z tego tak

e administrator

systemu, np. metody gł

bokiego przeszukiwania

informacji (data mining), technologie internetowe,
ekstranetowe

Funkcja organizacyjna metainformacji

Organizacja informacji w systemach

ekonomicznych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

10
2

Przykłady standardowych struktur metainformacji

STANDARD MARC

MARC

jest

standardem

formatu

karty

katalogowej. Został wprowadzony przez bibliotek

Kongresu USA, a nast

pnie stał si

podstaw

opracowania karty katalogowej ISO.

Jest tak

e podstaw

polskich norm dotycz

cych

opisu dokumentacyjnego i karty katalogowej

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

10
4

Problem pomiaru kosztów informacji

Podej

cie technologiczno-podmiotowe – koszt produkcji informacji w

systemie informatycznym rozumianym jako produkcyjnym procesie
informacyjnym – tylko aspekty zwi

zane z zakupem i wdro

eniem

oraz eksploatacj

systemu informatycznego (IT)

Podej

cie holistyczne – koszt realizacji całego procesu

informacyjnego lub kompleksu procesów informacyjnych
składaj

cych si

na dany system informacyjny postrzegany jako

proces semiotyczny – podej

cie trudniejsze metodycznie z uwagi

chocia

by na rol

i znaczenie wiedzy niejawnej (niesformalizowanej)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

10
6

Przykłady kształtu siodła kosztów
informacji

1. Badania naukowe:

–

1.1.koszty generowania informacji w badaniach naukowych
bardzo wysokie – wiele lat eksperymentów badawczych
zespołu naukowego

–

1.2. koszty gromadzenia informacji – du

e, ale znacznie

sze

kosztów

generowania

(malej

dzi

zastosowaniu IT)

–

1.3. koszty przetwarzania informacji zale

Ŝą

od specyfiki

danego badania, a tak

e od liczby danych wymagaj

cych

przetworzenia

technologii

ich

przetwarzania,

np.

ródłowych

badaniach

historycznych

(selekcja,

uporz

dkowanie, uogólnienie) – intelektualne przetwarzanie

–

Koszty przechowywania dzi

ki pami

ciom komputerowym

stosunkowo niewielkie, ale tak

e trzeba dba

o jako

ść

kopii

(przykład zniszczenia archiwum banku)

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

10
7

Przykłady kształtu siodła kosztów
informacji

1. Badania naukowe:

–

Koszty przekazywania informacji zale

Ŝą

od wielko

zbiorów danych, no

nika i sposobu przekazania –

niewielki, np. poprzez Internet (e-mail, serwery ftp)

–

Koszty

upowszechnienia

informacji

zwykle

niewielkie, poniewa

wykorzystuj

je z zasady inni

naukowcy, maj

obowi

zek zna

„state-of-the art”)

–

Koszty

interpretacji

zwykle

bardzo

–

przestudiowanie wyników bada

, zrozumienie ich

sensu, konsekwencji

–

Koszty wykorzystania informacji naukowych np.
w praktyce, z reguły s

bardzo wysokie (czasami

upływa kilkana

cie, kilkadziesi

t lat od wynalezienia do

ich wykorzystania w praktyce.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

10
8

Asymetria rynku informacyjnego
a zaufanie i autorytet jako towar
na rynku informacyjnym

Zaufanie

autorytet

jako

niezwykle

cenny

towar

na rynku informacyjnym – rola znaków firmowych, towarowych, a
tak

e krajów, których to nazwy wywołuj

negatywne lub pozytywne

skojarzenia

Na rynku informacyjnym nie ma mo

liwo

ci szybkiej, łatwej i taniej

weryfikacji autorytetu podobnie jak na rynku edukacyjnym

Tytuły naukowe, uczelnie, towarzystwa naukowe, wydawnictwa
naukowe ciesz

autorytetem uzyskanym dzi

ki wieloletniej

działalno

ci i s

łakomym k

skiem dla marketingu na rynku

informacyjnym (cykl wydawniczy w renomowanych pismach
naukowych trwa 2-3 lata)

Firmowanie przez autorytety niewiarygodnych, trudnych do weryfikacji
informacji mo

e szkodzi

samym autorytetom, a w efekcie prowadzi

do obni

ania ogólnego poziomu informacji z braku rzetelnego

procesu weryfikacji informacji

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
0

Informacyjne specyficzne cechy

rodowiska wirtualnego systemów

informacyjnych

liwo

ść

gromadzenia i przechowywania bardzo

ych, praktycznie nieograniczonych, zbiorów informacji

2. Uniezale

nienie dost

pu do informacji od fizycznej

lokalizacji i struktury danych odwzorowuj

cych te

informacje

3. Selektywno

ść

informacji zgromadzonej w wielu

heterogenicznych, rozproszonych zbiorach danych

4. Zadawalaj

ce -

z punktu widzenia u

ytkowników

finalnych – poziom relewancji i pertynencji wyszukiwania
informacji z wielu ró

nych heterogenicznych zbiorów

danych

5. Mo

liwo

ść

kontroli integralno

ci i jako

ci informacji

w wielu heterogenicznych zbiorach danych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
1

Informacyjne specyficzne cechy

rodowiska wirtualnego systemów

informacyjnych

Transparencja

fizycznego

rozproszenia

przestrzennego

struktur

danych

dla

finalnych

ytkowników informacji.

7. Czas dost

pu do informacji w ramach wielu

heterogenicznych zbiorów danych jest nieistotny lub
mało istotny

8. Koszt dost

pu do informacji jest akceptowalny przez

ytkowników

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
2

..Podstawowe ró

nice mi

dzy procesami

informacyjnymi w „tradycyjnym”

i wirtualnym

rodowisku informatycznym

Ograniczony wpływ gestora lub administratora procesu
informacyjnego na ten proces w

rodowisku wirtualnym

w porównaniu ze

rodowiskiem ”tradycyjnym”

Odmienny

charakter

powi

dzy

ró

nymi

procesami informacyjnymi w

rodowisku wirtualnym

i ”tradycyjnym”

rodowisku wirtualnym u

ytkownicy finalni informacji

przejmuj

ęść

funkcji, które w tradycyjnym

rodowisku

informatycznym wykonuj

administratorzy procesów

i systemów informacyjnych

Dotyczy to głównie takich funkcji jak:

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
3

Podstawowe ró

nice mi

dzy procesami

informacyjnymi w „tradycyjnym”

i wirtualnym

rodowisku informatycznym

–

wyszukiwania informacji przechowywanych w zasobach
procesów informacyjnych istniej

cych w wirtualnym

rodowisku

–

transferu informacji do innych u

ytkowników finalnych

w ramach danego

rodowiska wirtualnego

–

tworzenia własnych zbiorów informacji, ich reorganizacji
i aktualizacji, usuwania informacji

–

udost

pniania

własnych

zbiorów

informacji

i metainformacji innym u

ytkownikom, w szczególno

umo

liwianie dost

pu innym u

ytkownikom finalnym

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
4

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
4

Negatywne aspekty braku kontroli

integralno

ci procesów i systemów

informacyjnych w

rodowisku wirtualnym,

a w szczególno

Niezadowalaj

ca ochrona dost

pu do danych oraz

ochrona danych przed bł

dami i zniszczeniem.

Systemy stawiaj

ce wysokie wymagania w obszarze

ochrony danych na skutek tego rezygnuj

z korzystania

rodowiska

wirtualnego,

lub

stosuj

własne

skomplikowane, kosztowne metody ochrony danych

Internet

reprezentuje

nadmiern

ró

norodno

ść

systemów

działaj

cych

jednym

rodowisku

wirtualnym, a intranet w swojej istocie stanowi

rodowisko wirtualne zaw

ęŜ

one do pewnych systemów

i okre

lonych

le klas u

ytkowników

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
5

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
5

Negatywne aspekty braku kontroli

integralno

ci procesów i systemów

informacyjnych w

rodowisku wirtualnym,

a w szczególno

W praktyce kształtuj

obecnie pewne

wspólne standardy informacyjne, które s

przyjmowane

stopniowo

przez

gestorów

projektantów

systemów

informacyjnych

działaj

cych w

rodowiskach wirtualnych.

W Internecie obserwujemy pewne schematy
tworzenia stron www.

Ró

ne bazy danych zaczynaj

stosowa

zbli

one j

zyki wyszukiwania informacji.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
6

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
6

Negatywne aspekty braku kontroli

integralno

ci procesów i systemów

informacyjnych w

rodowisku wirtualnym,

a w szczególno

Coraz szerzej w ró

nych systemach s

stosowane te same standardy informacyjne
rekomendowane przez ISO i inne organizacje
mi

dzynarodowe dla typowych dokumentów,

komunikatów, informacji.

W przypadku systemów komercyjnych mo

e to

czynnik

decyduj

efektywno

ekonomicznej danego systemu.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
7

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
7

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego

rodowisku wirtualnym

Wprowadzenie

standardów

informacyjnych

jest

warunkiem tego, aby

rozwijaj

dynamicznie

rodowiska wirtualne nie okazały si

czynnikiem

wprowadzaj

cym chaos informacyjny w systemach

społeczno-gospodarczych.

W warunkach globalizacji procesów informacyjnych chaos
miałby tak

e skal

globaln

W niektórych dziedzinach elementy tego chaosu wida

coraz wyra

niej.

Standaryzacja danych, metadanych, standardy
dla typowych wiadomo

ci, standardy jako

ci informacji,

ich ochrony i udost

pniania s

niezb

dne do utrzymania

ładu

informacyjnego

gospodarce

i społecze

stwie.

Przez ład informacyjny rozumie

nale

y kompleks zasad,

jakie obowi

zuj

i jakie s

stosowane w praktyce w

gromadzeniu, przechowywaniu i przekazywaniu informacji

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
8

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
8

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego

rodowisku wirtualnym

Reguły te powinny gwarantowa

dost

p wszystkich

podmiotów

ycia

społecznego,

ekonomicznego

politycznego do informacji niezb

dnych, a tak

zapewnia

ochron

dost

pu do informacji i ograniczenia

udost

pniania

oraz

upowszechniania

informacji.

Powinny

tak

okre

jako

ciowe

kryteria

rzetelno

ci,

terminowo

ci,

sposobu

gromadzenia,

przechowywania i korzystania z informacji.

Ład informacyjny powinien tak

e ustala

warunki

ekonomiczne i techniczne gospodarki informacjami,
okre

lenie, które informacje, dla kogo i kiedy powinny

udost

pniane nieodpłatnie, a które mog

oferowane jako towar, w jakich warunkach technicznych
i organizacyjnych powinny by

realizowane procesy

informacyjne.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
9

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

11
9

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego

rodowisku wirtualnym

Warunkiem stabilno

ci wszelkich systemów

społeczno-gospodarczych i rozwoju gospodarki jest
ład informacyjny.

Standaryzacja informacji w systemach społeczno-
gospodarczych nast

puje przez standaryzacj

zyków,

wiadomo

ci, organizacji i technologii informacyjnych.

Nie potrafimy wi

c i nie mo

emy standaryzowa

informacji wprost, tak samo, jak nie potrafimy — na całe
szcz

ęś

cie — standaryzowa

ć ś

wiadomo

ci człowieka,

chocia

na na ni

oddziaływa

przez sterowanie

strumieniami informacji.

Działaniom standaryzacyjnym poddaj

formy,

metody i narz

dzia odwzorowania informacji.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
0

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
0

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego

rodowisku wirtualnym

Stawiaj

c przed sob

cel standaryzacji informacji,

oceniaj

c działania standaryzacyjne innych, powinni

precyzyjnie okre

, co chcemy, co chce kto

przez to

rzeczywi

cie osi

ąć

, czemu naprawd

standaryzacja

ma słu

, jaki z niej mo

na zrobi

ytek.

Nale

y bowiem pami

e ka

da standaryzacja

w dziedzinie informacji wi

ąŜ

e si

ze sterowaniem

procesami informacyjnymi i reglamentacj

informacji,

ograniczaniem swobody generowania, przekazywania,
otrzymywania informacji.

Proces ten niesie wi

c ze sob

zatem potencjaln

gro

ograniczania

dost

informacji,

manipulowania informacj

, dezinformacji.

Ale równie

brak standaryzacji jest zagro

eniem tych

samych warto

ci i dodatkowo zagro

eniem ładu

informacyjnego

stwie,

gospodarce

i społecze

stwie.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
1

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
1

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego

rodowisku wirtualnym

Ład informacyjny jest pochodn

systemu politycznego,

prawnego oraz społeczno-gospodarczego.

Systemy społeczno-polityczne ró

m. in.

rozumieniem poj

cia ładu informacyjnego i realizacj

tego ładu

Poj

cie ładu informacyjnego w gospodarce jest

kategori

wieloaspektow

ono

swój

wymiar

społeczny,

ekonomiczny,

polityczny, prawny, a tak

e techniczny.

Standaryzacja

zyków,

formatów

wiadomo

ci,

organizacji

technologii

informacyjnych

powinna

uwzgl

dnia

skutki stosowania standardów w wszystkich

ej wyspecyfikowanych wymiarach.

Standardy

informacyjne

nie

mog

pozostawa

w konflikcie z istniej

cymi systemami

politycznymi, społeczno-gospodarczymi, je

eli maj

stosowane, a nie pozosta

na papierze.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
2

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
2

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego

rodowisku wirtualnym

Powinny one równie

stymulowa

, a nawet wymusza

post

unowocze

nianie

systemów

informacji,

kształtowanie

ładu

informacyjnego

i dostosowywanie go do wyzwa

współczesno

ci.

Doda

nale

e standardy informacyjne mog

traktowane tak samo, jak normy techniczne.

Pomijanie w procesie stanowienia standardów ich
konsekwencji

społecznych,

politycznych

i ekonomicznych jest powa

nym bł

dem, poniewa

, jak

wykazuje praktyka —

standardy informacyjne raz

ustanowione i rozpowszechnione cechuje wyj

tkowa

trwało

ść

i długowieczno

ść

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
3

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
3

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego

rodowisku wirtualnym

Alfabety j

zyków etnicznych licz

nawet po kilka tysi

lat, powstały w czasach, gdy ryto symbole na glinianych
tabliczkach lub pisano p

dzelkiem na papirusie.

Uznajemy do dzisiaj za absurd proponowanie zmian,
chocia

w warunkach współczesnych technologii

informacyjnych inne sposoby odwzorowania terminów
j

zykowych byłyby bardziej efektywne.

Podobnie nikt nie my

li o zast

pieniu dziesi

tnego

systemu liczbowego, który powstał dlatego,

e człowiek

miał

dziesi

ęć

palców, systemem dwójkowym lub

ósemkowym znacznie bardziej ekonomicznym w dobie
powszechnej komputeryzacji.

ej wymienione i wiele innych standardów przez

wieki kształtowało modele ładu formacyjnego, który
obecnie, wskutek pojawienia si

jako

ciowo nowych

zjawisk i technik informacyjnych, jest kształtowany
niejako na nowo.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
4

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
4

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego

rodowisku wirtualnym

Trwało

ść

skutki

społeczne

oraz

ekonomiczne

standardów

informacyjnych

wymagaj

wielkiej

odpowiedzialno

ci od tych, którzy je opracowuj

i stanowi

Decyzja o rezygnacji ze standaryzacji, pozostawienie
jakiego

segmentu ładu informacyjnego poza regulacj

prawa i norm technicznych jest równie odpowiedzialna,
jak ustanowienie standardu.

Czasem niecierpliwo

ść

, presja czasu, pilno

ść

potrzeb

przewa

nad odpowiedzialno

Tym bardziej potrzebne s

solidne podstawy naukowe

standaryzacji

informacji,

procesów

systemów

informacyjnych w gospodarce i społecze

stwie.

Tylko na takich fundamentach mo

na budowa

nowy ład

informacyjny,

dobrze

słu

Ŝą

demokratycznemu

społecze

stwu i sprawnej gospodarce.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
5

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
5

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

W niektórych pa

stwach europejskich istniej

„ró

niezale

ne o

rodki naukowe”

publikuj

ce szacunki

i prognozy PKB.

Niektóre z nich, w odró

nieniu od innych urz

dów

statystycznych,

odmawiaj

ujawnienia

metod

szacunków, stwierdzaj

e opracowuj

te szacunki

i prognozy „według sobie znanych metod".

Taka odpowied

nie daje pewno

ci, czy owe prognozy

i szacunki s

wynikami bada

naukowych, czy te

subiektywnych ocen (zmy

?) uczonych, którzy za

wszelk

cen

chc

wyprzedzi

innychi znale

źć

„w gazecie” albo „w telewizorze”.

Wiele wskazuje na to,

e chodzi mo

e cz

sto o to

ostatnie.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
6

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
6

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

Wiadomo

ść

Towarzystwo ubezpieczeniowe XYZ jest niewypłacalne'
(pomini

ródło informacji), opublikowana przez

poczytny dziennik ma dla u

ytkowników ubezpieczonych

w tym towarzystwie zupełnie inn

tre

ść

ta sama

wiadomo

ść

uzupełniona

informacj

wtórnym

ródle

informacji,

np.

„urz

dnik

ministerstwa M powi

zany interesami finansowymi

z konkurentami towarzystwa ubezpieczeniowego XYZ
powiedział zaprzyja

nionemu dziennikarzowi,

e nale

upubliczni

pogl

d, i

„Towarzystwo ubezpieczeniowe

XYZ jest niewypłacalne”.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
7

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
7

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

Pomijanie informacji o wtórnych

ródłach informacji

e by

skuteczn

form

zwalczania konkurencji,

walki politycznej, propagandy.

Eliminowanie typu procederu jest trudne nawet wtedy,

gdy usiłuje si

zapewni

rzetelno

ść

informacji przez

regulacje prawne.

III

W badaniach opinii publicznej o wynikach decyduje
dobór próby, sformułowanie pytania i sposób zadawania
pytania.

Odpowiednio manipuluj

c tymi trzema elementami, czyli

kształtuj

c wtórne

ródła informacji, mo

na łatwo

uzyska

dowolnie zało

ony wynik.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
8

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
8

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

Podobnie wynik referendum zale

y od kształtowania

populacji respondentów, np. przez

umiej

tne

sterowanie absencj

ęś

ci elektoratu, oraz od sposobu

sformułowania pyta

W teorii systemów informacyjno-wyszukiwawczych
przez pertynencj

rozumie si

zgodno

ść

informacji

wyszukanej w systemie z potrzebami
informacyjnymi u

ytkownika.

Współczynnik pertynencji wyra

a si

zwykle wzorem

P=I

/ I

, gdzie I

oznacza miar

ilo

ci informacji

wyszukanej (np. liczb

wyszukanych dokumentów), a I

— miar

informacji wyszukanej ze zbioru informacji

rzeczywi

cie

potrzebnej

wykorzystanej

przez

ytkownika.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
9

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

12
9

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

Niejeden polityk i niejedna partia polityczna w systemach demokracji
parlamentarnej ponie

li pora

w wyborach na skutek złego

zdefiniowania

obiektu

„społecze

stwo”

oraz

nieprawidłowego

zdefiniowania na tym obiekcie systemu „elektorat".

Innym przykładem braku umiej

tno

ci zdefiniowania na obiekcie

„dziecko” systemu „ucze

szkoły” podstawowej" mo

e by

program

nauczania biologii w szkołach podstawowych, według którego
zmusza si

nauczycieli do uczenia (generowania informacji na

podstawie

ródeł pochodnych), a dzieci do uczenia si

(odbierania

i przechowywania informacji) wielu całkowicie zb

dnych i nie

zrozumiałych dla nich informacji.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
0

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
0

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

Autorzy programu

le zdefiniowali system „ucze

szkoły podstawowej".

Skutkiem bł

du w zdefiniowaniu systemu ”ucze

szkoły podstawowej" było wadliwe zdefiniowanie
systemu

„nauczanie

biologii

szkołach

podstawowych". Skutki tego bł

du ponosz

miliony uczniów.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
1

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
1

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

Przykładem zbrodniczej w swoich skutkach deformacji
procesów

interpretacji

informacji

była

akcja

dezinformacyjna prowadzona w krajach tzw. obozu
socjalistycznego, zmierzaj

ca do zbagatelizowania

skutków katastrofy nuklearnej w Czarnobylu (wówczas
ZSRR) w kwietniu 1985 r.

W  Polsce  brało  w  niej  udział,  oprócz  ówczesnych
czołowych  polityków,  wiele  tzw.  autorytetów  naukowych
i  popularnych  wówczas  aktorów,  a  nawet  lekarzy,
z  ówczesnym  dyrektorem  Centrum  Zdrowia  Dziecka
wł

cznie.

Wiele

osób

nie

wiadomych

zagro

enia,

cho

poinformowanych o samym fakcie, przypłaciło to zdrowiem
swoim i swoich dzieci.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
2

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
2

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

VII

Przykładami

procesów

jednakowo

(niemal)

identyfikowanych

przez

gestora,

administratora

i u

ytkownika (zbiorowego) s

procesy, których efektem

finalnym s

fachowe lub

rodowiskowe czasopisma

dobrze trafiaj

ce w oczekiwania lub gusta czytelników.

Ze społecznego punktu widzenia takie przykłady
identyczno

ci modeli procesów informacyjnych ich

uczestników maj

zarówno charakter pozytywny, jak

i negatywny.

Gestor procesu informacyjnego mo

e stara

dostosowa

proces do rzeczywistych lub potencjalnych

potrzeb u

ytkowników, oddziałuj

c pozytywnie na ich

rozwój.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
3

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
3

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

VII

Dotyczy to np. wielu rzetelnych czasopism i wydawnictw społecznych,
naukowych i zawodowych.

Zaobserwowa

na inne zjawiska. Oczekiwania lub gusta s

czasem

narzucane przez gestorów b

administratorów procesów u

ytkownikom,

którzy przyjmuj

model procesu informacyjnego.

Odnosi si

to, np. do tzw. czasopism „kobiecych" lub „młodzie

owych",

prasy brukowej.

VIII

Na przykład, incydentalny u

ytkownik finalny danych statystycznych

postrzega cały system rachunków narodowych jako jeden proces
informacyjny.

Dla urz

du statystycznego jest to zło

ony kompleks wielu procesów

informacyjnych (zwykle stu kilkudziesi

ciu).

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
4

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
4

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

Dla czytelnika biblioteka naukowa jest jednym procesem
informacyjnym, którego sprawno

ść

ocenia on przez

realizacj

jednej tylko funkcji udost

pniania informacji

katalogowej i zbiorów.

Dla gestora i dla administratora (bibliotekarza) jest to
szereg

wzajemnie

powi

zanych

procesów

informacyjnych dotycz

cych:

–

decyzji o zakupie publikacji,

–

zakupu lub pozyskiwania publikacji,

–

opracowania katalogów,

–

gromadzenia, przechowywania,

–

udost

pniania zbiorów,

–

kontroli, aktualizacji zbiorów i katalogów itd.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
5

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
5

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

–

System

informowania

kierownictwa

przedsi

biorstwie

bywa

postrzegany

przez

kierownictwo

jako

jeden

proces

informacyjny,

podczas gdy dla ksi

gowego czy informatyka

w o

rodku obliczeniowym jest to kompleks bardzo

wielu ró

nych procesów.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
6

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
6

Rola standardów

w kształtowaniu ładu informacyjnego
w

rodowisku wirtualnym - przykłady

–

Przez „własny” zbiór informacji u

ytkownika finalnego

rodowisku wirtualnym nale

y rozumie

taki zbiór

informacji, co do którego gestor całego procesu
informacyjnego zrezygnował z funkcji gestyjnych
(utrzymanie, aktualizacja, udost

pnianie itd.) na rzecz

ytkownika finalnego lub zbioru u

ytkowników

finalnych.

–

Sposób zarz

dzania informacjami w Internecie jest

typowym przykładem takiej cesji funkcji gestora
informacji na rzecz u

ytkowników finalnych.

–

Zob. D. Dziuba, Ewolucja systemów informacji gospodarczej — ku elektronicznym rynkom Wyd. Fundacji „Fotografia dla
Przyszło

ci”, Warszawa 1995.

–

Z' Zob. D. Dziuba, B.

liwi

ski, Ró

norodno

ść

usług w formie zdalnej na przykładzie telemedycyny i teleedukacji, seria Studia z

Informatyki Gospodarczej, Wyd. WNE Nowy Dziennik, Warszawa 1998.

–

J. Ole

ski, Standardy informacyjne..., jw.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
8

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Uwarunkowania

stwa, systemy gospodarek narodowych nie działaj

w izolacji o zagranicznego otoczenia gospodarczego
i społecznego.

Kontakty  polityczne  oraz  współpraca  gospodarcza
(w  zakresie  usług,  transportu,  przemysłu,  budownictwa,
rolnictwa,  itp..  wymagaj

spójno

ci infrastrukturalnych

systemów informacyjnych ró

nych pa

stw.

Cel taki społeczno

ść

dzynarodowa realizuje poprzez

stanowienie

standardów

informacyjnych

oraz

prowadzenie (zarz

dzanie) systemów informacyjnych.

Zajmuj

nimi ONZ oraz wyspecjalizowane organizacje

działaj

ce w jej ramach.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

13
9

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Uwarunkowania

Działalno

ść

ta jest znana tylko spcjalistom.

Komisje ONZ, w szczególno

Komisja Statystyczna i statystyczne urz

dy ONZ,

Komisja Ludno

ciowa, FAO, WHO, UNESCO, UNDP -

Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United
Nations Development Program), Konstytucja Organizacji
Narodów

Zjednoczonych

Spraw

Rozwoju

Przemysłowego - UNIDO, ILO – International Labour
Organization,

WIPO -

World Intellectual Property

Organization

i wiele innych, oprócz działalno

politycznej,

zajmuj

gromadzeniem

informacji

i ustalaniem standardów informacyjnych.

Kraje członkowie tych organizacji przez fakt samego
członkowstwa zobowi

zuj

do przestrzegania tych

standardów.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

14
0

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Uwarunkowania

Organizacje te inicjuj

i koordynuj

cykliczne lub

jednorazowe procesy informacyjne w skali globalnej.

I tak, ok. 2000 r. zostały przeprowadzone we
wszystkich

stwach

nale

Ŝą

cych

ONZ

powszechne

spisy

ludno

ci,

warunków

mieszkaniowych oraz powszechne spisy wy

ywienia

i rolnictwa, obejmuj

ce problematyk

warunków

naturalnych gospodarki rolnej.

Te spisy ludno

ci Ziemi i gospodarki

ywno

ciowej

odbyły

według

jednolitych

standardów

metodologicznych.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

14
1

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Uwarunkowania

Organizacja Narodów Zjednoczonych ustala
standardy poj

ciowe, terminologiczne, dotycz

rachunków narodowych, wielu nomenklatur,
klasyfikacji,

mierników

oraz

okre

tryb

gromadzenia informacji w wielu dziedzinach

ycia i gospodarki.

funkcj

standaryzacji informacji w skali

globalnej spełniaj

WTO, Bank

wiatowy i

dzynarodowy Fundusz Walutowy.

ONZ inicjuje prace podejmowane w ramach
wyspecjalizowanych

organizacji

standaryzacyjnych,

takich

jak

ISO,

MD 6 UN/EDIFACT.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

14
2

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Po to,

eby dane na temat stanu zdrowia mogły by

udost

pniane oraz wymieniane pomi

dzy oddziałami,

jednostkami słu

by zdrowia istnieje potrzeba

stworzenia standardu, do którego dostosuj

strony

wymieniaj

ce dokumentacj

w sposób elektroniczny.

W chwili obecnej istnieje wiele unormowanych sposobów
opisu danych medycznych.

Najistotniejsze z nich to:

HL7 - standard wymiany danych w postaci tekstowej
u

ywany w USA

EDIFACT - standard u

ywany w Europie oraz wdra

any

w Polsce

DICOM - standard wymiany danych zawieraj

cych

obrazy medyczne

Standardy zapisu i przesyłania danych
medycznych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

14
3

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Dost

danych

medycznych

zgromadzonych

wewn

trz instytucji medycznej, b

cych pod jej

wył

czn

kontrol

umo

liwiaj

ró

norakie istniej

wewn

trznie systemy informatyczne.

W trosce o zdrowie i

ycie pacjenta nale

y jednak

zapewni

wgl

d w takie dane ka

dej instytucji

medycznej, która w danym momencie si

nim opiekuje,

a nie ogranicza

dost

p tylko do jednej instytucji.

Wymaganie

takie

zmusza

stworzenia

takiej

reprezentacji danych medycznych, która mogłaby
integrowa

ró

norakie systemy informatyczne istniej

w ró

nych instytucjach.

HL7 (Health

Level

7 -

http://www.hl7.org/ ) jest

standardem wymiany danych elektronicznych pomi

dzy

instytucjami medycznymi.

Standardy zapisu i przesyłania danych
medycznych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

14
4

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Jest

zdefiniowany

jako

niezale

systemu

komputerowego

oraz

protokołu

komunikacyjnego

ywanego do wymiany danych.

Jest rozszerzalny i to w taki sposób,

e jego rozbudowa

nie

powoduje

konieczno

wymiany

systemów

korzystaj

cych ze starszych wersji.

W odró

nieniu od wi

kszo

ci innych standardów, które

skupiaj

na wymaganiach specyficznych dla

okre

lonych działów nauk medycznych, HL7 proponuje

rozwi

zania, które mog

wykorzystywane w ka

dej

instytucji medycznej, niezale

nie od charakteru jej pracy.

Standard opisuje szereg rozwi

, które pozwalaj

istniej

cym,

dojrzałym

systemom

medycznym

integracj

z nowymi, zgodnymi z HL7, znacz

rozszerzaj

c w ten sposób zasi

g dost

pno

ci danych

medycznych.

Pozwala tak

e na współprac

z innymi nowoczesnymi

standardami, takimi jak np. DICOM i XML.

Standardy zapisu i przesyłania danych
medycznych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

14
5

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

HL7 utworzona została w 1987 roku w USA, i w tym
samym roku stworzony został pierwszy standard o
numerze 1.0.

Nazwa organizacji i standardu nawi

zuje do siódmej

warstwy - aplikacji - modelu systemu komunikacji (OSI -
Open System Interconnection) zaproponowanego przez
ISO.

Kolejne wersje normy HL7 przedstawiały metody
prezentacji i wymiany danych medycznych pomi

dzy

ró

nymi działami i jednostkami słu

by zdrowia.

Norma ta przyj

ła si

z czasem jako podstawa budowy

lokalnych systemów informacyjnych.

Od 1994 roku kolejne wersje normy HL7, czyli 2.2, 2.3 i
2.3.1 posiadaj

status standardów ogólnokrajowych w

USA (przyj

te przez ANSI - American National Standards

Institute).

Obecnie przygotowana jest kolejna wersja normy
oznaczona symbolem 3.0, zasadniczo inna od wersji
wcze

niejszych.

Standardy zapisu i przesyłania danych
medycznych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

14
6

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Ponadto HL7 opracowała system elektronicznej karty pacjenta
okre

lanej jako PRA (Patient Record Architecture) współpracuj

cej z

modelem informacyjnym HL7 wersja 3.0 oraz korzystaj

cej z

standardu XML (eXtended Markup Language) . Prace w ramach HL7
zgrupowane s

w obr

bie nast

puj

cych zespołów roboczych:

Accountability, Quality and Performance (ksi

gowo

ci,

jako

ci i czynno

ci),

Blood Bank (bank krwi),

Claims Attachments (roszczenia),

Clinical Decision Support / Arden Syntax (wspomaganie
decyzji klinicznych),

Component Based Messaging (wymiana wiadomo

ci w

oparciu o komponenty),

Conformance (zgodno

ść

Control/Query (kontrola i zapytania),

Data Warehousing (hurtownie danych),

Education (edukacja),

Standardy zapisu i przesyłania danych
medycznych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

14
7

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Government Projects (projekty rz

dowe),

Home Health/Long Term Care (opieka domowa - leczenie
długookresowe),

Image Management (zarz

dzanie obrazami medycznymi),

Implementation (implementacje),

International (mi

dzynarodowe),

Laboratory Automation (automatyzacja laboratorium),

Medical Records / Information Management (zapisy medyczne,
zarz

dzanie informacj

Modeling and Methodology (modelowanie i metodologia),

Orders/Observations (zamówienia i obserwacje),

Patient Administration and Financial Management (administracja
pacjentów i zarz

dzanie finansami),

Patient Care (opieka nad pacjentem),

Personnel Management (zarz

dzanie personelem),

Scheduling and Referrals (planowanie),

Secure Transactions (bezpiecze

stwo transakcji),

SGML/XML (normy SGML i XML),

Visual Integration (CCOW) (integracja wizualna),

Vocabulary (słownictwo).

Standardy zapisu i przesyłania danych
medycznych

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

15
0

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Uwarunkowania

Dla bardzo wielu danych elementarnych i typowych wiadomo

istniej

standardy o zasi

gu globalnym.

Standardy

informacyjne

skali

globalnej

tworzy

wiele

wyspecjalizowanych organizacji i systemów informacyjnych.

Koordynatorem

działa

wielu

organizacji

dziedzinie

dokumentalistyki i bibliotek jest FID - Mi

dzynarodowa Federacja

Dokumentacji (FID, fr. Fédération Internationale d'Information et de
Documentation) - stowarzyszenie z siedzib

w Hadze, popieraj

rozwój działalno

ci dokumentacyjnej i informacyjnej poprzez

współprac

dzynarodow

. Popierało badania w tych dziedzinach,

organizowało wymian

informacji oraz kształcenie pracowników

informacji naukowej i dokumentacji, wydawało publikacje. Zajmowało
si

klasyfikacj

materiałów dokumentacyjnych, posiadało prawa

autorskie do Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesi

tnej (UKD), i było

upowa

nione do wprowadzania zmian i uzupełnie

klasyfikacji.

Od 1895 jako Institut International de Bibliographie, od 1931 - Institut
International de Documentation, od 1937 - Fédération Internationale
de Documentation, od 1986 działało pod nazw

Fédération

Internationale d'Information et de Documentation.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

15
1

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Uwarunkowania

kszo

ść

konwencji mi

dzynarodowych wielostronnych

i dwustronnych zawiera „komponent informacyjny",
okre

laj

cy standard i zasady wymiany informacji.

przykład,

konwencje

dzynarodowe

katastrofach na morzu (przykład), o katastrofach
chemicznych, o wykorzystaniu energii nuklearnej,
ochronie

rodowiska

obliguj

wszystkie

kraje

uczestnicz

ce w konwencjach do wymiany informacji

zgodnie ze

le okre

lonymi standardami.

Standaryzacja procesów i systemów informacyjnych
w

Unii

Europejskiej

gł

boko

ingeruje

nawet

w odwzorowanie danych w wewn

trznych systemach

informacyjnych nie tylko organów rz

dowych, lecz tak

przedsi

biorstw i innych samodzielnych organizacji.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

15
2

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Konwencje

dzynarodowe

o katastrofach na morzu (przykład
-

GMDSS

)

IMPULS do rozwoju systemów bezpiecze

stwa

na w

egludze morskiej

- katastrofa RMS

TITANIC

w nocy 14 kwietnia 1912 roku RMS

Titanic zderzył si

z gór

lodow

w wyniku czego

zaton

ł.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

15
3

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Podstawowe zało

enia systemu

(przykład -

GMDSS

)

Post

techniczny

dziedzinie

radiokomunikacji

i wprowadzenie nowych, wcze

niej niestosowanych

urz

dze

skutkował

wprowadzeniem

zmian

w wyposa

eniu radiowym statków.

ywany

dziesi

cioleci

telegraficzny

Alfabet

Morse’a(1) został zast

piony przez bardziej niezawodne

systemy

telegrafii

dalekopisowej

odbiorem

automatycznym, systemy analogowe ust

piły miejsca

technologii cyfrowej a „czarne dziury” w systemie
ł

czno

ci zwi

zane z brakiem zasi

gu fal radiowych

skutecznie pokrył satelitarny system INMARSAT.

Wprowadzenie do powszechnego u

ycia du

ej ilo

nowoczesnych

urz

dze

oraz

zastosowanie

ogólno

wiatowych

norm

wyszkolenia

operatorów

czno

skutkowało

wprowadzeniem

wiatowego

Morskiego

Systemu

czno

Alarmowej

Bezpiecze

stwa.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

15
5

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Podstawowe zało

enia systemu

(przykład -

GMDSS

)

Koncepcj

funkcjonowania systemu przedstawia rysunek, na

którym kolorem czerwonym oznaczono korespondencj

w niebezpiecze

stwie, kolor czarny, to korespondencja

prowadzona w celu koordynacji akcji ratowniczej, a kolorem
białym

oznaczono

korespondencj

prowadzon

przez

dzynarodowe i narodowe sieci ł

czno

ci przewodowej

(SIECI INT/NAT).

Według zało

systemu GMDSS ka

dy statek, niezale

nie od

poło

enia na morzu, musi zapewnia

wszystkie funkcje

radiokomunikacyjne

niezb

dne

dla

zapewnienia

bezpiecze

stwa sobie i innym statkom, które

egluj

w tym

samym rejonie.

System zapewnia równie

radiokomunikacj

dla celów

bezpiecze

stwa, oraz rozpowszechnianie morskich informacji

bezpiecze

stwa,

takich

jak

ostrze

enia

nawigacyjne,

meteorologiczne, prognozy pogody i inne pilne informacje.

Urz

dzenia radiowe pracuj

ce w systemie GMDSS słu

Ŝą

tak

e załogom statków do ł

czno

ci ogólnej i komunikacji „ze

stałym l

dem”.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

15
6

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Podstawowe zało

enia systemu

(przykład -

GMDSS

)

zało

eniu

systemu

GMDSS

rodki

koordynacji

ratownictwa oraz statki b

ce w pobli

u miejsca katastrofy

natychmiast poinformowane o wypadku lub katastrofie

i w ten sposób b

stworzone warunki do podj

cia

skoordynowanej akcji ratowniczej minimalnym opó

nieniu.

Minimalne wyposa

enie radiowe okre

lone w Konwencji

SOLAS

uniezale

nia

wysyłanie

sygnału

niebezpiecze

stwie od jednego rodzaju słu

by radiowej.

W zale

ci od rejonu

eglugi statki mog

wysyła

takie

sygnały korzystaj

c co najmniej z dwóch rodzajów urz

dze

pracuj

cych w zakresie fal VHF, HF lub MF, u

ywaj

radiotelegrafii dalekopisowej z odbiorem automatycznym, za
pomoc

urz

dze

cyfrowego selektywnego wywołania DSC

lub za pomoc

satelitarnego systemu INMARSAT.

System

GMDSS

zbiór

podsystemów

czno

wykorzystuj

cych szerokie spektrum cz

stotliwo

ci.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

15
7

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Funkcje spełniane przez system
GMDSS

Przygotowywany i wprowadzony w

ycie nowoczesny

system ł

czno

ci o zasi

gu globalnym

umo

liwił realizacj

wszystkich funkcji do których został

zaprojektowany.

Do najwa

niejszych z nich zaliczamy:

Alarmowanie – szybkie i skuteczne zawiadomienie o
niebezpiecze

stwie gro

Ŝą

cym jednostce na morzu, lub

przebywaj

cym na niej osobom, skierowane bezpo

rednio

do jednostek mog

cych zapewni

pomoc lub koordynowa

akcj

ratunkow

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

15
8

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Funkcje spełniane przez system
GMDSS

Alarm w niebezpiecze

stwie nadany przez zagro

jednostk

zosta

zainicjowany

cznie

z wykorzystaniem dowolnego podsystemu składowego
GMDSS, lub automatycznie, poprzez samospływaj

radiopław

awaryjn

EPIRB.

W zale

ci od akwenu mo

na wykorzystywa

ć ś

rodki

czno

ci radiowej zakresu VHF, MF/HF lub ł

czno

satelitarnej;

czno

ść

koordynacyjna – niezb

dna do zabezpieczenia

koordynacji działa

jednostek nawodnych i powietrznych

uczestnicz

cych w akcji poszukiwawczo – ratowniczej.

W tym rodzaju komunikacji stosowane s

urz

dzenia,

które

umo

liwiaj

utrzymanie

czno

pomi

dzy

ratowniczymi o

rodkami koordynacyjnymi i jednostkami

cymi

kierownikami

akcji,

lub

koordynatorami

nawodnego poszukiwania w rejonie wypadku.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

15
9

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Funkcje spełniane przez system
GMDSS

czno

ść

na miejscu akcji – zapewniana przede wszystkim za

rednictwem radiotelefonii lub radioteleksu

stotliwo

ciach niebezpiecze

stwa w pa

mie fal po

rednich i

ultrakrótkich.

Zazwyczaj na miejscu akcji poszukiwawczo – ratunkowej prowadzi
si

bezpo

redni

wymian

korespondencji radiowej emisjami

fonicznymi z wykorzystaniem przeznaczonych do tego kanałów
VHF.

Lokalizacja miejsca wypadku – w tym celu stosuje si

namierzanie

sygnałów wysyłanych z radiopław awaryjnych, które ułatwiaj

okre

lenie

pozycji

geograficznej

statku

cego

niebezpiecze

stwie, jak i pozycji rozbitków.

Ponadto do naprowadzenia na miejsca pobytu rozbitków stosuje
si

transpondery radarowe SART, których sygnały s

odbierane

przez pokładowe radary nawigacyjne jednostek udzielaj

cych

pomocy.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

16
0

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

Funkcje spełniane przez system
GMDSS

Rozpowszechnianie

informacji

zwi

zanych

z bezpiecze

stwem

eglugi – realizowane za pomoc

podsystemu NAVTEX, satelitarnego systemu wywoła

grupowych EGC, a tak

e poprzez transmisj

foniczne

ró

nego

rodzaju

informacji

nawigacyjnych

meteorologicznych,

oraz

wszelkich

innych

informacji

uznanych za pilne.

Zapewnienie ł

czno

ci ogólnej oraz ł

czno

ci mi

dzy

dwoma statkami (bridge to bridge) – niezawodna ł

czno

ść

pomi

dzy statkami, a sieciami l

dowymi zapewniaj

sprawn

współprac

zakresie

eksploatacji

bezpo

redni wpływ na bezpiecze

stwo

eglugi.

Przykładem takiej ł

czno

ci mo

e by

wymiana informacji

ze słu

bami pilotowymi, holowniczymi, korespondencja

w sprawie wymiany map, zgłoszenia naprawy itp. Ł

czno

ść

prowadzona z miejsca kierowania statkiem realizowana jest
poprzez zastosowanie radiotelefonii VHF.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

16
1

Uwarunkowania

Jak

wida

obszary

informacyjne

obj

standaryzacj

w skali globalnej, pozostawiaj

niewiele

swobody projektantom infrastrukturalnych systemów
informacyjnych.

Ich

przekonanie

liwo

autonominicznego

projektowania

systemu

bierze

najcz

ęś

ciej

ignorancji.

Po prostu, projektanci i administratorzy systemów
informacyjnych nie wie- dz

e dla informacji, któr

zajmuj

, istniej

sprawdzone i zaakcepto-

wane

rekomendacje b

nawet normy obligatoryjne.

Dlatego jest konieczne dotarcie z t

wiedz

do gestorów,

projektantów i administratów systemów
informacyjnych.

Zadanie takie powinno by

wsparte przez specjalistyczny

system informacyjny o charakterze infrastrukturalnym,
tzn. system informacji normalizacyjnej.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

16
2

Uwarunkowania

W ostatnich latach, zapewne pod wpływem lub naciskiem
gestorów

globalnych

infrastrukturalnych

systemów

informacyjnych powi

zanych globalnymi podmiotami

gospodarczymi,

zwłaszcza

działaj

cymi

sferze

globalnych finansów, poszczególne pa

stwa wycofuj

z koordynacji niektórych obszarów swojej infrastruktury
informacyjnej.

Pasywne podej

cie pa

stwa do kształtowania własnej

infrastruktury

informacyjnej

warunkach

tzw.

społecze

stwa otwartego, a wi

c wystawionego zwykle

bez nale

ytej ochrony — na działania globalnych lub

ponadpa

stwowych systemów informacyjnych o zasi

regionalnym, prowadzi lo

ograniczenia lub utraty

liwo

ci pełnienia przez pa

stwo swoich obowi

zków

wzgl

dem społecze

stwa.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

16
3

Uwarunkowania

Zagro

enie to w społecze

stwach demokratycznych nie

wynika z otwarcia dost

pu obywateli do informacji.

Gro

dla demokracji, dla sprawnego funkcjonowania

stw demokratycznych w warunkach współczesnych

technologii informacyjnych stanowi to,

e gestorzy

globalnych systemów informacyjnych maj

liwo

niekontrolowanego sterowania informacyjnego tymi
społecze

stwami i pa

stwami.

dr hab. in

. Waldemar Bojar, prof. nadzw. UTP

16
4

Uwarunkowania

Hasło „wolno

ść

słowa° staje si

dla gestorów owych

systemów

informacyjnych

parawanem

dla

niekontrolowanego sterowania społecze

stwami lub

grupami społecznymi.

Do czego prowadzi sterowanie informacyjne w skali
społecznej do

wiadczyły narody Europy po I Wojnie

wiatowej.

Dzi

ki sterowaniu społecze

stwami za pomoc

radia

udało si

aparatom pa

stwowym Zwi

zku Radzieckiego

i Niemiec doprowadzi

do ludobójstwa w Europie.

Dzisiejsze

rodki

sterowania

informacyjnego

społecze

stwami s

nieporównanie bardziej skuteczne

te sprzed II Wojny

wiatowej. Poprzez

rodki o

globalnym

zasi

centra

dyspozycyjne

mog

oddziaływa

na wiedz

i zachowanie si

społecze

stw

w skali globalnej.