ks. Franciszek Knittel FSSPX

Czy chrześcijanie, żydzi i muzułmanie wierzą w

tego samego Boga?

«My, chrześcijanie i muzułmanie, mamy wiele rzeczy wspólnych, tak jako ludzie

wierzący, jak i jako istoty ludzkie (...) Wierzymy w tego samego Boga, w Boga żywego,

w Boga, który stworzył świat i doprowadza swe stworzenia do ich doskonałości»

1

.

Słowa te wypowiedział do młodych Marokańczyków Jan Paweł II w

sierpniu 1985 r. Powtórzył w ten sposób jedynie to, co powiedział do wspólnoty

żydowskiej w Mainz o dialogu chrześcijańsko-żydowskim:

Przede wszystkim jest kwestia dialogu pomiędzy dwiema religiami, które – razem z islamem –

były w stanie dać światu wiarę w jednego niewysłowionego Boga, który przemawia do nas i

któremu pragniemy służyć w imieniu całego świata.

Słuchając słów papieża, można by sądzić, że chrześcijaństwo, judaizm i

islam czczą tego samego Boga. Czy możemy wyprowadzić z tego wniosek, że

wszystkie religie oddają cześć temu samemu Bogu? Praktyka

międzywyznaniowych spotkań modlitewnych w intencji pokoju (takich jak

spotkanie w Asyżu w 1986 r.) zdawałaby się sprzyjać takiej interpretacji. Bez

wątpienia ta doktryna, wspierana przez wspomniane wyżej praktyki, wydaje się

pociągająca dla wielu współczesnych ludzi. Czy jednak jest zgodna ze zdrowym

rozsądkiem oraz zasadami wiary katolickiej? (...)

Zdrowy rozsądek

Pragnienie osiągnięcia jedności oraz zakończenia niekończącej się walki

pomiędzy prawdą a błędami popycha wielu współczesnych do stworzenia

własnej, odpowiadającej im koncepcji prawdy. Wedle tej koncepcji nikt nie

posiada całej prawdy, wszyscy posiadamy jedynie różne jej elementy. W sferze

religii wyraża się to w sposób następujący: wszystkie religie mówią nam o

Bogu, jednak z różnych i wzajemnie się uzupełniających punktów widzenia.

Twierdzenie takie byłoby jednak pogwałceniem podstawowych praw

logiki, gdyż albo prawdy te są częściowe, niesprzeczne i uzupełniające się

wzajemnie, a w rezultacie dają nam bardziej dogłębne poznanie rzeczywistości

– albo też są ze sobą sprzeczne, a wówczas jedna z nich jest fałszywa.

Dwa twierdzenia dotyczące tego samego przedmiotu, ujmujące go z

dwóch różnych punktów widzenia, mogą być równocześnie prawdziwe. I

przeciwnie, dwa diametralnie sprzeczne twierdzenia dotyczące tego samego

przedmiotu i ujmujące rzecz z tego samego punktu widzenia nie mogą być

równocześnie prawdziwe: jedno z nich jest z pewnością fałszem.

Weźmy konkretny przykład. Jeśli powiem, że mój samochód jest

niebieski, a osoba, z którą rozmawiam, doda, że to cadillac, obaj możemy mieć

rację. Jeśli jednak będę twierdzić, że mój samochód jest niebieski, a kto inny

będzie temu zaprzeczał, jeden z nas z pewnością będzie się mylił.

Religie w ogólności

Co jednak widzimy w przypadku religii? Są one wzajemnie sprzeczne w

najbardziej zasadniczych punktach swych doktryn. O. Garrigou-Lagrange

poczynił następującą, bardzo prostą obserwację:

Pomiędzy różnymi religiami istnieją liczne sprzeczności i przeciwieństwa.

Odnośnie do prawd, w które należy wierzyć: pomiędzy politeizmem, panteizmem i

monoteizmem; widzimy też, że chrześcijaństwo wyznaje Bóstwo Jezusa Chrystusa, które jest

negowane przez judaizm i islam; również nieomylność Kościoła jest uznawana przez katolików,

a odrzucana przez protestantów.

Odnośnie do zasad moralnych: w jednych religiach dopuszcza się poligamię i rozwody, w innych

są zakazane – a przecież nie mogą być one (...) równocześnie dozwolone i niedozwolone.

Odnośnie do kultu: niektóre są czyste i uczciwe, inne same w sobie nieludzkie i bezwstydne.

Absurdem byłoby twierdzić, że Bóg może traktować na równi wszystkie religie. Podczas gdy

jedna naucza prawdy, inne nauczają kłamstwa; jedna prowadzi do dobra, inne wiodą do zła.

Byłoby to równoznaczne z twierdzeniem, że Bóg jest obojętny wobec dobra i zła, wobec tego,

co jest uczciwe i bezwstydne

2

.

Zwykła refleksja i zdrowy rozsądek dowodzą, że religie mają

fundamentalne dogmaty, które są ze sobą sprzeczne. Skoncentrujmy się w tym

miejscu na islamie i judaizmie.

Islam

Czego naucza islam w kwestii fundamentalnych prawd wiary

katolickiej?

3

Trójca Święta:

Zaprawdę, ci są niewiernymi, którzy powiadają: „Allach, On jest Mesjaszem, synem Marii”

4

.

Nie powiadajcie: „Jest ich troje”. Odstąpcie od tego, tak bowiem będzie dla was lepiej.

Zaprawdę, Allach jest Jedynym Bogiem. On jest Święty, daleki od posiadania syna

5

.

Wcielenie:

Zaprawdę, sprawa Jezusa w związku z Allachem podobna jest do sprawy Adama. Pan stworzył

go z pyłu, a potem powiedział do niego: „Bądź”, a ten stał się

6

.

I powiadają: „Miłosierny Bóg wziął sobie syna”. (...) Niechybnie wypowiedzieliście rzecz

najbardziej ohydną. (...) Albowiem przypisują syna Bogu Miłosiernemu

7

.

Ukrzyżowanie i odkupienie:

Powiadali: „Zabiliśmy Mesjasza, Jezusa, syna Marii, Posłańca od Allacha”, podczas gdy nie

zabili go ani nie spowodowali jego śmierci na krzyżu, on bowiem tak tylko wyglądał jak ktoś

ukrzyżowany; ci, którzy mają w tym względzie różne zdania, są z pewnością w stanie

zwątpienia co do tego; nie posiadają o tym pewnej wiedzy, lecz tylko słuchają domysłów, a nie

zdobyli w tej sprawie pewności

8

.

Wszystkie te tezy są sprzeczne z wiarą katolicką. W jaki sposób mogłyby

nas prowadzić do oddawania czci jednemu i temu samemu Bogu? Podkreśla to

prof. Roger Arnaldez, kiedy pisząc o monoteizmie, stwierdza:

Terminem monoteizmu objęliśmy wszystko. Wielu ludzi wierzy w to, że jest tylko jeden Bóg.

Zasadnicze pytanie (...) brzmi jednak: kto jest tym Bogiem. W tym momencie monoteizm pęka

i znaczy jedynie tyle, co etykietka, która w istocie nic nie wyraża.

Przyjmijmy, że człowiek jest przekonany, iż blok skalny jest jedynym Bogiem i kieruje do niego

swe modlitwy. Dlaczego mielibyśmy odmawiać mu prawa do miana monoteisty? A co z deistami?

Chrześcijańscy teologowie zawsze uważali ich za wrogów, a jednak wierzą oni w jednego Boga:

Voltaire był monoteistą.

Powiecie mi jednak, że atakował on doktrynę chrześcijańską: podobnie czyni Koran,

odrzucający trzy najbardziej podstawowe tajemnice chrześcijaństwa: Trójcę Świętą, wcielenie

oraz odkupienie

9

.

Odnosząc się w sposób bardziej konkretny do islamu, ten sam autor

pisze dalej:

Jest oczywiste, że jeśli Bóg jest jeden, ale nie trójjedyny, błędem jest wyznawać wiarę w

Trójcę: jeśli jednak przeciwnie, jest On równocześnie jeden i trójjedyny, błędem jest

twierdzić, że jest jeden, a nie trójjedyny. Logika nie dopuszcza, by Bóg jeden i trójjedyny był

identyczny z Bogiem nietrójjedynym. Jednak Koran, „Słowo Boże”, neguje Trójcę. Bóg, który

neguje Trójcę, nie może być tożsamy z Bogiem, który sam jest Trójcą

10

.

Musimy więc wyciągnąć z tego wniosek, że to, w co każe wierzyć islam,

nie jest identyczne z wiarą katolicką. Obiektywnie mówiąc, katolicy nie wierzą

w tego samego Boga, co muzułmanie.

Judaizm

A co z judaizmem? Prawdą jest, że starotestamentowy judaizm

przygotował świat na przyjście Chrystusa. W tym właśnie celu Bóg chronił lud

Izraela przed politeizmem i zachował go w monoteizmie. Jednak Ewangelia

objawia nam, że w Bogu istnieją nieoczekiwane bogactwa: troistość Osób.

Tajemnica Trójcy Świętej stanowi zamierzone przez Boga rozwinięcie i

realizację tajemnicy Jego jedności. Konsekwentnie musimy powiedzieć, że Bóg

Starego Przymierza i Bóg w Trójcy Nowego Przymierza to jedna i ta sama

rzeczywistość.

Można by podnosić obiekcję, że Bóg, który objawił się synom Izraela, nie

dał się poznać jako Trójca. To prawda, jednak przez ten fakt nie przestaje On

być Bogiem chrześcijan, po pierwsze dlatego, że Biblia, w odróżnieniu od

Koranu,

nie naucza, że Bóg nie jest Trójcą; a po wtóre dlatego, że objawienie zawarte w Biblii, poprzez

łatwo zauważalną pedagogikę biblijną, zyskuje ostateczne wypełnienie w objawieniu

chrześcijańskim

11

.

Bóg, do którego modlą się dziś żydzi, to Bóg, który jest jeden, ale też

przede wszystkim Bóg antytrynitarny. Zaprawdę, jeśli dogmat katolicki

definiuje tajemnicę Trójcy Świętej jako „tajemnicę jednego Boga w trzech

równych i różnych osobach”, żydzi mogliby sformułować swą naukę o Bogu

następująco: „tajemnica jednego Boga w jednej osobie”. Tak więc: jedna czy

trzy osoby? W rzeczywistości te dwie nauki są ze sobą nie do pogodzenia.

Sprzeczność między chrześcijaństwem a judaizmem dotyczy zwłaszcza

osoby naszego Pana Jezusa Chrystusa. Czy jest On Synem Bożym i Bogiem?

„Tak” – odpowiadają katolicy. „Nie” – twierdzą żydzi. Tak więc: czy jest On

Bogiem, czy nie? Musimy wybrać: te dwa twierdzenia nie mogą być

równocześnie prawdziwe

12

.

Sprzeciw wobec osoby Chrystusa Pana jest odczuwalny wyraźnie przez

samych Żydów. Albert Mammi, Żyd z Tunezji, pisał w 1962 r.:

Czy chrześcijanie zawsze zdają sobie sprawę, co może oznaczać dla Żydów imię ich Boga,

Jezusa? Dla Żyda, który nigdy nie przestał wierzyć i praktykować swej własnej religii,

chrześcijaństwo jest największą teologiczną i metafizyczną uzurpacją w historii; jest

bluźnierstwem, duchowym zgorszeniem, przewrotem.

Dla każdego Żyda, nawet ateisty, imię Jezusa jest symbolem niebezpieczeństwa, tego

największego niebezpieczeństwa, jakie wisiało nad ich głowami przez wieki i które mogło

doprowadzić do katastrof, których (...) nie potrafili powstrzymać. Imię to jest częścią i

elementem absurdalnych i szalonych oskarżeń o potworne okrucieństwo, które uczyniło ich

życie społeczne trudnym do zniesienia. Imię to stało się w końcu dla nich jednym ze znaków,

jednym z symboli wielkiej machiny, która otacza ich, potępia i wyklucza.

Niech nasi chrześcijańscy przyjaciele wybaczą mi, aby jednak lepiej zrozumieli o co mi chodzi i

by posłużyć się ich własnym językiem, powiedziałbym, że dla Żydów ich [chrześcijan] Bóg jest

diabłem, jeśli, jak twierdzą, diabeł jest symbolem i streszczeniem wszystkiego, co na tym

świecie złe, jest zarazem wszechmocny i niesprawiedliwy, niepojęty i niezmordowanie

starający się zmiażdżyć zdziczałe istoty ludzkie

13

.

Również reakcja matki Edyty Stein na nawrócenie córki na katolicyzm

była symptomatyczna dla stosunku dzisiejszych żydów do Jezusa Chrystusa:

„Nie mam nic przeciwko niemu. (...) Mógł być dobrym człowiekiem. (...)

Dlaczego jednak czynił się podobnym Bogu?”

14

.

Odrzucenie Bóstwa Chrystusa jest spoiwem, wiążącym dzisiejszych

Żydów z tymi, którzy skazali Mesjasza na śmierć:

Dla każdego, kto czyta Ewangelię, jest jasne, że Jezus został potępiony przez Sanhedryn z

pobudek religijnych: został oskarżony o bluźnierstwo. Człowiek, który głosi sam siebie

Mesjaszem i Synem Bożym, nie będąc nim w rzeczywistości, jest bluźniercą zasługującym na

śmierć. Obecnie dalsze pokolenia Żydów zaprzeczają, że Jezus jest Mesjaszem i Synem Bożym.

W ten sposób logicznie podpisują się pod wyrokiem wydanym przez Sanhedryn, nawet jeśli w

rzeczywistości nie wygłaszają wyroku śmierci i najczęściej nie myślą o tym

15

.

Musimy zatem wyciągnąć wniosek, że Bóg czczony przez katolików oraz

ten, któremu oddają dziś cześć wyznawcy judaizmu, nie jest jednym i tym

samym Bogiem.

Poznanie Boga: kompletne czy
częściowe?

Powróćmy w tym miejscu do dominującego obecnie przeświadczenia,

wedle którego wszystkie religie mówią nam o Bogu, jednak z różnych i

wzajemnie się uzupełniających punktów widzenia. Pytanie brzmi: czy możemy

posiadać częściowe poznanie Boga?

Św. Tomasz odpowiada negatywnie, argumentując, że częściowy błąd w

poznaniu rzeczywistości tak prostej jak Bóg nie jest w ogóle poznaniem:

Jeśli posiadają oni [poganie] pewne spekulatywne poznanie Boga, jest ono zmieszane z

wieloma błędami: niektórzy odmawiają Mu Opatrzności nad wszystkimi rzeczami, inni czynią Go

duszą świata, jeszcze inni nadal oddają cześć równocześnie wielu bóstwom. Z tego powodu

mówimy, że nie znają oni Boga.

O ile złożone rzeczywistości mogą być częściowo poznane, a częściowo nieznane, również

przeciwnie: byty proste nie są znane tak długo, jak nie są one poznane całkowicie. Stąd też,

jeśli ktoś błądzi, choćby w niewielkim zakresie, w swym poznaniu Boga, mówi się o nim, że nie

zna Go wcale

16

.

Nie wiedząc kim jest Bóg, ci, którzy Go nie znają, nie mogą oddawać Mu

czci. Twierdzenie, wedle którego wszystkie religie czczą tego samego Boga,

sprzeczne jest nawet ze zdrowym rozsądkiem, wspólnym wszystkim ludziom.

Co więcej, dla katolików twierdzenie to jest bluźnierstwem, ponieważ jest

równoznaczne z uznaniem Chrystusa za uzurpatora, a Jego nauk za kłamstwa.

Wiara katolicka

Zwracając się do katolików, musimy zmienić metodę argumentacji. Aby

nasza argumentacja była skuteczna, musi opierać się na wspólnych zasadach:

na samym rozumie, kiedy dyskutujemy z poganami, na Starym Testamencie w

dyskursach z żydami, na całej Biblii, jeśli rozmawiamy w heretykami,

schizmatykami lub katolikami

17

.

Co więc czytają katolicy w Nowym Testamencie? Całe nauczanie

Chrystusa kładzie nacisk na konieczność naśladowania Go w drodze do Ojca.

Znajomość Jezusa Chrystusa i posłuszeństwo Jego nakazom nie są opcjonalne:

mają znaczenie zasadnicze. Poniższe cytaty nie wymagają komentarza:

„Ja jestem drogą, prawdą i życiem” (J 14, 6).

„Ja jestem bramą” (J 10, 7).

„Ja jestem dobrym pasterzem” (J 10, 14).

„Ja jestem światłością świata” (J 8, 12).

„Ten, kto wierzy w Syna, nie umrze, ale ma życie wieczne” (J 3, 16).

„Jeśli nie uwierzycie, że Ja jestem, pomrzecie w grzechach waszych” (J

8, 24).

„Kto nie oddaje czci Synowi, nie oddaje czci Ojcu, który Go posłał” (J 5,

23).

„Kto nie jest ze mną, przeciwko mnie jest” (Mt 12, 30).

„Ponieważ nie dano pod niebem ludziom żadnego innego imienia, w

którym mogliby być zbawieni” (Dz 4, 12).

„Kto nie ma Syna, nie ma i Ojca. Kto wyznaje Syna, ma i Ojca” (1 J 2,

23).

Jak katolicy czytający te słowa mogą wierzyć, że wszystkie religie czczą

tego samego Boga, skoro inne religie negują jedynego Pośrednika pomiędzy

ludźmi a Bogiem, Jezusa Chrystusa? Jak bardzo stracili wiarę ci „katolicy”,

którzy nie wierzą już w słowa Chrystusa!

Obiekcje

Czy jednak nie moglibyśmy traktować fałszywych religii jako kolejnych

stadiów, pozwalających przejść stopniowo od prawd częściowych do prawdy

całkowitej?

Z pewnością każdy błąd zawiera w sobie element prawdy. Strzeżmy się

jednak tej iluzji, o której pisał o. Garriou-Lagrange OP: „W doktrynie

całościowo fałszywej prawda nie jest duszą doktryny, ale niewolnicą błędu”

18

. A

Ludwik Jugnet, wykładowca filozofii, dodaje:

Katoliccy teologowie wcale nie negują, że pewne prawdy można odnaleźć w protestantyzmie,

judaizmie czy braminizmie. Nie o to jednak chodzi; rzecz w tym, czy są one w obrębie tych

sprzecznych ze sobą doktryn wolne i – że tak powiem „u siebie”. Zauważamy, że prawdy te

grają w nich rolę jedynie fragmentaryczną i niepełną. Otoczone są oczywistymi błędami, które

wypaczają je i zniekształcają ich prawdziwe znaczenie – tym więc, co dominuje w fałszywej

doktrynie i co powoduje, że może mieć ona naprawdę katastrofalne konsekwencje, jest duch

błędu i negacji.

Na przykład judaizm i islam zawsze podkreślają jedność Boga (co jest prawdą), czynią to

jednak celowo i jednostronnie, aby zakwestionować dogmat o Trójcy Św. Luter podkreślał fakt,

że sama tylko łaska usprawiedliwia – i formuła ta jest zasadniczo prawdziwa; dla niego jednak

wykluczała ona katolicką ekonomię sakramentów etc. Podobnie Kant rozumiał, że poznanie jest

aktem, postrzegał jednak to działanie jako ślepe, twórcze i niezdolne do osiągnięcia istoty

rzeczy. Marks dostrzegał rolę faktów ekonomicznych, zbyt często ignorowanych, nadał im

jednak wymiar nadmierny i wyłączny, etc.

W tych systemach nie wszystko jest fałszywe, jednak duch błędu zatruwa całość. Prawdy

częściowe mogą być akceptowane i przyswajane jedynie pod warunkiem, że zostaną

odseparowane od błędnych doktryn (musi więc najpierw nastąpić krytyka błędu) oraz

„ochrzczone” i przedstawione we właściwej perspektywie

19

.

Czy nie byłoby jednak lepiej pozostawić niekatolików w stanie

nieprzezwyciężalnej ignorancji? To wystarczyłoby do ich zbawienia, ponieważ

taką ignorancję traktuje się jako niezawinioną. Dopiero gdyby poznali

prawdziwą religię i odrzucili ją, akt ten stanowiłby o ich winie i doprowadziłby

do ich potępienia.

Postawa taka nie miałaby jednak charakteru nadprzyrodzonego i nie

wyrażałaby szacunku dla umysłu ludzkiego, stworzonego, by poznać i ukochać

Boga. Musimy też pamiętać, że granica między ignorancją zawinioną a

niezawinioną w przypadku każdego człowieka jest tajemnicą Boga. Jak

moglibyśmy grać w ruletkę o wieczne zbawienie naszych bliźnich?

Ignorowalibyśmy wówczas usilną radę Piusa XII skierowaną do tych, którzy nie

są jeszcze widzialnymi członkami Kościoła. Przynaglał ich on, by

dążyli do wydobycia się ze stanu, w którym pewności o swym własnym zbawieniu wiecznym

mieć nie mogą. Albowiem, chociaż pewne nieświadome pragnienia i tęsknoty pociągają ich ku

Mistycznemu Ciału Odkupiciela, to jednak pozbawieni są przebogatych darów i pomocy

niebieskich, których zażywać można wyłącznie tylko w Kościele katolickim

20

.

Wnioski

Pozostawianie katolików i niekatolików w przekonaniu, że czczą tego

samego Boga, jest błędem przeciwko rozumowi oraz grzechem przeciw wierze

katolickiej. Stanowi brak miłości wobec tych, którzy zeszli z drogi prawdy –

utwierdza ich w błędach. Jest też brakiem miłości wobec katolików, ponieważ

naraża ich na niebezpieczeństwo utraty wiary.

Co więc powinniśmy czynić? – Doktryna katolicka uczy nas, że

podstawowy obowiązek miłości bliźniego nie polega na tolerowaniu fałszywych

idei, niezależnie od tego, jak szczere by były, ani na teoretycznej czy

praktycznej obojętności na błędy i wady, w jakich widzimy uwikłanych naszych

braci... Co więcej, sam Chrystus Pan, tak pełen dobroci wobec grzeszników,

którzy zbłądzili, nie wyrażał szacunku wobec ich fałszywych przekonań,

niezależnie od tego, jak bardzo szczere mogły się one wydawać. Kochał ich

wszystkich, pouczał ich jednak, aby ich nawrócić i zbawić

21

. Ω

Tłumaczył Tomasz Maszczyk.

Przypisy:

1. Jan Paweł II podczas spotkania z młodymi muzułmanami na

stadionie w Casablance, 19 sierpnia 1985.

2. R. Garrigou-Lagrange OP, De revelatione, Paris 1921, t. II, s.

437.

3. Por. „SiSiNoNo” nr 326, czerwiec 1992, s. 1–7.

4. Koran 5, 73.

5. Koran 4, 171.

6. Koran 3, 59.

7. Koran 19, 90–91.

8. Koran 4, 157.

9. R. Arnaldez, Réflexion sur le Dieu du Coran du point de vue de

la logique formelle, Versailles 1997, s. 130–131.

10.

Ibid., s. 132.

11.

Ibid.

12.

Por. „SiSiNoNo” nr 319, listopad 1991, s. 1–5.

13.

A. Memmi, Portrait d’un Juif, 1962.

14.

J. Bouflet, Edith Stein, philosophe crucifiée, Paris 1998,

s. 208.

15.

A. Santogrossi, L’Evangile prêché à Israël, Clovis 2002,

s. 48.

16.

Św. Tomasz z Akwinu, Super Joannem nr 2265.

17.

„Niektórzy z nich, jak muzułmanie i poganie, nie

zgadzają się z nami w kwestii uznawania autorytetu ksiąg Pisma

św., za pomocą których moglibyśmy ich przekonywać, gdyż

możemy dyskutować z żydami w oparciu o Stary Testament, a z

heretykami o Nowy. Ci jednak [muzułmanie i poganie] nie

przyjmują żadnych z tych argumentów” (św. Tomasz z Akwinu,

Summa contra gentiles, I, 2).

18.

R. Garrigou-Lagrange OP, De revelatione, t. II, s. 436.

19.

Za „SiSiNoNo” nr 283, czerwiec 1988, s. 8.

20.

Pius XII, enc. Mystici Corporis, 29 czerwca 1943, § 103.

21.

Św. Pius X, Notre charge apostolique, 25 sierpnia 1910.