Emocje i procesy emocjonalne

ródłem emocji i uczu jest obiektywnie istniej ca rzeczywisto . Człowiek odzwierciedlaj c

otaczaj c go rzeczywisto ustosunkowuje si do niej, cieszy si , martwi, kocha, smuci,

gniewa, cierpi.

To prze ywanie stosunku do otoczenia, jak równie do siebie samego, nazywamy emocjami

i uczuciami. Procesy emocjonalne bywaj regulatorami stosunków mi dzy człowiekiem

a otoczeniem. Dzi ki procesom orientacyjnym odzwierciedlamy otaczaj cy nas wiat,

natomiast ustosunkowuj c si do wiata nadajemy mu zabarwienie emocjonalne.

Cechy procesów emocjonalnych.

Ka dy proces emocjonalny zawiera trzy specyficzne cechy. S nimi znak emocji,

intensywno procesów emocjonalnych i tre emocji.

Znak emocji. Osoby, przedmioty i zjawiska, które przyczyniaj si zaspokojenia potrzeb

człowieka, wywołuj emocje i uczucia dodatnie. Emocje te wyst puj w sytuacjach, gdy

jednostka osi ga zamierzony cel, a tak e w sytuacjach optymalnej równowagi miedzy

organizmem a rodowiskiem. Człowiek na ogół d y do prze ywania uczu pozytywnych, ma

tendencj do zbli ania si bod ców, które wywołuj te emocje.

Emocje ujemne powstaj wtedy gdy procesy regulacyjne ulegaj zakłóceniom. Wszystko co

utrudnia lub uniemo liwia zaspokojenie potrzeb jednostki wzbudza emocje i uczucia

negatywne. Uczucia negatywne wywoływane s tak e przez sytuacje zagro enia. Nie zawsze

powoduj wtedy dezorganizacje zachowania jednostki, przeciwnie – mog ułatwia

mobilizacje organizmu i przeciwdziała zachowaniom obronnym (np.: gniew prowokuje atak,

l k, ucieczk ). Człowiek niekiedy nie potrafi zabezpieczy si przed prze ywaniem emocji

ujemnych. W ró nych okresach ycia te same przedmioty i zjawiska, a tak e zachowania

innych ludzi mog by subiektywnie odczuwane b d jako pozytywne, b d jako negatywne,

a zatem staja si przyczyn zupełnie odmiennych stanów emocjonalnych.

Intensywno prze ywania emocji wynika z okre lonego pobudzenia o rodkowego układu

nerwowego, czyli aktywacji. W zasadzie mo na mówi o kontinuum aktywacji – od

skrajnego podniecenia emocjonalnego, którego przejawami mog by napad w ciekło ci,

panika, ekstaza – do zupełnego braku podniecenia, którego przejawem mo e by stan pi czki

czy tez gł boki sen. Wysoki czy niski poziom aktywacji nie zawsze uzewn trznia si

w zachowaniu. Wzrost podniecenia mo e prowadzi do wzmo onej ruchliwo ci, mo e tak e

wywoływa stan pozornej oboj tno ci i spokoju. Postronny obserwator nie zauwa a

wewn trznego niepokoju i zwi kszonej aktywno ci ruchowej.

Tre emocji. W toku nabywania do wiadczenia indywidualnego jednostka uczy si

wiadomego odzwierciedlania prze y emocjonalnych, uczy si kojarzy okre lone sygnały

z uruchomieniem okre lonych mechanizmów regulacyjnych. Tym samym uczy si

ró nicowa emocje w aspekcie tre ciowym.

Niektóre bod ce ł cz ce si z okre lonymi potrzebami mog wywoływa okre lone stany

emocjonalne. Na przykład bod ce chemiczne zwi zane ze zmiana stopnia zawarto ci cukru

we krwi powoduj emocje głodu. Podobnie wraz z rozwojem do wiadczenia człowiek uczy

si u wiadamia sobie i odzwierciedla procesy emocjonalne wywołane specyficznie

ludzkimi potrzebami, takimi jak potrzeba miło ci, szacunku, władzy, sukcesu.

Procesy emocjonalne wpływaj w zasadniczy sposób na aktywno człowieka. Czasami

mobilizuj do działania, kiedy indziej działanie to utrudniaj . Uczeni zajmuj cy si badaniami

procesów emocjonalnych stwierdzili, e zmiany zachodz ce pod wpływem tych procesów

obejmuj cały organizm.

Podło e naurofizjologiczne procesów emocjonalnych.

Trzewiowa teoria emocji. Ju w XIX wieku zaobserwowano współwyst powanie zmian

fizjologicznych i prze y emocjonalnych. Dwaj uczeni, William James i Carl Lange, s

twórcami tak zwanej trzewiowej teorii emocji. S dzili oni, e zmiany fizjologiczne s

pierwotne w stosunku do prze y emocjonalnych. Emocje powstaj , ich zdaniem nie pod

wpływem zmian fizjologicznych wywołanych przez te bod ce. James i Lange sformułowali

pozornie paradoksalne twierdzenie „ nie dlatego płaczemy, e jeste my smutni, lecz jeste my

smutni bo płaczemy”. Jako pierwotne wyst puj zmiany w narz dach, jako wtórne to

u wiadomieni ich sobie i prze ycie emocji.

Teoria Jamesa i Langego wyrosła na gruncie psychologii introspekcyjnej. Dla jej twórców

u wiadomienie sobie zmian organicznych równało si prze ywaniu emocji. Teoria ta został

skrytykowana przez W. B. Cannona, który słusznie zauwa ył, e te same zmiany organiczne

wyst puj przy prze ywaniu ró nych tre ciowo emocji, a tak e, e zmiany wywołane

eksperymentalnie nie prowadza do prze ywania stanów emocjonalnych.

Wzgórzowa teoria emocji. Cannon zwrócił uwag na doniosł role poni szych Pieter mózgu

dla powstawania reakcji emocjonalnych. Wspólnie z Ph. Bardem opracował wzgórzow

teorie uczu , w której najwa niejsz rol w powstawaniu procesów emocjonalnych

przypisano o rodkom podkorowym, mieszcz cym si w pniu mózgu, zwłaszcza we wzgórzu.

Pobudzenie wywołane w receptorze przez bodziec przenosi si do wzgórza, gdzie nabiera

ładunku emocjonalnego. Jest to mo liwe dlatego, e we wzgórzu mieszcz si wzory

specyficzne pobudzenia, jego aktywno jest hamowana przez kor . W momencie, gdy

pobudzenie nabiera ładunku emocjonalnego, informacja zostaj przeniesiona do kory, która

przestaje wywiera hamuj cy wpływ na wzgórze. Wtedy od wzgórza biegn pobudzenia

dwoma drogami- jedna do narz dów wykonawczych (naczynia, mi nie), druga do

odpowiednich o rodków w korze mózgowej.

Dla pełnego prze ycia emocjonalnego konieczne s zmiany w korze i zmiany naczyniowo-

mi niowe. Aktywizuj c rol w wyst pieniu procesu emocjonalnego spełnia wzgórze.

Bardzo wiele elementów teorii Cannona-Barda zostało potwierdzonych przez współczesne

badania neurofizjologiczne.

Pogl dy współczesne. Współcze nie uwa a si , e ró nym tre ciowo emocjom odpowiadaj

ró ne obszary reguluj ce zachowania emocjonalne. Regulacja ta dokonuje si przez o rodki

uło one hierarchicznie w ró nych pi trach mózgu. Dla wyst pienia procesu emocjonalnego

konieczne jest pobudzenie wszystkich pi ter.

Koncepcja Konorskiego. Zdaniem Jerzego Konorskiego emocje ró ne po d wzgl dem tre ci

powstaj w odr bnych strukturach uformowanych hierarchicznie, posiadaj cych cz

pobudzaj c , odpowiedzialna za uruchomienie danej reakcji, i antagonistyczn cz

hamuj c , odpowiedzialna za zniesienie lub przytłumienie danej reakcji. Stwierdzono tak e,

e znak emocji zale y od pobudzenia odr bnych organizacji mózgowych. W układzie

limbicznym i podwzgórzu istniej obszary, których dra nienie jest ródłem odczu

pozytywnych i inne, których dra nienie wywołuje emocje negatywne. Intensywno emocji

zale y równie od stopnia aktywacji układu siatkowatego. Jest on jakby regulatorem dopływu

energii. Wielko tej energii zale y od stopnia pobudzenia układu siatkowatego.

Rola kory mózgowej w powstawaniu emocji jest – zdaniem współczesnych badaczy – bardzo

zło ona. Kora odgrywa rol mechanizmu ułatwiaj cego powstanie reakcji emocjonalnej, jest

mechanizmem warunkuj cym precyzje i dobra organizacje reakcji oraz magazynem

wyuczonych sposobów zachowania, które aktualizuj si w odpowiedzi na działanie bod ców

emocjonalnych. Człowiek jako jedyny przedstawiciel istoto ywych, prze ywa specyficzne

rodzaje emocji, których ródłem jest kora mózgowa.

Emocje pierwotne i emocje po rednie

Procesy emocjonalne zwierz t i człowieka przebiegaj na podobnym podło u biologicznym.

Wspólny jest ich mechanizm neurofizjologiczny.

Emocje u zwierz t. Istniej jednak mi dzy nimi zasadnicze ró nice. Emocje zwierz t

powstaj pod wpływem bod ców bezpo rednich, wi

si z zaspokojeniem potrzeb

biologicznych, takich jak potrzeba pokarmowa, wody, tlenu, snu, seksualna i inne. Emocje

zwierz t istniej tak długo, jak długo w polu zachowania istnieje przedmiot lub sytuacja,

która je pobudziła. Zaspokojenie potrzeby staje si ródłem emocji pozytywnej, niemo no

zaspokojenia wywołuje negatywna emocje.

Emocje pierwotne. Emocje zwierz t nazywamy emocjami pierwotnymi. Charakterystyczn

ich cecha jest to, e zwierze nie u wiadamia sobie swoich emocji i ich zwi zku z prze yt

sytuacja. Emocje pierwotne s aktywizowane głównie przez o rodki podkorowe. O rodki te

z kolei aktywizuj kor i przenosz pobudzenie do narz dów wykonawczych. Z do wiadcze

Barda wynika, e zwierz ta laboratoryjne pozbawione kory mózgowej charakteryzuj si

wyra nym spadkiem wra liwo ci na bod ce emocjonalne. Trzeba, na przykład, u y bardzo

silnych bod ców bólowych aby uzyska stan słabego nie zadowolenia. Je li jednak usunie si

zwierz ciu odpowiednie o rodki podkorowe, nast puje wzmo enie reakcji emocjonalnej, jest

ona jednak mało precyzyjna.

Emocje u ludzi. Ró nica mi dzy emocjami zwierz t i ludzi wi e si z wzrastaj c

u człowieka rol kory mózgowej w procesach regulacyjnych. Wskutek wykształcenia si kory

mózgowej mo liwe było powstanie specyficznej dla człowieka wiadomo ci. Dzi ki

wiadomo ci, emocje człowieka maj charakter społeczny, cechuje je poznawcza tre oraz

intencjonalno . Człowiek reaguje nie tylko na zjawiska i przedmioty, ale tak e na my l

o nich. Rozumie on stosunek mi dzy sytuacja wywołuj ca emocje a prze yciem

emocjonalnym.

Emocje po rednie – uczucia. Te specyficzne ludzkie emocje nazywamy emocjami

po rednimi b d uczuciami.

Uczucia aktywizowane s na ogół przez kor mózgow . Jest to mo liwe w zwi zku

z posiadaniem przez ka dego człowieka do wiadczenia indywidualnego. Fizjologicznym

podło em odr bnego dla ka dej jednostki do wiadczenia s odpowiednie poł czenia w korze

mózgowej. Pod wpływem bod ca, a na podstawie posiadanego do wiadczenia, zostaje

dokonana w korze mózgowej ocena bod ca jako pozytywnego lub negatywnego. Stanowi ona

pierwsze ogniwo procesu uczuciowego. W zale no ci od oceny bod ca, pobudzenie zostaje

przekazane do odpowiednich o rodków podkorowych i wywołuje w nich stan aktywno ci,

przekazany nast pnie do narz dów wykonawczych.

W takim uj ciu uczucia stanowi jakby wy sze pi tro procesów emocjonalnych. Prze ywanie

ich wła ciwie jest tylko człowiekowi, poniewa reakcje uczuciowe powstaj w oparciu

o bod ce o zabarwieniu społecznym i wi

si z wcze niejszym do wiadczeniem jednostki.

Małe dziecko dysponuj ce ubogim do wiadczeniem społecznym, nie umiej ce jeszcze

mówi , doznaje emocji pierwotnych. W toku nabywania do wiadczenia indywidualnego,

umiej tno ci obserwowania i nazywania prze y własnych i prze y innych ludzi, jednostka

uczy si u wiadamia sobie własne procesy emocjonalne. Nie tylko cierpi, smuci si czy

kocha, ale wie o tym. Potrafi uj swe prze ycia w kategoriach słownych i wł czy je

w system informacji o sobie.

Panowanie nad emocjami. Potrafi tak e panowa nad swymi emocjami i nie powodowa si

nimi w toku działania. O dojrzało ci jednostki wiadczy bogactwo jej ycia uczuciowego, ale

tak e umiej tno panowania nad emocjami. Dotyczy to zarówno sytuacji dnia codziennego,

na przykład potrafimy obiektywnie oceni prace kole anki, mimo i ta osoba nie jest dla nas

sympatyczna, a tak e zachowa w sytuacjach trudnych.

Matka lub opiekunka zaskoczona przez burz mimo leku przed ni nie okazuje wobec dzieci

b d cych z ni swego przera enia. Przeciwnie, wykonuje szereg czynno ci, które zmierzaj

do jak najlepszego zabezpieczenia dzieci i siebie przed skutkami nawałnicy.

Uczucia ludzi dorosłych, w przeciwie stwie do uczu dziecka, odznaczaj si du trwało ci

i s wyrazem ich ogólnego i wiadomego stosunku do otaczaj cego wiata.

Ograniczenia w u wiadamianiu procesów emocjonalnych. U wiadamianie sobie własnych

procesów emocjonalnych ma jednak pewne ograniczenia. Nawet dorosły, dojrzały człowiek

nie u wiadamia sobie niekiedy własnych stanów emocjonalnych. Nie potrafi niekiedy

poł czy dozna emocjonalnych z bod cami, które je wywołały. Na zjawisko to zwracaj

uwag Z. Freud i jego kontynuatorzy. Uwa aj oni, e człowiek nie u wiadamia sobie tych

stanów emocjonalnych, których doznawał we wczesnym dzieci stwie, a wi c w okresie gdy

jego wiadomo nie była dostatecznie rozwini ta. Prze ycia te tkwi w pod wiadomo ci

jednostki i wpływaj na jej zachowanie.

Inni psychologowie uwa aj , e nie u wiadamiane s te prze ycia emocjonalne, których

przezywanie ł czy si z ró nego rodzaju karami.

Zniekształcenia orientacji w zjawiskach emocjonalnych mog zdaniem Janusza

Reykowskiego przybiera nast puj ce formy:

a)

człowiek nie zdaje sobie sprawy z wyst pienia emocji (np.: nie zauwa a swego niepokoju,

zaanga owania emocjonalnego)

b)

człowiek dokonuje fałszywej kategoryzacji emocji (np.: okre la sw uraz jako moralne

oburzenie lub obaw przed niepowodzeniem, jako brak zainteresowania)

c)

człowiek nieprawidłowo okre la ródła emocji (np.: upatruje przyczyny swego gniewu na

kogo w jego niemoralnym zachowaniu, gdy w rzeczywisto ci gniew wywołany jest

brakiem szacunku lub lekcewa eniem)

d)

człowiek mo e nieprawidłowo okre la zwi zek mi dzy emocj a post powaniem (np.:

uwa a, e karze dziecko dla jego dobra, gdy w rzeczywisto ci czyni tak dla okazania

własnej przewagi)

ródła procesów emocjonalnych

Warunkowanie emocji. Czynniki wpływaj ce na zakłócenie albo te na przywrócenie

zakłóconej homeostazy nabieraj znaczenia emocjonalnego. Dla małego dziecka

niezaspokojenie potrzeb biologicznych wywołuje stany organiczne, które z kolei s ródłem

procesów emocjonalnych. Wszystko to, co zakłóca zachowanie staje si ródłem emocji

negatywnych, natomiast to co przywraca równowag i zapewnia optymalne warunki jest

ródłem emocji pozytywnych. Szczególnie silne emocje wywoływane s przez bod ce

bólowe. Niezale nie od jako ci bod ców zmiany w ich nasileniu mog by ródłem procesów

emocjonalnych.

Je li wyst powaniu emocji pozytywnych czy te negatywnych towarzysz jakie bod ce

oboj tne to po jakim czasie, zgodnie z zasada warunkowania same one nabieraj charakteru

bod ców emocjonalnych. Je li na przykład dziecko skojarzy widok piel gniarki w białym

fartuchu z bolesnym zastrzykiem, b dzie ono w chwili pojawiania si osób ubranych na biało

reagowa ró nego rodzaju emocjami l kowymi. Stwierdzono, e reakcje emocjonalne

powstałe we wczesnych stadiach ontogenezy charakteryzuj si du trwało ci .

Ocena słowna. ródłem prze y emocjonalnych mog tak e sta si słowa. Słowa s jakby

no nikiem emocji. Na przykład człowiek chwalony stawiany innym za wzór doznaje

pozytywnych prze y emocjonalnych i odwrotnie, nagana słowna, krytyczna ocena

zachowania – mog stawa si ródłem prze y przykrych.

Rekcje emocjonalne mog by tak e wywoływane przez bod ce, które drog warunkowania

nie nabrały zdolno ci do wywoływania emocji.

Ekspresja procesów emocjonalnych

Nieodł cznym składnikiem procesów emocjonalnych s ró nego rodzaju ruchy wyrazowe.

Ekspresja emocjonalna pojawia si w ruchach wyrazowych twarzy, tj. w mimice, ruchach

wyrazowych całego ciała, a tak e w zmianach sposobów zachowania. Wszystkie wymienione

rodzaje ekspresji emocjonalnej uzale nione s od norm zachowania obowi zuj cych w danej

kulturze. Zachowa tych człowiek uczy si w miar dorastania, Dlatego te zewn trzne

przejawy uczu s znacznie bardziej widoczne u małego dziecka ni u dorosłego człowieka.

Na ekspresje emocjonalna wpływa równie przynale no do okre lonego kr gu

kulturowego. Mieszka cy krajów południowych w sposób wyrazisty okazuj swoje prze ycia

emocjonalne. Przeciwnie mieszka cy krajów wschodu nie uzewn trzniaj swych prze y

emocjonalnych.

Ekspresja mimiczna. Pod wpływem emocji wyst puj charakterystyczne zmiany w wyrazie

twarzy. Uczuciu rado ci towarzyszy u miech. W smutku głowa zwisa, na czole tworz si

zmarszczki poziome, powieki kryj oczy. W gniewie tworz si pionowe na czole, brwi

skierowane s uko nie w gór , oczy błyszcza, usta tworz w ska zaci ni t linie. Uczuciu

strachu towarzyszy znieruchomienie twarzy, jakby zaokr glenie oczu i rozchylenie ust.

Prze ywaniu stanów emocjonalnych towarzysza tak e ruchy wyrazowe całego ciała, czyli

ruchy pantomimiczne. Gesty czy postawa ciała mog wiele powiedzie o prze ywanych

stanach emocjonalnych. Podobnie wokalizacja podczas pobudzenia emocjonalnego ulega

zmianom. Nat enie głosu mo e wzrasta lub malec. Przez prze ywanie silnego wzruszenia

głos dr y.

Zewn trzne przejawy reakcji emocjonalnych uzale nione s od czynników wrodzonych oraz

od norm obowi zuj cych w danej kulturze.

Wpływ prze y emocjonalnych na procesy poznawcze.

Emocje a percepcja wiata. Na ogół procesy emocjonalne wpływaj na przebieg procesów

poznawczych, nadaj c im swoiste zabarwienie. Gdy doznajemy prze y o charakterze

pozytywnym, otaczaj cy nas wiat spostrzegamy tak e w kategoriach pozytywnych.

Wszystko co nas otacza, wydaje si nam pi kne i dobre. Odwrotnie gdy jeste my smutni lub

nieszcz liwi, cały wiat mo e nam si wydawa ponury i wrogi.

Prze ywanie silnych emocji tak pozytywnych jak negatywnych, mo e wpływa na zw enie

pola spostrzegania. Pochłoni ty wielk rado ci czy te cierpieniem człowiek mo e nie

zauwa y p dz cego samochodu. Dziecko l kaj ce si samotno ci, zostawione samo w domu,

mo e w przedmiotach zwykłych i znanych widzie czekaj cych złodziei czy tez gro ne

zjawy.

Emocje a uczenie si . Prze ywanie dodatnich stanów emocjonalnych wpływa pozytywnie na

efekty uczenia si . Stwierdzono, e jednostka uczy si znacznie szybciej, gdy jest nagradzana

za dobry wynik, a z otrzymana nagrod ł cz si pozytywne stany emocjonalne. Odwrotnie

l k przed kar mo e wpływa dezorganizuj co na przebieg uczenia si . Im kara jest bardziej

przykra, a wi c wywołuje silniejsze emocje negatywne tym wi kszy staje si jej

dezorganizuj cy wpływ na proces i efekty uczenia si .

Wpływ emocji na sprawno działania

Dezorganizacja działania. Do dzi nie mo na sformułowa jednoznacznego twierdzenia na

temat wpływu emocji na sprawno działania. W zasadzie emocje o bardzo silnym nat eniu

dezorganizuj działanie. Ten dezorganizuj cy wpływ nie jest uzale niony od znaku emocji.

Bardzo intensywne radosne prze ycie utrudnia działanie podobnie jak rozpacz.

Mobilizacja. W wielu sytuacjach prze ycia emocjonalne wpływaj dodatnio na przebieg

działania, zdarza si jednak, e równie pora ka, która nast piła bezpo rednio po sukcesie

mobilizuje aktywno , wpływa na polepszenie wyniku. L k o rednim nat eniu działa

mobilizuj co.

Tre emocji tak e wpływa na efektywno działania. Na przykład uczucie gniewu działa

mobilizuj co, za smutek czy przygn bienie ł cz si ze spadkiem aktywno ci, a nawet

całkowicie biernym zachowaniem.

Procesy emocjonalne oddziałuj an kierunek działania. Na ogół d ymy do tych przedmiotów

i zjawisk, które s ródłem emocji dodatnich, unikamy za tych, które s ródłem prze y

przykrych.

Rodzaje procesów emocjonalnych

Biegunowo uczu . Rodzaje procesów emocjonalnych wynikaj z ich tre ci, znaku oraz

poziomu aktywacji. Uczucia maja charakter biegunowy. Na jednym biegunie znajduj si te

emocje i uczucia, które okre lamy jako dodatnie, a na drugim te, które okre lamy jako

ujemne. Zjawisko to nazywamy biegunowo ci uczu .

Propulsja i repulsja. Zarówno zwierze jak i człowiek ucieka od bod ców wywołuj cych lek.

Zaj c ucieka spłoszony przez naganiacza, człowiek ucieka z miejsca gdzie wybuchł po ar.

Podobnie zwierze i człowiek d

w kierunku bod ców przyjemnych. Głodne zwierze kieruje

si do miejsc, gdzie znajduje pokarm. Człowiek d y do cz stych, przynosz cych mu

zadowolenie kontaktów z przyjaciółmi. Emocje dodatnie cechuje zatem propulsywno ,

zbli anie si do ródła, które je wywołało, ujemne za – repusywno : oddalanie si od

bod ców ocenianych negatywnie.

Wpływ uczuc wyzszych na zachowanie. Reakcje takie nie s reguł nawet w wiecie

zwierz t, na przykład zwierze nie zawsze ucieka od niebezpiecze stwa, cz sto walczy

o ycie. Człowiek yj c w ród ludzi i kieruj c si ustalonymi przez społecze stwo normami

zachowa cz sto w imi wy szych racji rezygnuje z d enia w kierunku bod ców

o zabarwieniu pozytywnym. Podobnie zdolny jest – dla dobra innych ludzi – d y

w kierunku bod ców wywołuj cych emocje negatywne. Wiele czynów bohaterskich,

dokonywanych tak w czasie wojny jak i w czasie pokoju, wi e si z d eniem do

wytyczonego celu, mimo i osi gni cie go oznacza przezwyci enie leku przed zagro eniem.

Uczucia steniczne i asteniczne. Podniecenie emocjonalne, b d ce wyrazem podwy szenia

poziomu aktywacji, mo e prowadzi do wzmo onych, intensywnych reakcji zewn trznych,

ale równie do wzrostu aktywno ci wewn trznej. Zjawisko to pozwala na dokonanie podziału

procesów emocjonalnych na dwie przeciwstawne grupy: na uczucia czynne czyli steniczne

i bierne, czyli asteniczne. Nie wszystkie uczucia steniczne s uczuciami przyjemnymi,

podobnie nie wszystkie uczucia asteniczne maja zabarwienie ujemne. Silny gniew,

mobilizuj cy do działania zaliczymy do uczu czynnych. Zadowolenie z wykonanej pracy do

uczu biernych.

To czy uczucia okre lamy jako steniczne , czy jako asteniczne, zale y od rodzaju uczucia

i charakteru wywołuj cych je podniet. Lek przed trudnym egzaminem na ogół powoduje

wzrost podniecenia i aktywno skierowan na cel, to znaczy na opanowanie wiadomo ci

potrzebnych do zdania egzaminu. Smutek zwi zany z prze yciem zawodu uczuciowego

prowadzi do spadku sił, zmniejszenia aktywno ci, niech ci do jakiegokolwiek działania.

Opisany powy ej lek jest uczuciem stenicznym, smutek – astenicznym.

Czasem to samo uczucie bywa bierne lub czynne. L k przed egzaminem mo e, jak wiemy

powodowa aktywno skierowana na cel, mo e jednak parali owa działanie, przyczynia

si do wzrostu niepokoju, a jednocze nie sprzyja powstawaniu przykrych wyobra e

zwi zanych z sytuacj egzaminacyjn .

Terminów steniczny i asteniczny u ywa si w psychologii tak e dla okre lenia wła ciwych

dla danej jednostki czynnych lub biernych sposobów reagowania pod wpływem pobudzenia

emocjonalnego.

Siła i trwało . Mo na tak e dokona podziału uczu ze wzgl du na ich sił i trwało .

Wyró niaj si one swoistym przebiegiem i wpływem na inne procesy psychiczne. Im

silniejszy jest dla człowieka bodziec wywołuj cy stan emocjonalny, tym wy szy poziom

aktywacji o rodkowego układu nerwowego. Przez sił procesu emocjonalnego b dziemy

rozumie nasilenie tendencji do wykonania reakcji odpowiadaj cej danej emocji. Tendencji

takiej mo na przypisa tym wi ksz sił , im wi ksze przeszkody musz pojawi si , aby

powstrzyma wyst pienie reakcji emocjonalnej.

Przeszkody wewn trzne to zasady i normy wewn trzne jednostki, przeszkody zewn trzne to

ró nego rodzaju kary, które mog spotka jednostk w zwi zku z jej zachowaniem.

Stwierdzono, e procesy emocjonalne o redniej sile oddziałuj na przebieg działa

najbardziej korzystnie. Emocje i uczucia o wielkiej sile cz sto wpływaj na zachowanie

dezorganizuj ce. Mog wywoływa stany niepokoju, chaos my li, zw enie pola

wiadomo ci i niemo no ci skutecznego działania.

Charakterystyka procesów emocjonalnych według kryterium ich siły i trwało ci:

a)

Nastroje – s to stany emocjonalne nie skierowane na jaki okre lony przedmiot.

Wywołane s przez ró ne wydarzenia, które maja dla człowieka znaczenie dodatnie albo

ujemne. ródłem ich mo e by tak e samopoczucie fizyczne. Czasem człowiek nie zdaje

sobie sprawy z rzeczywistych przyczyn swego nastroju. Niemniej jednak nastroje nadaj

wszystkim innym prze yciom człowieka okre lone zabarwienia. Nastrój jest prze yciem

niezbyt silnym, a jednocze nie długotrwałym. Gdy jeste my w radosnym nastroju,

wszystko co nas otacza, wydaje si nam przyjemne i pi kne. Nawet w deszczowy dzie

nie narzekamy na pogod , a przeciwnie – w smutnym nastroju nie dostrzegamy pi kna

krajobrazu i pi knej pogody.

b)

Afekty s to procesy emocjonalne silne, a jednocze nie krótkotrwałe. Charakterystycznym

objawem dal osób znajduj cych si w stanie afektu jest utrata panowania nad sob . Afekty

na ogół wyra aj si w czynach gwałtownych. Przykładem afektu mo e by wybuch

gniewu. Człowiek działa wtedy jakby w za lepieniu. Nie słyszy adnych wyja nie ani

napomnie . Niekiedy u ywa w gniewie wulgarnych słów, a nawet posuwa si do

przemocy fizycznej. Gdy ochłonie cz sto nie mo e uwierzy , e mógł si w podobny

sposób zachowa .

c)

Nami tno s to uczucia długotrwałe i bardzo silne. Niekiedy wywieraj one istotny

wpływ na całokształt zachowania si człowieka, prowadz do podporz dkowania im całej

aktywno ci. Bardzo wysoki poziom aktywacji o rodkowego układu nerwowego powoduje

pogorszenie adekwatnej oceny sytuacji. Nami tno mo e prowadzi do zaw enia pola

wiadomo ci, a zatem do zachowa przynosz cych szkod jednostce i jej otoczeniu.

Trwało c emocji i uczu . Okre lenie stopnia trwało ci procesów emocjonalnych wydaje si

wa ne ze wzgl du an ich rol w regulacji zachowania. Emocje i uczucia mog by

krótkotrwałe, dotycz wtedy jakiej okre lonej sytuacji. Gdy sytuacja ta zmienia si – słabn

lub zanikaj .

W zatłoczonym i dusznym autobusie człowiek mo e by zły i niezadowolony, a gdy z niego

wysi dzie i odetchnie wie ym powietrzem – zło mija.

Prze ywanie uczu silnych i długotrwałych ł czy si z trwałym stosunkiem do przedmiotów,

zjawisk i ludzi. Stosunek ten uwarunkowany jest nabytym do wiadczeniem. Im człowiek jest

dojrzalszy, tym trwalsze s jego uczucia.

Klasyfikacja uczu człowieka.

Kierunki rozwoju uczu . Małe dziecko prze ywa emocje rado ci, smutku, gniewu, l ku,

zadowolenia. Emocje te wywołane s przez proste bod ce, takie jak zachwianie równowagi,

hałas, łagodne kołysanie, głód. W miar nabywania do wiadczenia rozszerz si zakres

bod ców wywołuj cych doznania emocjonalne. Dziecko na laduj c reakcje dorosłych, uczy

si warto ciowania otaczaj cego go wiata i prze ywania stosunku do ludzi, rzeczy, zjawisk

w sposób zbli ony do tego, jak prze ywa ten stosunek jego otoczenie. W miar dojrzewania

człowiek u wiadamia sobie swoje uczucia. Zaczyna rozumowo ujmowa stosunek do

otaczaj cego go wiata, a jego prze ycia emocjonalne staj si zró nicowane.

Uczucia wyzsze. W ród uczu wy szych, charakterystycznych tylko dla człowieka

wyodr bniamy uczucia społeczno-moralne, poznawcze, praksyczne, estetyczne. Człowiek

ustosunkowuj c si do jakiej sytuacji prze ywa na ogół ró nego rodzaju uczucia. Ten sam

przedmiot mo e wywoływa uczucia zarówno poznawcze jak i estetyczne. Obcuj c z innymi

lud mi doznajemy uczu społecznych, a tak e poznawczych. Ta zdolno prze ywania

ró norodnych uczu w stosunku do osoby, przedmiotu czy zjawiska wiadczy o bogactwie

i zło ono ci procesów emocjonalnych człowieka.

Uczucia społeczno-moralne. Uczucia społeczno moralne s wyrazem prze ywania stosunku

do innych ludzi oraz do norm moralnych obowi zuj cych w danym społecze stwie. Uczucia

te przenikaj całe ycie osobiste jednostki. ródłem ich s kontakty mi dzyludzkie, a tak e

ideały do których ludzie d

, oraz ich współdziałanie w toku pracy, nauki i wykonywania

innych czynno ci. To co sprzyja potrzebom społecze stwa, prze ywane jest jako moralnie

słuszne. To co potrzebom społecze stwa szkodzi, prze ywane jest jako niemoralne. Ludzie s

cz sto zdolni do walki o zasady moralne kosztem własnego bezpiecze stwa.

Podstawa pozytywnych uczu społecznych jest uczucie braterstwa w stosunku do innych

ludzi. Uczucie to rodzi si z zrozumienia i przyj cia jako własnych stwierdze o równo ci

wszystkich ludzi i poszanowaniu godno ci ludzkiej. Uczucie braterstwa zakłada yczliwo

wobec bli nich pewna wyrozumiało w stosunku do wad drugiego człowieka, co umo liwia

nawi zanie z innymi lud mi bliskich kontaktów emocjonalnych, takich jak przyja lub

miło .

Uczucia poznawcze. Uczucia poznawcze powstaj w toku czynno ci poznawczych człowieka

i zwi zane s z zaspokojeniem dzy wiedzy, z ciekawo ci badawcza, z zadowoleniem

z odniesionego sukcesu, którym jest zarówno rozwi zanie zadania matematycznego przez

ucznia, jak te doskonalenie odkrycia naukowego przez badacza. Uczucia poznawcze nie s

zawsze prze yciami o zabarwieniu pozytywnym. Aktywno ci poznawczej towarzysz tak e

w tpliwo ci i pora ki, wywołuj ce takie uczucia, jak zniech cenie czy rozczarowanie.

Uczucia praksyczne. Uczucia praksyczne ł cz si z wykonywaniem przez człowieka

ró norodnych czynno ci i w du ej mierze wi

si z wykonywan przez człowieka prac

zawodowa. Uczucia praksyczne wywołuj tak tre czynno ci jak te umiej tno dobrej

organizacji działania. Je li tre czynno ci jest interesuj ca a człowiek potrafi zorganizowa

tak sw działalno , e z powodzeniem wykonuje powierzone mu zadania – doznaje uczu

praksycznych pozytywnych. W sytuacji przeciwnej, to znaczy, gdy tre czynno ci wydaje si

mało interesuj ca lub tez człowiek nie potrafi prawidłowo zorganizowa swego działania –

wyst puj uczucia praksyczne o charakterze negatywnym.

Uczucia estetyczne s to uczucia odzwierciedlaj ce stosunek do przedmiotów, sytuacji

i procesów, których podstawow cecha i warto ci jest pi kno. Uczucia te towarzysz

procesowi twórczemu, a tak e obcowaniu z dziełami sztuki.

Uczucia estetyczne. Uczucia

estetyczne mo e wywoła pi kno architektury, uroda człowieka, a tak e wiele przedmiotów

codziennego u ytku, które nagle i nieoczekiwanie objawiaj nam sw urod .

Rola uczu w yciu człowieka

Uczucia wywieraj wpływ na zachowanie si człowieka. Jak wiemy, uczucia mobilizuj

niekiedy do działania i ukierunkowuj jego przebieg. W innych wypadkach prze ycia

emocjonalne mog dezorganizowa zachowanie si człowieka.

Racjonalizacja uczu . Ka dy z nas powinien u wiadamia sobie własne procesy

emocjonalne i zna bod ce, które je wywołuj . Znajomo własnych uczu oraz uczu innych

ludzi pozwala an wiadome kierowanie swym zachowaniem. Nie powinni my dopuszcza do

tego, aby naszym zachowaniem kierowały wył cznie procesy emocjonalne. Niekiedy musimy

podporz dkowa swoje uczucia racjom rozumowym. Jest to konieczne zwłaszcza w tych

sytuacjach, gdy człowiek am wiadomo zagro enia wielkich warto ci – utraty uczucia

bliskiej osoby, zagro enie ycia itp. Stosunek emocjonalny do składników rodowiska musi

by oparty na podstawie rozumowej. Znaczy to, e niezale nie od reakcji emocjonalnej,

wyst puj cej w danej sytuacji, stosunek człowieka do niej powinien by oparty na jej

rozumieniu oraz na rozumieniu roli, jak odgrywa ona w yciu jednostki.

Dojrzało c emocjonalna. Uczucia podobnie jak i inne procesy psychiczne rozwijaj si

w trakcie ycia człowieka. Rozwój uczu stopniowo doprowadza do osi gni cia dojrzało ci

emocjonalnej. Dojrzało ta nie rozwija si samorzutnie. Osi gamy jaw toku rozwi zywania

zada społecznych, w kontaktach z innymi lud mi i pod wpływem rodowiska, stawiaj cego

przed nami okre lone wzorce i normy zachowania. Dojrzało emocjonalna to umiej tno

wiadomego kierowania swym zachowaniem emocjonalnym i uczuciowego przystosowania

si do rodowiska społecznego.

Człowiek dojrzały emocjonalnie zna swoj warto , ale nie przecenia jej. Jest zdolny do

darzenia innych ludzi uczuciami miło ci i przyja ni, potrafi działa dla dobra innych, potrafi

tak e znosi pora ki i mimo nich podejmowa dalsze, konstruktywne działania.

Kontrola mo liwo ci modyfikacji procesów emocjonalnych

Zakłóceni kontroli. Potocznie uwa a si , e pobudzenie emocjonalne wpływa na ywo

i efektywno reakcji. Pobudzenie to miałoby ukierunkowa zachowanie. Emocje spełniałyby

funkcje motywuj ce działanie jednostki. Twierdzenie powy sze tylko cz ciowo jest słuszne,

jako e doznaj c silnych emocji człowiek nie kontroluje swych zachowa . Człowiek jako

istota ewolucyjnie najwy ej rozwini ta jest zarazem istot najbardziej emocjonaln ,

najbardziej zatem podatna na dostrzeganie rozbie no ci mi dzy spostrzeganiem

a oczekiwaniem, co z kolei mo e wywoływa zaburzenia emocjonalne.

Kontrola emocji przez człowieka dorosłego. Mimo i dorosły przezywa stosunek do wiata

znacznie bardziej emocjonalnie, w znacznie mniejszym stopniu ni dziecko uzewn trznia on

swoje emocje. Dorosły człowiek ma mo no kontrolowania swych zachowa emocjonalnych

i uzewn trzniania ich w sposób społecznie akceptowany. Współczesna cywilizacja

doprowadziła do tego,, e wiat, w którym yjemy jest wiatem wzgl dnie bezpiecznym.

Człowiek nie musi ka dego dnia walczy o ycie, nie grozi mu mier głodowa, jest

zabezpieczony przed upałem i mrozem. Orientacja w otoczeniu pozwala na adekwatne

odbieranie bod ców ze wiata zewn trznego. Przystosowanie polega zatem tak e na

wła ciwej ocenie rodowiska i kontroli własnych emocji. Ten sam dobrze przystosowany

człowiek, znajduj cy si w sytuacji zagro enia traci panowanie nad sob . Prze ywanie kl sk

ywiołowych i katastrof jest tego najlepszym dowodem.

Kształtowanie uczu . W toku nabywania do wiadczenia indywidualnego człowiek jest

w stanie modyfikowa swe nastawienie emocjonalne. To co znane przestaje by gro ne.

Mo emy warto ciowa niektóre elementy w taki sposób, w jaki ukazuj to nam ludzie,

których cenimy i szanujemy – rodzice, nauczyciele. Rozwijamy, na przykład pod ich

wpływem uczucia przyja ni w stosunku do innych ludzi, gdy do pewnego okresu ycia

uwa ali my ludzi za oboj tnie a nawet wrogo do nas nastawionych. Mo na wiadomie

oddziaływa na ustosunkowanie emocjonalne wychowanków do otoczenia. Niekiedy chodzi

o wykształcenie postaw altruistycznych, kiedy indziej o rozwini cie uczu poznawczych czy

estetycznych.

Modyfikacja procesów emocjonalnych jest bardzo trudna w stosunku do tych ludzi, którzy

prze ywaj ró nego rodzaju zaburzenia emocjonalne. Tylko długotrwałe oddziaływanie

terapeutyczne mo e spowodowa zmniejszenie poczucia wrogo ci w stosunku do ludzi czy

tez wzrost poczucia warto ci i odzyskania wiary w mo liwo sukcesu.