Monter_kadl_okret_721[02]_O1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Parametry wykonania i ich oznaczanie w dokumentacji

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Rodzaje rysunków technicznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Rodzaje i sporządzanie rysunków okrętowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Kontynuujesz naukę zawodu w systemie modułowym, w którym treści nauczania są

podzielone na jednostki modułowe. Jednostka modułowa „Posługiwanie się dokumentacją
techniczną”, do której otrzymałeś poradnik jest trzecią z kolei jednostką w module
„Techniczne podstawy zawodu”.

Zadaniem tego modułu, a także poradnika jest pomóc Ci zdobyć wiedzę

ogólnotechniczną.  Jest  nią  także  wiedza  dotycząca  sporządzania  dokumentacji  technicznej.
Polega  ona  na  sprawnym  posługiwaniu  się  dokumentacją  techniczną  stosowaną  w  budowie
okrętów, orientowaniu  się  w  rodzajach dokumentacji,  którą  przyjdzie  Ci  stosować.  Będziesz
umieć odczytywać z niej stosowne informacje. .

Poradnik dla ucznia zawiera materiał nauczania i ćwiczenia wraz ze wskazówkami,

potrzebnymi  do  zaliczenia  jednostki  modułowej.  Poradnik  nie  zastępuje  podręcznika,  zatem
nie  zawiera  wszystkich  informacji  i  przykładów.  Wskazuje  jedynie,  które  zagadnienia  są
ważne  i  gdzie  znajduje  się  ich  pełniejsza prezentacja. Do  zdobywania wiedzy  należy  oprócz
podręcznika  wykorzystać  także  normy,  zwłaszcza  Polskie  Normy  oraz  oryginalną
dokumentację.

Przed rozpoczęciem nauki zapoznaj się z celami tej jednostki. Dowiesz się na tej

podstawie, co będziesz umieć po jej zakończeniu.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń sprawdź, czy jesteś do nich odpowiednio

przygotowany.  W  tym  celu  wykorzystaj  zestaw pytań zamieszczony  po materiale  nauczania.
Na  końcu  opracowania  tematu,  po  ćwiczeniach  znajduje  się  sprawdzian  postępów,  który
pozwoli  Ci  określić  swoje  osiągnięcia  w zakresie  poznawanej  wiedzy.  Jeśli  uzyskasz
pozytywne  wyniki,  będziesz  mógł  przejść  do  następnego  tematu,  a  jeśli  nie,  to  wiadomości
i umiejętności  powinieneś  powtórzyć  i uzupełnić  przy  pomocy  nauczyciela.  Ponadto
proponowane  ćwiczenia  będą  tak  skonstruowane,  by  pomóc  Ci  ocenić  stopień  opanowania
wiedzy.

Na końcu poradnika zamieszczony jest sprawdzian osiągnięć w postaci testu. Rozwiąż

go, aby przygotować się do zaliczenia jednostki modułowej.

Okręt jest niezwykle skomplikowanym urządzeniem zawierającym wiele bardzo

precyzyjnych i skomplikowanych rozwiązań. Wymaga solidnej wiedzy i ogromnej
odpowiedzialności zarówno w procesie jego konstruowania, montażu jak i obsługi. Niech
zamieszczony poniżej rysunek [17] będzie motywacją do rzetelnej nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

721[02].O1

Techniczne podstawy zawodu

721[02].O1.01

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej

i ochrony środowiska

721[02].O1.04

Dobieranie materiałów

konstrukcyjnych

721[02].O1.06

Wykonywanie prac z zakresu obróbki

ręcznej i mechanicznej skrawaniem

721[02].O1.03

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

721[02].O1.05

Wykonywanie pomiarów

warsztatowych

721[02].O1.02

Charakteryzowanie statku i jego

wyposażenia

721[02].O1.07

Wykonywanie połączeń

spawanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

wyjaśniać zadania towarzystw klasyfikacyjnych,

–

rozróżniać typy statków,

–

określać wielkości charakteryzujące statek,

–

wyjaśniać podstawowe prawa pływalności, stateczności i niezatapialności statku,

–

rozróżniać główne elementy konstrukcyjne statku,

–

charakteryzować, w różnych układach wiązań, konstrukcję kadłuba statku,

–

charakteryzować wyposażenie kotwiczne,

–

charakteryzować wyposażenie cumownicze,

–

charakteryzować wyposażenie przeładunkowe,

–

charakteryzować wyposażenie ratunkowe,

–

charakteryzować urządzenia sterowe,

–

charakteryzować pędniki,

–

charakteryzować systemy wentylacji i klimatyzacji,

–

przewidywać konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
podczas wykonywania zadań zawodowych,

–

określać wymagania bhp dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-
sanitarnych,

–

rozpoznawać i przewidywać zagrożenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy
oraz wskazać sposoby ich usunięcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe do wykonywania szkiców,

–

wykonać szkice figur płaskich i brył geometrycznych w rzutach prostokątnych
i aksonometrycznych,

–

naszkicować części maszyn w rzutach prostokątnych na podstawie rysunków
aksonometrycznych,

–

zwymiarować zgodnie z PN szkicowane części maszyn,

–

odczytać rysunki z uwzględnieniem wymiarowania,

–

odczytać na rysunkach technicznych oznaczenia: tolerancji wymiarów, pasowania,
tolerancji kształtu i położenia, stanu powierzchni, rodzaju obróbki powierzchni,

–

odczytać na rysunkach technicznych symbole połączeń i części złącznych,

–

odczytać rysunki wykonawcze i złożeniowe,

–

zastosować zasady podziału i numeracji rysunków okrętowych,

–

odczytać rysunki konstrukcji kadłuba (złady wzdłużne i poprzeczne, rozwinięcia poszycia
i sekcji kadłuba, podział blokowy i sekcyjny),

–

wykonać szkice wręgów,

–

wykonać proste rysunki prefabrykacji podsekcji kadłuba,

–

odczytać rysunki połączeń elementów kadłuba w różnym stopniu uproszczenia,

–

skorzystać z norm i katalogów unifikacyjnych,

–

zidentyfikować symbolikę na rysunkach kadłubowych,

–

posłużyć się PN dotyczącymi rysunku technicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

Rysunek techniczny znormalizowany i skodyfikowany jest językiem porozumiewania się

projektantów, konstruktorów i pracowników uczestniczących w procesie produkcji lub usług.
Rysunek  znormalizowany  oznacza,  że  jego  zasady,  stosowane  oznaczenia,  sposób
przedstawiania przedmiotów uregulowany został w odpowiednich normach (normy te wydane
zostały  w  postaci  publikacji  –  Zbiór  Polskich  Norm  w  dwóch  tomach.  Rysunek  techniczny
i Rysunek  maszynowy.  Warszawa,  Wydawnictwo  Normalizacyjne  Alfa  -  Wero  1997).
Rysunek  skodyfikowany  zaś  oznacza,  że  normy  te  są  obowiązujące  jako  prawo.  Rysunek
stanowi  znaczącą  cześć  każdej  dokumentacji  technicznej  czy  technologicznej.  Na  rysunku
technicznym  jednoznacznie widać,  jak przedmiot będzie wyglądać  i jakie  będzie  mieć cechy
po  jego  wykonaniu  lub  złożeniu  w  całość.  Rysunek  precyzyjniej  i  prościej  przedstawia
budowę czy zasadę działania maszyn, urządzeń czy przyrządów niż sam opis słowny.

Rysunki techniczne wykonywane są na arkuszach o odpowiednich formatach: A0, A1,

A2, A3, A4. Każdy z arkuszy ma właściwe dla siebie wymiary. Na przykład arkusz A4 ma
wymiary 210x297 mm, a A3 - 297x420 mm. Formaty reguluje PN - 80/N - 01612.

Często nie ma możliwości, by wykonać rysunek przedmiotu w jego rzeczywistym

wymiarze. Stosuje się wówczas powiększenia lub pomniejszenia zgodne z przyjętą podziałką
(skalą). W rysunku technicznym nie stosuje się dowolnych podziałek. Zalecane podziałki
podane są w PN - EN ISO 5455:1998. Podziałkę dobiera się tak, by zapewniona była
czytelność rysunku.

Na umieszczenie potrzebnych informacji przeznaczone są odpowiednie obszary arkusza.

Zbiorcze oznaczenia stanu powierzchni znajdują się w górnym prawym rogu. W dolnym
prawym rogu umieszcza się tabliczkę rysunkową. Zawiera ona dodatkowe informacje, na
przykład: nr rysunku, nazwę przedmiotu czy urządzenia, nazwisko kreślarza czy projektanta.

W rysunku wszelkie opisy słowne wykonywane są pismem technicznym prostym lub

pochyłym (rysunek 1).

Rys. 1. Pismo techniczne [16]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Rzutowanie prostokątne [1, s. 26]

Przedmioty mogą być przedstawiane w postaci rzutów prostokątnych. Rzut prostokątny

powstaje przez wyznaczenie rzutu na płaszczyznę prostopadłą do kierunku rzutowania.
Przykład rzutu prostokątnego przedstawia rysunek 2.

Wybrane zasady rzutowania prostokątnego:

–

do wykonania rzutów przedmiot powinien być tak ustawiony, by w rzucie głównym było
widać jak najwięcej szczegółów,

–

do wykonania rzutów przedmiot powinien być tak ustawiony, by jego płaszczyzny i osie
były bądź równoległe, bądź prostopadłe do rzutni – ułatwia to rysowanie
i wymiarowanie,

–

liczba rzutów powinna być minimalna, ale niezbędna do jednoznacznego przedstawienia
przedmiotu i jego zwymiarowania.
W postaci rzutów prostokątnych przedstawia się widoki, przekroje lub kłady.
Przekrój jest niezbędny, gdy dla zobrazowania przedmiotu istotne są jego elementy nie

tylko  zewnętrzne,  ale  i  wewnętrzne.  Przekrój  powstaje  zatem  przez  przecięcie  przedmiotu
w wyobraźni płaszczyzną  i odrzucenie tej części,  która zasłania  istotne kształty wewnętrzne.
Odrzucamy  część,  która  znajduje  się  przed  płaszczyzną  przekroju.  Położenie  płaszczyzny
przekroju  zaznacza  się  na  rysunku  dwiema  krótkimi  kreskami  i  oznacza  dużymi  literami.
Dopuszcza  się  pominięcie  oznaczeń  płaszczyzny  przekroju,  jeżeli  jej  położenie  nie  budzi
wątpliwości, jak na rysunku 3. Widok przedmiotu przedstawia rysunek 4.

Rys. 3. Przykład przekroju [1, s.32]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Rysunek zestawieniowy tylnej piasty w rowerze wykreślonej w dimetrii ukośnej

z wykorzystaniem przekroju [16]

Oprócz przedstawienia kształtów przedmiotu na rysunku trzeba podać także jego

wymiary. Nanoszenie wymiarów na rysunku nazywa się wymiarowaniem. Niezwykle ważne
jest przestrzeganie zasad wymiarowania i sposobów wymiarowania różnych części.

Zasady wymiarowania [1, s. 38 i 39].

–

Rysunek wykonawczy przedstawia tylko wymiary niezbędne do jednoznacznego
określenia jego kształtu, przy czym sposób wymiarowania fragmentów przedmiotu musi
być zgodny z odpowiednimi wskazaniami norm rysunku technicznego.

–

Nie należy powtarzać tych samych wymiarów na różnych rzutach przedmiotu.

–

Łańcuchy wymiarowe nie powinny być zamykane. Należy pominąć wymiar uznany za
wypadkowy (rysunek 7). Czasami jednak dla lepszej orientacji łańcuch się zamyka.

Rys. 7. Wymiarowanie [15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe powinny być tak umieszczone, aby nie
przecinały się i nie były przecinane przez linie odnoszące.

–

Pierwsza linia wymiarowa powinna być odsunięta od zarysu przedmiotu o około 10 mm,
następne o około 7÷8 mm przy wysokości pisma 3,5 mm. W przepadku większych
formatów odległości pisma mogą być większe.

–

Linie wymiarowe powinny być zakończone strzałką.

–

Nie powinno się wykorzystywać pomocniczych linii wymiarowych lub ich przedłużeń
jako linii wymiarowych.

–

Do wymiarowania przedmiotu powinno się wykorzystywać przekroje oraz widoki
wyraźnie uwypuklające wymiarowane fragmenty.

–

Należy przestawiać liczby przy kolejnych wymiarach (rysunek 8) w celu uniknięcia
pomyłek odczytu.

Rys. 8. Przestawianie liczb przy kolejnych wymiarach [1, s. 39]

–

Linie wymiarowe powinno się umieszczać poza rzutami przedmiotu.

–

Wymiary powierzchni zewnętrznych przedmiotów symetrycznych przedstawionych
w półwidoku i półprzekroju należy podawać na widoku, a wymiary powierzchni
wewnętrznych na przekroju.

–

Powierzchnie

współpracujących

przedmiotów

należy

wymiarować

zgodnie

z odpowiednią PN.

–

Liczby wymiarowe należy zawsze podawać tak, aby można je było czytać od dołu lub
z prawej strony rysunku.

–

Położenie  środka  otworu  należy  wymiarować  na  widoku:  wymiary  odnoszące  się  do
średnic  i  głębokości  otworów  zaleca  się  podawać  na  przekrojach  lub  wyrwaniach
widoków.
Różne  kształty  mają  swoje  sposoby  wymiarowania.  Chcąc  odczytywać  czy  sporządzać

rysunki  techniczne  należy  wiedzieć,  jak  wymiaruje się  średnice, promienie  i  kule,  kąty,  łuki
i cięciwy,  podstawy  graniastosłupów,  stożków,  nakiełków,  ścięć  krawędzi  (faz),  podcięć
obróbkowych,  pierścieni  osadczych,  czy  zarysów  powtarzających  się.  Opisy  wymiarowania
tych elementów znaleźć można w podręczniku do rysunku technicznego.

Na rysunku technicznym przedstawiane są także połączenia. Dzielimy je na rozłączne

i nierozłączne.  Do  połączeń  rozłącznych  należą  miedzy  innymi  połączenia  śrubowe
(rysunek 9),  wpustowe,  klinowe  i  rurowe  (rysunek  10),  a  do  nierozłącznych  –spawane
(rysunek  11,  12  i 13),  nitowe  (rysunek  14),  zgrzewane,  lutowe,  klejowe.  Dokładny  opis
rysowania  połączeń  znajduje  się  w  podręczniku  rysunku  maszynowego  i  okrętowego.  Tam
także  można  znaleźć  przykłady  rysowania  sprężyn,  przekładni,  osi  i  wałów,  blach
i kształtowników. Bardzo dobrym źródłem informacji w tym zakresie są odpowiednie Polskie
Normy.

W celu nadania jak największej przejrzystości i czytelności rysunkom technicznym

stosuje się uproszczenia rysunkowe. Są one tym bardziej potrzebne im mniejsza jest
podziałka (czyli w rysunkach o dużych rozmiarach). Uproszczenia zależą także od rodzaju

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rysunku i potrzeby pokazania szczegółów. Polska Norma przewiduje cztery stopnie
uproszenia: I, II, III i IV. Na rysunku 9 pokazano upraszczanie na przykładzie połączenia
gwintowego. Warto zwrócić uwagę, że już w pierwszym stopniu uproszczenia nie rysuje się
zarysu gwintu.

I stopień uproszczenia stosowano na rysunkach wykonawczych części maszyn. Polegają

one  na  zastąpieniu  skomplikowanych  linii  zarysu  przez  linie  łatwiejsze  do  rysowania.  II
stopień  stosowany  jest  na  rysunkach  złożeniowych  o  podziałce  1:1  lub  w  niewielkim
pomniejszeniu.  Polegają  one  na  stosowaniu  umownych  skrótów  oznaczeń  literowych
i symboli  rysunkowych  w  odniesieniu  do  na  przykład  nitów  czy  spoin.  III  stopień
uproszczenia  stosowany  był  w  rysunkach  złożeniowych  wykonywanych  w  dużym
pomniejszeniu  lub  o  dużej  liczbie  drobnych  części.  Obecnie  Polska  Norma  przewiduje  trzy
stopnie  uproszczenia  połączeń  gwintowych  I,  II  i  IV.  IV  stopień  stosuje  się  tylko  na
schematach.

Rys. 9. Uproszczenia rysunkowe połączeń gwintowych a) I stopień uproszczenia b) II stopień

uproszczenia [1, s. 125]

Rys. 10. Przykład połączenia rurowego a) redukcja średnicy b) kolanko [1, s. 127]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Oznaczenia podstawowych rodzajów nitów [21]

Uproszczenia rysunkowe stosuje się także w odniesieniu do wymiarowania, wyposażenia

i w schematach. Przykłady schematów podane są w rozdziale 4.3.1. Obszernie
o uproszczeniach traktuje podręcznik rysunku maszynowego i okrętowego.

Oprócz przedstawienia kształtu przedmiotu (na przykład rzutów, przekroju, widoku)

i wymiarów,  na  rysunku  umieszcza  się  także  inne  oznaczenia:  dotyczące  dokładności
wykonania  kształtu  i położenia  (tolerancje),  rodzaju  pasowania  (dotyczy  elementów
współpracujących),  dokładności  powierzchni  (chropowatości),  rodzaju  obróbki  cieplnej
i cieplno-chemicznej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Do czego służy rysunek techniczny?.
2.  Co to znaczy, że rysunek jest znormalizowany i skodyfikowany?
3.  Jakie są rodzaje rysunków?
4.  Jakie arkusze stosowane są w rysunku technicznym?
5.  Dlaczego rysunki wykonywane są w skali (podziałce)?
6.  Jak należy dobierać podziałki w rysunku technicznym?
7.  Z jakich elementów składa się rysunek wykonany na arkuszu?
8.  Na czym polega rzutowanie prostokątne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9.  Jakie są zasady rzutowania prostokątnego?
10.  Czym różni się rzutowanie prostokątne od ukośnego?
11.  Czym różni się przekrój od widoku i kładu?
12.  Co to jest wymiarowanie?
13.  Jakich zasad przestrzega się podczas wymiarowania?
14.  Jakie połączenia występują w rysunkach technicznych?
15.  Gdzie najlepiej szukać przykładów rysunków przekładni, osi i wałów?
16.  W jakim celu stosuje się uproszczenia rysunkowe?
17.  Ile stopni uproszczenia stosuje się w rysunku maszynowym i na czym one polegają?
18.  Co podlega uproszczeniom?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij ołówkiem rysunki techniczne części maszyn występujących w budowie okrętu

przygotowanych przez nauczyciela z zastosowaniem reguł i wymagań rysunku technicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zinterpretować rysunki przedstawionych części,
2) uzupełnić ołówkiem rysunki techniczne części maszyn występujących w budowie okrętu

przygotowanych przez nauczyciela z zastosowaniem reguł i wymagań rysunku
technicznego,

3) zaprezentować i ocenić efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory kreślarskie,

–

znormalizowane arkusze A4 z przygotowanymi rysunkami do uzupełnienia,

–

podręcznik do rysunku technicznego,

–

PN dotyczące rysunku technicznego,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj ołówkiem rysunki techniczne części maszyn występujące w budowie okrętu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać ołówkiem rysunki techniczne (rzuty, przekroje widoki i kłady) części maszyn

występujących w budowie okrętu przygotowanych przez nauczyciela z zastosowaniem
reguł i wymagań rysunku technicznego zaczynając od rzutów prostokątnych, a na
rysunkach złożonych kończąc,

2) poprosić o konsultacje nauczyciela po zakończeniu każdego rysunku,
3) poprawić błędy i ponownie skonsultować z nauczycielem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory kreślarskie,

–

znormalizowane arkusze A4,

–

podręcznik do rysunku technicznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

modele do rysunku technicznego,

–

rzeczywiste części maszyn występujące w budowie okrętów,

–

PN dotyczące rysunku technicznego,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Odszukaj w podręczniku rysunku technicznego przykłady rysunków połączeń i na tej

podstawie zinterpretuj rysunki przedstawione przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) znaleźć w podręczniku rysunku technicznego sposoby przedstawiania połączeń

rozłącznych i nierozłącznych, a następnie przeanalizować je,

2) poprawnie odczytać i zinterpretować połączenia przedstawione na rysunkach

przygotowanych przez nauczyciela,

3) efekty pracy zapisać w zeszycie,
4) wyniki skonsultować z nauczycielem i poprawić błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki połączeń przygotowane przez nauczyciela,

–

podręcznik do rysunku technicznego,

–

PN dotyczące rysunku technicznego,

–

zeszyt,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Odszukaj w podręczniku rysunku technicznego przykłady rysunków sprężyn, przekładni

osi i wałów, a także blach i kształtowników i na tej podstawie zinterpretuj rysunki
przedstawione przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) znaleźć w podręczniku rysunku technicznego sposoby przedstawiania sprężyn, przekładni

osi i wałów, a także blach i kształtowników wraz z ich uproszczeniami, a następnie
przeanalizować je,

2) poprawnie odczytać i zinterpretować rysunki tych części przedstawione przez

nauczyciela,

3) efekty pracy zapisać w zeszycie,
4) wyniki skonsultować z nauczycielem i poprawić błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki części przygotowane przez nauczyciela,

–

podręcznik do rysunku technicznego,

–

PN dotyczące rysunku technicznego,

–

zeszyt,

–

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać rysunki przedmiotów zgodnie z regułami rysunku

technicznego?



2) czytać rysunki techniczne przedmiotów, połączeń i części

maszyn?



3) skorzystać z podręcznika do rysunku technicznego?



4) skorzystać z PN dotyczącej rysunku technicznego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Parametry wykonania i ich oznaczanie w dokumentacji

4.2.1. Materiał nauczania

Tolerowaniem nazywa się określenie dopuszczalnego zakresu wartości cech

geometrycznych elementów maszyn – dopuszczalne odstępstwo wykonania danego wymiaru,
kształtu lub położenia powierzchni lub krawędzi względem siebie, od wymiaru nominalnego,
który jest określony na rysunku technicznym.

Różnica zaś wartości granicznych wymiarów

tolerowanych  nazywa  się  tolerancją.  tolerowanie  jest  niezbędne  ze  względu  na  niemożność
wykonania  przedmiotu  dokładnie  zgodnie  z  wymiarem  nominalnym.  W  każdym  procesie
technologicznym  wykonanie  część  lub  element  maszyny  obarczone  jest  pewnym  błędem.
Zakres  tego  błędu  określa  tolerancja.  Rysunek  nr  15  przedstawia  nazwy  wymiarów
i prezentuje pojęcia związane z tolerowaniem wymiaru.

Rys. 15. a) wymiary graniczne b) odchyłki graniczne c) położenie pola tolerancji [1, s. 63 i 67]

Wymiar nominalny N to wymiar, jaki powinna posiadać cześć, gdyby została wykonana

idealnie.
–

Wymiar rzeczywisty jest to wymiar, jaki posiada część wyprodukowana, a zatem
obarczony błędem wykonania, wymiar ten jest określony za pomocą przyrządu
pomiarowego z dokładnością właściwą dla tego przyrządu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Górny wymiar graniczny B to największy wymiar, jaki może mieć przedmiot uznany za
dobry.

–

Dolny wymiar graniczny A to najmniejszy wymiar, jaki może mieć przedmiot uznany za
dobry.

–

Odchyłkę górną oznacza się ES dla otworów i es dla wałków, jest to różnica wymiarów
B i N:

ES = B − N

es = B − N.

–

Odchyłkę dolną oznaczamy EI dla otworów i ei dla wałków, jest to różnica wymiarów
A i N:

EI = A − N

ei = A − N.

–

Pole tolerancji T jest to różnica wymiarów A i B lub odchyłek górnej i dolnej:
T = B − A = ES(es) – EI(ei)
Wartość tolerancji jest zawsze liczbą dodatnią, zależy od wartości wymiaru nominalnego

i klasy tolerancji. Pole tolerancji oznaczane jest numerem klasy tolerancji poprzedzonej
symbolem IT, na przykład IT5 oznacza, ze pole tolerancji wynosi 4 mm dla średnicy do 3mm.
Zobacz PN - EN 20286-1. Położenie pola tolerancji przedstawia rysunek 6c.

Tolerancje przedstawia się na rysunkach: liczbowo przez podanie odchyłek za liczbą

wymiarową 20 ± 0,001 oraz w postaci symbolu, na przykład 50

6. Sposób oznaczania

tolerancji przedstawia także rysunek 16.

Rys. 16. Przykłady oznaczeń tolerancji [16]

Tolerancje dotyczą nie tylko wymiarów, ale także kształtu: prostoliniowości, płaskości

okrągłości, walcowatości, zarysu przekroju oraz położenia, zawiera je PN-87/M-01145 i PN-
78/M-02137.

Odchyłki i tolerancje kształtu wraz z ich oznaczeniami zawiera PN - 87/M - 01145 i PN -

78/M-02137. Oznaczenia tolerancji przestawione są w tabeli 1.

Pasowanie określa charakter współpracy dwóch elementów o tym samym wymiarze

nominalnym (wewnętrznym i zewnętrznym). Dotyczyć to może wałka i współpracującej
z nim tulei. Pasowanie wynika z wymiarów granicznych tych elementów przed ich
połączeniem.

Wymiarem nominalnym pasowania nazywamy wymiar nominalny tulei i wałka.

Położenia pól tolerancji obu współpracujących elementów decydują o tolerancji pasowania.
W zależności od położenia pół tolerancji wałka i tulei może wystąpić luz lub wcisk. Wcisk
wystąpi, gdy luz ma wartość ujemną.

max

= B

– A

, L

min

= A

– B

, Lmax = ES – ei, L

min

= Ei – es,

T = T

max

– luz maksymalny

min

– luz minimalny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

T - tolerancja pasowania
T

– tolerancja otworu (tulei)

– tolerancja wałka

Tabela 1 Przykłady oznaczania tolerancji kształtu [12]

Tolerancja

Znak

Tolerancja

Znak

Tolerancja

Znak

Prostoliniowość

Współosiowość

Płaskość

Okrągłość

Kwadrat

Prostopadłość

Nachylenie

Symetria

Równoległość

Przecinanie osi

Wyznaczony
kształt zarysu

Wyznaczony
kształt
powierzchni

Rozwinięcie

Gwint metryczny

M25

Średnica

Walcowość

Przekrój wzdłużny

Rys. 17. Rodzaje pasowań: a) luźne, b) ciasne, c) mieszane [1, s. 85]

Rodzaje pasowań przedstawia rysunek 17.

–

pasowanie luźne – to pasowanie, w którym zawsze zapewniony jest luz,
zatem L

max

> 0 i L

min

> 0,

–

pasowanie ciasne wystąpi, gdy zawsze zapewniony jest wcisk,
zatem L

max

< 0 i L

min

< 0,

–

pasowanie mieszane wystąpi, gdy może zaistnieć wcisk lub luz
L

max

> 0 i L

min

< 0,

–

pasowanie podstawowe ma miejsce, gdy otwór i wałek tolerowane są asymetrycznie
w głąb materiału. T

oznacza, że średnica otworu jest „powiększana”, a wałka

„zmniejszana”

max

> 0, L

min

= 0.

Pasowania są usystematyzowane w układy pasowań. Najbardziej istotne są układy

pasowania według stałego wałka i stałego otworu. Określają je normy PN-77/M-02105.
Przykład oznaczenia pasowania: Ø20N7/h6 oznacza, że średnica wynosi 20 mm, a klasa
tolerancji dla wałka wynosi N7, a tulei h6, dla których odpowiednie wartości należy znaleźć
w tablicach określających klasy tolerancji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaj powierzchni i jej dokładność wykonania określa falistość i chropowatość

powierzchni.  Falistość  powierzchni  jest  to  zbiór  okresowo  powtarzających  się  nierówności
powierzchni o dużych odległościach między wierzchołkami, zaś chropowatość powierzchni to
zbiór  nierówności  o  stosunkowo  małych  odległościach  miedzy  wierzchołkami.  Falistość
powierzchni określa PN-74/M-04255, PN-89/M-04256  i PN - EN 4287:1999. Chropowatość
zaś określa między innymi PN - EN 4287:1999, PN-ISO 1302:1996, PN-87/M-04251. Normy
te zawierają pełne oznaczenia falistości i chropowatości na rysunkach technicznych. Rysunek
18 przedstawia sposób opisywania stanu powierzchni na rysunku technicznym:
a –  wartość  R

w µm poprzedzona symbolem R

lub symbolem innego parametru

chropowatości,

b – metoda wykonania, rodzaj obróbki, inne wymagania dotyczące technologii,
c – długość odcinka elementarnego R

i R

inna niż w ISO 1302,

d –  kierunkowość struktury powierzchni,
e –  naddatek na obróbkę (ISO 10135-1),
f –   wysokość  falistości  w  µm  poprzedzona  symbolem  parametru  lub  odcinek  elementarny

inny niż podany w ISO – 4288:1997, IDT.

Rys. 18. Składniki wchodzące do znaku opisującego stan powierzchni

Parametry opisujące chropowatości powierzchni są określone w PN-EN ISO 4287:1999,

która zastępuje normę krajową PN-87/M-04256/02.

Rysunki techniczne zawierają także oznaczenia obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej,

określa to PN -89/M-01147.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega tolerowanie?
2.  Jakich wymiarów używa się w celu określenia tolerancji?
3.  Co to jest tolerancja?
4.  Co to są odchyłki?
5.  Jakie parametry części podlegają tolerowaniu?
6.  Jak oznacza się tolerancje na rysunkach technicznych?
7.  Co to jest pasowanie?
8.  Kiedy występuje luz, a kiedy wcisk?
9.  Jakie rozróżniamy rodzaje pasowań?
10.  Jakie rozróżniamy układy pasowań?
11.  Na czym polega pasowanie według stałego wałka?
12.  Na czym polega pasowanie według stałego otworu?
13.  Jak oznaczamy pasowania na rysunkach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.  Jakie parametry określają jakość powierzchni?
15.  Jaki jest schemat oznaczania jakości powierzchni?
16.  Jakie parametry wykonania oznacza się na rysunkach?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odczytaj z otrzymanych rysunków technicznych następujące parametry wykonania

części:
–

tolerancje wymiarów,

–

tolerancje kształtu,

–

rodzaj pasowania,

–

falistość i chropowatość,

–

rodzaj obróbki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć oznaczenia wykonania, których nie poznał w materiale nauczania i wypisać je

w zeszycie wraz z ich interpretacją, wykorzystując odpowiednie Polskie Normy i (lub)
podręcznik do rysunku technicznego,

2) odczytać z rysunków technicznych następujące parametry wykonania części:

–

tolerancje wymiarów,

–

tolerancje kształtu,

–

rodzaj pasowania,

–

falistość i chropowatość,

–

rodzaj obróbki,

3) skonsultować wykonane zadanie z grupą,
4) przedyskutować błędy i poprawić je.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przygotowane przez nauczyciela rysunki,

–

literatura dotycząca rysunku technicznego,

–

odpowiednie PN,

–

zeszyt,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij rysunki techniczne o następujące parametry wykonania części:

–

tolerancje wymiarów,

–

tolerancje kształtu,

–

rodzaj pasowania,

–

falistość i chropowatość,

–

rodzaj obróbki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uzupełnić rysunki techniczne o następujące parametry wykonania części maszyn

występujących w budowie okrętów przygotowane przez nauczyciela stosownie do jego
zaleceń z zastosowaniem reguł i wymagań rysunku technicznego:
–

tolerancje wymiarów,

–

tolerancje kształtu,

–

rodzaj pasowania,

–

falistość i chropowatość,

–

rodzaj obróbki,

2) zapisać w zeszycie interpretację oznaczeń, wykorzystując odpowiednie PN i (lub)

podręcznik do rysunku technicznego,

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przygotowane przez nauczyciela rysunki,

–

literatura dotycząca rysunku technicznego,

–

odpowiednie PN,

–

zeszyt,

–

poradnik dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odczytać i interpretować na rysunku technicznym tolerancje

wymiarów?



2) odczytać i interpretować na rysunku technicznym tolerancje

kształtu?



3) odczytać i zinterpretować na rysunku technicznym pasowania?



4) odczytać i interpretować na rysunku technicznym oznaczenia

falistości?



5) odczytać i interpretować na rysunku technicznym oznaczenia

chropowatości?



6) nanieść na rysunku odpowiednie oznaczenia tolerancji,

pasowania, chropowatości, falistości i obróbki?



7) skorzystać z norm i literatury dotyczącej tolerancji, pasowań,

oznaczania chropowatości, falistości i obróbki?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Rodzaje rysunków technicznych

4.3.1. Materiał nauczania

Rysunek techniczny [16] - jest niezbędnym elementem dokumentacji technicznej

wytworu  techniki,  a  dokładniej  jest  technicznym  zapisem  informacji  konstrukcyjnych
wszystkich  elementów  i  zespołów  wytworu.  Dokumentacja  konstrukcyjna  wytworu  wraz
z dokumentacją  technologiczną  oraz  instrukcjami  czynności  kontrolnych,  transportowych,
konserwacyjnych  i naprawczych  stanowią  pełną  dokumentację  techniczną  wyrobu.  Bez  tej
dokumentacji niemożliwe jest uruchomienie procesu produkcyjnego.

W zależności od sposobu przedstawiania przedmiotu, stopnia złożoności, przeznaczenia,

sposobu wykonania spotykamy różne rodzaje rysunków. Wśród nich na uwagę zasługują:
–  rysunki aksonometryczne,
–  rzutowe,
–  szkice,
–  schematy,
–  wykresy,
–  rysunki złożeniowe,
–  rysunki wykonawcze,
–  rysunki montażowe,
–  rysunki instalacyjne,
–  rysunki zabiegowe,
–  rysunki operacyjne.

Szkic to rysunek odręczny, wykonany najczęściej na białym papierze. Szkic techniczny

służy do wstępnego zapisu informacji technicznej. Nie musi spełniać wszystkich kryteriów
rysunku technicznego. Najczęściej jest to rysunek nieskalowany.

Rysunek złożeniowy jest przedstawieniem wytworu w całości, tak jak został

przedstawiony dławik na rysunku 19

Na rysunku takim muszą być uwidocznione wszystkie

części wytworu. W związku z tym w rysunkach złożeniowych stosuje się rzutowanie
aksonometryczne i przekroje. Wszystkie części wytworu muszą być ponumerowane i opisane
w tabelce rysunkowej. Rysunek złożeniowy może przedstawiać rzuty prostokątne: maszyny,
urządzenia lub jeden z ich podzespołów. Informuje on zazwyczaj o wzajemnym usytuowaniu
tych elementów, które wchodzą w skład danego mechanizmu.

W przypadku mechanizmu o skomplikowanych cechach geometrycznych, przedstawienie

na  rysunku  złożeniowym  jego  wszystkich  szczegółów  geometrycznych  nie  jest  możliwe.
Trudno  zatem  wykonać  mechanizm  zgodnie  z  zamysłem  konstruktora  jedynie  na  podstawie
rysunku  złożeniowego.  Ułatwieniem  dla  wykonawcy  są  rysunki  wykonawcze,  zazwyczaj
wykonywane  dla  każdego  elementu  mechanicznego.  Powinny  być  tam  umieszczone
wszystkie szczegóły niezbędne do wykonania w warunkach przemysłowych.

Rysunkiem wykonawczym nazywa się taki rysunek, na podstawie którego można

praktycznie  wykonać określony  element  mechanizmu, który  będzie  funkcjonował poprawnie
w  tym  mechanizmie.  Rysunek  wykonawczy  (rys.  21)  jest  jednym  z  najważniejszych
rysunków. Pozwala odtworzyć kształt przedmiotu z wymiarami. Zawiera informacje na temat
dokładności wykonania, rodzaju materiału. Na rysunku wykonawczym znajdują się konieczne
rzuty  przedmiotu  oraz  wymagane  przekroje.  Rysunek  wykonawczy  musi  być  wyposażony
w tabelkę  rysunkową.  Musi  ona  oprócz  wielu  koniecznych  danych  zawierać  numer  rysunku
oraz wielkość podziałki. Numer rysunku powinien być zgodny z numerem części na rysunku
zestawieniowym.  Małe  części  o  skomplikowanych  kształtach  rysuje  się  zazwyczaj
w powiększeniu,  dla  ułatwienia  odczytywania  rysunku.  W  takich  przypadkach  dobrze  jest
w lewym  dolnym  rogu  arkusza  dorysować  cienkimi  liniami  rzut  główny  tej  części

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w podziałce  1:1.  Ułatwi  on  wykonawcy  wyobrażenie  sobie  rzeczywistych  wymiarów  danej
części  maszyny. Rysunek wykonawczy powinien  przedstawiać element  maszynowy w takiej
liczbie  rzutów,  przekrojów  (półwidoków  –  półprzekrojów),  jaka  jest  niezbędna  do
jednoznacznego  określenia  cech  geometrycznych  wskazanego  elementu.  Ponadto  powinien
zawierać:
1)  wszystkie konieczne wymiary, wraz z ewentualnymi tolerancjami,
2)  tolerancje kształtu i położenia jeśli są potrzebne,
3)  oznaczenia  dopuszczalnej  chropowatości  powierzchni  i  w  razie  potrzeby,  żądanej

kierunkowości struktury powierzchni i falistości,

4) wymagania dotyczące obróbki cieplnej, wykańczającej itd.,
5) wymagania dotyczące powierzchniowych pokryć na przykład rodzaju lakierowania,

pokrycia galwanicznego i tym podobne,

6) liczbę sztuk, która jest niezbędna dla jednej maszyny,
7) szczegółową nazwę gatunku materiału (zgodną z normą) z którego należy wykonać daną

część,

8) ewentualne wymagania dotyczące symboli, napisów, wytłoczeń, jakie powinny być

umieszczone na wykonanym elemencie, a także ich usytuowanie.
W celu sporządzenia rysunków wykonawczych elementów wchodzących w skład

wskazanego  mechanizmu,  należy  poznać  jego  przeznaczenie  i  funkcjonowanie  oraz
wyobrazić  sobie  cechy  geometryczne  poszczególnych  elementów  składowych.  Proces  ten
nosi  nazwę  detalowania.  Rzuty  prostokątne  lub  aksonometryczne  wskazanych  elementów
danego mechanizmu są graficznym zapisem naszych wyobrażeń.

W celu odróżnienia wskazanego elementu na rysunku złożeniowym od innych

elementów danego  mechanizmu  należy  zwrócić  uwagę  na kierunek kreskowania  przekrojów
oraz na wartości liczbowe określonych wymiarów tego elementu na poszczególnych rzutach.
W przypadku  jakichkolwiek  wątpliwości,  należy  zwrócić  się  do  osoby,  która  konstruowała
ten  mechanizm.  Według  jednej  z  zasad  rysunku  technicznego  każdy  element  mechanizmu
powinien  być  wyróżniony  określonym  kątem  pochylenia  linii  kreskowania  oraz  podziałką
kreskowania.  Dotyczy  to  każdego  rzutu lub  przekroju na określonym  rysunku  złożeniowym.
Zazwyczaj  kierunek  kreskowania  (na  przekroju  mechanizmu)  elementów  bezpośrednio
stykających  się  ze  sobą,  powinien  być  dla  każdego  elementu  odmienny  to  znaczy  45°  lub
135°. W przypadku, gdy na przekroju z jednym elementem styka się kilka innych elementów,
to  ułatwieniem  w ich  odróżnieniu  na  kolejnych  rzutach  są  różne  wartości  podziałki
kreskowania,  to  znaczy  każdy  z  elementów  powinien  charakteryzować  się  odmienną
wartością  podziałki  kreskowania  w  odniesieniu  do  sąsiedniego  elementu  wchodzącego
w skład danego rysunku złożeniowego.

Kolejnym sposobem identyfikacji wskazanego elementu mechanicznego jest porównanie

charakterystycznych  cech  geometrycznych  powtarzających  się  na  poszczególnych  rzutach
(przekrojach)  na  przykład  z  pomocą  cyrkla  lub  innych  przyrządów  kreślarskich.  Przy
detalowaniu należy również pamiętać o tym, że przy myślowym odsłanianiu wskazanej części
mechanizmu  na  przykład  nakrętki  przysłoniętej  śrubą,  nie  wolno  nam  zapomnieć
o narysowaniu  tych  krawędzi  nakrętki,  które  były  na  rysunku  złożeniowym  przysłonięte
śrubą.  Na  kolejnych  rysunkach  przedstawiono  dochodzenie  do  rysunku  wykonawczego
(rysunek 21) na podstawie rysunku złożeniowego (rysunek 19).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwagi: 1 – nie zwymiarowane powierzchnie odlewnicze, wykonać o promieniu R5,

2 – piaskować przed obróbką skrawaniem,
3 – po obróbce pokryć lakierem antykorozyjnym za wyjątkiem powierzchni gwintów

Rys. 21. Przykład rysunku wykonawczego korpusu opracowanego na podstawie rysunku złożeniowego

(bez tabelki) [18]

Rysunki zestawieniowe posiadają cechy rysunku złożeniowego i wykonawczego.

Rysunki takie wykonuje się dla przedmiotów o małej złożoności. Umieszcza się na nich
zarówno wymiary, jak i wymagania dotyczące wykonania.

Rysunek schematyczny przedstawia zasadę działania urządzenia. W rysunkach

schematycznych stosuje się daleko idące uproszczenia, a więc zawiera on symbolicznie
przedstawione elementy układu, które wchodzą w skład określonego systemu funkcjonalnego.
Takimi rysunkami mogą być schematy kinematyczne. W elektronice stosuje się rysunki
schematyczne elektroniczne. Rysunkami schematycznymi są też schematy blokowe.

Rysunki 22A i 22B przedstawiają mechanizm korbowo-tłokowy dla którego sporządzono

schematy kinematyczne.

Rys. 22A. Sporządzanie schematu kinematycznego mechanizmu na podstawie rysunku konstrukcyjnego

a) mechanizm korbowo-tłokowy rysunek konstrukcyjny b) schemat kinematyczny w układzie
przestrzennym [19]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 22B. Sporządzanie schematu kinematycznego mechanizmu na podstawie rysunku konstrukcyjnego

c) poglądowy schemat montażu, d) schemat kinematyczny w układzie płaskim [19]

Rysunek montażowy pokazuje nam sposób montażu wytworu techniki. Nie zawiera

wymiarów wytworu (czasem zdarza się, że podane są wymiary gabarytowe). Przykładem jest
rysunek mechanizmu korbowo-tłokowego – rysunek 22B c.

Rysunek operacyjny (zabiegowy) jest to rysunek detalu, na którym naniesione są

wymiary i parametry wykonania, które są uzyskiwane na danej maszynie lub stanowisku
roboczym.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie rodzaje rysunków występują w dokumentacji technicznej?
2.  Co to jest szkic?
3.  Jakie są podstawowe cechy rysunku złożeniowego?
4.  W jakich sytuacjach niezbędny jest rysunek wykonawczy?
5.  Jakie elementy zawiera rysunek wykonawczy?
6.  Na czym polega detalowanie?
7.  Dlaczego w przypadku dławika potrzebny był rysunek aksonometryczny?
8.  Czym charakteryzuje się rysunek zestawieniowy?
9.  Co to jest rysunek schematyczny i jakie są jego rodzaje?
10.  Co to jest schemat kinematyczny?
11.  Jakie są cechy rysunku montażowego?
12.  Co to jest rysunek operacyjny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj typ rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować otrzymane rysunki,
2)  określić typ każdego rysunku i uzasadnić; całość zapisać w zeszycie,
3)  dokonać oceny poprawności zadania konsultując wykonanie z grupą i nauczycielem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki przekładni i ich schematy kinematyczne przygotowane przez nauczyciela,

–

literatura i inne źródła informacji,

–

odpowiednie PN,

–

zeszyt.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunki wykonawcze do otrzymanych rysunków złożeniowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, czy otrzymane rysunki są wystarczające do wykonania rysunków

wykonawczych,

2)  zdecydować czy wykonać rysunki wykonawcze czy zestawieniowe,
3)  sporządzić odpowiednie rysunki,
4)  dokonać  oceny  ich  poprawności  porównując z rysunkami  wzorcowymi  otrzymanymi  od

nauczyciela,

5) opisać stwierdzone różnice,
6) dokonać korekty błędów w swoich rysunkach.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki przygotowane przez nauczyciela,

–

przybory do rysunku technicznego,

–

literatura dotycząca rysunku technicznego,

–

odpowiednie PN,

–

zeszyt.

Ćwiczenie 3

Odczytaj schematy kinematyczne przekładni stosowanych w budowie okrętów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować działanie przekładni,
2) znaleźć symbole używane w schematach kinematycznych przekładni i opisać je

w zeszycie,

3) przyporządkować schematy kinematyczne do wybranych przekładni,
4) dokonać oceny poprawności zadania konsultując wykonanie z grupą i nauczycielem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki przekładni i ich schematy kinematyczne przygotowane przez nauczyciela,

–

literatura, inne źródła informacji,

–

odpowiednie PN,

–

zeszyt.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sporządzić rysunki wykonawcze na podstawie prostych rysunków

złożeniowych?



2) odczytać schemat kinematyczny przekładni?



3) rozróżnić rodzaje rysunków?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rodzaje i sporządzanie rysunków okrętowych

4.4.1. Materiał nauczania

Rysunki techniczne okrętowe oparte są o te same zasady rysunku maszynowego, jak

każde  inne.  Jednakże  rysunki  kadłubowe  poważnie  różnią  się  od  rysunków  technicznych
maszynowych  głównie  wskutek  tego,  ze  kadłub  jest  bryłą  o  bardzo  skomplikowanym
kształcie. Należy zatem brać po uwagę wymienione niżej zasady.
1.  Podobnie  jak  w  rysunku  technicznym  maszynowym  tak  i  w  okrętowym  obowiązuje

normalizacja  wymiarów  rysunków  i  skal.  Ze  względu  na  specyfikę  kształtów  okrętów
często  stosuje  się  wąskie  i  długie  formaty,  a  zatem  inne  niż  w  rysunku  maszynowym.
Bardzo  często  stosowane  są  rysunki  o  szerokościach  594  mm  i  420  mm,  a  długościach
równych wielokrotności 210 mm.

2. Podziałki stosowane są w zależności od rodzaju rysunku, na przykład do rysunków linii

teoretycznych kadłuba stosuje się podziałki 1:50, 1:100, a dla rysunków wykonawczych
kadłuba – 1:1, 1:5, 1:10, 1:25, 1:50.

3. Nie da się jednoznacznie określić kadłuba za pomocą kilku rzutów i wymiarów. Kształt

ten nadawany jest poszczególnym elementom za pomocą szablonów wykonywanych
w traserni w skali 1: 1.

4. W przekrojach rysuje się tylko te elementy, które znajdują się w płaszczyźnie tego

przekroju.

5. Kształt kadłuba okrętu przedstawia się rysunkowo za pomocą szeregu ustalonych

przekrojów.  Zestawienie  rzutów  tych  przekrojów  tworzy  rysunek  linii  teoretycznych
kadłuba. W przypadku tego rysunku wymagana jest najwyższa dokładność, gdyż stanowi
on  podstawę  do  obliczeń  hydrostatycznych,  do  wykonania  rysunków  roboczych  i  do
wykreślania  linii  kadłuba  w  traserni.  Rysunek  ten  nie  zawiera  wszystkich  wymiarów  –
można zrezygnować z tych wymiarów, które w procesie produkcji są pobierane z traserni
okrętowej.

6. Warunkiem jednoznaczności w odbiorze i czytelności rysunków jest użycie jednakowej

symboliki opisu czy nawet samych linii w każdym rysunku dotyczącym danego kadłuba.

7. Należy stosować uproszczenia w celu zapewnienia czytelności rysunków.
8. Należy wykorzystywać Zbiory unifikacyjne i Normę Zakładową.

Unifikacja

konstrukcyjna

jako

zbiór

typowych

rozwiązań

konstrukcyjnych

powtarzających  się  wielokrotnie,  upraszcza  i  ułatwia  konstruowanie  kadłuba,  a  co  za  tym
idzie  także  wykonywanie  rysunków.  Ustalony  w  zbiorze  symboliczny  sposób  oznaczania
węzłów  konstrukcyjnych  na  rysunkach  wykonawczych  lub  w  zestawieniu  ma  na  celu
ograniczenie  do  minimum  konieczności  rysowania  każdorazowo  szczegółów  i  detali,  a  tym
samym  pracochłonności  wykonania  dokumentacji.  Zbiory  unifikacyjne  są  opracowywane
centralnie  dla  całego  przemysłu  stoczniowego  i  obowiązują  w  budowie  statków.  Oprócz
zbiorów  unifikacyjnych  opracowuje  się  „Normę  zakładową”,  w  której  ujmuje  się  wytyczne
typizacji przedmiotowo-konstrukcyjnej. Są to wytyczne typizacji materiałów, półfabrykatów,
osprzętu, armatury, mechanizmów i urządzeń, z których buduje się jednostki pływające.

Rysunki kadłubów okrętowych można podzielić na cztery zasadnicze grupy:

1.  Rysunki teoretyczne.
2.  Rysunki zestawieniowe.
3.  Rysunki warsztatowe.
4.  Rysunki w instrukcjach technologicznych.

Rysunki teoretyczne przedstawiają geometryczny kształt kadłuba i służą do określenia

dokładnych jego kształtów na podłodze traserni lub w traserni optycznej. Rysunki te służą
później do określenia kształtów i wymiarów poszczególnych elementów kadłuba i wykonania
potrzebnych szablonów obróbczych i montażowych. Do grupy tej należy zaliczyć rysunki
linii teoretycznych i wrężnic budowlanych wraz z tabelą rzędnych – rysunek 23 i 25.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunki zestawieniowe potrzebne są do zatwierdzenia projektu statku przez armatora,

instytucję klasyfikacyjną i inne uprawnione podmioty. Do podstawowych rysunków tej grupy
należy zaliczyć:
–

plan ogólny przedstawiający rozplanowanie urządzeń wewnętrznych statku oraz
nadbudówek i osprzętu okrętowego – rysunek 24,

–

złady, czyli rysunki przedstawiające przekroje poprzeczne i wzdłużne statku, pokazujące
wymiary rozplanowania i rodzaje wszystkich podstawowych elementów i węzłów
konstrukcyjnych kadłuba oraz charakterystykę jego wyposażenia w sprzęt kotwiczny,
sterowy i tym podobne – rysunek zładu wzdłużnego przedstawia rysunek 26A, 26 B i 27,

–

rysunki rozwinięcia poszycia - rysunki 28A i 28B,

–

rysunki skrajników grodzi, na przykład dziobowy rysunek 29.

Rys. 25. Uproszczony rysunek wrężnic budowlanych [11, s. 50]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Różnorodność i wielość rysunków okrętowych spowodowała konieczność wprowadzenia

jednoznacznego sposobu opisywania rysunków i całej dokumentacji technicznej.

Klasyfikacja dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej statków znajduje się dokumencie:

„Instrukcja  klasyfikacji  dokumentacji  projektowo-konstrukcyjnej  statków”.  Według
przykładu  takiej  instrukcji  w  zależności  od  sposobu  wykonania  i  użytkowania  rozróżnia  się
cztery rodzaje dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej statku.
1.  Projekt statku, obejmujący dokumenty, których zakres odpowiada umownemu zakresowi

prac i usług stoczni. Dokumenty te dotyczą tylko jednego statku tej samej serii i nie mogą
być używane do dokumentacji statków innej serii.

2. Dokumentacja wyrobów wyposażenia okrętowego – zaliczamy do niej dokumenty

projektowo-konstrukcyjne wykonywane dla lub przez dostawców maszyn, mechanizmów
i urządzeń nie objętych umownym zakresem prac i usług stoczni, które mogą być
wykorzystywane w dokumentacji statków różnych serii.

3. Szkice konstrukcyjne, poglądowe, uzupełniające są dokumentami o następującym

charakterze:

–

jako uzupełnienia dokumentacji projektowo-warsztatowej wykonywane w ramach
nadzoru autorskiego po zakończeniu opracowania projektu warsztatowego,

–

jako częściowe reprodukcje i wyciągi z rysunków normowanych,

–

różne pomocnicze nierejestrowane w spisie dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej
dokumenty rysunkowe wykonywane poza biurem projektowo-konstrukcyjnym,

4. Dokumentacja normalizacyjna obejmuje:
–

rysunki normowane oznaczone symbolem „N”,

–

normy zakładowe oznaczone symbolem „ZN”,

–

normy branżowe oznaczone symbolem „BN”,

–

normy państwowe,

–

zunifikowane węzły konstrukcyjne,

–

inne dokumenty o charakterze normowanym i powtarzalnym, które mogą być
wielokrotnie wykorzystane w dokumentacji projektów różnych statków.
Dokumentacja techniczna statku jest zatem niezwykle złożona i wymaga odpowiedniego

oznaczania i numerowania. Pełna numeracja dokumentów projektu statku składa się z dwóch
podstawowych członów:
–

numeru projektu statku,

–

oznaczenia (numeru) dokumentu projektu statku.

Nadawanie  Numerów  Projektu  Statku  dokonywane  jest  na  podstawie  specjalnej  instrukcji  –
„Instrukcji  klasyfikacji  dokumentacji  projektowo-konstrukcyjnej  statków”.  Rysunek  31
przedstawia  przykład  numerowania  i  oznaczania  dokumentów  projektu  statku.  Każdy
wymieniony  wyżej  rodzaj  dokumentacji  ma  swój  schemat  oznaczeń  dokumentów  i  swoje
zasady. Dokładnych informacji należy szukać w egzemplarzu takiej instrukcji.

Znaczenia poszczególnych symboli oznaczeń dokumentacji projektu statku odnoszących

się do rysunku 31 podano poniżej.
a) Rodzaje dokumentacji:

1.  rysunki występujące bez specyfikacji materiałowej,
2.  rysunki i szkice z przyporządkowanymi specyfikacjami materiałowymi,
3.  spisy (zestawienia) dokumentacji i harmonogramy,
4.  obliczenia projektowe,
5.  opisy techniczne,
6.  instrukcje, warunki techniczne, programy prób i odbiorów,
7.  wykazy dostaw zaopatrzenia i kooperacji,
8.  analizy i wskaźniki,
9.  umowy, uzgodnienia kontrakty,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. kalkulacja, oceny.

b) Wyróżnik

klasy

podziału

konstrukcyjno-technologicznego

posiada

oznaczenia

trzycyfrowe:
1 –  cyfra oznacza klasę podziału konstrukcyjno-technologicznego,
2 –  cyfra oznacza grupę konstrukcyjną,
3 –  cyfra  oznacza  podgrupę  konstrukcyjną  i  należy  wyróżnik  ten  stosować  zgodnie

z przyjętą klasyfikacją zawartą w „Instrukcji klasyfikacji dokumentacji projektowo -
konstrukcyjnej statków”.

c) Stopnie szczegółowości i numeracja kolejności - dla dokumentów rysunkowych ze

względu na stopień szczegółowości przyjęto następujący podział:

−

rysunki zespołowe oznaczono symbolem „RZ”,

−

rysunki podzespołów przyporządkowane rysunkom „RZ” oznacza się symbolem
„RP”,

−

rysunki detalu I stopnia przyporządkowane rysunkom „RP” oznaczono symbolem
„RD”,

−

rysunki detaliczne II stopnia o jednej pozycji rysunkowej przyporządkowane
rysunkom „RD” nie będą miały odrębnej numeracji, a będą ujęte jedynie w format
„RD” z uproszczoną tabliczką.

−

dla  rysunków  kadłubowych  objętych  klasą  1.  w  przypadku  budowy  blokowej  –
podzespołom  odpowiadać  będą  odpowiednie  rysunki  bloków  kadłuba  lub  sekcje
przestrzenne  kadłuba,  a  detalom  odpowiadać  będą  rysunki  sekcji  płaskich
i półprzestrzennych  (na  przykład  sekcja  dna  podwójnego,  pokładu,  poszycia
burtowego).  Numerację  zespołów,  podzespołów  i detali  przeprowadzać  należy
w kolejności za pomocą liczb od 1 ÷ 9.

Przykłady oznaczenia rysunków wzajemnie przywołanych (odpowiadających sobie) w grupie
„211””
–

rysunek zespołowy:

211-100-00,

–

rysunek podzespołu:

211-110-00,

–

rysunek detalu:

211-111-00,

poza  wyżej  oznaczonymi  rysunkami  o  różnym  stopniu  szczegółowości  (RZ,RP,RD)
występuję  rysunki  powtarzalne,  występujące  kilkakrotnie  w  dokumentacji  projektowo  -
konstrukcyjnej  danej  serii  statków,  przywołane  do  różnych  rysunków  zestawieniowych  (RZ
lub  RP),  dla  nich,  podobnie  jak  dla  wykazów  inwentarza  i  części  zapasowych,  zamiast
numerów kolejnych przynależnych do „RZ” i „RP” podaje się symbole „0” na przykład: 211-
1-001-00.
d)  Zmiany  projektowo-konstrukcyjne  –  w  przypadku  opracowania  nowej  wersji

dokumentacji  rysunkowej,  wskutek  ograniczonej  ważności  rysunku,  dla  określonych
numerów  kolejnych  statków  serii,  numer  rysunku uzupełnia  się  dodatkowym  symbolem
cyfrowym od 1 ÷ 9 oznaczającym kolejne wersje danego rysunku,
przykłady:
rysunek zespołu:

211-100-01,

rysunek podzespołu 211-110-01,
rysunek detalu

211-111-01,

cyfra  0  oznacza  brak  zmian  konstrukcyjnych;  nad  tabliczką  rysunkową  należy  zamieścić
zapis: na przykład „Zmiana 01 ważna dla statków kolejnych „2-6””.
Dla  dokumentów  rysunkowych  wydawanych  na  więcej  niż  jednym  arkuszu,  obowiązuje  ta
sama numeracja, obok tej samej nazwy – ponumerowane są tylko poszczególne arkusze.
e)  Wykonawca  dokumentacji  projektu  statku  –  pod  tym  pojęciem  należy  rozumieć  Biuro

projektowo

–

Konstrukcyjne

opracowujące

dokumentację

projektu

statku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w odpowiednim etapie projektowania. Każde Biuro ma przyporządkowany numer
jednocyfrowy.

f) Etapy projektowania statku – całość prac projektowo – konstrukcyjnych dzieli się na

następujące etapy projektowania:
0.  Założenia projektowe,
1.  Projekt koncepcyjny lun techniczne koncepcje wyjściowe,
2.  Projekt wstępny,
3.  Projekt akwizycyjny,
4.  Projekt ofertowo – kontraktowy,
5.  Projekt

klasyfikacyjny

lub

techniczno

–

klasyfikacyjny

dla

statków

przyszłościowych lub niekatalogowych,

6.  Projekt warsztatowy (roboczy),
7.  Nadzór autorski,
8.  Dokumentacja zdawcza,
9.  Dokumentacja remontowa.

Definicje poszczególnych etapów projektowania zawiera

„Instrukcja klasyfikacji

dokumentacji projektowo - konstrukcyjnej statków”.

Rys. 31. Oznaczenie dokumentów projektu statków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakich zasad przestrzega się w sporządzaniu rysunków okrętowych?
2.  Jakie rodzaje rysunków stosowane są przy budowie kadłuba?
3.  Czym charakteryzują się poszczególne rysunki?
4.  Na czym polega unifikacja, a na czym normalizacja?
5.  Jakie znaczenie ma unifikacja i normalizacja w budowie okrętów?
6.  Jakie rodzaje dokumentacji technicznej występują w budowie okrętów?
7.  Gdzie znajdują się zasady numeracji dokumentacji technicznej okrętu?

4.4.4. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy gotowej dokumentacji technicznej kadłuba.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przejrzeć i opisać, z czego składa się otrzymana od nauczyciela dokumentacja techniczna

kadłuba,

2) opisać sposób numeracji poszczególnych dokumentów,
3) nazwać rodzaj poszczególnych dokumentów (rysunków) wchodzących w skład

otrzymanej dokumentacji statku,

4)  zadanie wykonać w zespole dwuosobowym w zeszycie,
5)  przedstawić nauczycielowi efekty pracy,
6)  poprawić ewentualne błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna statku,

–

literatura przedmiotu i właściwe normy,

–

zeszyt.

Ćwiczenie 2

Odczytaj informacje z otrzymanych rysunków kadłuba.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować rysunek i określić co przedstawia,
2)  odczytać informacje zadane przez nauczyciela i zapisać je w zeszycie,
3)  określić, jak zastosowano w nich unifikację, normalizację i zapisać w zeszycie,
4)  określić jakie zastosowano w nich uproszczenia i zapisać w zeszycie,
5)  przedstawić nauczycielowi efekty pracy,
6)  wziąć pod uwagę sugestie nauczyciela i poprawić ewentualne błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przygotowane przez nauczyciela rysunki,

–

instrukcje zawierające informacje, które należy z rysunku odczytać,

–

literatura, inne źródła informacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

odpowiednie normy,

–

zeszyt.

Ćwiczenie 3

Wykonaj rysunek prefabrykacji zadanej części kadłuba.

Sposób wykonania

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) na podstawie podręcznika i przykładu dokumentacji technicznej statku, przeanalizować

rysunki prefabrykacji części kadłuba i opisać w zeszycie sposoby wykonania takich
rysunków,

2) wykonać rysunek prefabrykacji części kadłuba według założeń podanych przez

nauczyciela,

3) przedstawić nauczycielowi efekty pracy,
4) wziąć pod uwagę sugestie nauczyciela i poprawić ewentualne błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna statku,

–

podręcznik rysunku maszynowego i okrętowego,

–

przybory kreślarskie do wykonywania rysunków okrętowych,

–

instrukcja z założeniami do wykonania rysunku prefabrykacji,

–

inne źródła informacji,

–

odpowiednie normy,

–

zeszyt.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) posłużyć się dokumentacją techniczną statku?



2) odczytać informacje zamieszczone na rysunkach kadłuba?



3) wykonać rysunek prefabrykacji części kadłuba?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 22 zadania. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi.
5.  Zadania testowe są jednokrotnego wyboru tzn. tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.
6.  Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

7. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonywanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Monter kadłubów okrętowych powinien posługiwać się

a) przede wszystkim rysunkami technicznymi złożeniowymi, wykonawczymi,

zestawieniowymi, montażowymi i innymi, dotyczącymi budowy kadłuba oraz
branżowymi zestawami Polskich Norm.

b) najczęściej ofertami firm zaopatrujących zarówno w maszyny, narzędzia pomiarowe,

jak i części i wyposażenie okrętu.

c) dokumentacją techniczną i instrukcjami obsługi większości popularnych maszyn.
d) tylko branżowymi zestawami Polskich Norm.

2. Rysunek techniczny to

a)  obrazki części.
b)  zestaw niezrozumiałych symboli i znaków.
c)  znormalizowany  i  skodyfikowany  język  porozumiewania  się  projektantów,

konstruktorów i pracowników uczestniczących w procesie produkcji lub usług.

d) dokumenty tajne, dostępne niektórym pracownikom stoczni.

3. Symbol A4 oznacza

a)  format arkusza o wymiarach 210x297 mm.
b)  symbol pisma technicznego.
c)  format arkusza o wymiarach 297x420 mm.
d)  rodzaj wymiarowania.

4. W rysunku technicznym używa się pisma

a)  kaligrafowanego.
b)  ozdobnego.
c)  zwykłego.
d)  technicznego prostego lub pochyłego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Informacje tekstowe na rysunku umieszcza się w taki sposób, że

a) zbiorcze oznaczenia stanu powierzchni znajdują się w górnym prawym rogu,

w dolnym prawym rogu umieszcza się tabliczkę rysunkową, zawiera ona dodatkowe
informacje, na przykład: nr rysunku, nazwę przedmiotu lub urządzenia, nazwisko
kreślarza lub projektanta.

b) w dolnym prawym rogu umieszcza się tabliczkę rysunkową, zawiera ona dodatkowe

informacje, na przykład: nr rysunku, nazwę przedmiotu lub urządzenia.

c) zbiorcze oznaczenia stanu powierzchni znajdują się w górnym prawym rogu,

w dolnym prawym rogu umieszcza się tabliczkę rysunkową, zawiera ona dodatkowe
informacje, na przykład: nr rysunku.

d) zbiorcze oznaczenia stanu powierzchni znajdują się w górnym prawym rogu.

6. Rysunek przedstawiający część może być

a)  rysunkiem wykonawczym.
b)  rysunkiem montażowym.
c)  wykresem.
d)  rysunkiem złożeniowym.

7. Rysunki wykonywane są w skali ponieważ

a)  nie wolno wykonywać rysunku przedmiotu w jego rzeczywistym wymiarze.
b)  nie zawsze można wykonać rysunek przedmiotu w jego rzeczywistym wymiarze.
c)  trzeba wykonywać rysunki pomniejszone.
d)  trzeba wykonywać rysunki powiększone.

8. Przy wykonywaniu rzutowania prostokątnego obowiązuje zasada, że

a) liczba rzutów powinna być minimalna, ale niezbędna do jednoznacznego

przedstawienia przedmiotu i jego zwymiarowania.

b)  liczba rzutów jest nieistotna.
c)  liczba rzutów powinna wynosić 3.
d)  liczba rzutów powinna być maksymalna.

9. Rysunki 1 i 2 przedstawiają

Rys. 1

Rys. 2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a)  rysunek 1 – widok, a rysunek 2 – przekrój.
b)  rysunek 1 – przekrój, a rysunek 2 – widok.
c)  rysunek 1 – widok i rysunek 2 – widok.
d)  rysunek 1 – przekrój i rysunek 2 – przekrój.

10. Wśród zasad prawidłowego wymiarowania jest zasada mówiąca, że

a)  nie należy powtarzać tych samych wymiarów na różnych rzutach przedmiotu.
b)  należy powtarzać te same wymiary na różnych rzutach przedmiotu.
c)  nie nanosi się wymiarów na rysunkach.
d)  wymiaruje się dowolnie.

11. Tolerowanie wymiarów jest niezbędne, ponieważ

a) są maszyny, którymi można wykonać część lub element urządzenia bezbłędnie.
b) każda maszyna i każdy wykonawca, wykonujący część lub element urządzenia, zrobi

to z pewnym błędem.

c) błędy maszyn są nieistotne.
d) tylko ludzie są omylni.

12. Oznaczone na rysunku 3 wymiary to

Rys. 3

a)  N – wymiar nominalny, A i B – dolne wymiary graniczne.
b)  N – górny wymiar graniczny, A – wymiar nominalny, B – dolny wymiar graniczny.
c)  N – dolny wymiar graniczny, A – górny wymiar graniczny, B – wymiar nominalny.
d)  N – wymiar nominalny, A – dolny wymiar graniczny, B – górny wymiar graniczny.

13. Oznaczone na rysunku 3 wymiary to

a)  ES, es – odchyłki dolne, EI, ei – odchyłki dolne.
b)  ES, es – odchyłki górne, EI, ei – odchyłki górne.
c)  ES, es – odchyłki górne, EI, ei – odchyłki dolne.
d)  ES, es – odchyłki dolne, EI, ei – odchyłki górne.

14. Tolerancję przedstawia się wzorem

a) T = A – B, gdzie T - tolerancja, A - dolny wymiar graniczny, a B - górny wymiar

graniczny.

b) T = B – A, gdzie T - tolerancja, A - dolny wymiar graniczny, a B - górny wymiar

graniczny,

c) T = A – B, gdzie T - górny wymiar graniczny, A - tolerancja, a B - dolny wymiar

graniczny.

d) T = A – B, gdzie T - dolny wymiar graniczny, A - tolerancja, a B - górny wymiar

graniczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Odchyłkę górną przedstawia wzór

a)  ES = B – N, gdzie B – dolny wymiar graniczny, a N – wymiar nominalny.
b)  ES = A – N, gdzie A – dolny wymiar graniczny, a N – wymiar nominalny.
c)  ES = B – N, gdzie B – górny wymiar graniczny, a N – wymiar nominalny.
d)  ES = B – A, gdzie B – górny wymiar graniczny, a A – wymiar nominalny.

16. Odchyłkę dolną przedstawia wzór

a)  EI = A – N, gdzie A – górny wymiar graniczny, N – górny wymiar graniczny.
b)  EI = A – N, gdzie A – dolny wymiar graniczny, N – wymiar nominalny.
c)  EI = A – N, gdzie A – dolny wymiar graniczny, N – górny wymiar graniczny.
d)  EI = B – N, gdzie B – górny wymiar graniczny, N – wymiar nominalny.

17. Pasowanie luźne występuje, gdy

a)  występuje wcisk i luz.
b)  występuje wcisk.
c)  występuje luz albo wcisk.
d)  zawsze zapewniony jest luz.

18. Pasowanie ciasne występuje, gdy

a)  zawsze zapewniony jest luz.
b)  występuje luz albo wcisk.
c)  zawsze zapewniony jest wcisk.
d)  występuje wcisk i luz.

19. Pasowanie mieszane występuje, gdy

a)  zawsze zapewniony jest wcisk.
b)  może być luz, albo wcisk.
c)  zawsze zapewniony jest luz.
d)  występuje wcisk i luz.

20. Najbardziej istotnymi układami pasowań są

a)  pasowanie według stałego wałka i stałego otworu.
b)  pasowanie według stałego wałka.
c)  pasowanie według stałego otworu.
d)  pasowanie według wałka.

21. Dokładność wykonania powierzchni określają parametry

a)  falistość.
b)  nierówność.
c)  falistość i chropowatość powierzchni.
d)  tylko chropowatość powierzchni.

22. Rysunek prefabrykacji podsekcji kadłuba należy do rysunków

a)  zestawieniowych.
b)  w instrukcjach technologicznych.
c)  planu ogólnego.
d)  elektrycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...........................................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Burcan J.: Podstawy rysunku technicznego. WNT, Warszawa 2006
2.  Ciekanowski A.: Poradnik ślusarza narzędziowego wzorcarza. WNT, Warszawa 1989
3.  Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2004
4.  Domański Z. Danielewicz J.: Rysunek techniczny maszynowy i okrętowy. Wydawnictwo

Morskie, Gdańsk 1982

5.  Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000
6.  Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 1995
7.  Legutko St.: Podstawy eksploatacji maszyn i urządzeń. WSiP, Warszawa 2004
8.  Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999
9.  Okoniewski S.: Technologia maszyn. WSiP, Warszawa 1995
10.  Okoniewski S.: Podstawy technologii mechanicznej. WNT, Warszawa 1983
11.  Palasik L.: Monter kadłubowy. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1969
12.  Pawlicki  K.:  Transport  w  przedsiębiorstwie.  Maszyny  i  urządzenia.  WSiP,

Warszawa 1996

13. Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 1996
14. Instrukcja klasyfikacji dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej statków. Centrum

techniki okrętowej, Gdańsk

15.  http://z ss-zywiec.strefa.pl//publikacje/rysunki.ppt Jerzy Rakoczy ZSS Żywiec
16.  http://www.zspzlockie.muszyna.pl/rysunek_techniczny/index.html
17.  Adobe Illustrator Tutorial 1 - Vector Cutaway Illustrations.htm
18.  http://adam.imir.agh.edu.pl/staff/OLEKSIAK/skrypt1/3_3/3_3.htm
19.  http:home.agh.edu.pl
20.  www.student.agh.edu.pl/~qwas/air/kreski/wyklady/Struktura%20mechanizm%F3w.pdf
21.  http://www.netblok.pl/~bartek/Wyk%B3ady/wyklad_5/WYKLAD_5.PPT#263,9,Slajd 9