Wybrane zagadnienia z

toksyczno ci materia ów budowlanych

Wszystko jest trucizn i nic nie jest
trucizn , jedynie dawka decyduje o
tym. Paracelsus

Substrat (substancja w stanie prostym)

Substancje pomocnicze

Pó produkt

Produkt

Materia y wyko czeniowe

Odpad

Potencjalne w

ciwo ci toksyczne

TOKSYCZNO

ostra

przewlek a

Stan bezpo redniego zagro enia ycia lub
ci kiego uszczerbku na zdrowiu

-Dzia anie czynnika o s abych

ciwo ciach toksycznych – du e st enia

ugi czas

-Dzia anie czynnika o silnych

ciwo ciach toksycznych – niskie

st enia d ugi czas

Dawka

Czas i droga

ekspozycji

Rodzaj

rodka

Klasyfikacja zagro

Wybuchowe

E

Utleniaj ce

O

Skrajnie atwo palne

F+

Wysoce atwo palne

F

Bardzo toksyczne

T+

Toksyczne

T

Szkodliwe

Xn

Dra ni ce

Xi

ce

C

Szkodliwe dla

rodowiska

N

-substancje rakotwórcze

-Substancje mutagenne

-Substancje alergenne

Podstawowe obowi zki w zakresie bezpiecze stwa i ochrony
zdrowia cz owieka przed szkodliwymi skutkami dzia ania
substancji

toksycznych

w

wietle

polskich

przepisów

prawnych

Zakres obowi zków osoby posiadaj cej w dyspozycji i u yciu trucizny

-na bezpo rednim opakowaniu nale y umie ci jej nazw , napis ostrzegawczy oraz napisy
informuj ce o jej w

ciwo ciach

-Umie ci napis ostrzegawczy TRUCIZNA (bia e litery na czarnym tle)

-Na opakowaniu rodka szkodliwego umie ci napis ostro nie (czerwone litery na bia ym tle)

-Znak ostrzegawczy jest na opakowaniu trucizny rysunek trupiej czaszki ze skrzy owanymi
piszczelami

Zakres obowi zków osoby posiadaj cej w dyspozycji i u yciu trucizny

-Na opakowaniu trucizny musza by umieszczone dane fizykochemiczne substancji

atwopalnej, samozapalnej, substancji reaguj cej w sposób gwa towny w zetkni ciu z

woda, substancji

cych i dra ni cych.

-W

ciwe opakowanie substancji toksycznych.

-Zapewnienie w

ciwych warunków przechowywania i transportu zabezpieczaj ce

przed rozlaniem, rozsypaniem i parowaniem substancji toksycznych.

-Zabezpieczenie przed u yciem przez osoby niepowo ane.

-Prowadzenie ewidencji trucizn i rodków szkodliwych.

-Pracownicy zatrudnieni przy przechowywaniu trucizn winni posiada wiedz w zakresie

ciwego obchodzenia si z truciznami oraz umiej tno udzielania pierwszej pomocy

w razie przypadku zatrucia.

Zak ad pracy:

-W razie stwierdzenia przekroczenia normatywów higienicznych zak ady pracy
zobowi zane s do zastosowania zmian technologicznych, sprz tu ochrony osobistej oraz
do zapewnienia opieki lekarskiej.

-Dokumentacja powinna zawiera : opis stosowanej technologii, charakterystyk
poszczególnych emiterów, czas pracy jednostki, rodzaj i ilo zanieczyszcze py owych i
gazowych, skuteczno dzia ania urz dze oczyszczaj cych.

Terenowy organ administracji pa stwowej szczebla wojewódzkiego:

-okre la rodzaj substancji podlegaj cych pomiarom, kontroluje prawid owo
wykonywania analiz a tak e w miar potrzeby wykonuje pomiary kontrolne we w asnym
zakresie.

Jednostka emituj ca zanieczyszczenia do powietrza atmosferycznego:

-

przeprowadza oznaczenia zanieczyszcze wprowadzanych do powietrza

atmosferycznego

Karta charakterystyki substancji niebezpiecznej

Wyznaczniki toksyczno ci

DL 50

– (Dosis letalis) ilo

(dawka substancji), która po

dostaniu si do uk adu pokarmowego lub w kontakcie ze skóra
zwierz t laboratoryjnych powoduje mier po owy osobników
– podawana w jednostkach wagowych na kilogram masy cia a
osobnika (mg/kg.m.c).

CL 50

–

(concentratio letalis) st enie substancji w

powietrzu, która po wch oni ciu przez uk ad oddechowy
powoduje mier po owy badanych zwierz t laboratoryjnych –
podawana w jednostkach wagowych na obj to

powietrza

(mg/L).

Wyznaczniki toksyczno ci – monitorowanie powietrza

NDS

–

(najwy sze

dopuszczalne

st enie)

rednie

wa one,

których

oddzia ywanie na pracownika w ci gu pe nego dnia pracy (8-godzinnego
zatrudnienia), przez okres jego dzia alno ci zawodowej, nie spowoduje ujemnych
zmian w stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego potomstwa

NDSCh

–

(najwy sze dopuszczalne st enie chwilowe) obliczone jako warto

rednia, nie wywo uj ce ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w

stanie zdrowia ich potomstwa, je li utrzymuj si

rodowisku pracy nie d

ej

ni 30 minut w czasie dnia pracy.

NDSP

–

(najwy sze dopuszczalne st enie progowe) ze wzgl du na mo liwo

utraty zdrowia lub

ycia nie mog

by

przekroczone w

rodowisku pracy w

adnym momencie!!

Toksyczno dla rodowiska

Toksyczno

dla

ryb

Toksyczno

dla

rozwielitek

Toksyczno

dla

glonów

Materia y stosowane w budownictwie

Tworzywa sztuczne:

Silna toksyczno

monomerów – rakotwórczy chlorek winylu

Stosunkowo

niska

toksyczno

form

polimerowych – bardzo d uga bio-degradacja!

Silnie toksyczne produkty spalania – substancje
dra ni ce, CO, HCN (poliuretany)

Toksyczno monomerów

CH2=CH

Cl

-(CH2-CH-CH2-CH-)-

Cl

Cl

(N)

(N)

Temp., wiat o, inicjatory, utwardzacze

Zwi zki silnie toksyczne
(rakotwórcze, dra ni ce, uczulaj ce)

Dzia anie miejscowe - uczulenia

Kleje, wype niacze, pianki, silikony

Trudno bio-degradowalne

Toksyczno rozpuszczalników organicznych

Farby, lakiery

Ksylen, aceton, toluen, benzen, izopropanol, frakcje lekkie ropy naftowej (eter
naftowy, benzyna, oleje)

DROGI

NARA ENIA

Cz ste zatrucia w ramach rutynowo

prowadzonych prac
(malowanie, czyszczenie powierzchni,
odt uszczanie powierzchni)

Zatrucia przypadkowe

Niew

ciwie oznakowane opakowania,

przelewanie rozp. np. do ciemnej butelki po piwie

Wziewna

- uk ad oddechowy

Doustna

– przewód pokarmowy

Miejscowe

– skóra

ZATRUCIA PRZEWLEK E

ROZPUSZCZALNIKAMI

ycie rodka (malarskiego, konserwuj cego, impregnatu) zawieraj cego

rozpuszczalniki organiczne w pomieszczeniach u ytkowych (mieszkalne,
biurowe, u yteczno ci publicznej) o niskiej cyrkulacji powietrza (np. zima)

RODEK

ETYKIETA

Informacje o zagro eniu

Ograniczenia stosowania

(dozwolony wewn trz, tylko na

zewn trz budynku)

Sk ad chemiczny

Producent

ETYKIETA

Toksyczno rozpuszczalników organicznych

Farby, lakiery

OBJAWY ZATRUCIA:
(przede wszystkim dzia anie narkotyczne na o rodkowy uk ad nerwowy)

Blado twarzy
Nudno ci
Wymioty
Zaburzenia równowagi
Utrata aknienia
Ból g owy
Senno
Szybki, p ytki oddech
Zaburzenia rytmu serca

PY Y i AEROZOLE

PY :

AEROZOL:

substancja mineralna, pozosta

procesu spalania, a tak e cierania lub kruszenia substancji sta ych

takich jak minera y nieorganiczne, organiczne oraz metale.

Aerozol – odmiana gazozolu, uk ad koloidalny, w którym o rodkiem rozpraszaj cym jest powietrze, a
cz stkami koloidalnymi s substancje ciek e lub sta e. Aerozole s najpowszechniejsz odmian gazozoli.
Aerozole dzieli si na

mg y (cz stki ciek e)

i

dymy (cz stki sta e).

PY Y i AEROZOLE

Spawanie w pomieszczeniach zamkni tych
(toksyczne py y, gazy – tlenki metali, tlenek w gla)

Prace cierne
(szlifowanie powierzchni gipsowych, wiercenie,
pi owanie, ci cie drewna)

Mycie wysokoci nieniowe
(drobiny pod

a, detergenty)

AZBEST

szczególny rodzaj niebezpiecznego py u

Azbest to grupa wielu ró nych minera ów, wyst puj cych w formie

óknistej.

Nazwa azbest nie okre la konkretnego minera u lecz dotyczy ogó u
minera ów krzemianowych tworz cych w ókna.
Generalnie przyjmuje si

e azbestami s

ókniste odmiany minera ów

wyst puj ce w przyrodzie w postaci wi zek w ókien cechuj cych si
nadzwyczajn

wytrzyma

ci

na

rozci ganie,

elastyczno ci

i

odporno ci na dzia anie czynników chemicznych i fizycznych.
W przyrodzie wyst puje oko o 150 minera ów o pokroju w óknistym, które
w czasie procesu produkcyjnego mog si rozdziela na spr

yste w ókna

czyli fibryle.

Azbest jest przyczyn nast puj cych chorób:

pylica azbestowa,

rak p uc i nowotworów mi dzyb oniaka op ucnej.

Szkodliwo

ókien azbestowych zale y od

rednicy i d ugo ci w ókien. Wi ksze w ókna nie s

tak

szkodliwe, gdy w wi kszo ci zatrzymuj

si w górnych drogach oddechowych sk d s usuwane przez

rz ski, w ókna bardzo drobne s usuwane przez system odporno ciowy. Najbardziej niebezpieczne s

ókna

ugie (>5 m), ale cienkie (<3 m), przenikaj one do dolnych dróg oddechowych, wbijaj si do p uca gdzie

pozostaj

i w wyniku wieloletniego dra nienia komórek wywo uj

nowotwory. Takie w ókna powstaj

ównie podczas cierania wyk adzin hamulcowych i sprz

owych samochodów starszego typu.

GRZYBY PLE NIOWE W BUDOWNICTWIE

Nie wszystkie grzyby spotykane w budownictwie wykazuj dzia anie

toksyczne – wszystkie jednak oddzia uj niekorzystnie na organizm.

Bio- aerozol : zarodniki i fragmenty grzybów ple niowych
odrywaj si od pod

a na którym si rozwijaj a nast pnie w raz

z kurzem, drobinami py u, bakteriami atmosfery pomieszczenia
unosz

si

i dostaj

do organizmu drog

oddechow

oraz

kontaktowo.

Uszkodzenie konstrukcji

materia u budowlanego

Bezpo rednie dzia anie toksyczne

na organizm ludzki

Grzyb ple niowy

Nietoksyczny:

Toksyczny

Podra nienie dróg oddechowych
(uporczywy kaszel, alergie)

Mykotoksyny – dzia anie ogólnoustrojowe
(choroby o rodkowego uk adu nerwowego,
choroby narz dowe), bezpo rednie zagro enie
dla zdrowia i ycia ludzi !

GRZYBY PLE NIOWE W BUDOWNICTWIE

W celu redukcji nagromadzenia odpadów poprodukcyjnych nale y

W celu redukcji nagromadzenia odpadów poprodukcyjnych nale y

:

wspiera recykling w procesie
produkcji i na poziomie konsumpcji

redukowa sposoby pakowania produktów, które
powoduj zanieczyszczenia

•wspiera promocje wyrobów przyjaznych rodowisku.

Zrównowa ony rozwój gospodarki, maj cy zapewni przysz ym pokoleniom korzystanie z zasobów
przyrody naszej planety nale y tak e odnie do budownictwa i prowadzenia produkcji budowlanej z
punktu widzenia ochrony rodowiska oraz jego poszanowania.

Analizuje si wp yw obiektu budowlanego na rodowisko, szuka si mo liwo ci zmniejszenia
uci

liwo ci ekologicznej budowli (w tym zu ycia no ników energii, emisji zanieczyszcze ). Wp yw

ten mo na rozpatrywa w trzech fazach cyklu istnienia obiektu, jego wznoszenia, u ytkowania i
rozbiórki

Faza wznoszenia obiektu — obejmuje w

ciwy proces budowania obiektu, a do jego zako czenia

potwierdzonego odbiorem, a tak e procesy pozyskiwania surowców, produkcj i transport potrzebnych

materia ów budowlanych

Faza u ytkowania obiektu — obejmuje wszystkie dzia ania odbywaj ce si w obiekcie w okresie

pomi dzy zako czeniem budowy a decyzj o jego likwidacji; w okresie tym obiekt jest u ytkowany
stosownie do przeznaczenia (na ogó ) i mog by prowadzone prace remontowe, modernizacja i inne
zabiegi eksploatacyjne.

Faza likwidacji obiektu — obejmuje prace zwi zane z rozbiórk obiektu, usuni ciem,

wykorzystaniem i sk adowaniem odpadów.

Obci enie rodowiska przez budynek, powoduj ce degradacj tego rodowiska, mo na
przed- stawi jako wynik oddzia ywania :

czynników nazywanych wej ciowymi , niezb dnych w poszczególnych fazach obiektu, s

to: no niki energii, woda, materia y budowlane, sprz t techniczny, materia y pomocnicze,
teren,

czynników nazywanych wyj ciowymi, powstaj cych we wszystkich trzech fazach cyklu

istnienia obiektu, jak: zanieczyszczenia atmosfery, zanieczyszczenia wód i gruntów, odpady
sta e, odpady ciek e ( cieki), ha as, wibracje, ciep o.

W oddzia ywaniach obiektu budowlanego na jego rodowisko zewn trzne i wewn trzne szczególna
rola przypada materia om budowlanym. Wp yw materia ów na rodowisko mo na rozwa

w

kolejnych etapach ich „ ycia", pokrywaj cych si ogólnie z cyklem istnienia obiektu
W „ yciu ekologicznym" materia ów budowlanych mo na wyró ni sze etapów i zwi zane z nimi
niekorzystne skutki:

Wyrazem uznania wa no ci spraw zdrowotno ci budynków przez architektów by a og oszona w

1933 r. tzw. „Karta ate ska", podkre laj ca konieczno

„zachowania zdrowotno ci rodowiska".

Regu y prawne ochrony

rodowiska krajów Wspólnot Europejskich mia y swe pocz tki w

Traktacie Rzymskim z 1957 r., a nast pnie w Jednolitym Akcie Europejskim z 1987 r., tak e w

Traktacie o Unii Europejskiej z 1991 r.

Podstawowe kryteria w zakresie wymaga

stawianych mieszkaniom sformu owa

Komitet

Ekspertów

wiatowej Organizacji Zdrowia w 1961 r., a w 1975 r., mi dzynarodowe forum

Kongresu „Habitat" w Kanadzie. W wietle tych dokumentów zasadnicz funkcj mieszka jest

zapewnienie

cz owiekowi

optymalnych

warunków

dla

jego

fizycznego

i

psychicznego rozwoju w ka dym wieku oraz sprzyjaj cych warunków do pracy,

wypoczynku i regeneracji si .

Terminem „mikro rodowisko" lub „mikroklimat" budynków okre la si wyst puj ce wewn trz
pomieszcze warunki fizyczne, chemiczne, biologiczne i inne, b

ce wynikiem oddzia ywania:

zewn trznych czynników atmosferycznych, jak wilgotno powietrza i temperatura, wiatr,

opady itp.,

ciwo ci fizycznych i chemicznych u ytych materia ów budowlanych konstrukcyjnych i

wyko czeniowych,

relacji wynikaj cych z lokalizacji obiektu, architektury budynku, jego otoczenia,

zastosowanych rozwi za technicznych i funkcjonalnych w budynku i jego otoczeniu, jak m.in.

wielko pomieszcze , system ogrzewania, wentylacja, klimatyzacja, liczba u ytkowników w
odniesieniu do powierzchni ' i kubatury.

)

,

(

)

(

)

;

(

v

t

f

w

f

t

t

f

S

s

p

t

p

– temperatura powietrza na wysoko ci 0,5 m od pod ogi

t

s

rednia temperatura ciany

w – wilgotno powietrza
t– temperatura powietrza w pomieszczeniu
v – pr dko ruchu powietrza

Czynniki kszta tuj ce mikro rodowisko pomieszcze budynków przeznaczonych na pobyt i
mieszkanie ludzi ci le zwi zane z oddzia ywaniem materia ów budowlanych oraz konstrukcji
budynków mo na podzieli na cztery grupy:

1) czynniki natury fizycznej

• temperatura powietrza w mieszkaniu, rodzaj róde ciep a,
• wzgl dna wilgotno powietrza w mieszkaniu,
• ruch i intensywno wymiany powietrza,
• temperatura i wilgotno przegród ograniczaj cych pomieszczenia,
• przewodno cieplna przegród zewn trznych i wewn trznych budynku, -- ci nienie atmosferyczne
powietrza,
• zawarto py ów i aerozoli w powietrzu,
• intensywno

wiat a i sk adniki promieniowania, np. promieniowanie podczerwone, ultrafioletowe,

wietlenie sztuczne,

• pola elektryczne i elektromagnetyczne, adunki elektrostatyczne,
• promieniowanie radioaktywne materia ów budowlanych,
• poziom ha asu — intensywno , wibracje (tzw. klimat akustyczny),

2) czynniki natury chemicznej

• sk ad chemiczny powietrza, ze specjalnym uwzgl dnieniem substancji
toksycznych,
• sk ad chemiczny aerozoli i py ów w powietrzu,
• sk ad chemiczny warstw przypowierzchniowych przegród (materia ów wyko czeniowych)

3) czynniki natury biologicznej

• obecno mikroflory w powietrzu i na powierzchniach przegród budowlanych,
• obecno i warunki rozwoju wirusów w pomieszczeniu
• warunki sprzyjaj ce rozwojowi grzybów, ple ni i insektów w pomieszczeniu,

4) czynniki kulturowe i psychologiczne

, wp ywaj ce na samopoczucie i komfort

odczuwany przez u ytkownika
•funkcjonalno budynku, mieszkania i jego poszczególnych pomieszcze
• bezpiecze stwo,
• wyko czenie, wyposa enie, atwo konserwacji,
• wra enia estetyczne, psychologia barw.

1.

Na temperatur powietrza w pomieszczeniu i temperatur powierzchni przegród wp ywaj :
materia y i konstrukcje przegród, wielko przeszklonych powierzchni okiennych, system
ogrzewania, usytuowanie urz dze grzejnych, usytuowanie pomieszcze w stosunku do stron

wiata — przy czym wszystko odpowiednio do wielko ci pomieszcze .

2.

Na wilgotno powietrza i przegród w pomieszczeniu wp ywaj : materia y i rozwi zania
materia owo-konstrukcyjne, system ogrzewania i wentylacji, a tak e sposób u ytkowania
pomieszcze ; na poziom wilgotno ci w pomieszczeniu du y wp yw maj w

ciwo ci

sorpcyjne materia ów i elementów ograniczaj cych dane pomieszczenie, z tego wzgl du przy
doborze materia ów wa ne s takie ich cechy, jak nasi kliwo , podci ganie kapilarne,
sorpcyjno ; w

ciwa wilgotno wzgl dna powietrza w pomieszczeniu zale y w du ej mierze

od cech fizycznych warstwy wyko czeniowej przegród; istotne zalety w tym zakresie wykazuj
tynki gipsowe, reguluj ce poziom wilgotno ci wzgl dnej powietrza — poch aniaj one nadmiar
wilgoci, a przy spadku wilgotno ci powietrza oddaj j otoczeniu.

KOMFORT TERMICZNY

–

temperatura pomieszcze od 18 do 22 C,
wilgotno

od 40 do 60%

Negatywne oddzia ywania materia ów budowlanych na organizm
cz owieka mog by powodowane przez:

o

emisj promieniowania radioaktywnego z przegród budowlanych,

o

wytwarzane na powierzchni pod óg i cian potencja y elektrostatyczne,

o

wydzielanie szkodliwych substancji gazowych,

o

oddzia ywanie drobnoustrojów rozwijaj cych si w materia ach,

o

synergiczny wp yw wszystkich tych dzia

.

Materia y budowlane stosowane w budownictwie mieszkaniowym i komunalnym w zale no ci od ich
pochodzenia i wywieranego

wp ywu na zdrowie cz owieka

mo na podzieli na cztery nast puj ce

grupy:

Materia y pochodzenia mineralnego — kamie budowlany, ceramika budowlana, szk o budowlane i
jego pochodne, materia y wi

ce mineralne (cementy, gips, wapno), kruszywa naturalne i wi kszo

kruszyw sztucznych, betony cementowe, we na mineralna itp. Materia y tej grupy nie budz na ogó
wi kszych zastrze

w zakresie szkodliwego oddzia ywania zdrowotnego, ale ze wzgl du na

mo liwo wyst powania w niektórych z nich naturalnych pierwiastków promieniotwórczych (np.
granity, gliny) s obecnie obj te obowi zkiem bada kontrolnych

Materia y organiczne naturalne i pochodne — drewno i drewnopochodne. Drewno spe nia
wymagania w zakresie zdrowotno ci. Jedynie w niekorzystnych warunkach zwi kszonej wilgotno ci
jest podatne na rozwój szkodliwych dla zdrowia mikroorganizmów. Zastrze enia i obawy mog
budzi przede wszystkim preparaty impregnacyjne oraz ywice syntetyczne stosowane jako lepiszcze
do wyrobów drewnopochodnych, do wyka czania ich powierzchni, z uwagi na mo liwo emisji
substancji szkodliwych.

Materia y pochodzenia organicznego — o du ym stopniu przetworzenia, do których nale
materia y bitumiczne oraz tworzywa sztuczne. Zw aszcza te ostatnie, obejmuj ce wyroby gotowe do
wbudowania, a tak e syntetyczne kleje, kity, materia y malarskie itp. sprawiaj du y problem z punktu
widzenia zdrowotno ci — wiele tworzyw sztucznych, zw aszcza syntetyczne kleje i farby, a tak e
materia y bitumiczne, wydzielaj ró ne lotne substancje organiczne o dzia aniu toksycznym.
Wi kszo tworzyw sztucznych jest podatna na elektryzacj , która powoduje wzrost dodatniej
jonizacji powietrza i niekorzystne elektryzowanie si powierzchni. Niektóre materia y tej grupy mog
by bioaktywne.

Materia y metaliczne — wyroby ze stali, eliwa i staliwa oraz metali nie elaznych (aluminium,
mied , cynk, o ów) i ich stopów (konstrukcyjne, instalacyjne, wyko czeniowe itp.). Grupa ta nie jest
rozpatrywana jako wykazuj ca szkodliwe oddzia ywania na zdrowie, chocia wiadomo, e metale
zak ócaj pola elektromagnetyczne, w których nadmiernie zag szczonym rodowisku dzisiejszy
cz owiek yje (i których wp yw na zdrowie ludzkie prawdopodobnie jest bardzo du y).

Materia y budowlane

Odpady przemys owe wykorzystywane do wytwarzania
materia ów budowlanych

Cementy

-Odpady o cechach hydraulicznych, jak

le wielkopiecowe;

cechach puculanowych, jak popio y lotne, py y krzemionkowe
- odpady siarczanowe; gipsy z odsiarczania spalin, fosfogipsy
-Odpady chemiczne i mineralne stosowane do korekcji sk adu
fazowego klinkieru portlandzkiego i cementów
- odpady palne, np. opony gumowe, zast puj ce cz ciowo paliwa
klasyczne przy produkcji cementów

Spoiwa i wyroby gipsowe

- Gipsy z odsiarczania spalin

Kruszywa sztuczne

-Popio y lotne do produkcji kruszyw lekkich (np. popio oporytu) i
zwyk ych zast puj cych wiry (np. cegran)
- odpady z przeróbki materia ów kamiennych i kruszyw do
wytwarzania piasków tynkarskich, grysików do lastryko, grysów
budowlanych, posypek do pap

Autoklawizowany beton
komórkowy

-Popio y lotne ze spalania w gla kamiennego
- gipsy z odsiarczania

Materia y budowlane

Odpady przemys owe wykorzystywane do wytwarzania
materia ów budowlanych

Ceramika budowlana

- Popio y lotne, odpady ceramiczne, odpady granitowe i inne
kamienne

Beton i elementy
betonowe

-Popio y lotne,

le wielkopiecowe, py y krzemionkowe jako

dodatki hydrauliczne i pucolanowe

le wielkopiecowe i paleniskowe jako kruszywa

Wyroby termoizolacyjne

-

el wielkopiecowy do produkcji we ny mineralnej

Wyroby szklane

- Odpady szklane, st uczka, odpady granitowe – do produkcji
masy szklanej, szk a piankowego

ZAGRO ENIA ZDROWIA POWODOWANE PROMIENIOTWÓRCZO CI

MATERIA ÓW BUDOWLANYCH

Promieniotwórczo

- to zjawisko samorzutnego rozpadu j der po czone z emisj

cz stek alfa, cz stek beta, promieniowania gamma

Promieniotwórczo mo emy podzieli na

promieniotwórczo naturaln

(towarzysz ca

przemianom j drowym izotopów wyst puj cych w przyrodzie) i

promieniotwórczo

sztuczn

(zachodz

w j drach atomów otrzymywanych sztucznie - poprzez

bombardowanie j der trwa ych pierwiastków cz stkami alfa oraz beta).

Rozró nia si trzy podstawowe rodzaje promieniowania:

Promieniowanie gamma, promieniowanie elektromagnetyczne, powstaje w wyniku
przej

kwantowych mi dzy poziomami energetycznymi j der atomowych; emitowane

przez

naturalne

pierwiastki

promieniotwórcze

jest

promieniowaniem

bardzo

przenikliwym. Przenikaj c przez ca y organizm, pozostawia w tkankach cz

swojej

energii, która (dawka poch oni ta promieniowania) mo e by przyczyn nowotworów i
ci kich uszkodze

genetycznych w organizmie cz owieka. Najbardziej widocznym

skutkiem po napromieniowaniu promieniami gamma s bia aczki (nowotwory z

liwe,

ujawniaj ce si

w stosunkowo krótkim okresie kilku lat od zadzia ania przyczyny).

ród ami tego promieniowania w budynkach mog

by

izotopy promieniotwórcze

zawarte w mineralnych materia ach budowlanych oraz promieniowanie z pod

a, na

którym posadowiono budynek, a tak e cz

promieniowania kosmicznego, przenikaj ca

przez budynek.

Promieniowanie beta stanowi

elektrony emitowane przez j dra pierwiastków

promieniotwórczych, równie

podczas rozpadu pierwiastków promieniotwórczych

zawartych w materia ach budowlanych; jest to jednak promieniowanie ma o przenikliwe,
poch aniane g ównie przez same ciany i nie stanowi ród a istotnego zagro enia dla
cz owieka.

Promieniowanie alfa, najmniej przenikliwe, mo e wnika w organizm ludzki w wyniku
wdychania radonu i toronu. ród em nara enia uk adu oddechowego na promieniowanie
alfa z produktów rozpadu radonu

222

Rn i toronu

220

Rn w powietrzu pomieszcze

rad

226 (

226

R) tor 228 (

228

Th) zawarte w materia ach cian. Radon mo e przenika

do

pomieszcze z pod

a, na którym zbudowano budynek, a szczególnie do pomieszcze

w piwnicach i na ni szych kondygnacjach.

atwo dyfunduje ze

cian budynku do

atmosfery i powietrza wewn trz budynków. Padaj c na skór cz owieka promieniowanie
alfa jest nieszkodliwe, ale powietrze, zawieraj ce radon i produkty jego rozpadu,
wdychane do p uc stanowi ród o zagro enia cz owieka. Pochodne radonu przedostaj c
si

do

dróg

oddechowych

napromieniowuj

je

cz stkami

alfa.

Miejscowe

napromieniowanie tkanek oskrzeli i p uc tymi cz stkami mo e indukowa nowotwory w
tych tkankach. St enie pochodnych radonu w pomieszczeniach wzrasta wielokrotnie w
budynkach zanieczyszczenia dymem papierosowym.

ród ami radonu w pomieczeniach

budynków jest g ównie grunt (75% radonu pochodzi z pod budynku), w mniejszym
stopniu materia y budowlane (25%).

ród a promieniowania w otoczeniu

cz owieka znajduj cego si wewn trz
budynku i otrzymywane dawki (K-potas,
Ra-rad, Th- tor, Rn-radon)

Do materia ów o podwy szonej zawarto ci radu zalicza si

najcz ciej materia y

naturalne, takie jak granity, niektóre piaskowce, marmury, tufy, upki, materia y
wytwarzane z surowców naturalnych, jak wyroby ceramiczne z niektórych glin.

Radionuklidy

- atomy o j drach promieniotwórczych, nietrwa e nuklidy, ulegaj ce

samorzutnej przemianie promieniotwórczej z emisj cz stki lub kwantu promieniowania
gamma

Aktywno

– liczba samoistnych przemian j drowych, zachodz cych w danej ilo ci izotopu

promieniotwórczego w jednostce czasu; jednostk aktywno ci jest bekerel [Bq] (jednostka
aktywno ci cia a promieniotwórczego w uk adzie SI, jedna samoistna przemiana j drowa
zachodzi w czasie 1 sekundy)

Dawka poch oni ta

– ilo energii promieniowania jonizuj cego przekazana jednostce

masy napromieniowanej materii; jednostk dawki poch oni tej jest grej [Gy] (dawka
poch oni ta promieniowania jonizuj cego, przy jakiej cia u o masie 1 kg zostaje przekazana
energia 1 J)

Moc dawki

– dawka przypadaj ca na jednostk czasu; jednostk mocy dawki poch oni tej

jest nanogrej na godzin [nGy/h]

Dawka efektywna

– dawka obrazuj ca ca kowite nara enie organizmu przy

równomiernym i nierównomiernym napromieniowaniu narz dów lub tkanek; jednostk
dawki efektywnej jest siwert [Sv]

Miar

ryzyka

wyst powania

szkody

biologicznej

jest

poch oni ta przez cz owieka dawka promieniowania – wed ug
danych Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej
(CLOR) z 1996r. Przeci tna dawka roczna przypadaj ca na
statystycznego Polaka wynosi oko o

3 mSv (milisiwert)

.

Warto

ta uwzgl dnia ród a naturalne i sztuczne, np. dawki

medyczne i wywo ane awariami j drowymi na wiecie

Ustawy sejmowe: Prawo budowlane z 1994 r. i Prawo atomowe z 1986 r. oraz z aktów
prawnych wydawanych z mocy tych. Zgodnie z tymi aktami prawnymi budynki
przeznaczone na sta y pobyt ludzi powinny odpowiada nast puj cym warunkom:

dawka graniczna dla osób nara onych na oddzia ywanie promieniowania jonizuj cego z

powodu stosowania wyrobów powszechnego u ytku, emituj cych promieniowanie nie
powinna przekroczy warto ci 1 mSv na ca e cia o (dawka ta jest 50 razy mniejsza od
dawki granicznej dla ludzi zatrudnionych przy sta ym nara eniu na promieniowanie
jonizuj ce)

budynek z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi i zwierz t nie mo e by

wykonany z materia ów budowlanych nie spe niaj cych wymaga w zakresie okre lonych
dopuszczalnych zawarto ci naturalnych pierwiastków promieniotwórczych

rednie warto ci roczne st enia radonu

222

Rn w pomieszczeniach budynków

przeznaczonych na sta y pobyt ludzi nie mog przekracza : 200 Bq/m

3

w budynkach

oddawanych do u ytku po 1 stycznia 1998 r. oraz 400 Bq/m

3

w budynkach istniej cych

Kraj

Dopuszczalne st enie w Bq/m

3

Budynki istniej ce

Budynki wznoszone

Szwecja

400

140

Finlandia

400

200

Norwegia

400

200

Kanada

750

750

USA

150

150

Wielka Brytania

200

200

Niemcy

250

250

Irlandia

200

200

Czechy

400

200

Polska

400

200

Dopuszczalne st anie rodonu w budynkach

ZAPOBIEGANIE SZKODLIWYM ODDZIA YWANIOM RADJACJI

a) odpowiedniej wentylacji pomieszcze : wywiewnej — usuwanie powietrza

ska onego na zewn trz, nawiewnej — nap yw powietrza atmosferycznego do
wn trza,

b) zastosowaniu bariery mechanicznej w postaci szczelnej izolacji cz ci podziemnej

budynku i uszczelnieniu otworów, p kni w fundamentach, stropach i cianach,
szczelin w po czeniach ró nych elementów konstrukcyjnych dolnej cz ci
budynku (w celu ograniczenia nap ywu radonu do budynku ze róde
zewn trznych, g ównie z gruntu),

c) obni aniu ci nienia powietrza w gruncie pod budynkiem i w otoczeniu, np. przez

wprowadzenie przewodu ss cego pod posadzk (w celu usuwania lub
rozcie czania ska onego radonem powietrza gruntowego z górnej warstwy gruntu
pod budynkiem i w najbli szym jego otoczeniu).

Zjawisko elektryzacji wyst puje powszechnie na powierzchni stykaj cych si ze
sob dowolnych materia ów, zw aszcza w wyniku ich tarcia. Mechanizm zjawiska
jest z

ony. Polega na przechodzeniu adunku elektrycznego z powierzchni o

wi kszej przenikalno ci elektrycznej na powierzchni o mniejszej przenikalno ci.
Ilo

powstaj cego adunku zale y g ównie od oporno ci w

ciwej materia u.

Zagro enie zdrowia przez zjawiska elektrostatyczne

a) niebezpiecze stwo wywo ania iskry inicjuj cej po ary i wybuchy, np. przy

ulatnianiu si gazu, obecno ci w powietrzu par atwo lotnych rozpuszczalników
benzynowych, nitro itp. mieszanin atwo palnych.

b) uci liwe ra enie pr dem wy adowa elektrostatycznych przy poruszaniu si po

mieszkaniu,

c) nara enie mieszka ców na dzia anie silnych pól elektrostatycznych w otoczeniu

naelektryzowanych przedmiotów, na oddzia ywanie zjonizowanego powietrza i
na adowanych elektrycznie cz stek py ów obecnych w pomieszczeniach,
niekorzystnie wp ywaj cych na organizm ludzki.

Mechanizm biologicznego oddzia ywania zjonizowanego powietrza nie jest jeszcze
ca kowicie poznany. Wiadomo, e proces elektroregulacji mi dzy organizmem ywym a

rodowiskiem zewn trznym odbywa

si

przez skór

i

b ony

luzowe

dróg

oddechowych. W odniesieniu do organizmu ludzkiego zjonizowane powietrze dzia a:

na system nerwowy, w wyniku pobudzenia interreceptorów oskrzelowych i p ucnych

w procesie wdychania zjonizowanego powietrza,

na zmian

potencja u elektrycznego krwi oraz czynno ci uk adu wewn trz-

wydzielniczego (hormony),

na b ony luzowe dróg oddechowych, prowadz ce do zmian biochemicznych.

Grupy zwi zków chemicznych wyst puj cych w powietrzu atmosferycznym

Zagro enia zdrowia przez emisj substancji chemicznych z
materia ów budowlanych

Najwy sze wyemitowane z wyk adzin PCW st enie zwi zków chemicznych w
porównaniu z najwi ksz dopuszczaln ich zawarto ci w powietrzu wewn trz budynków

St enie wybranych substancji organicznych w powietrzu po po

eniu wie o

wyprodukowanej wyk adziny pod ogowej z PCW

Wyk adziny gumowe lub podgumowane stanowi

ród o emisji monomerów (styrenu),

plastyfikatorów (ftalany), antyutleniaczy oraz ró nych w glowodorów aromatycznych i
alifatycznych.

Wyroby z prasowanego korka zawieraj

ywice syntetyczne jako rodek wi

cy i niekiedy

wyko czone pow ok z PCW, akrylow , mog by

ród em wydzielania si fenolu,

formaldehydu, zwi zków aromatycznych