Problemy składni:

1.

Cele opisu składniowego

:

- opis budowy wypowiedzeo (rzeczywistych komunikatów językowych)
- opis reguł budowania wypowiedzeo z jednostek niższego rzędu (leksemów)
przekształconych fleksyjnie na człony składniowe

2. Jednostki składniowe ( zdanie: wypowiedzenie, syntagma // grupa imienna, syntagma //

grupa werbalna; składnik, zdanie jądrowe (minimalne), itp.)

zdanie – postad wypowiedzenia zawierająca jako orzeczenie tzw. słowo osobowe – formę
predykatywną czasownika

wypowiedzenie – najmniejszy odcinek tekstu będący samodzielnym komunikatem;
Klemensiewicz: wyraz lub zespół wyrazów gramatycznie zestrojonym i prozodycznie
odgraniczonym, który w danej sytuacji życiowej stanowi najmniejszy, a już wystarczający
środek porozumiewania się; trzonem jest osobowa forma czasownika lub inny składnik w
oznajmieniu

syntagma - zespolenie dwóch lub więcej następujących po sobie jednostek językowych
tworzących całośd znaczeniową, np. wyraz złożony z morfemów (dom-ek), grupa wyrazów
("upalne lato"), rozbudowany człon zdania.
fraza, grupa słów, gramatycznie i syntaktycznie powiązanych, które mogą stanowid częśd
zdania (np. podmiot, przydawka, orzeczenie) lub też samodzielnie tworzą zdania oraz
równoważniki zdao. Termin ten został wprowadzony przez Ferdinanda de Saussure.

konstrukcje predykatywne – wypowiedzenia: zdania i oznajmienia
konstrukcje atrybutywne – części wypowiedzeo, nie mające samodzielności komunikacyjnej

grupa – a) abstrakcyjny człon składniowy, który stanowi częśd struktury zdania;

lub:

b) niepredykatywne połączenie składników – konstrukcje co najmniej

dwuelementowe


grupa składniowa (syntaktyczna) – zbudowane są z nich zdania; abstrakcyjny człon
zdaniowy, który stanowi częśd struktury zdania; niepredykatywne połączenie składników;
konstrukcja co najmniej dwuskładnikowa powiązana związkiem składniowym

Podział grup ze względu na charakter gramatyczny członu nadrzędnego:
grupa nominalna – rzeczownikowa, np. kolega brata; grupa imienna, grupa nominalna,
druga obok zdania podstawowa struktura składniowa, o dowolnej liczbie składników (imion),

złożona z członu centralnego, którym jest rzeczownik lub zaimek rzeczowny, oraz
podporządkowanego mu gramatycznie określnika
grupa przymiotnikowa – np. godny uwagi;
grupa werbalna – np. pisze wyraźnie; grupa składniowa, której ośrodkiem jest czasownik,
adwerbalny określnik ogranicza treśd określanego czasownika i podporządkowuje mu się
gramatycznie.
grupa adwerbialna – np. bardzo wyraźnie; grupa składniowa której ośrodkiem jest
przysłówek

grupy wg charakteru związku między członami grupy:
grupy współrzędne (szeregi); grupy podrzędne jednostronnie; grupy wzajemnie podrzędne

składnik – element, którego nie da się dalej podzielid składniowo; wyrażane:
a) analityczne formy składniowe, np. będę pisała
b) formy zaprzeczone, np. ojciec nie przyszedł
c) frazeologizmy, np. byli górą
d) wyrażenia przyimkowe, np. (chodzi) po ulicy

zdanie minimalne (jądrowe, atomowe) – takie, w którym opuszczenie jednego ze składników
powoduje, że konstrukcja przestaje byd zdaniem.

3. Modele opisów składniowych (składnia generatywna, struktura głęboka : struktura

powierzchniowa; składnia predykatowo-argumentowa;

zdanie formalne, zdanie

semantyczne - modele

)

Struktura głęboka, struktura wyjściowa, struktura bazowa - w gramatyce transformacyjno-
generatywnej stosunki syntaktyczne, syntaktyczno-semantyczne lub semantyczne, leżące u
podstawy budowy gramatycznej zdao; s.g. jest abstrakcyjna i uniwersalna (jednakowa dla
wszystkich języków); wykrywana na podstawie analizy językoznawczej; za pomocą reguł
transformacyjnych wyprowadza się z niej strukturę powierzchniową.

struktura powierzchniowa - zespół stosunków dających się bezpośrednio zaobserwowad w
zdaniu;

struktura semantyczno-logiczna – obejmuje następujące elementy: przypisanie predykatu
pewnemu fragmentowi świata (tzw. struktura predykatowo-argumentowa), lokalizowanie w
czasie tego stanu, ustosunkowanie nadawcy względem tego stanu rzeczy, precyzowanie do
czego się to odnosi,

Struktura syntaktyczna – sied związków (zależności) składniowych, w jakie wchodzą składniki
tworzące wypowiedzenie ; wyznaczana zasadniczo przez własności składniowe czasownika

struktura tematyczno-rematyczna- funkcjonalna perspektywa wypowiedzi; wyróżnia temat i
cel wypowiedzi

ciąg linearny – konkretna empiryczna wypowiedź, kształt niezależny od struktury
semantyczno-logicznej

Składnia (struktura) predykatowo-argumentowa – wyznaczana przez właściwości
semantyczno-składniowe (konotacyjne) czasownika

Składnia generatywna – reguły składni operują na zamkniętej liczbie schematów
zdaniowych, które stanowią punkt wyjścia dla działania reguł rozwijania i przekształcania –
koncepcja tradycyjna Klemensiewicza???? gdzie zd. pojedyncze zbudowane z członów
zdaniowych – podmiot, orzeczenie, przydawka, dopełnienie, okolicznik
Składnia generatywna – zdanie zbudowane jest z grupy (frazy) nominalnej (GN) i grupy (frazy)
werbalnej (GV) rozumiane jako pozycje składniowe, które mogą byd rozwinięte (np. Kolega
brata przyszedł) lub nierozwinięte (np. Kolega przyszedł)

Zdanie semantyczne: abstrakcyjna , modelowa struktura tresci// pojęciowa// mysli, (SP-A:
P(x), P(x,y), P(x,y,z)

4.

Składniki zdania, ich funkcje syntaktyczne i sposoby ich wyrażania (wykładniki);

= zeszyt?

podstawowa struktura (schemat) zdania minimalnego = kserówka od Lisczyk? , człon
konstytutywny zdania

zdanie minimalne – konstrukcja, z której nie może byd usunięty żaden element bez
naruszenia pełności komunikacyjnej wypowiedzi; możliwośd lub niemożliwośd pominięcia
zależy od semantyki czasownika, gdzie niektóre semantyczne uzupełnienie mogą byd
pomijane,
np. Jaś odwiedził Marię

człon konstytutywny zdania – człon nadrzędny

Człon syntaktyczny to minimalna jednostka składni. Analiza składniowa kooczy się na zdaniu,
a zaczyna na członie syntaktycznym. Na zdanie składają się człony syntaktyczne, które
wyodrębniamy według pełnionych przez nie funkcji syntaktycznych (składniowych). Więc
każdy człon musi pełnid jakąś funkcję, a co za tym idzie musi byd samodzielną częścią mowy.
Liczba wyrazów w zdaniu nie zawsze więc odpowiada liczbie członów syntaktycznych.

Wielowyrazowe człony syntaktyczne:

a. wyrażenia przyimkowe

b. przyimki rozbudowane

c. wyrażenia porównawcze
d. złożone nazwy miejscowe i osobowe
e. liczebniki złożone
f. zestawienia: nazwy instytucji, świąt, gatunków bipologicznych, związków chemicznych,

tytuły książek,

g. złożone formy czasownika
h. związki frazeologiczne
i. konstrukcje analityczne

5. Składniki grupy imiennej i

sposoby ich wyrażania

(w sensie czym można wyrazid

przydawkę???); schemat grupy imiennej
Może istnied np. grupa imienna w różnych przypadkach, np. grupa imienna w mianowniku i w
bierniku, np. Odwiedził mnie (gr. w bierniku – wyrażony pojedynczym wyrazem) dawny
kolega mojego brata (gr. w mianowniku – wyrażona wieloma wyrazami)

Grupa imienna – składa się z rzeczownika i jego przydawki. Przydawka jest określeniem
rzeczownika – nie części wypowiedzenia (podmiotu, orzecznika, dopełnienia, okolicznika).
Składnikiem wypowiedzenia staje się łącznie cała grupa.

schemat zdaniowy – abstrakcyjny układ pozycji składniowych wyznaczany przez właściwości
konotacyjne (semantyczno-składniowe) czasownika.

6.

Pojęcia konotacji

, implikacji i

akomodacji

( definicje, przykłady)

Konotacja – walencja;
wykrywanie wymagao syntaktycznych czasowników; otwieranie w tekście miejsca przez
jedne formy wyrazowe dla innych form → konsekwencja akomodacji; konotacja zjawiskiem
tekstowym, przebiegającym od podrzędnika do nadrzędnika; np. kobiet pięd
właściwośd leksemu, wymaganie występowania podrzędnika uzupełniającego znaczeniowo
treśd leksemu → środek zdaniotwórczy, np. ktoś odwiedził kogoś

problem z konotacją: co fakultatywne a co obligatoryjne, rozbieżności w wymaganiach czysto
semantycznych leksemów a w wymaganiach składniowych

ale też: konotacja rzeczowników – a) rzeczowniki relacyjne, np. ojciec, matka, brat; b)
rzeczowniki odczasownikowe (odprzymiotnikowe), np. czytanie (książek), obrona (Warszawy)
konotacja przymiotników, np. przymiotniki w stopniu wyższym itp.

Pojęcie konotacji - otwieranie pozycji syntaktycznej dla wyrazów z określonej klasy
gramat. = cz. mowy ( np. czasownik konotuje rzeczowniki ( w okreslonych rolach syntakt.
i semant.); konotuje też przyslówki (prymarne: cechy czynności, zdarzeo) i funkcjonalnie
równoważne im wyrażenia przyimkowe ( leżed + na czym); rzeczowniki konotują
przymiotnik ( dziewczyna + jaka)

Walencja: ilośd miejsc otwieranych obligatoryjnie przez człon konotujący dla składników
konotowanych : czasowniki 1,2,3 walentne

akomodacja- technika sygnalizowanie zależności składniowych (w zeszycie);

7. Rodzaje związków składniowych ( zw. Zgody, zw. Rządu, zw. Przynależności) – przykłady =

w zeszycie

8. Parataksa i hipotaksa ( zw. współrzędne, podrzędne w zdaniu pojedynczym i złożonym);

schematy konstrukcji para- i hipotaktycznych ( zdao i grup)

Parataksa - współrzędne połączenie kilku zdao w jedno złożone

Hipotaksa - połączenie zdao relacją podrzędną

Związki współrzędne i podrzędne w zdaniach:

szereg, związek, związek szeregowy

związek główny, związek poboczny

?????? dodatkowe wyznaczniki: oceniające, skierowujące, nawiązujące, intelektualne ???????????

Schematy (modele) zdao współrzędnych spójnikowych ( reguła kumulacji, zestawiania
współrzędnego):

• Łączne: [A i //oraz//tudzież //a B]: Pisał i skreślał. Sprzątałem oraz myslałem o Oli. (

mogą byd też bezspójnikowe)

• Rozłączne: [A lub //albo // a//czy B]; Wychodź lub zostao; Wyjadę albo zostanę

• Przeciwstawne: [A lecz (nie)//ale // a (nie) B]; Wyszedłem z domu, lecz nie pożegnałem się

z rodzicami. Piotr czyta, ale nie rozumie

• Wynikowe: [A, więc/ zatem/ toteż B] : Zaspał, więc nie zdążył na pociąg. Piłeś, więc nie

pojedziesz

Schematy ( modele) zdao podrzędnie złożonych (hipotaktycznych); reguła zanurzania

• Podmiotowe [A, kto//co B]

• Dopełnieniowe * A, że/żeby (nie) B]

• Przydawkowe [A, który//jaki B+

• Okolicznikowe *A, (tam)gdzie B+; A (wtedy) gdy// kiedy B+; *A, żeby//aby B+; *A ponieważ/bo

B+; *A chod/ chociaż/ chodby/ mimo, że B+; *A tak jak/ jakby B+; *A jakby B+, *A żeby//w celu
B], [A skutkiem czego// wskutek tego, że B+; * A tak (bardzo, mało…), że B

• Akcesoryjne ( rozwijają treśd całego zdania nadrzędnego lub któregoś ze składników)

ZASADA REKURENCJI (mozliwośd wielokrotnego powielania struktur i składników) pozwala
tworzyd zdania wielokrotnie złożone, wśród których zachodzą relacje współrzędności i//
podrzędności

TRANSFORMACJE zbiorcze, zanurzające - akomodacja wymaga czasem usuwania powtarzających
się składników, lub zastąpienia ich zaimkiem ( pronominalizacja)

9. Wskaźniki zespolenia składników i zdao – przykłady = w zeszycie

10. Równoważniki zdania – typy i cechy

równoważnik zdania = wypowiedzenia niezdaniowe = oznajmienia

Typy:
a) samoistne - takie, które są kontekstowo niezależne (np. Pożar! Cisza! Uwaga!)
b) kontekstowo zależne - takie, których zrozumienie zależy wyłącznie od kontekstu (np. On!

← Kto to zrobił? ; Bez! ← Chcesz herbatę z cukrem czy bez?)

a) wypowiedzenia wołaczowe – funkcja adresatywna, niezależne formalnie i semantycznie,

zdolnośd wpływania akomodacyjnego ; np. Jasiu!

b) dopowiedzenia – reakcja na wcześniejszą wypowiedź, formalnie niezależne,

semantycznie nawiązują do wyp. wcześniejszych, ale ich interpretacja niezależna.
Np. zgoda, odmowa...

c) wyp. wykrzyknieniowe – apele o funkcji impresywnej (Ejże! Hej!) i interjekcje o funkcji

ekspresywnej (Cholera! Ba!)

d) wyp. w których wyzerowany zostaje predykat (czasownik) ze zdania poprzedniego

(równoważnik zdania (w sensie węższym), wyp. eliptyczne) – zorganizowane wokół
zerowego czasownika występującego w kontekście, np. (Ten pokój jest mój.) Tamten
żony.

e) wypowiedzeniowe człony syntaktyczne - wyp. uzupełniające składniki zdania

poprzedniego – zależne od zd. poprzedniego, np. (Jan siedzi w więzieniu) Za zabójstwo.

f) wyp. eliptyczne, gdzie nie można wstawid określonego opuszczonego członu; składniki

tego

wypowiedzenia

nie

są

akomodowane

przez

człony

wypowiedzeo

współwystępujących, np. (Źle się czuję) Natychmiast do szpitala!

(konstrukcje bezokolicznikowe uznaje się raczej za zdania, a nie za wypowiedzenia
niezdaniowe)

11. Typy orzeczeo

Orzeczenie:

Proste

Słowne (czasownikowe) – wyrażone f. os. Czasownika albo zak. na –no, -to.

Złożone

imienne (składa się z łącznika – byd, zostad, stad, okazad się, czud się, poczud się, to; oraz
orzecznika – rzeczownik, liczebnik, imiesłów przym. i bierny)

Np. Te pomidory są niedojrzałe.

Modalne (składa się z czasownika modalnego (odnosi się do zakazów i nakazów) np. musied,
powinno się mied i bezokolicznika; osobowe lub nieosobowe

Np. Nie należy tam chodzid. On musi to napisad. Ona powinna przeprowadzid się. Trzeba było
jechad.

Fazowe (czasownik wskazujący na początek lub koniec np. zacząd, skooczyd, zakooczyd i
bezokolicznik) , osobowy lub nieosobowy

Np. Zaczęli pisad. Skooczyli śpiewad. Zaczęto sprzątad.

Frazowe (peryfrastyczne) – ma charakter zw. Frazeologicznych

Np. Antek wpadł na świetny pomysł. Kasia włożyła kawę na ławę.

Frazeologiczne – np. z byka spaśd (ktoś), rzucid okiem (ktoś, na coś)