Prawidłowy rozwój mowy

Ilona Leśnikowska

Agata Bożeoska

Mowa zależy od budowy i

funkcjonowania:

ośrodkowego układu nerwowego (pola

projekcyjne, gnostyczne, asocjacyjne)

narządów mowy:

układ oddechowy- krtao, gardło, jama nosowa
fonacyjny - płuca, oskrzela, tchawica
artykulacyjny- ruchomy: wargi, język, podniebienie

miękkie, żuchwa oraz nieruchomy: uzębienie,
podniebienie twarde, dziąsła

narządu słuchu (fizjologiczny, fonemowy)

Przebieg kształtowania się

mowy

Przebieg procesu kształtowania się mowy w

równym stopniu zależy od czynników
biologicznych, jak i społecznych.

W procesie przyswajania czynności mowy

największe znaczenie ma słuch.

Słuch fizjologiczny- zdolnośd odbioru, analizy i

syntezy wszystkich zjawisk akustycznych.

Słuch fonemowy- dzięki niemu jest możliwe

rozróżnianie słów, które są zbudowane z głosek
danego języka.

Pamięd słuchowa wyrazów- zdolnośd

przechowywania w pamięci wzorców słuchowych
wyrazów.

Kinestezja artykulacyjna - czucie ułożenia narządów

artykulacyjnych, czyli czucie napięcia mięśniowego
tych narządów, właściwego artykulacjom
poszczególnych głosek.

Czucie to wykształca się później niż słuch

fonematyczny!

Pojawienie się głosek w

ontogenezie

Zaburzenia mowy

Paulina Grunau

Joanna Czarna- Kluczyk

Joanna Weichbroth

Karolina Brzóskowska

Zaburzenia mowy pochodzenia

środowiskowego

Opóźnienie rozwoju mowy- wywołana

brakiem podniet do mówienia.

Niechęd do mówienia- wywołana nadmiarem

bodźców słownych.

Powielanie wad wymowy rodziców-

nieodpowiednie wzorce głosek, wyrazów, form
gramatycznych itp. są naśladowane i
przyswajane przez dziecko.

Zaburzenia mowy wywołane

uszkodzeniem struktur

korowych:

Afazja- częściowa lub całkowita utrata umiejętności

posługiwania się językiem, spowodowana
uszkodzeniem odpowiednich struktur korowych.

Alalia- trudności w przyswajaniu sobie mowy,

spotykane u dzieci mających zaburzenia
motoryczne.

Dyslalia- opóźnienie przyswajania języka, na skutek

opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych
struktur mózgowych.

Zaburzenia mowy wywołane

uszkodzeniem układu

pozapiramidowego

Dysartria- zaburzenia mowy wynikające z

uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych,
unerwiających narządy mowy.

Anartria- brak rozwoju mowy lub utrata nabytych

umiejętności wytwarzania dźwięków mowy,
spowodowana uszkodzeniem ośrodków i dróg
nerwowych, unerwiających narządy mowy.

Jąkanie (balbuties)

wada wymowy,
przejawiająca się
zaburzeniem płynności
mowy, na skutek
występowania skurczów
mięśni biorących udział w
mowie.

Zaburzenia wywołane

nieprawidłową budową

anatomiczną narządów mowy

Dysglosja

Dysglosja językowa
Dysglosja podniebienna
Dysglosja wargowa
Dysglosja zębowa – dentalna

Nieprawidłowości zgryzu

i uzębienia

Nieprawidłowości zgryzowe

i zębowe mogą utrudniad
lub uniemożliwiad
prawidłową artykulację
głosek detalizowanych (tzn.
tych przy których dolne i
górne siekacze zbliżone są
do siebie).

Seplenienie

• Seplenienie- to nieprawidłowa wymowa głosek s,

z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, d, dź.

• Najczęściej spotykamy nieprawidłową realizację

głosek: sz, ż, cz, dż, które są wymawiane jak ś, ź, d,

dź lub s, z, c, dz. Głoski s, z, c, dz mogą byd

zmiękczone lub wymawiane jak sz, ż, cz, dż.

wargowo- zębowe
międzyzębowe
przyzębowe
boczne
nosowe
krtaniowe

N

ieprawidłowości w budowie

podniebienia,

jamy nosowej i jamy gardłowej

Rozszczep podniebienia jest wrodzona wadą

rozwojową; polega na nie ukooczonym
rozwoju jamy ustnej w okresie embrionalnym,
gdyż płytki tworzące podniebienie twarde i
fałdy tworzące podniebienie miękkie nie zrosły
się zupełnie.

Zaburzenie artykulacji (łac.rhinolalia)

oraz zaburzenia barwy głosu

 Rynolalia- jest objawem zaburzonej wymowy

charakteryzującym się dośd szczególnym zabarwieniem
głosu (zaburzenie rezonansu w mowie):

Nosowanie otwarte- przyczyną są najczęściej rozszczepy

podniebienia, krótkie podniebienie jak też
nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardła:

- Organiczne, funkcjonalne

Nosowanie zamknięte- może je powodowad niedrożnośd

jamy nosowo-gardłowej:

- Przednie, tylne

Nosowanie mieszane

Inne nieprawidłowości

Diastema – szpara między pierwszymi

siekaczami.

Protruzja – wychylenie korony górnych zębów

przednich na zewnątrz jamy ustnej.

Retruzja – wychylenie górnych zębów

przednich do wewnątrz jamy ustnej.

Progenia - wrodzony, nadmierny rozrost

żuchwy w stosunku do prawidłowo rozwiniętej
szczęki górnej, upośledzający żucie i wymowę.

Zaburzenia mowy spowodowane

uszkodzeniem narządu słuchu

Przy braku słuchu w pierwszych

latach życia rozwój mowy w ogóle nie
następuje, natomiast upośledzenie
słuchu może byd przyczyną
występowania zaburzeo mowy

niedosłuch – utrata słuchu może byd

częściowa, trudności w odbiorze mowy

 głuchota – utrata słuchu całkowita,

całkowity brak słyszenia mowy

Czynniki warunkujące stopień

zaburzeń

 wiek, w którym nastąpiło obniżenie słyszalności ( im wcześniej

powstaje upośledzenie słuchu, tym większym zahamowaniom
ulega rozwój mowy

 stopieo obniżenia słyszalności
 czy dziecko posługuje się aparatem słuchowym i od jak dawna
 Środowisko, w którym żyje
 charakter niedosłuchu:

 niedosłyszalność przewodzeniowa – uszkodzenie części odpowiadającej za

przewodzenie dzwięków ;następuje pogorszenie słyszalności tonów niskich,
więc gorzej słyszalne są głoski mające formanty niskie jak „a, o, u

 Percepcyjna (odbiorcza) – uszkodzenie części odbiorczej narządu słuchu,

gorsza słyszalnośd drgao o dużej częstotliwości; gorzej są słyszalne głoski
mające wysokie formanty, a więc szczelinowe oraz zworto-
szczelinowedzenie dźwięków

Wady mowy u osób

upośledzonych umysłowo

 Zaburzeniu ulega kontrolująca i regulująca funkcja mowy

co wyraża się:

 nieumiejętnością formułowania zamierzeo
 nieświadomością własnych błędów
 zahamowaniem inicjatywy oraz niemożnością

dokonywania syntezy i uogólnieo

 zmniejszona jest jasnośd myśli
 szybkośd rozumienia mowy
 ubogie słownictwo
 Agramatyzm
 nieumiejętnośd budowania zdao i wadliwa artykulacja
 występuje echolalia (powtarzanie)

Stopnie niedorozwoju

umysłowego (oligofrenii):

 lekki niedorozwój umysłowy – debilizm - występuje najczęściej,

mimo upośledzonej możliwości myślenia abstrakcyjnego zachowana

jest zdolnośd nauczenia się mowy (trudności przy zadaniach

złożonych), czytania, pisania, rachowania oraz wykonywania

prostego zawodu

 umiarkowany niedorozwój umysłowy – zdolnośd

nauczenia się

pisania, czytania oraz prostych czynności zawodowych, które mogą

byd wykonywane pod czyimś nadzorem

 znaczne upośledzenie umysłowe – imbecylizm – możnośd

nauczenia się mowy i wykonywania najprostszych prac, brak

możności nauczenia się pisania, czytania, zawodu i samodzielnego

utrzymywania się przy życiu

 głębokie upośledzenie – idiotyzm – brak zdolności przyswojenia

mowy, zasób słów ograniczony a treśd wypowiedzi bardzo

prymitywna, brak umiejętności zaspokajania elementarnych

potrzeb stwarza koniecznośd otoczenia dz. stałą opieką

Mowa osób z zaburzeniami

psychicznymi

 nerwica – czynnościowe zaburzenia

w zakresie wyższych czynności
nerwowych (psychicznych), nie
powodujących zmian osobowości ani
krytycyzmu, nie jest chorobą
psychiczną, natomiast przyczyną
bywa uraz psychiczny (np.
niepomyślna sytuacja życiowa),
objawia się stałym lękiem,
rozdrażnieniem, napięciem
nerwowym, poczuciem niepewności.

Rodzaje nerwic mowy:

 psychastenia – mowa jest charakterystyczna, ale w granicach normy,

zazwyczaj cicha, monotonna, bez modulacji siły i wysokości głosu, o

tempie zwolnionym lub przyspieszonym

 nerwica histeryczna – skłonnośd do żywego, teatralnego przeżywania

uczud, krzyki, płacz, zaburzenia pamięci, bezgłos czy mutyzm

 bezgłos (afonia) – utrata możliwości wytwarzania dźwięków, mowa

szeptem lub tylko poruszanie ustami, porozumiewanie się za pomocą

pisma

 mutyzm – całkowita niemożnośd posługiwania się mową, ale rozumienie

mowy jest zachowane, występuje u osób, które mówiły i nie mają

uszkodzonego aparatu mowy, występuje rzadko i najczęściej pojawia się

między 3 a 5 r.ż.; przyczyną jest bardzo silne przeżycie; całkowity lub

wybiórczy (tylko w stosunku do jakiejś osoby lub otoczenia)

 jąkanie nerwicowe – w skutek ostrej, szokowej reakcji w momencie

przeżywania silnego strachu, utrwalenie się tej reakcji

 zaburzenia tempa mowy – mowa szybka: trzepotanie, giełkot

Mowa osób chorych psychicznie

• schizofrenia - „ schidzo –

rozszczepiam i phern – rozum”,

całkowite zatracenie kontaktu z

rzeczywistością, pogrążenie we

własnym, urojonym świecie,

dezintegracja myślenia; pojawia

się u dz. między 3 a 6 r.ż. , rozwój

jest normalny do momentu

pojawienia się choroby.

• Rozwija się powoli: pojawia się

nieuzasadniony niepokój,

zmiennośd reakcji na bodźce

słuchowe, wzrokowe czy bólowe

Schizofazja

 myślenie symboliczne magiczne
 tempo myślenia zaburzone, zwolnione lub przyśpieszone
 rezonerstwo (myślenie niezdyscyplinowane) – mowa pozornie

logiczna, ale zamiast odp. Na pyt. Występuje pseudofilozofowanie na

temat zawarty w pyt.

 werbigeracje – łączenie słów podobnych brzmieniowo, bawienie się

słowami np. Brata, bata, rata

 neologizmy – wyrazy dziwaczne
 echolalia – powtarzanie usłyszanych wyrazów
 pełne rozkojarzenie – całkowicie porozrywane logicznie związki

między wyrazami w zdaniu, wypowiadane są ze sobą wyrazy lub

fragmenty zdao niepowiązane ze sobą

 mutyzm psychotyczny – brak potrzeby kontaktowania się z

otoczeniem, raczej zaburzenie kontaktu niż mowy

Mieszane wady wymowy

brak rozwoju mowy lub znaczne opóźnienie

może byd spowodowane występowaniem paru
przyczyn jednocześnie, np. Upośledzeniu
słuchu może towarzyszyd upośledzenie
umysłowe; wyniki reedukacji zależą od
trafnego ustalenia przyczyn i dokładnego
planu postępowania logopedycznego.