1

Jolanta Sadek

UKŁAD SZKIELETOWY CZŁOWIEKA

Szkielet dorosłego człowieka składa się z 206 kości.

Funkcje szkieletu
1. Jest podporą dla całego organizmu
2. Jest miejscem przyczepu mięśni, a także przenosi ich siłę pozwalając na wykonywanie

ruchów. Stąd szkielet określany jest jako bierny aparat ruchu.

3. Ochrania narządy przed urazami mechanicznymi (czaszka, klatka piersiowa)
4. Jest narządem krwiotwórczym (czerwony szpik kostny)
5. Kości są magazynem wapnia dla organizmu.

Elementy szkieletu:

­ Osiowy:

1. Kości głowy - czaszka
2. Kręgosłup
3. Kości klatki piersiowej

­ Obwodowy – utworzony przez szkielet kończyn górnych i dolnych wraz z obręczami:

barkową i miedniczą

1. Czaszka

Kościec głowy nosi nazwę czaszki (cranium).
Czaszka składa się z kości połączonych szwami, jedynie żuchwa łączy się z pozostałą częścią czaszki

za pomocą stawów skroniowo-żuchwowych. Kość gnykowa nie ma połączeń z czaszką.

Czaszka tworzy osłonę kostną dla mózgowia i narządów zmysłów (wzroku, słuchu i równowagi
statycznej) oraz dla początkowych odcinków układu pokarmowego (jama ustna) i oddechowego (jama
nosowa).

Z tego powodu wyróżnia się na czaszce dwie główne części:
1. czaszkę mózgową lub mózgoczaszkę (neurocranium)
2. czaszkę trzewiową lub trzewioczaszkę (splanchnocranium / viscerocranium).

Mózgoczaszka ma kształt kulisty i leży ponad zredukowaną i cofniętą twarzoczaszką, a więc
odmiennie niż u zwierząt, u których leży poza nią z tyłu. Kulisty kształt czaszki człowieka
ułatwia utrzymanie jej w równowadze chwiejnej na kręgosłupie szyjnym.
Kości sklepienia zbudowane są z dwu blaszek istoty zbitej, między nimi znajduje się różnej
grubości istota gąbczasta, zawierająca szpik kostny i liczne naczynia.

Kości trzewioczaszki mają różny kształt, przeważnie związany z ich przeznaczeniem czynnościowym.
Tworzą one kostną obudowę oczodołów, jamy nosowej i jamy ustnej.
Niektóre z nich, np. kość sitowa, czołowa, szczęki, zawierają jamy powietrzne - zatoki, wysłane błoną
śluzową.
Czaszka ludzka składa się z 29 kości. 8 kości tworzy mózgoczaszkę, pozostałe 21 należą do
trzewioczaszki.

2

Czaszka mózgowa

Czaszka trzewna

K. potyliczna

kk. szczękowe

kości czaszki
twarzowej 14

K. czołowa

kk. jarzmowe

K. klinowa

kk. podniebienne

K. sitowa

kk. nosowe

Kk. ciemieniowe

małżowiny nosowe dolne

Kk. skroniowe

kk. łzowe

żuchwa
lemiesz
k. gnykowa

1

młoteczek
kowadełko
strzemiączko

kosteczki
słuchowe 6

Kości mózgoczaszki połączone są szwami piłowatymi.
Są to:

1. szwy wieńcowe, łączące kość czołową z ciemieniowymi
2. szew strzałkowy, łączący kości ciemieniowe
3. szwy węgłowe, łączące kość potyliczną z

ciemieniowymi

U płodu i małych dzieci kości mózgoczaszki są połączone
łącznotkankowymi błonami tworzącymi szwy, a w
otoczeniu 3 lub 4 kości – tworzą się większe przestrzenie -
ciemiączka.

3

Umożliwiają one w czasie porodu
adaptację do kształtu i wymiarów kanału
rodnego oraz ułatwiają następnie rozwój
czaszki. Największe ciemiączko - przednie
występuje miedzy kośćmi czołowymi i
ciemieniowymi; zarasta ok.16-18 m.ż.

U podstawy kości potylicznej znajduje się otwór potyliczny wielki umożliwiający połączenie
mózgowia z rdzeniem kręgowym. Po obydwu jego stronach znajdują się kłykcie potyliczne.
Są to wyrostki łączące czaszkę z kręgosłupem (dokładnie z pierwszym kręgiem szyjnym).

W kościach skroniowych znajdują się najważniejsze elementy narządu słuchu i równowagi.

Wewnętrzna powierzchnia podstawy czaszki podzielona jest na trzy części, zwane dołami

czaszkowymi - przednim, środkowym i tylnym. W dole środkowym, na trzonie kości klinowej
znajduje się siodło tureckie - zagłębienie, w którym znajduje się struktura nazywana dołem
przysadki, w którym leży przysadka mózgowa.

Ściana przednia czaszki tworzy właściwy kościec twarzy.
Konfiguracja kości twarzoczaszki w znacznym stopniu przyczynia się do indywidualności ludzkiej

twarzy. Jej górną granicę stanowią łuki brwiowe, granice boczne - kości jarzmowe i gałęzie żuchwy,
granica dolna - trzon żuchwy. Łączące się na stronie bocznej wyrostki szczęki i kości jarzmowej
tworzą kostne podłoże policzka – wyniosłość policzkową. Poniżej łuków brwiowych kości czołowej
znajdują się oczodoły. Oczodół (orbita) ma kształt czworościennego ostrosłupa. W jego wierzchołku
znajduje się kanał wzrokowy, przez który przechodzą nerw wzrokowy i tętnica oczna.

Między oczodołami leży jama nosowa (cavum nasi). Przedziela ją kostna przegroda nosowa

utworzona z blaszki pionowej kości sitowej i z lemiesza. Wejście do jamy nosowej kostnej nazywa
się otworem gruszkowatym.

Żuchwa (mandíbula) jest jedyną ruchomą kością czaszki,

połączona poprzez staw skroniowo-

żuchwowy.

Kość gnykowa (os hyoideum) leży poniżej żuchwy i nie łączy się bezpośrednio z kośćmi czaszki.

Przestrzenie pneumatyczne w kościach twarzoczaszki mające połączenie z jamą nosową to

zatoki.

Rozróżniamy:

1) zatoki czołowe, leżące między przednią i tylną blaszką kości czołowej,
2) zatokę klinową, leżącą w trzonie kości klinowej,
3) zatoki szczękowe (największe), leżące we wnętrzu trzonów kości szczękowych,
4) komórki sitowe, mające postać niewielkich jamek leżących w labiryncie kości

sitowej.

4

2. Kręgosłup

Stanowi główna podporę ciała, ponadto jego funkcja jest ochrona rdzenia kręgowego.
Zbudowany jest z 33 – 34 kręgów.

Typowy kręg składa się z trzonu i przyrośniętego do niego od strony grzbietowej pierścienia
tworzącego łuk kręgowy. Otacza on znajdujący się wewnątrz rdzeń kręgowy. Od łuku
kręgowego odchodzą wyrostki.

­

Nieparzysty wyrostek kolczysty odchodzi od kręgu ku tyłowi lub w dół (ten wyrostek
można wyczuć na plecach człowieka).

­

Parzyste wyrostki poprzeczne biegną ku bokom.

­

Ku górze i ku dołowi skierowane są także
parzyste wyrostki stawowe górne i dolne),
biorące udział w tworzeniu połączeń
między kręgami.

Pomiędzy sąsiednimi kręgami znajdują się
elastyczne krążki międzykręgowe zbudowane
z tkanki chrzęstnej tzw. dyski. Dysk składa się
z pierścienia włóknistego na obwodzie oraz z
jądra miażdżystego (środek dysku).

Poszczególne kręgi różnią się miedzy sobą wielkością. Te, które znajdują się niżej są większe
i masywniejsze od znajdujących się wyżej.

Kręgosłup dzieli się na pięć odcinków:

1. Szyjny - 7 kręgów. Pierwszy kręg szyjny – dźwigacz (atlas) jest połączony stawowo z

kłykciami potylicznymi czaszki. W swojej budowie różni się od innych kręgów tym,
że nie posiada trzonu. Drugi kręg – obrotowy (axis) posiada na trzonie ząb
wychodzący w wolną
przestrzeń w miejscu trzonu
dźwigacza. Taka budowa
pozwala na wykonywanie
obrotowych ruchów głową.

2. Piersiowy – 12 kręgów
3. Lędźwiowy – 5 kręgów
4. Krzyżowy – 5 kręgów

zrośniętych w kość krzyżową

5. Guziczny (ogonowy) – 4-5

kręgów zrośniętych w kość
guziczną

Kręgosłup posiada naturalne
krzywizny, jest esowato wygięty.
Odcinki szyjny i lędźwiowy wygięte są

5

do przodu – lordoza; odcinki piersiowy i krzyżowy wygięte są ku tyłowi - kifozą.

3. Klatka piersiowa

Stanowi ochronę dla płuc i serca, umożliwiając jednocześnie wykonywanie ruchów
oddechowych. W jej skład wchodzą:

a. odcinek piersiowy kręgosłupa
b. 12 par żeber, z czego:

• 7 par to żebra prawdziwe, połączone bezpośrednio z mostkiem,
• 3 pary to żebra rzekome, zrośnięte z parą żeber położonych powyżej.
• 2 pary to żebra wolne nie zrośnięte z mostkiem:

Przednia część żeber zbudowana jest z chrząstki, co nadaje im elastyczność i umożliwia ruchy
klatki piersiowej

c. Mostek

Mostek jest płaską kością nieparzystą, składa się z trzech odcinków: górnego -
rękojeści, środkowego - trzonu mostka i dolnego - wyrostka mieczykowatego.

SZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ

A. Obręcz kończyny górnej (barkowa)

jest zbudowana z dwóch kości – obojczyka i łopatki,

jest to obręcz niepełna, ponieważ między brzegami łopatek jest otwarta. Z przodu zamyka ją
mostek.

Obojczyk (łac. clavicula) jest kością długą wygiętą w kształt litery S. Część bliższa
(przyśrodkowa) wygięta jest do przodu, boczne do tyłu. Koniec bliższy (mostkowy) łączy
się stawem mostkowo-obojczykowym z rękojeścią mostka. Drugi koniec, barkowy, łączy
się z wyrostkiem barkowym łopatki stawem barkowo-obojczykowym.

6

Łopatka (łac. scapula) jest kością płaską, trójkątnego kształtu przylegającą do części
grzbietowej klatki piersiowej.

B. Szkielet kończyny górnej wolnej

1. Kość ramienna humerus to kość długa, składa się z: trzonu i dwóch końców:

bliższego i dalszego.
Na końcu bliższym wyróżniamy głowę kości ramiennej, ograniczoną szyjką
anatomiczną kości ramiennej. Poniżej guzków znajduje się przewężenie - szyjka
chirurgiczna - nazwa wzięła się stąd, że jest to miejsce częstych złamań.

Staw ramienny tworzy głowa kości ramiennej oraz panewka utworzona przez
łopatkę. Na brzegu panewki znajduje się obrąbek stawowy zwiększający powierzchnię
stawową. Ze względu na budowę tylko 1/3 powierzchni główki objęta jest panewką.
Wynika stąd, że za główne
mocowanie kości ramiennej do
obręczy barkowej odpowiadają
mięśnie. Staw wzmocniony jest
przez więzadła. Staw ramienny
jest stawem kulistym wolnym,
zatem możliwe są ruchy:
odwodzenia i przywodzenie,
zginania i prostowania,
obrotowe i obwodzenia
(połączenie zgięcia,
prostowania, odwodzenia i
przywodzenia.

Koniec dalszy
Na kłykciu kości ramieniowej
występują dwie powierzchnie
stawowe do połączenia z kośćmi
łokciową i promieniową w stawie
łokciowym.

2. Kości przedramienia

a.

kość promieniowa leżącą po
stronie kciuka,

b.

kość łokciowa

Gdy dłoń jest zwrócona do przodu, czyli znajduje się w położeniu odwróconym, kości te są w
stosunku do siebie równoległe.

W odwrotnej pozycji dłoni kości te krzyżują się.

Kości przedramienia połączone są błoną międzykostną przedramienia. Dzięki temu ich
ruchy są ze sobą ściśle skorelowane. Ruchomość względem siebie umożliwiają dwa
stawy: promieniowo-łokciowy bliższy (będący częścią stawu łokciowego) oraz staw
promieniowo-łokciowy dalszy.

7

3. Kości nadgarstka

Nadgarstek składa się z ośmiu
różnokształtnych kości ułożonych w dwóch
szeregach.
W szeregu bliższym – idąc od kciuka –
występują kości:

kość łódeczkowata,

księżycowata, trójgraniasta, grochowata.
Szereg dalszy: kość czworoboczna większa,
czworoboczna mniejsza, główkowata,
haczykowata.

4. Kości śródręcza (śródręcze) - pięć kości śródręcza należących do typu kości długich.
5. Kości palców ręki składają się z paliczków. Cztery palce strony łokciowej - od II do V

składają się z trzech paliczków: bliższego, środkowego i dalszego. Palec I, czyli
kciuk ma dwa człony - bliższy i dalszy.

SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ

Kości kończyny dolnej dźwigają ciężar ciała, stąd też są one większe, grubsze i masywniejsze niż
odpowiadające im kości kończyny górnej. Kończyna dolna jest połączona z tułowiem za
pośrednictwem sprężystej obręczy, stanowiącej zamknięty pierścień.

A. Obręcz kończyny dolnej (miednicza) = miednica kostna pelvis zbudowana jest z

­

kości miedniczej, która powstaje przez zrośnięcie się ze sobą kości biodrowej,
kulszowej i łonowej.

­

kości krzyżowej.

­

kości guzicznej

Kości wchodzące w skład miednicy łączą się ze sobą za pomocą stawów krzyżowo-biodrowych,
spojenia łonowego i więzozrostów.

8

Miednica jest podzielona kresą graniczną na miednicę większą i miednicę mniejszą. Miednica
mniejsza u kobiet = kanał rodny.

B. Szkielet kończyny dolnej wolnej

1.

Kość udowa. Jest to najdłuższa kość szkieletu ustawiona skośnie w stosunku do pionu. Taki
układ jest wynikiem większego oddalenia od siebie końców górnych kości udowych niż końców
dolnych. Jest to typowa kość długa, składa się z trzonu, końca bliższego i dalszego.
Na końcu bliższym znajduje się głowa kości udowej. Poniżej głowy znajduje się przewężenie,
czyli szyjka kości udowej. Na powierzchni
tylnej, poniżej szyjki znajdują się wyniosłości:
krętarz większy i mniejszy.
Koniec dalszy kości udowej poszerzeny,
wytwarzaja dwa kłykcie: większy
przyśrodkowy i mniejszy boczny; na przedniej
stronie powierzchnia rzepkowa, która jest
powierzchnią stawową dla rzepki.

2. Goleń:

a.

Kość piszczelowa/piszczel -

położona jest

na podudziu po stronie przyśrodkowej.
Jest to kość długa, bardzo silnie
wykształcona, składająca się z trzonu
oraz z końca bliższego i końca dalszego.

b. Kość strzałkowa/strzałka - biegnie

równolegle i bardziej bocznie w stosunku do
kości piszczelowej. Końcem bliższym,
zwanym głową strzałki łączy się z piszczelą.
Koniec dalszy jest szerszy i grubszy. Sięga
niżej niż kość piszczelowa i tworzy kostkę
boczną.
Przestrzeń pomiędzy kośćmi goleni wypełnia
błona międzykostna.

c. Rzepka - płaska, trójkątna kość

współtworząca staw kolanowy. Rzepka jest
największą trzeszczką ciała.

3. Szkielet stopy, podobnie jak szkielet ręki,

składa się z trzech części:

a. stępu - w skład wchodzi siedem kości, największe to kość skokowa i piętowa
b. śródstopia
c. palców.

Stawy kończyny dolnej.
Staw biodrowy: łączy kość miedniczną i udową. Powierzchnie stawowe: powierzchnia
księżycowata panewki stawu biodrowego i głowa kości udowej. To staw kulisty panewkowy.

9

Ruchy: zginanie - prostowanie, odwodzenie - przywodzenie, nawracanie - odwracanie

Staw kolanowy: złożony z dwóch stawów wykonujących inne ruchy. Łączą się tu kości
udowa z piszczelową i rzepką, które otacza jedna torebka stawowa. W kolanie znajdują się
jeszcze dwie łąkotki, które w czasie ruchów dopasowują powierzchnie stawowe.
Mechanicznie jest to staw zawiasowy, umożliwiający zginanie i prostowanie oraz rotację,
kiedy staw jest zgięty. Wzmocniony jest dwiema warstwami więzadeł: zewnętrznymi, czyli
pobocznymi i więzadłami torebki stawowej oraz wewnętrznymi - więzadłem krzyżowym
tylnym i przednim.
Kolano jest nietypowym stawem, ponieważ z jednej strony musi być bardzo elastyczny, żeby
móc wykonywać wszystkie swoje ruchy, a z drugiej strony musi być bardzo wytrzymałe ze
względu na przeciążenia. Kiedy stąpamy, działa na nie duża siła, a kiedy pracujemy nogami,
napina się nasz najmocniejszy mięsień - mięsień czworogłowy.

Przeciążenia działające na staw kolanowy w trakcie wykonywania codziennych czynności, są
znaczne, a siły działające na aparat więzadłowy mogą przekroczyć ciężar naszego ciała.
Przez swoją złożoność staw kolanowy jest wyjątkowo podatny na różnorakie uszkodzenia,
powodowane przez nadwagę, urazy, chorobę zwyrodnieniową czy inne choroby. Bardzo
ważne jest, aby nie lekceważyć nawet najdrobniejszych urazów, gdyż może to doprowadzić
do poważniejszych konsekwencji.

Staw skokowo-goleniowy, noszący także nazwę stawu skokowego górnego, stanowi
połączenie końców dalszych kości podudzia z kością skokową.

Piśmiennictwo:
1. Bochenek A.: Anatomia człowieka tom I, PZWL 2004
2. Marecki B.: Anatomia funkcjonalna, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu,

2004

3. Sokołowska-Pituchowa J.: Anatomia człowieka, PZWL 2008