Co to za armia? – z pamiętnika Ewy
Data publikacji: 02-13-2011 @ 11:39 pm
21 września 1939. Pogoda dalej sprzyja. Po mieście biegają Żydzi. Są uradowani, bo nadciąga
czerwona armia. Do Przemyślan dochodzą wieści o gwałtach chłopów ukraińskich i o tym, że
Sowieci aresztują Polaków, a wybitniejsze jednostki rozstrzeliwują. Warszawa i Lwów dalej walczą.
Polska policja przemyślańska została osaczona na posterunku przez bandy ukraińskie. Po południu,
przez Przemyślany, przeciągnął pierwszy sowiecki czołg, pomalowany na kolor zgniłozielony. W
czołgu, wychylony do połowy, stał żołnierz sowiecki w skórzanej kurtce i w obu rękach trzymał
rewolwery, wymierzone w okna mieszkań. Twarz żołnierza groźna, głowa duża, a kości policzkowe
wystające. Zapewne pochodził ze stepów mongolskich. Czołg przejechał ulice miasta i zawrócił. Po
krótkiej chwili nadjechały trzy inne czołgi. Znowu wymierzono rewolwery w okna mieszkań.
Żołnierze sowieccy zarośnięci. Wybiegłam na ulicę i poszłam do dr Zimmermanna, gdzie na
podwórzu i w mieszkaniu przebywały luźne oddziały wojska polskiego. Oficerowie zdenerwowani,
wyczekują, co będzie. Oficerowie polscy słuchają Warszawy i Lwowa, żyją resztkami nadziei. W pół
godziny, po tych trzech czołgach, poczęły masowo napływać czołgi i samochody ciężarowe pełne
żołnierzy. Żołnierze sowieccy są nędznie odziani, w lekkich mundurach, coś w rodzaju luźnych bluz
i w parcianych butach. Karabiny noszą bez pasów, na zwykłych sznurach. Żaden z żołnierzy nie
posiada tornistra, jedynie koce przewieszone przez ramię, a u pasa zwisają na sznurkach
podniszczone garnuszki. Zaś zza owijaczy wystają drewniane łyżki. „Co to za armia?”- pomyślałam.
Ulice i gmachy publiczne obstawiono wojskiem sowieckim. Na podwórzu dr Zimmermanna, Sowieci
przeprowadzają rewizję osobistą obozujących tam rozbitków Armii Polskiej. Do mieszkania doktora
weszli Sowieci i z miejsca rozpoczęli rewizję, konfiskując zegarki i pierścionki. Opuściłam
mieszkanie dr Zimmermanna i wyszłam na ulicę. Przed gmachem Starostwa stała nasza rozbrojona
policja, z kapitanem Mayerem na czele. Poprzez kordony żołnierzy sowieckich doszłam do domu. Z
balkonu mieszkania obserwowałam te masy wojska sowieckiego, przeciągającego przez
Przemyślany. Nierzadko czołg na chodzie ciągnął na łańcuchu inny czołg który odmówił
posłuszeństwa. Masy te szły i szły. Z okien domów ukraińców obrzucano wojsko sowieckie
kwiatami. Ukraińcy wiwatowali na cześć czerwonej armii za to, iż wyzwoliła ich spod „jarzma”
polskiego.
Na murach miasta rozplakatowano ukazy, zaprowadzono godzinę policyjną. Nikomu po zachodzie
słońca nie wolno przebywać na ulicy. Drugi raz nakazuje zdanie broni i amunicji. Policję polską
zaaresztowano i osadzono w więzieniu, a z gmachów publicznych ściągnięto ukraińskie chorągwie.
Wieczorem słucham Warszawy i Lwowa. Walki nadal trwają. Zbyszek pomaga mi przechować
biżuterię. Chłopcy uradzili, że najbezpieczniej będzie w kontaktach elektrycznych. Pod znakiem
niepewnego jutra, późno wieczorem, poszłam na spoczynek.
22 września 1939. Umarła „wilna Ukraina”,a powstała „zapadna Ukraina”. Na gmachach
publicznych wywieszono czerwone chorągwie z młotem i sierpem. W sądzie grodzkim „rabotaje”
sowieckie N.K.W.D., policja polityczna. Przez miasto dalej przeciągają „krasno armiejcy”, wygląd
ich jednakowy. Na chodniki wylegli Żydzi, gdzieniegdzie pada okrzyk, za to na balkonie Ukrainka-
żona adwokata, obrzuca wojsko sowieckie kwiatami i wyraża radość za to, że armia sowiecka
obdarzyła Ukraińców wolnością. Spośród miejscowej szumowiny, świata złodziejskiego,
zorganizowano czerwoną milicję. Są to Ukraińcy, Żydzi i dwóch Polaków. Po południu milicja
przystąpiła do aresztowań. Nie przebierano. Nawet biednego szewca Józefa Leszczyszyna
aresztowano, chyba za to, że jest Polakiem. Jakis usłużny Żyd doniósł, że starosta Mikrowicz
przebywa w sąsiednim lesie. Wysłano oddziały wojska i milicji, otoczono las, zaaresztowano
starostę Mikrowicza i osadzono go w więzeniu. Komendantem miasta został sowiecki starszy
lejtnant Wertycher. Polacy nie opuszczają domów, czekają na bieg wypadków. Późno wieczorem
dotarła wieść o kapitulacji Lwowa. Lwów poddano czerwonej armii. Warszawa walczy nadal.
Zbyszek doradził mi, abym spaliła Mietka mundur i papiery, aby uniknąć kłopotów. Rozpaliłam
ogień w kotlinie. Wpierw spłonęły nasze pamiątki osobiste, potem różne dokumenty, a na końcu
pocięty w kawałki mundur.
23 września 1939. Rano odwiedził mnie milicjant Żyd w towarzystwie żołnierza sowieckiego i
rozmontowali aparat telefoniczny. Nie wychodzę z domu, stoję w oknie i zza firanki obserwuję
ulicę. Marysia, służąca moja, przyniosła wiadomość, iż po południu odchodzi do Lwowa pociąg, a od
jutra będzie normalna komunikacja kolejowa. Może mama przyjedzie do Przemyślan? Po obiedzie
do miasta wyszedł Zbyszek, w towarzystwie Franciszka Szrama, by wybadać sytuację, ponieważ
1
