11

Zadanie 4.7

Tab.4.2.ObszarybadańprowadzonychprzezłazikibadawczeNASAnaMarsie

Łaziki badawcze

Obszary badane przez łaziki

formy ukształtowania powierzchni

nazwy własne

Spirit

Krater

(krater) Guseva

Opportunity

Płaskowyż

Meridiani Planum

Zadanie 7.4

Tab. 7.1

Miejscowość

Długość geograficzna

(w przybliżeniu)

Czas słoneczny*

Czas strefowy**

Czas urzędowy

Warszawa

21°00’E

13.24

13.00

14.00

Londyn

0°00’

12.00

12.00

12.00

Walencja

0°20’W

11.58

12.00

14.00

La Corun a

8°30’W

11.26

11.00

14.00

Lizbona

9°00’W

11.24

11.00

12.00

* W zaokrągleniu do pełnych minut

**Przyjęty zgodnie z czasem środkowego południka strefy (nieuwzględniający granic państwowych)

Zadanie 11.7

Tab.11.2.Charakterystykawybranychskał

Skały

typ genetyczny

nazwa

geneza

wykorzystanie

magmowe

głębinowe

granit

magma zastygała powoli w warunkach wysokiej

temperatury i ciśnienia

materiał budowlany,

drogowy, dekoracyjny,

rzeźbiarski

wylewne

bazalt

magma zastygała bardzo szybko na powierzchni Ziemi

materiał budowlany

i drogowy

osadowe

okruchowe

piasek

niszczenie wcześniej powstałych skał

budownictwo,

przemysł szklarski

organiczne

wapień

nagromadzenie szczątków organicznych w ciepłych

i raczej płytkich morzach

wyrób wapna, cementu,

szkła, w budownictwie,

w przemyśle farmaceutycznym,

papierniczym, chemicznym,

metalurgicznym

chemiczne

sól kamienna

wytrącanie z wody zawartych w niej związków chemicznych

w przemyśle spożywczym,

chemicznym

przeobrażone

(metamorficzne)

gnejs

powstał z przeobrażenia skały magmowej głębinowej – granitu;

przeobrażenie dokonało się w warunkach wysokiej temperatury

i ciśnienia, na dużej głębokości pod powierzchnią Ziemi

materiał budowlany

2

Zadanie 14.3

Tab.14.1.WybranekatastrofalnetrzęsieniaZiemiwXXiXXIw.

Daty

Obszary

Siła wstrząsu

w skali Richtera

Liczby ofiar

śmiertelnych

Przyczyny

28.12.1908

Mesyna

(Włochy)

7,5

ok. 120 000

Nasuwanie się płyty afrykańskiej na eurazjatycką

19.08.1985

miasto Meksyk

(Meksyk)

8,2

ok. 25 000

Podsuwanie się płyty pacyficznej (kokosowej) pod płytę amerykańską

17.01.1994

Kalifornia

(St. Zjedn.)

6,8

ok. 60

Podsuwanie się płyty pacyficznej pod płytę amerykańską,

występowanie uskoku Św. Andrzeja

13.01.1995

Kobe

(Japonia)

7,2

ok. 6 000

Podsuwanie się płyty pacyficznej pod płytę filipińską

26.01.2001

Gudżarat

(Indie)

7,2

ok. 30 000

Nasuwanie się płyty indyjskiej na płytę eurazjatycką

26.12.2003

Bam

(Iran)

6,7

ok. 25 000

Nasuwanie się płyty arabskiej na płytę irańską

26.12.2004

Rów Sundajski

9,0

> 200 000

Nasuwanie się płyty indoaustralijskiej na płytę eurazjatycką

Zadanie 14.4

Tab.14.2.Przyczynykataklizmuz26grudnia2004r.

Przyczyny przyrodnicze

Przyczyny pozaprzyrodnicze

1) Bardzo silne trzęsienie ziemi – 9,0 w skali Richtera.

2) Powstanie fali tsunami.

1) Brak systemu ostrzegania przed tsunami na Oceanie Indyjskim.

2) Brak przeszkolenia ludności.

3) Brak planu ewakuacji ludności z obszarów zagrożonych niszczycielską falą.

Zadanie 14.6

Tab.14.3.Przykładyczynnychwulkanównaposzczególnychkontynentach

Kontynent

Wulkan

Kraj

Europa

Etna

Włochy

Hekla

Islandia

Wezuwiusz

Włochy

Azja

Kluczewska Sopka

Rosja

Fudżi

Japonia

Krakatau

Indonezja

Afryka

Kamerun

Kamerun

Meru

Tanzania

Ameryka

Północna

Mont Pelée

Martynika

Paricutin

Meksyk

Ameryka

Południowa

Guallairi

Chile

Ruiz

Kolumbia

Australia

i Oceania

Mauna Kea

Stany Zjednoczone (Hawaje)

Ruapehu

Nowa Zelandia

Antarktyda

Erebus

(wyspa na Morzu Rossa)

3

Zadanie 15.4

Tab.15.1.Dominującyrodzajwietrzenianawybranychobszarach

Region

geograficzny

Oznaczenie literowe

na mapie

Dominujący rodzaj wietrzenia

mechaniczne (fizyczne)

chemiczne

biologiczne

Góry Dynarskie

A

+

+

góry Alaska

D

+

Grenlandia

B

+

Nizina Amazonki

E

+

+

pustynia Atakama

C

+

Wielka Pustynia Piaszczysta

F

+

Nizina Środkowoirlandzka

H

+

+

półwysep Tajmyr

G

+

Zadanie 17.1

Tab.17.1.Tabelastratygraficzna

Era

Okres

Wiek dolnej granicy ery w mln lat

Kenozoik

Neogen

0,0115

Paleogen

65,5 (+ / – 0,3)

Mezozoik

Kreda

99,6 (+ / – 0,9)

Jura

Trias

251,0 (+ / – 0,4)

Paleozoik

Perm

260,4 (+ / – 0,7)

Karbon

Dewon

Sylur

Ordowik

Kambr

542,0 (+ / – 1,0)

Neoproterozoik

Ediacar

600

Cryogen

Ton

1000

Mezoproterozoik

Sten

1200

Ectas

Calym

1600

Paleoproterozoik

Stather

1800

Oros

Rhyac

Syder

2500

Neoarchaik

2800

Mezoarchaik

3200

Paleoarchaik

3600

Eoarchaik

dolna granica niezdefiniowana

44

Zadanie 17.6

Tab.17.2.Przykładypasmgórskichpowstałychwwynikupaleozoicznychruchówgórotwórczych

Numer Nazwa pasma górskiego

Nazwa orogenezy

(k – kaledońska,

h – hercyńska)

Najwyższy szczyt

nazwa

wysokość bezwzględna

1.

Appalachy

(część południowa)

h

Mt. Mitchel

2037 m n.p.m.

2.

Grampiany

k

Ben Nevis

1343 m n.p.m.

3.

Harz

h

Brocken

1142 m n.p.m.

4.

Góry Kantabryjskie

(część zachodnia)

h

Torre Cerredo

2648 m n.p.m.

5.

Masyw Centralny

h

Puy de Sancy

1885 m n.p.m.

6.

Góry Południowochińskie

k

Huanggang Shan

2185 m n.p.m.

7.

Sajany

k

Munku Sardyk

3491 m n.p.m.

8.

Góry Smocze

h

Thabana Ntlenyana

3482 m n.p.m.

9.

Góry Skandynawskie

k

Galdhopiggen

2470 m n.p.m.

10.

Sudety

h

Śnieżka

1602 m n.p.m.

11.

Ural

h

Narodnaja

1894 m n.p.m.

12.

Wielkie Góry Wododziałowe

(część południowa)

k

Góra Kościuszki

2230 m n.p.m.

Zadanie 19.3

Tab.19.1.Spadektemperaturypowietrzawrazzwysokością

Wysokość w metrach

Temperatura ºC

masy powietrza na danej wysokości

wznoszącego się powietrza

1 100

14,4

14,4

1 100

14,9

15,0

900

15,4

15,6

800

15,9

16,2

700

16,4

16,8

600

17,0

17,4

500

17,7

18,0

400

18,3

18,6

300

18,9

19,2

200

19,6

19,8

100

20,3

20,4

0

21,0

55

Zadanie 24.3

Tab.24.1.Charakterystykachmurwszerokościachumiarkowanych

Piętra

Wysokość

występowania

chmur w strefie

umiarkowanej

(km)

Chmury

Rodzaj opadu,

jaki może powstać

z chmury

symbol

nazwa łacińska

nazwa polska

Wysokie

5 – 13 km

(strefa

międzyzwrotnikowa:

6 – 18;

polarna 3-8)

Ci

Cirrus

pierzasta

nie dają opadu

Cc

Cirrocumulus

pierzasto-kłębiasta

nie dają opadu

Cs

Cirrostratus

pierzasto-warstwowa

nie dają opadu

Średnie

2 – 7 km

(strefa

międzyzwrotnikowa:

2 – 8;

polarna 2 – 4)

Ac

Altocumulus

średniokłębiasta

nie dają opadu

As

Altostratus

średniowarstwowa

może wystąpić śnieg lub deszcz

(czasem zjawisko nie dochodzi

do powierzchni Ziemi)

Niskie

0 – 2 km

(strefa

międzyzwrotnikowa:

0 – 2;

polarna 0 – 2)

Ns

Nimbostratus

warstwowo-deszczowa

może wystąpić śnieg lub deszcz, opad

śniegu lub deszczu o charakterze

ciągłym

Sc

Stratocumulus

warstwowo-kłębiasta

opady występują rzadko w postaci

deszczu, śniegu lub krupy śnieżnej

St

Stratus

warstwowa

opady mżawki, śniegu ziarnistego,

pyłu diamentowego

Chmury

o budowie

pionowej

0,5 – 13 km

(strefa

międzyzwrotnikowa:

0,5 – 18;

polarna 0,5 – 8)

Cu

Cumulus

kłębiasta

opady rzadkie, „przelotne” w postaci

deszczu

Cb

Cumulonimbus

kłębiasto-burzowa

daje obfite opady deszczu, śniegu,

krupy lodowej i śnieżnej, opady gradu

Uwaga! Chmury tych samych pięter formują się w różnych strefach geograficznych na różnych wysokościach zależnie od warunków
termicznych i miąższości troposfery. W tabeli podano skrajne wysokości dla umiarkowanych szerokości geograficznych.

Zadanie 24.5

Tab.24.2.Charakterystykafrontuchłodnegoiciepłego

Cechy opadów

Front chłodny

Front ciepły

Rodzaj opadu

deszcz, śnieg

deszcz, grad, śnieg

Czas trwania

dłuższy, często kilkudniowy

przelotny

Natężenie

niezbyt ulewny

ulewny, czasem gwałtowny (nawałnica)

Zjawiska towarzyszące

brak

burzowe

Chmury

Nimbostratus, Altostratus

Cumulonimbus

Zadanie 28.9

Tab.28.2.Źródłazanieczyszczeńwódpowierzchniowych

Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych

pochodzenia naturalnego

wywołane działalnością człowieka

zawiesina mineralna (jej wzrost np. w czasie fali powodziowej)

organiczne (cząstki roślin, martwe organizmy zwierzęce)

ścieki przemysłowe (chemiczne i organiczne; roztwory i cząstki stałe)

zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego

(chemiczne – wynik niewłaściwie przeprowadzonych zabiegów

agrotechnicznych; organiczne, np. odchody zwierzęce)

termiczne (np. zrzuty wód z zakładów przemysłowych po ochłodzeniu

urządzeń)

komunalne (chemiczne, organiczne i bakteryjne)

66

Zadanie 29.3

Tab.29.1.Klasyfikacjawybranychmórz

Morza otwarte

Morza przybrzeżne

Morza międzywyspowe

Morza śródlądowe

(śródziemne)

Morze Weddella

Morze Białe

Morze Banda

Morze Śródziemne

Zatoka Bengalska

Morze Północne

Morze Celebes

Morze Bałtyckie

Morze Norweskie

Morze Karaibskie

morze Fidżi

Morze Czerwone

Morze Arabskie

Morze Beringa

Morze Południowochińskie

Morze Koralowe

Zadanie 32.4

Tab.32.1.Czaswystępowanianajwiększychwezbrańipotencjalnegozagrożeniapowodziąorazzasilaniewybranychrzek

wwodę

Nazwa rzeki Nr wykresu

Okresy wezbrań

Dominujący rodzaj zasilania

Amazonka

I

przez cały rok niesie ogromne ilości wody, najwyższe

stany wód od II do VIII

deszcze zenitalne (całoroczne)

oraz topnienie pokrywy śnieżnej i lodowców w górach

Kongo

II

najwyższe stany wód od VIII do XI

(szczególnie wysokie w X i XI)

deszcze zenitalne (całoroczne)

Jenisej

III

najwyższe stany wód od V do VI

wiosenne roztopy i letnie opady deszczu

Ganges

IV

najwyższe stany wód od VI do IX

deszcze monsunowe (opady letnie)

oraz wody z topnienia śniegów i lodowców

Murray

V

najwyższe stany wód od VI do IX

opady deszczu, głównie w półroczu chłodnym

77

Zadanie 33.9

Tab.33.2.Wybranejeziora

Lp.

Współrzędne

geograficzne

Nazwa jeziora

Kraj

Typ genetyczny misy jeziora

1.

61˚00'N 31˚00'E

Ładoga

Rosja

tektoniczno-lodowcowe

2.

53˚00'N 107˚40'E

Bajkał

Rosja

tektoniczne

3.

6˚00'S 29˚30'E

Tanganika

Dem. Rep. Konga/

Tanzania/Zambia/Burundi

tektoniczne

4.

28˚43'S 137˚11'E

J. Eyre

Australia

kotlinne obniżenie terenu

5.

15˚50'S 69˚20'W

J. Titicaca

Boliwia/Peru

tektoniczne

6.

48˚00'N 88˚00'W

J. Górne

St. Zjedn./Kanada

tektoniczno-lodowcowe

7.

45˚00'N 60˚00'W

J. Aralskie

Kazachstan/Uzbekistan

reliktowe

8.

11˚35'N 85˚25'W

J. Nikaragua

Nikaragua

tektoniczne

9.

46˚50'N 17˚45'E

Balaton

Węgry

tektoniczne

10.

13˚20'N 14˚00'E

Czad

Czad/Kamerun/Nigeria

kotlinne zagłębienie w obniżeniu tektonicznym

11.

40˚20'N 45˚20'E

Sewan

Armenia

wulkaniczne

12.

41˚10'N 112˚30'W

Wlk. J. Słone

Stany Zjednoczone

w kotlinie śródgórskiej

13.

31˚06'S 51˚15'W

Patós

Brazylia

lagunowe

14.

42˚10'N 19˚20'E

J. Szkoderskie

Albania/Serbia

i Czarnogóra

tektoniczno-krasowe

15.

42˚25'N 77˚15'E

Yssyk-Köl

Kirgistan

tektoniczne

16.

32˚48'N 35˚35'E

Genezaret

Izrael

tektoniczne

17.

31˚30'N 35˚30'E

M. Martwe

Jordania/Izrael,

(Palestyna)

tektoniczne

18.

33˚42'N 8˚26'E

Wlk. Szot (Dżarid)

Tunezja

kotlinne obniżenie terenu

Zadanie 35.2

Tab.35.1.Współzależności:gleba,klimat,formacjaroślinna

Typy gleb

Strefy i typy klimatu

Formy roślinne

czerwonożółte gleby laterytowe,

czerwone gleby laterytowe

równikowy wilgotny, podrównikowy wilgotny

las równikowy, sawanna

gleby pustynne

zwrotnikowy skrajnie suchy

pustynie

gleby bielicowe i bielicoziemne

umiarkowany chłodny

lasy iglaste (tajga)

gleby brunatne, brunatnoziemne i gleby płowe

umiarkowany ciepły morski i przejściowy

lasy liściaste i mieszane

czarnoziemy, gleby czarnoziemne

i gleby szare leśne

umiarkowany ciepły kontynentalny

roślinność trawiasta (stepy, prerie), suche stepy,

lasostepy

czerwonawe buroziemy

zwrotnikowy kontynentalny suchy

półpustynie

88

Zadanie 36.2

Tab.36.1.Współzależności:klimat,formacjaroślinna

Roślinność

Typ klimatu

lasy iglaste strefy umiarkowanej

umiarkowany chłodny

lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej

umiarkowany ciepły morski i przejściowy

stepy strefy umiarkowanej

umiarkowany ciepły kontynentalny

pustynie strefy umiarkowanej

umiarkowany kontynentalny skrajnie suchy

pustynie strefy gorącej

zwrotnikowy skrajnie suchy

sawanny

podrównikowy wilgotny, podrównikowy suchy

roślinność wysokogórska

górskie odmiany klimatów, oprócz okołobiegunowych

Zadanie 37.1

Tab. 37.1

Roślinność

Rodzaj klęski żywiołowej

Obszary występowania

klęski żywiołowej

Siły wywołujące tę klęskę spowodowały w przeszłości powstanie

wielkiego uskoku ciągnącego się na długości ponad 1000 kilometrów.

trzęsienie ziemi

Kordyliery, Płw. Kalifornijski,

Meksyk – zwłaszcza część południowa

To samotna fala, która rozchodzi się we wszystkich kierunkach, o małej

wysokości na otwartym morzu i wysokości przekraczającej nawet

kilkadziesiąt metrów w momencie wdzierania się na ląd.

tsunami

Zachodnie wybrzeża Ameryki Północnej

To potężne wiry powietrza, które formują się nad ciepłymi wodami

oceanicznymi, w powietrzu ciepłym i bardzo wilgotnym. Wywołują na

lądzie bardzo silne wiatry, obfite opady deszczu, powodzie. Z czasem

słabną i zamierają.

huragan

Kraje położone nad Zatoką Meksykańską

i Morzem Karaibskim, południowa

część atlantyckich wybrzeży Stanów

Zjednoczonych oraz wybrzeża Meksyku

nad Oceanem Spokojnym

Powstają na styku mas gorącego powietrza znad Zatoki Meksykańskiej

i chłodnego napływającego z północy. Gwałtowny spadek ciśnienia

następuje na niewielkim obszarze. Cechuje go ogromna siła niszczycielska.

tornado

(trąba powietrzna)

Równiny Centralne, Apallachy,

Płw. Floryda, rejon Wielkich Jezior

(środkowe stany Stanów Zjednoczonych)

Pojawiają się w chłodnej porze roku wskutek wtargnięcia polarnego

powietrza na cieplejsze obszary. Silnym wichurom towarzyszy

unoszenie sypkiego śniegu ze śnieżnej pokrywy.

burza śnieżna (blizzards)

Równiny Centralne, Apallachy,

Wielkie Równiny