Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI

Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI – XVIIIw.

~ 1 ~

XV/XVI wiek

1466 – II pokój toruoski (koniec wojny trzynastoletniej).

1492-1501 – Panowanie Jana Olbrachta.

1501-1506 – Panowanie Aleksandra Jagiellończyka.

1505 – Przyjęcie przez sejm konstytucji Nihil novi.

Nihil  novi  (łac.  nic  nowego)  –  potoczna  nazwa  konstytucji  sejmowej  z  1505  roku,  poważnie  ograniczającej  kompetencje
prawodawcze monarchy I Rzeczypospolitej. Pełna formuła łacioska brzmiała nihil novi nisi commune consensu (nic nowego
bez  powszechnej  zgody,  co  należy  rozumied  jako:  nie  można  ustanawiad  nowego  prawa,  na  które  nie  zgodzi  się  Sejm
reprezentujący  powszechny  interes  szlachty).  Konstytucja  ta  została  uchwalona  przez  sejm  radomski  w  kościele  farnym
pw.  św.  Jana  Chrzciciela.  Jej  nazwę  (Nihil  Novi  nisi  commune  consensu,  łac.  „nic  nowego  bez  zgody  ogółu”)  potocznie
tłumaczy  się  jako  „nic  o  nas  bez  nas”.  Zakazywała  ona  królowi  wydawania  ustaw  bez  uzyskania  zgody  szlachty,
reprezentowanej przez Senat i izbę poselską; król mógł wydawad samodzielne edykty tylko w sprawach miast królewskich,
Żydów, lenn, chłopów w królewszczyznach i w sprawach górniczych. Konstytucja Nihil novi unieważniała przywilej mielnicki
i  w  znaczny  sposób  wzmacniała  pozycję  szlacheckiej  izby  poselskiej.  Jej  wejście  w  życie,  obok  wejścia  w  życie  statutów
nieszawskich, często uważa się za początek wprowadzenia demokracji szlacheckiej w Rzeczypospolitej.

1506-1548 – Panowanie Zygmunta Starego.

1512-1522 – Wojna litewsko-moskiewska.



1514, 8 września – Bitwa pod Orszą.

Bitwa  pod  Orszą  rozegrała  się  8  września  1514  pod  Orszą,  w  czasie  wojny  litewsko-moskiewskiej  1512-1522
pomiędzy  wojskami  litewsko-polskimi  (ok.  25  tys.  wojska)  pod  dowództwem  hetmana  wielkiego  litewskiego
ks.  Konstantego  Ostrogskiego  a  wojskami  moskiewskimi  (ok.  35-40  tys.  wojska)  pod  dowództwem  Iwana
Czeladnina.



1517, 31 października – Wystąpienie Marcina Lutra.

1525 – Hołd pruski, traktat krakowski.

Hołd pruski odbył się 10 kwietnia 1525 w Krakowie po wcześniejszym zawarciu traktatu między królem Zygmuntem I Starym
a Albrechtem Hohenzollernem w dniu 8 kwietnia 1525 roku. W wyniku tego aktu Prusy Zakonne zostały przekształcone
w Księstwo Pruskie jako lenno Polski.

Traktat  krakowski  –  traktat  zawarty  8  kwietnia  1525  r.  między  Koroną  Królestwa  Polskiego  i  zakonem  krzyżackim,  który
kooczył formalnie wojnę polsko-krzyżacką 1519-1521 i ustanawiał sekularyzację pruskiej gałęzi zakonu i powołanie lennego
księstwa pruskiego,  które powierzono  Albrechtowi Hohenzollernowi  i  jego  męskim  potomkom,  z  prawem  do  sukcesji  dla
braci wielkiego mistrza: Jerzego Hohenzollern-Ansbach, Kazimierza Hohenzollerna i Jana Hohenzollerna z ich potomstwem
w  linii  męskiej.  Formalną  konsekwencją  tego  traktatu  było  złożenie  hołdu  pruskiego  przez  Albrechta  Hohenzollerna
swojemu suwerenowi Zygmuntowi I Staremu 10 kwietnia 1525.

1545-1563 – Sobór trydencki.

1561 – Hołd lenny zakonu kawalerów mieczowych, złożony Zygmuntowi II Augustowi.

1563-1570 – Wojny o Inflanty.

1569 – Zawarcie unii lubelskiej pomiędzy Polską i Litwą.

Unia lubelska – umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim zawarta 1 lipca 1569
na Sejmie w Lublinie. Określana jako

UNIA REALNA

, w odróżnieniu od poprzednich, wiążących oba paostwa tylko osobą

władcy (unia personalna). Została przyjęta 28 czerwca, a podpisana 1 lipca 1569, ostatecznie ratyfikowana przez króla
4 lipca 1569. W jej wyniku powstało paostwo znane w historiografii jako

RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW

– ze wspólnym

monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną – zachowano odrębny skarb, urzędy, wojsko
i sądownictwo.

1572, 7 lipca – Śmierd Zygmunta Augusta. Koniec dynastii Jagiellonów na tronie Polski.

Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI – XVIIIw.

~ 2 ~

1572, 23/24 sierpnia – noc św. Bartłomieja.

Wieki XVI-XVIII (czasy królów elekcyjnych)

1573, 6-28 stycznia – sejm konwokacyjny w Warszawie.

1573, 28 stycznia – uchwalenie konfederacji warszawskiej. Zapewnienie swobody wyznania

dysydenckiej szlachcie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Konfederacja warszawska – popularne, uproszczone określenie aktu zawiązania konfederacji generalnej utworzonej na
pierwszy sejm konwokacyjny w 1573 r. w Warszawie, a właściwie dla tej jego części, która zawiera postanowienia dotyczące
zapewnienia swobody wyznania dysydenckiej szlachcie w I Rzeczypospolitej. Dokument uważany jest za początek
gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej.

1573, czerwiec-maj – pierwsza wolna elekcja w Polsce.

1573, 11 maja – królem Polski wybrany został Henryk Walezy.

1574, 21 lutego – koronacja Henryka Walezego.

1574, 18-19 czerwca – ucieczka Henryka Walezego z Polski do Francji.

1574, 24 sierpnia – zjazd senatorów w Warszawie. Decyzja o odebraniu Henrykowi Walezemu korony

polskiej, jeśli ten nie wróci do Polski do 12 maja 1575 r.

1575, 7 listopada-15 grudnia – sejm elekcyjny.

Sejm elekcyjny – zjazd szlachty, który miał zadecydowad o wyborze nowego króla. Uchwalano na nim układy i pakty (tj.
pacta conventa). Szlachta popierała danego kandydata w zamian za coś. Obradował w Woli pod Warszawą, głosowad mógł
każdy szlachcic.

1575, 15 grudnia – królową wybrana została Anna Jagiellonka.

1576, 1 maja – koronacja Stefana Batorego i Anny Jagiellonki.

1578 – ustanowienie Trybunału Koronnego.

Trybunał Królestwa Polskiego, Trybunał Główny Koronny – najwyższy sąd apelacyjny Korony Królestwa Polskiego
i Rzeczypospolitej dla spraw prawa ziemskiego normującego stosunki między szlachtą.

1578 – utworzenie piechoty wybranieckiej.

Piechota wybraniecka (wybraocy) - rodzaj oddziałów wojskowych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, których zapleczem
miały byd królewszczyzny.

1581 – ustanowienie Trybunału Litewskiego.

Trybunał Główny Wielkiego Księstwa Litewskiego, Trybunał Litewski – ustanowiony na wzór Trybunału Koronnego
najwyższy sąd apelacyjny dla Wielkiego Księstwa Litewskiego I Rzeczypospolitej.

1582 – pierwszy sejm zakooczony uwzględnieniem sprzeciwu nielicznej mniejszości (17 posłów).

1586, 12 grudnia – śmierd króla Stefana Batorego.

1587, sierpieo – sejm elekcyjny.

1587, 19 sierpnia – królem wybrany został Zygmunt III Waza.

1587, 27 grudnia – koronacja Zygmunta III Wazy.

1591, grudzieo – powstanie kozackie Krzysztofa Kosińskiego.

Powstanie Kosioskiego (1591-1593) – pierwsze powstanie kozackie przeciwko I Rzeczypospolitej, dowodzone przez
samozwaoczego hetmana kozackiego Krzysztofa Kosioskiego.

Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI – XVIIIw.

~ 3 ~

1593 – pogrom wojsk Kosioskiego pod Piątkiem, koniec powstania.

1594, 19 lutego – koronacja Zygmunta III Wazy na króla Szwecji.

1595, 9 czerwca – narodziny królewicza Władysława.

1595 – wybuch kozackiego powstania Semena Nalewajki.

Powstanie  Nalewajki  –  drugie  powstanie  kozackie  przeciw  I  Rzeczypospolitej  wywołane  przez  powracającego  z  Węgier,
byłego  dowódcę  kozaków  księcia  Konstantego  Wasyla  Ostrogskiego,  Semena  Nalewajkę  (pomoc  Habsburgom  przeciw
Turcji),  którego  bezpośrednią  przyczyną  była  zemsta  za  śmierd  ojca  zamordowanego  przez  szlachcica  Marcina
Kalinowskiego.

1595 – założenie Akademii Zamojskiej.

1596 – przenosiny dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy.

1596 – unia brzeska.

Unia brzeska – połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacioskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dokonane
w Brześciu Litewskim w 1596 roku. Częśd duchownych prawosławnych i wyznawców prawosławia uznała papieża za głowę
Kościoła i przyjęła dogmaty katolickie, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny. Następstwem unii brzeskiej był podział
społeczności prawosławnej na zwolenników unii – unitów i przeciwników – dyzunitów.

1597 – pierwsze wydanie Kazao Sejmowych Piotra Skargi.

1599, lipiec – detronizacja Zygmunta III Wazy przez sejm szwedzki.

1610, 4 lipca – wojska polskie pod dowództwem Stanisława Żółkiewskiego rozbiły liczniejsze wojska

rosyjskie pod Kłuszynem.

1648-1651 – powstanie Chmielnickiego na Ukrainie.

Powstanie Chmielnickiego (nazywane również wielką wojną kozacką, kozacką rewolucją, Chmielnicczyzną) – powstanie
w latach 1648-1655 kozactwa i chłopstwa ruskiego pod przywództwem hetmana kozackiego Bohdana Chmielnickiego
przeciwko szlachcie polskiej.

1652 –

pierwszy sejm zerwany za pomocą liberum veto. Początki rządów oligarchii magnackiej w Polsce.

Liberum veto – zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca prawo każdemu z posłów biorących udział
w obradach Sejmu do zerwania ich i unieważnienia podjętych na niej uchwał.

1655-1660 – potop szwedzki.

Potop szwedzki – szwedzki najazd na Polskę w 1655 w czasie II wojny północnej (1655–1660). Formalnie zakooczył go pokój
w Oliwie zawarty w 1660. Wojna ta prowadzona była nie tylko przez Szwecję, w czasie wojny zmieniały się zarówno sojusze,
jak i siły obu stron. Była ona kontynuacją wcześniejszych wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą, miała także swoje
korzenie w sporze o tron Szwecji zapoczątkowanym jeszcze przez króla Zygmunta III Wazę. Potop szwedzki pokazał słabośd
Rzeczypospolitej, gdyż szwedzkie sukcesy możliwe były m.in. dzięki kolaboracji samych Polaków, którymi kierowały różne
motywy. Chod ostatecznie najeźdźcy zostali wyparci z kraju, to koszt zawartych układów był wysoki, a zniszczenia materialne
i kulturowe są widoczne do dziś.

1683 – bitwa z Turkami pod Wiedniem.

1697, 15 września – koronacja Augusta II Sasa.

1704-1706 – wojna domowa w Polsce.

Wojna domowa w Polsce 1704-1706 – fragment większej europejskiej III wojny północnej. Zmagania pomiędzy konfederacją
sandomierską, wierną Augustowi II Mocnemu, a konfederacją warszawską, wierną Stanisławowi Leszczyoskiemu. Wojna
została zakooczona krótkotrwałym zwycięstwem Leszczyoskiego (pokój w Altranstädt).

1733, 12 września – elekcja Stanisława Leszczyńskiego.

Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI – XVIIIw.

~ 4 ~

1733-1735 – wojna o sukcesję polską.

Wojna  o  sukcesję  polską  zwana  także  wojną  sukcesyjną  polską  –  wojna  toczona  w  Europie  w  latach  1733-1735  między
koalicjami  Francji,  Hiszpanii  i  Bawarii  a  Austrii,  Rosji,  Prus  i  Danii.  Przyczyną  wojny  była  rywalizacja  o  koronę  polską
Stanisława  Leszczyoskiego  z  Augustem  III  Sasem,  a  także  dążenie  Francji  do  zdobycia  nowych  terytoriów  w  Rzeszy
(Lotaryngia) oraz we Włoszech.



1734, 17 stycznia – koronacja Augusta III Sasa.

1764, 7 września – elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego.

1768 – zawiązanie konfederacji barskiej.

Konfederacja barska (1768-1772) – zbrojny związek szlachty polskiej utworzony w Barze na Podolu 29 lutego 1768 roku,
z zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko:
kurateli Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim.
Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających równouprawnienie innowiercom.
Przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe.

1772 – I rozbiór Polski.

Pierwszy rozbiór Polski – nastąpił w roku 1772, pierwszy z trzech rozbiorów Polski, do których doszło pod koniec XVIII wieku.
Dokonany drogą cesji terytorium I Rzeczypospolitej przez Prusy, Imperium Habsburgów i Rosję.

1788-1792 – Sejm Czteroletni (Wielki).

Sejm  Czteroletni (Sejm Wielki)  –  sejm  zwołany  6  października  1788  za  zgodą  cesarzowej  Rosji Katarzyny II  w  Warszawie,
obradujący  do  29  maja  1792  pod  węzłem  konfederacji  pod  laską  marszałka  konfederacji  koronnej  Stanisława
Małachowskiego  i  marszałka  konfederacji  Wielkiego  Księstwa  Litewskiego  Kazimierza  Nestora  Sapiehy  mający  na  celu,
w  zamyśle  organizatorów,  przywrócenie  pełnej  suwerenności  i  przyspieszenie  rozwoju  gospodarczego  Rzeczypospolitej.
Od  grudnia  1790  obradował  w  podwojonym  składzie.  Wliczając  króla  i  senatorów  na  Sejmie  Czteroletnim  obradowały
łącznie 483 osoby.

1791, 3 maja – uchwalenie pierwszej polskiej konstytucji (Konstytucja 3 maja).

Konstytucja 3 maja (właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja) – uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój
prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie
i drugą na świecie (po konstytucji amerykaoskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją.

1792 – zawiązanie konfederacji targowickiej.

Konfederacja targowicka – konfederacja generalna koronna zawiązana wiosną 1792 roku w Targowicy przez przywódców
magnackiego obozu republikanów w celu przywrócenia starego ustroju Rzeczypospolitej, pod hasłami obrony zagrożonej
wolności przeciwko reformom konstytucji 3 maja, wprowadzającym monarchię konstytucyjną. Jej zawiązanie posłużyło Rosji
jako pretekst do interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej.

1793 – II rozbiór Polski.

II rozbiór Polski – drugi z trzech rozbiorów Polski, do których doszło pod koniec XVIII wieku.
Wykorzystując kapitulację Stanisława Augusta Poniatowskiego wobec Rosji i przejęcia rządów w kraju przez targowiczan  –
25  października  1792  król  pruski  Fryderyk  Wilhelm  II  zażądał  wcielenia  Wielkopolski  do  Królestwa  Prus.  Miała  byd  ona
ekwiwalentem  za  niepowodzenia  armii  pruskich  w  wojnie  przeciwko  rewolucyjnej  Francji,  prowadzonej  w  koalicji
absolutystycznych monarchii europejskich. Żądanie to warunkował groźbą wycofania się Prus z koalicji antyfrancuskiej, ale
wnet przekształciło się ono w propozycję II rozbioru części ziem Rzeczypospolitej pomiędzy Rosję i Prusy. 23 stycznia 1793
doszło do podpisania traktatu podziałowego między Katarzyną II a Fryderykiem Wilhelmem II.

1794 – insurekcja kościuszkowska.

Insurekcja kościuszkowska – polskie powstanie narodowe przeciw Rosji i Prusom w 1794.

1795 – III rozbiór Polski.

III rozbiór Polski (1795) – ostatni z trzech rozbiorów Polski, do których doszło pod koniec XVIII w. Już w czasie trwania
insurekcji kościuszkowskiej 11 lipca 1794 roku poseł pruski w Petersburgu Leopold Heinrich von Goltz pisał w swej depeszy,
że cała Rosja domaga się rozbioru Polski i wymazania imienia polskiego. Niecały rok po upadku insurekcji, 24 października
1795, monarchowie Rosji, Prus i Austrii (a właściwie Imperium Habsburgów*2+) uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie