- 1 -

Wynikowy plan pracy – Historia dla liceum i technikum, część 1. 

Opracowała Ewa Betiuk 

 

Plan przygotowany na podstawie publikacji: 
• J. Choińska-Mika, W. Lengauer, M. Tymowski, K. Zielińska, Historia 1. Kształcenie w zakresie podstawowym. 

Podręcznik dla liceum i technikum, WSiP, Warszawa 2007;  

• J. Choińska-Mika, K. Zielińska, Historia 1. Kształcenie w zakresie podstawowym. Poradnik dla nauczyciela liceum 

i technikum, WSiP, Warszawa 2007. 

 
 

Zastosowane oznaczenia 

 

Kategorie taksonomiczne celów nauczania:  
 

A – zapamiętywanie wiadomości 

 

B – zrozumienie wiadomości 

 

C – zastosowanie wiadomości w sytuacja typowych 

 

D – zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych 

 

Poziomy wymagań w odniesieniu do propozycji zadań sprawdzających: 
 

P – podstawowy 

 

PP – ponadpodstawowy 

 

 

▼ – wymagania, które w zależności od decyzji nauczyciela mogą odnosić się do innych jednostek lekcyjnych (zob. poradnik, s. 54)

 
 

Wymagania  

podstawowe ponadpodstawowe 

Temat jednostki lekcyjnej  

i zagadnienia 

po lekcji uczeń: 

Przykładowe 

zadania 

sprawdzające 

umiejętności 

1. Cele i treści kształcenia 

historycznego  

 
a) Specyfika edukacji historycznej 

na poziomie liceum (technikum). 

• wie, jakie umiejętności będzie rozwijał na 

ponadgimnazjalnym etapie kształcenia [A]; 

• rozumie, czym są standardy osiągnięć i w 

jakim celu są formułowane [B]; 

• wie, jaki materiał nauczania przypadnie na 

 Nauczyciel 

może np. 

wykorzystać zadania 
diagnozujące po 
gimnazjum, 
zamieszczone na CD-

 

- 2 -

b) Podręcznik i inne środki 

dydaktyczne. 

c) Egzamin maturalny z historii. 
d) Zasady kontroli i oceny 

osiągnięć uczniów. 

poszczególne lata i semestry nauki [A]; 

• wie, z jakich środków dydaktycznych będzie 

korzystać [A]; 

• zna sposoby sprawdzania wiedzy i 

umiejętności oraz kryteria oceniania i 
wymagania na poszczególne oceny [A]; 

ROM-ie dołączonym do 
publikacji: J. Choińska-
Mika, K. Zielińska, 
Ludzie – 
społeczeństwa – 
cywilizacje. Część I i II. 
Scenariusze lekcji, 
WSiP, Warszawa 
2005. 

2. Epoki historyczne. Źródła 

historyczne i metody 
poznawania przeszłości 

 
a) Czym jest historia? 
b) Dlaczego badamy dzieje 

ludzkości? 

c) Dlaczego dzielimy przeszłość na 

epoki? 

d) Jakie epoki wydzielili w dziejach 

historycy? 

e) Czym są źródła historyczne? 
f) Etapy badania historycznego. 

• rozróżnia pojęcia – „historia”, „prehistoria”, 

„cezura”, „periodyzacja”, „kultura duchowa”, 
„kultura materialna”, „starożytność”, „antyk”, 
„starożytność klasyczna”, „średniowiecze”, 
„epoka nowożytna”, „epoka najnowsza” [B]; 

• podaje przykłady faktów, zjawisk, procesów 

historycznych [B]; 

• definiuje pojęcie „źródło historyczne” [B]; 
• rozróżnia poszczególne typy źródeł 

historycznych i podaje ich przykłady [B]; 

• czerpie informacje ze źródła pisanego i 

ikonograficznego [B]; 

• wymienia kolejne etapy pracy badawczej 

historyka i wyjaśnia ich cel [C]; 

• odróżnia w tekście narracji historycznej 

hipotezę od tezy [B]; 

• uzasadnia stosowanie cezur w podziale 

dziejów na epoki [C]; 

• wyjaśnia przyczyny różnic w periodyzacji 

dziejów Europy Zachodniej i Polski [C]; 

• uzasadnia przydatność prowadzenia badań 

historycznych [C]; 

Uczniowie na 
podstawie tekstu 
podręcznika (s. 7–9) 
wypisują epoki 
historyczne oraz 
wydarzenia, które 
stanowią cezury 
wyznaczające granice 
pomiędzy kolejnymi 
epokami [P]. 

3. Najdawniejsze dzieje 

człowieka 

 
a) Pochodzenie człowieka. 
b) Osiągnięcia ludzi w czasach 

prehistorycznych. 

c) Znaczenie rewolucji neolitycznej. 
d) Zróżnicowanie językowe ludów 

starożytności. 

• definiuje pojęcia – „hominidy”, 

„antropogeneza”, „antropologia”, „paleolit”, 
„mezolit”, „neolit” [A]; 

• wymienia osiągnięcia człowieka w okresie od 

paleolitu do neolitu [B]; 

 

• lokuje w czasie i przestrzeni ludy semickie i 

indoeuropejskie [B]; 

• wymienia i porządkuje chronologicznie etapy 

rozwoju istot człowiekowatych [C]; 

• wymienia i porządkuje chronologicznie epoki z 

najdawniejszych dziejów człowieka (od 
paleolitu do neolitu) [C]; 

• odkrywa i nazywa różne kryteria klasyfikacji 

epok w najdawniejszych dziejach człowieka 
[C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 17 [PP]. 

4. Starożytna cywilizacja 

Mezopotamii i pierwsze 
imperia 

• wyjaśnia pojęcia – „miasto-państwo”, 

„imperium”, „ustrój teokratyczny”, „satrapia”, 
„despocja wschodnia” [B]; 

• wyjaśnia znaczenie stosowania żelaza, 

prawodawstwa oraz komunikacji dla 
funkcjonowania państw starożytnego Bliskiego 

Podręcznik, zadania 1, 
3, s. 25 [P]. 
Podręcznik, zadanie 2, 

 

- 3 -

 
a) Od miast-państw Sumeru do 

imperium perskiego – powstanie 
i rozpad organizmów 
państwowych starożytnego 
Bliskiego Wschodu. 

b) Osiągnięcia ludów Bliskiego 

Wschodu w epoce brązu i 
początkach epoki żelaza. 

c) Państwo perskie – największe 

imperium Bliskiego Wschodu. 

• wymienia najważniejsze osiągnięcia 

starożytnych ludów Bliskiego Wschodu [B]; 

• wymienia największe państwa starożytnego 

Bliskiego Wschodu oraz sytuuje je w czasie i 
przestrzeni (na mapie) [C]; 

• odróżnia miasta-państwa od większych 

organizmów państwowych i imperiów [B]; 

• wyjaśnia doniosłość trzech rewolucji – 

metalurgicznej, urbanistycznej i pisma [C]; 

Wschodu [C]; 

• wymienia twórców potęgi perskiej [B]; 
• porównuje imperium perskie z wcześniejszymi 

państwami Bliskiego Wschodu [C]; 

s. 25 [PP]. 

5. Cywilizacja starożytnego 

Egiptu 

 
a) Chronologia dziejów 

starożytnego Egiptu. 

b) Egipt jako despocja wschodnia. 
c) Człowiek w strukturze 

społecznej Egiptu. 

d) Wierzenia Egipcjan. 
e) Osiągnięcia kultury egipskiej. 

• definiuje pojęcia – „despocja wschodnia”, 

„synkretyzm religijny” [A]; 

• wyjaśnia związki między strukturą społeczną a 

wierzeniami religijnymi starożytnych Egipcjan 
[C]; 

• synchronizuje etapy dziejów Egiptu z dziejami 

cywilizacji mezopotamskiej [C]; 

• odkrywa różnice i podobieństwa między 

cywilizacjami egipską i mezopotamską [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 31 [P]. 
Podręcznik, zadanie 3, 
s. 31 [PP]. 

6. Starożytny Izrael 
 
a) Od koczowników do rolników, od 

plemienia do państwa i diaspory 
– etapy dziejów ludu Izraela. 

b) Przyczyny i skutki 

ukształtowania się diaspory. 

c) Biblia – święta księga Judaizmu. 

• wyjaśnia pojęcia – „diaspora”, „niewola 

egipska”, „niewola babilońska”, „Królestwo 
Izraela”, „Królestwo Judy”, „religia 
mojżeszowa”, „judaizm” [B]; 

• podaje główne zasady religii mojżeszowej [B]; 
• identyfikuje postacie – Abrahama, Mojżesza, 

Saula, Dawida, Salomona, Heroda Wielkiego, 
[A]; 

• lokuje w czasie i przestrzeni trwanie 

starożytnego Izraela [B]; 

• wyjaśnia pochodzenie nazw i tytułów – Izrael, 

Palestyna, Biblia, Stary Testament, Nowy 
Testament, Tora [C]; 

• odkrywa związki między judaizmem a 

chrześcijaństwem [C]; 

 

Podręcznik, zadania 1, 
2, s. 36 [P]. 
Podręcznik, zadanie 3, 
s. 37 [PP]. 

7. Starożytne cywilizacje Indii 

i Chin 

 
a) Chronologia starożytnych 

• wymienia główne osiągnięcia cywilizacji 

przedaryjskiej i aryjskiej w Indiach [A]; 

• wyjaśnia pojęcia – „cywilizacja przedaryjska”, 

„cywilizacja miejska”, „warna”, „kasta”, 

• synchronizuje etapy rozwoju starożytnych 

cywilizacji Indii i Chin z dziejami Bliskiego 
Wschodu [C]; 

• odkrywa związki hinduizmu, buddyzmu i 

Podręcznik, zadania 1, 
2, s. 42 [P]. 
 

 

- 4 -

cywilizacji Indii i Chin. 

b) Przedaryjska cywilizacja doliny 

Indusu. 

c) Cywilizacja Ariów – struktury 

społeczne i wierzenia. 

d) Buddyzm. 
e) Osiągnięcia cywilizacji chińskiej. 
f) Kontakty międzycywilizacyjne. 

„braminizm”, „hinduizm”, „buddyzm”, „taoizm”, 
„konfucjanizm” [C]; 

• lokuje w przestrzeni cywilizacje przedaryjską, 

aryjską i chińską [B]; 

konfucjanizmu ze strukturami społecznymi 
starożytnych cywilizacji azjatyckich [C]; 

• odkrywa znaczenie hinduizmu, buddyzmu i 

konfucjanizmu we współczesnej Azji [C]; 

8. Nasze odległe korzenie – 

powtórzenie wiadomości 
dotyczących starożytnych 
cywilizacji Bliskiego 
Wschodu, Indii i Chin 

• lokuje w czasie i przestrzeni starożytne 

państwa i cywilizacje Bliskiego Wschodu, Indii 
i Chin [B]; 

• wyjaśnia znaczenie miasta w funkcjonowaniu 

struktur społecznych ludów starożytnych [C]; 

• wyjaśnia znaczenie ukształtowania się państw 

dla starożytnych społeczeństw [C]; 

• wyjaśnia sakralny charakter władzy w 

państwach starożytnego Wschodu [C]; 

• odróżnia podstawowe zasady judaizmu, 

hinduizmu, buddyzmu, taoizmu, 
konfucjanizmu [B]; 

• lokuje w czasie i przestrzeni wymienione 

wyżej systemy religijne i etyczne starożytnego 
Wschodu oraz ich twórców [B]; 

• wykazuje trwanie do dziś zjawisk 

cywilizacyjnych ukształtowanych w okresie 
starożytności [C]; 

 Podręcznik, zadania 1, 

3, 6, 7, s. 43–46 [P]. 
 

9. Początki cywilizacji greckiej  
 
a) Starożytni Grecy – nazwa, język 

i osadnictwo. 

b) Przyrodniczo-geograficzne 

uwarunkowania dziejów 
starożytnych Greków. 

c) Kultura minojska i mykeńska u 

początków cywilizacji greckiej. 

• definiuje pojęcia – „kultura minojska”, „kultura 

mykeńska”, „agora”, „kolonia”, „metropolia”, 
„oligarchia”, „demokracja”, „arystokracja”, 
„tyrania”, „monarchia” [A]; 

• lokuje w czasie i przestrzeni kultury minojską i 

mykeńską oraz Wielką Kolonizację [B];  

• lokuje w czasie Wieki Ciemne, powstanie polis 

greckich [B]; 

• rozróżnia formy ustroju greckich poleis [B]; 

• wymienia krainy starożytnej Grecji oraz nazwy 

plemion greckich [A]; 

• wymienia osiągnięcia kultur minojskiej i 

mykeńskiej [C]; 

• wyjaśnia pochodzenie nazwy „Grecy” [C]; 
• klasyfikuje język grecki jako jeden z języków 

indoeuropejskich [C]; 

• wyjaśnia związki między kulturami – minojską 

mykeńską i grecką [C]; 

Podręcznik, zadanie 3, 
s. 58 [P]. 

 

- 5 -

d) Świat grecki w VII–VI w. p.n.e. – 

powstanie polis, Wielka 
Kolonizacja. 

• rozróżnia przyczyny i skutki Wielkiej 

Kolonizacji [B]; 

10. Ateny i Sparta 
 
a) Kształtowanie się ustrojów 

polityczno-społecznych Aten i 
Sparty. 

b) Porównanie ustrojów społeczno-

politycznych Aten i Sparty. 

• rozróżnia i stosuje pojęcia – ▼ „strateg”, 

▼ 

„ostracyzm”, 

▼

 „demagog”, „hegemonia”, 

„urząd kolegialny”, „heloci”, „periojkowie” [B]; 

• lokuje w czasie i przestrzeni oligarchię 

spartańską i demokrację ateńską [B]; 

• identyfikuje postacie – Drakona, Solona, 

Pizystrata, Klejstenesa, 

▼ 

Peryklesa, Likurga 

[A]; 

• rozróżnia instytucje polityczne Sparty i Aten 

[B]; 

• porównuje funkcjonowanie oligarchii i 

demokracji w starożytnej Grecji [C]; 

• wyjaśnia znaczenie praw Drakona, reform 

Solona, reform Klejstenesa [C]; 

• odkrywa ograniczenia i możliwości antycznej 

oligarchii i demokracji [C]; 

• 

▼ 

odkrywa podobieństwa i różnice między 

starożytną demokracją grecką a demokracją 
współczesną [D]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 63 [PP]. 
 

11.Wojny grecko-perskie i ich 

miejsce w tradycji cywilizacji 
europejskiej 

 
a) Pośrednie i bezpośrednie 

przyczyny wojen grecko-
perskich. 

b) Przebieg wojen Greków z 

Persami. 

c) Zakończenie wojen grecko-

perskich. 

• podaje daty – bitew pod Maratonem, 

Termopilami, Salaminą i Platejami, wojny 
peloponeskiej [A]; 

• identyfikuje głównych greckich bohaterów 

wojen z Persami – Miltiadesa, Leonidasa, 
Temistoklesa [A]; 

• lokalizuje na mapie główne krainy Persji oraz 

miejsca bitew Greków z Persami [B]; 

• rozróżnia bezpośrednie i pośrednie przyczyny 

oraz skutki wojen grecko-perskich [B]; 

• podaje daty – opanowania Jonii przez 

Persów, wybuchu powstania jońskiego, pokoju 
Kaliasa [A]; 

• identyfikuje władców perskich – Cyrusa, 

Wielkiego, Dariusza I, Kserksesa oraz władcę 
lidyjskiego – Krezusa [A]; 

• wyjaśnia charakter i znaczenie kontaktów 

grecko-lidyjskich w Azji Mniejszej [C]; 

• odkrywa znaczenie wojen grecko-perskich dla 

tradycji cywilizacji europejskiej [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 70 [P]. 
Podręcznik, zadanie 2, 
s. 70 [PP]. 

12. Świat grecki w V–IV w. p.n.e. 
 
a) Hegemonia Aten na morzu i 

wojna peloponeska. 

b) Demokracja ateńska po wojnach 

grecko-perskich. 

c) Jednostka i społeczeństwo w 

starożytnej Grecji. 

• definiuje pojęcia – „ostracyzm”, „demagog” 

[A];  

• identyfikuje wybitnego ateńskiego polityka 

Peryklesa [A]; 

• podaje daty wojny peloponeskiej [A]; 
• wyjaśnia rolę rodziny w życiu społeczności 

greckiej polis [C]; 

• wyjaśnia rolę niewolników w gospodarce 

greckich państw w V–IV w. p.n.e., a także 

• odkrywa ograniczenia i możliwości demokracji 

ateńskiej [C]; 

• odkrywa podobieństwa i różnice między 

starożytną demokracją grecką a demokracją 
współczesną [D]; 

Podręcznik, zadanie 3, 
s. 78 [P]. 
Podręcznik, zadanie 2, 
s. 78 [PP]. 

 

- 6 -

miejsce tej grupy ludzi w społeczności polis 
[C]; 

13. Religia, literatura, sztuka 

i filozofia Greków 

 
a) Periodyzacja dziejów kultury 

greckiej. 

b) Jednostka i społeczeństwo w 

starożytnej Grecji. 

c) Bogowie olimpijscy i ich kult. 
d) Architektura, rzeźba i malarstwo 

starożytnych Greków. 

e) Literatura Grecka. 
f) Filozofia grecka. 

• rozróżnia i stosuje pojęcia – „kultura 

klasyczna”, „cywilizacja klasyczna”, „bogowie 
olimpijscy”, „mitologia”, „akropol”, „agora”, 
„kanon”, „igrzyska olimpijskie”, „gimnazjon”, 
„tympanon”, „biblioteka” [B]; 

• lokuje w czasie etapy rozwoju kultury greckiej 

[B]; 

• wymienia głównych bogów olimpijskich oraz 

identyfikuje ich atrybuty [A]; 

• identyfikuje główne postacie twórców kultury 

greckiej i ich dzieła [A]; 

• identyfikuje style oraz dzieła greckiej 

architektury i rzeźby [A];  

• wyjaśnia znaczenie mitów greckich w kulturze 

europejskiej [C]; 

• wymienia formy kultu w religii greckiej [A]; 
• wyjaśnia związek między formami życia 

społeczno-politycznego a przemianami kultury 
greckiej [C]; 

• odkrywa rolę kultury greckiej jako podstawy 

kultury europejskiej [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 90 [P]. 
Podręcznik, zadanie 3, 
s. 90 [PP]. 
 
 

14. Filozofia grecka 
 
a) Jońska filozofia przyrody. 
b) Szkoły pitagorejska i eleacka. 
c) Sofiści. 
d) Wielcy filozofowie – Sokrates, 

Platon, Arystoteles. 

• identyfikuje postacie – Talesa, Heraklita, 

Demokryta, Pitagorasa, Sokratesa, Platona, 
Arystotelesa [A]; 

• rozróżnia i stosuje pojęcia – „filozofia”, „jońska 

filozofia przyrody”, „idealizm”, „racjonalizm”, 
„materializm”, „logika”, „dialektyka”, „etyka”, 
„retoryka”, „sofistyka”, „Akademia”, „Likejon” 
[B]; 

• identyfikuje poglądy filozofów greckich [A]; 

• lokuje w czasie i przestrzeni greckie szkoły 

filozoficzne [B]; 

• wyjaśnia kolejne etapy rozwoju filozofii 

greckiej [C]; 

• odkrywa znaczenie filozofów greckich w 

dziejach myśli ludzkiej [C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 90 [PP]. 

15. Wyprawa Aleksandra 

Wielkiego. Hellenizm 

 
a) Macedonia – kraj i mieszkańcy. 
b) Zwycięstwo Filipa II nad 

Grekami. 

c) Powstanie Związku 

Korynckiego. 

d) Podboje Aleksandra Wielkiego. 
e) Monarchie hellenistyczne. 
f) Kultura hellenistyczna. 

• rozróżnia i stosuje pojęcia – „falanga”, 

„filipika”, „diadoch”, „muzeum”, „epoka 
hellenistyczna”, „hellenizacja”, „orientalizacja”, 
„stoicyzm”, „epikureizm”, „węzeł gordyjski”, 
„monarchia hellenistyczna”, „siedem cudów 
świata” [B];  

• identyfikuje postacie – Filipa II, Aleksandra III 

Wielkiego, Dariusza III, Demostenesa, 
Epikura, Archimedesa, Euklidesa, Arystarcha, 
Eratostenesa [A];.  

• podaje daty – bitwy pod Cheroneją, początku 

• wyjaśnia znaczenie imperium Aleksandra 

Wielkiego i monarchii hellenistycznych w 
dziejach Bliskiego Wschodu [C]; 

• odkrywa znaczenie epoki i kultury 

hellenistycznej w dziejach cywilizacji 
światowej [C]; 

Podręcznik, zadanie 3, 
s. 99 [P]. 
Podręcznik, zadanie 1, 
s. 99 [PP]. 

 

- 7 -

 

wyprawy Aleksandra Wielkiego [A]; 

• lokuje w czasie i przestrzeni imperium 

Aleksandra Wielkiego [B]; 

16. Starożytny Wschód 

i Starożytna Grecja  

 
(lekcja sprawdzająca) 

  Jeżeli nauczyciel 

zdecyduje się 
poprzedzić 
sprawdzenie wiedzy 
lekcją powtórzeniową, 
może w ramach 
powtórzenia 
wykorzystać zadania z 
zestawu „Przygotuj się 
do matury” 
(podręcznik, s. 101–
106). 
Do sprawdzenia lub 
powtórzenia wiedzy 
może też wykorzystać 
zadania z zestawu I–II 
(poradnik, s. 284–287). 

17. Początki dziejów Rzymu 

i narodziny Imperium 

 
a) Italia – obszar i mieszkańcy. 
b) Od Rzymu królewskiego do 

Republiki. 

c) Podboje rzymskie w Italii. 
d) Ekspansja Rzymu w basenie 

Morza Śródziemnego. 

e) Polityka Rzymu wobec 

podbitych ludów. 

• podaje daty – założenia Rzymu, początku 

Republiki, zakończenia podboju Italii przez 
Rzym, wojen punickich [A]; 

• identyfikuje postacie – mitycznych założycieli 

Rzymu, Tarkwiniusza Pysznego, Pyrrusa, 
Hannibala, Scypiona Afrykańskiego [A];  

• wyjaśnia pojęcia – „wilczyca kapitolińska”, 

„pyrrusowe zwycięstwo”, „wojna punicka”, 
„republika”, „senat”, „patrycjusze”, 
„plebejusze”, „kolonia rzymska”, 
„obywatelstwo rzymskie”, „autonomia”, 
„imperium” [B]; 

• wymienia i lokuje w przestrzeni krainy 

historyczne i państwa związane z dziejami 
Rzymu [B]; 

• porównuje sposób zakładania kolonii przez 

Greków i Rzymian [C];  

• porównuje politykę Rzymu wobec podbitych 

ludów w Italii i na innych obszarach [C]; 

• wyjaśnia przyczyny sukcesu ekspansji 

Rzymu, wyróżniając czynniki militarne, 
polityczne i kulturowe [C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 116 [P]. 
Podręcznik, zadanie 1, 
s. 116; 3, s. 117 [PP]. 

 

- 8 -

18. Rozkwit i upadek Republiki 

w Rzymie 

 
a) Ustrój Republiki Rzymskiej w II–I 

w. p.n.e. 

b) Przemiany gospodarcze, 

społeczne i polityczne w II–I w. 
p.n.e. 

c) Powstanie Cesarstwa. 

• rozróżnia i stosuje pojęcia – „republika”, 

„obywatelstwo rzymskie”, „zgromadzenie 
ludowe”, „senat”, „konsul”, „dyktator”, 
„cenzor”, „kwestor”, „nobilowie”, „ekwici”, 
„trybun ludowy”, „plebs”, „proletariat”, 
„latyfundium”, „weteran”, „triumwirat”, 
„cesarstwo”, „pryncypat” [B]; 

• podaje daty – śmierci Cezara, bitwy pod 

Akcjum, początku Cesarstwa Rzymskiego [A];

• identyfikuje postacie – Spartakusa, braci 

Grakchów, Mariusza, Cezara, Oktawiana 
Augusta [A]; 

• wyjaśnia przyczyny i skutki reform Grakchów 

oraz reformy wojskowej Mariusza [C]; 

• wyjaśnia przyczyny i skutki dyktatury Cezara 

[C]; 

• wyjaśnia przyczyny i skutki zwycięstwa 

Oktawiana w wojnie domowej [C]; 

• lokuje w czasie i przestrzeni kryzys Republiki, 

podboje Cezara, I i II triumwirat [B]; 

Podręcznik, zadania 2, 
3, s. 126–127 [P]. 

19. Cesarstwo Rzymskie  

w I–II w. n.e. 

 
a) Obszar Cesarstwa Rzymskiego 

w I–II w. n.e. 

b) Ustrój polityczny i społeczny 

Cesarstwa w okresie 
pryncypatu. 

c) Organizacja prowincji w I–II w. 

n.e.  

d) Rola miast i armii w procesie 

romanizacji. 

• podaje daty rządów Augusta [A]; 
• identyfikuje postacie – Augusta, Trajana, 

Marka Aureliusza [A]; 

• rozróżnia i stosuje pojęcia – „limes”, 

„pretorianie”, „ekwici”, „dekurionowie” [B]; 

• wyjaśnia pojęcia – „pokój rzymski”, 

„romanizacja” [B]; 

• wylicza zdobycze cywilizacyjne 

upowszechnione przez Rzymian w 
prowincjach [A]; 

• lokuje w przestrzeni prowincje rzymskie i 

miasta założone przez Rzymian w Europie 
Zachodniej i Środkowej [B]; 

• wyjaśnia znaczenie miast i armii w procesie 

romanizacji prowincji [C]; 

• wyjaśnia funkcjonowanie systemu 

zarządzania prowincjami w okresie pryncypatu 
[C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 135 [P]. 
Podręcznik, zadanie 3, 
s. 135 [PP]. 

20. Kultura Imperium 

Rzymskiego 

 
a) Kultura łacińska a kultura 

grecka. 

b) Język łaciński, literatura łacińska 

• podaje daty – założenia Rzymu, okresów 

Republiki i Cesarstwa w dziejach Rzymu, 
spisania prawa XII tablic oraz Kodeksu 
Justyniana [A];  

• identyfikuje twórców kultury Imperium 

Rzymskiego – Salustiusza, Senekę, 

• lokuje w czasie twórców kultury Imperium 

Rzymskiego – Salustiusza, Senekę, 
Owidiusza, Wergiliusza, Horacego, Plutarcha, 
Tytusa Liwiusza, Tacyta, Klaudiusza, 
Ptolemeusza [B]; 

• wyjaśnia podział Cesarstwa na dwa obszary 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 143 [P]. 
Podręcznik, zadanie 1, 
s. 143 [PP]. 

 

- 9 -

i grecka. 

c) Prawo rzymskie, filozofia, 

pisarstwo historyczne, 
geografia. 

d) Sztuka i architektura rzymska. 

Owidiusza, Wergiliusza, Horacego, Plutarcha, 
Tytusa Liwiusza, Tacyta, Klaudiusza, 
Ptolemeusza [A]; 

• rozróżnia i stosuje pojęcia – „forum”, 

„retoryka”, „bazylika”, „termy”, „teatr”, 
„amfiteatr”, „cyrk”, „łuk triumfalny”, „panteon”, 
„trybunał”, „akwedukt”, „mecenas” [B]; 

• wyjaśnia pojęcia – „uniwersalna cywilizacja 

śródziemnomorska”, „prawo obywatelskie”, 
„geocentryczny model świata” [B]; 

kulturowe – Zachód i Wschód [C]; 

• w różnych dziedzinach kultury Imperium 

Romanum wskazuje wpływy kultury greckiej 
oraz oryginalne dokonania Rzymian [B]; 

• wymienia czynniki stanowiące o jedności 

cywilizacji śródziemnomorskiej [A]; 

• odkrywa trwanie kultury rzymskiej w cywilizacji 

europejskiej późniejszych epok [C]; 

21. Religie tradycyjne w świcie 

rzymskim. Chrystianizacja 
Imperium Rzymskiego 

 
a) Religie Imperium Rzymskiego. 
b) Sytuacja w Palestynie i 

działalność Jezusa. 

c) Pierwsze gminy chrześcijańskie. 
d) Organizacja, doktryna i system 

wartości chrześcijaństwa. 

e) Chrześcijaństwo a władza 

rzymska. 

• podaje daty – zdobycia Palestyny przez 

Rzymian, ukrzyżowania Jezusa, spisania 
Ewangelii, podróży misyjnych św. Pawła, 
początku prześladowania chrześcijan, 
ogłoszenia wolności wyznawania 
chrześcijaństwa, 

▼ 

uznania chrześcijaństwa 

za religię panującą w Imperium Rzymskim [A];

• identyfikuje postacie – Heroda Wielkiego, 

Poncjusza Piłata, czterech ewangelistów, 
Pawła z Tarsu, Nerona, 

▼ 

Konstantyna 

Wielkiego, 

▼ 

Teodozjusza Wielkiego [A]; 

• rozróżnia i stosuje pojęcia – „auspicje”, 

„geniusz”, „religia tradycyjna”, religia 
objawiona”, „mesjasz”, „Ewangelia”, „Nowy 
Testament”, „teologia”, „apostoł”, „biskup”, 
„metropolita”, „patriarcha”, „papież”, 
„katakumby”, „Kościół katolicki”, 

▼

 „poganie”, 

▼ 

„sobór powszechny”, 

▼

  „herezja” [B];  

• lokalizuje na mapie – obszar życia i 

działalności Chrystusa, pierwsze gminy 
chrześcijańskie, stolice patriarchatów [B]; 

• wymienia podstawowe cechy organizacji, 

doktryny i systemu wartości chrześcijaństwa 
w czasach starożytnych [A]; 

 

• wyjaśnia związek wczesnego chrześcijaństwa 

z judaizmem [C]; 

• wyjaśnia pierwotne znaczenie greckich słów 

apostolos i episkopos [B]; 

• charakteryzuje etapy chrystianizacji Imperium 

Rzymskiego [C]; 

• uzasadnia stwierdzenie, że „tożsamość 

europejska ma judeochrześcijańskie źródła” 
[D]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 151 [P]. 
Podręcznik, zadanie 2, 
s. 151–152 [PP]. 

 

- 10 -

22. Upadek Cesarstwa 

Rzymskiego na Zachodzie – 
koniec jedności świata 
śródziemnomorskiego 

 
a) Najazdy barbarzyńskie na 

terytorium Cesarstwa. 

b) Przemiany systemu władzy 

Cesarstwa i podziały Imperium. 

c) Załamanie się struktur 

społecznych i gospodarczych 
Imperium Rzymskiego. 

d) Kryzys kultury i religii 

tradycyjnych w państwie 
rzymskim. 

• podaje daty – nadania obywatelstwa 

rzymskiego całej wolnej ludności Cesarstwa, 
reform Dioklecjana, ogłoszenia wolności 
wyznawania religii chrześcijańskiej, soboru 
nicejskiego, uznania chrześcijaństwa za 
religię panującą w Cesarstwie Rzymskim, 
ostatecznego podziału Cesarstwa na Wschód 
i Zachód, detronizacji Romulusa Augustulusa 
przez Odoakara [A]; 

• identyfikuje postacie – Marka Aureliusza, 

Karakalli, Dioklecjana, Konstantyna 
Wielkiego, Teodozjusza Wielkiego, Attyli, 
Decjusza, Odoakra [A]; 

• rozróżnia i stosuje pojęcia – „kolon”, „kolonat”, 

„tetrarchia”, „dominat”, „poganie”, „credo”, 
„sobór powszechny”, „herezja” [B]; 

• wyjaśnia pojęcia – „imperium Sasanidów”, 

„Cesarstwo Wschodu”, „Cesarstwo Zachodu”, 
„królestwa germańskie”, „Wędrówka Ludów”, 
„Cesarstwo Bizantyjskie” [B]; 

• lokuje w przestrzeni – Cesarstwo Wschodu, 

Cesarstwo Zachodu, królestwa germańskie, 
Wędrówkę Ludów, Cesarstwo Bizantyjskie, 
miejsca bitew pod Adrianopolem i na Polach 
Katalaunijskich [B]; 

• rozróżnia polityczne, społeczne i kulturowe 

czynniki kryzysu Imperium Rzymskiego na 
przełomie II i III w. [B]; 

• odróżnia przyczyny pośrednie i bezpośrednie 

upadku Cesarstwa na Zachodzie [B]; 

• wyjaśnia przyczyny podziału Cesarstwa na 

Wschód i Zachód [C]; 

• opisuje różnice pomiędzy Cesarstwem 

Wschodu i Cesarstwem Zachodu [B]; 

• wyjaśnia przyczyny i wskazuje najważniejsze 

cechy procesu Wędrówki Ludów [C]; 

Podręcznik, zadania 2, 
4, s. 161 [P]. 
Podręcznik, zadanie 3, 
s. 161 [PP]. 

23. Cywilizacja grecko-rzymska 

– fundament naszej kultury 

 
(lekcja powtórzeniowo-
sprawdzająca) 

• wskazuje najtrwalsze składniki cywilizacji 

grecko-rzymskiej [A]; 

• wymienia dziedziny współczesnej cywilizacji 

światowej, w których elementy cywilizacji 
grecko-rzymskiej nadal odgrywają ważną rolę 
[B]; 

 

W ramach powtórzenia 
nauczyciel może 
wykorzystać zadania z 
zestawu „Przygotuj się 
do matury” 
(podręcznik, s. 162–

 

- 11 -

166).  
W celu sprawdzenia 
lub powtórzenia 
wiadomości może też 
wykorzystać zadania z 
zestawu III (poradnik, 
s. 288–292). 

24. Początki średniowiecznej 

Europy. Powstanie państw 
barbarzyńskich na gruzach 
Cesarstwa 
Zachodniorzymskiego 
w V–VII w. 

 
a) Państwa sukcesyjne na 

terenach Cesarstwa 
Zachodniego. 

b) Powstanie i rozwój państwa 

Franków. 

c) Germanie i Rzymianie w 

państwach barbarzyńskich – 
wzajemne relacje. 

d) Rola Kościoła katolickiego w 

Europie po upadku Cesarstwa 
Rzymskiego. 

• wyjaśnia pojęcia – „państwo sukcesyjne”, 

„herezja”, „arianizm” [B];  

• lokuje w czasie fakty – upadek Cesarstwa na 

Zachodzie, chrzest Klodwiga, powstanie 
zakonu benedyktynów [A]; 

• identyfikuje postacie – św. Augustyna, św. 

Benedykta z Nursji, św. Grzegorza I 
Wielkiego [A]; 

• charakteryzuje system organizacji plemion 

germańskich [B]; 

• lokuje w czasie powstanie państw 

Longobardów, Wizygotów, Franków oraz 
królestw anglosaskich [B]; 

• wskazuje na mapie tereny zajęte przez 

Wizygotów, Longobardów, Wandalów, 
Anglów i Sasów, Franków [B]; 

• wyjaśnia rolę chrześcijaństwa i Kościoła w 

procesie powstawania państw barbarzyńskich 
[C]; 

• wyjaśnia, dlaczego Królestwo Franków 

okazało się najtrwalsze spośród tzw. państw 
sukcesyjnych [C]; 

Podręcznik, zadania 2, 
3, s. 172 [P]. 
Podręcznik, zadanie 1, 
172 [PP]. 

25. Bizancjum – nowy Rzym 
 
a) Próby odbudowy Cesarstwa 

przez Justyniana (VI w.). 

b) Sytuacja gospodarczo-

społeczna i system władzy 
Bizancjum. 

c) Chrześcijaństwo wschodnie i 

organizacja Kościoła 
wschodniego. 

• wyjaśnia pojęcia – „kodyfikacja prawa”, 

„samowładca”, „obrazoburstwo”, „schizma”, 
„reguła bazyliańska”, „Kościół ortodoksyjny” 
[B]; 

• identyfikuje postać i dokonania cesarza 

Justyniana [A]; 

• podaje datę schizmy wschodniej [A]; 
• wymienia najważniejsze cechy systemu 

rządów despotycznych [A]; 

• lokuje na mapie terytorium Bizancjum za 

• przedstawia na mapie zmiany terytorium 

Bizancjum w czasie [B]; 

• charakteryzuje system władzy w Cesarstwie 

Bizantyjskim [C]; 

• charakteryzuje system organizacji kościelnej 

w Bizancjum [B]; 

• wyjaśnia, w jakich dziedzinach Bizancjum 

kontynuowało tradycję starożytnego 
Cesarstwa Rzymskiego [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 178 [P]. 
Podręcznik, zadanie 2, 
s. 178 [PP]. 

 

- 12 -

d) Kultura bizantyjska. 
e) Kryzys Cesarstwa 

Bizantyjskiego (VII–pocz. IX w.). 

f) Odrodzenie Bizancjum  

(IX–XI w.). 

g) Wpływy bizantyjskie w Europie.  

rządów Justyniana Wielkiego [B]; 

• identyfikuje cechy charakterystyczne sztuki 

bizantyjskiej [A]; 

• podaje najważniejsze cechy wyróżniające 

krąg cywilizacyjny Bizancjum [A]; 

26. Arabowie i świat islamu 
 
a) Narodziny islamu. 
b) Powstanie i organizacja 

imperium arabskiego. 

c) Podziały religijne i polityczne 

świata arabskiego. 

d) Cywilizacja, kultura i sztuka 

świata islamu. 

• wyjaśnia terminy i pojęcia – „islam”, 

„ramadan”, „dżihad”, „hidżra”, „Koran”, „kalif”, 
„emir”, „islamizacja” [B] 

• lokuje w czasie życie i działalność Mahometa 

[B]; 

• lokuje na mapie miejsca związane z 

działalnością Mahometa [B]; 

• wymienia najważniejsze zasady obowiązujące 

wyznawców islamu [A]; 

• wskazuje na mapie zasięg podbojów 

arabskich [B]; 

• wymienia osiągnięcia cywilizacji arabskiej [A]; 
• rozróżnia chrześcijańską i muzułmańską 

rachubę czasu [B]; 

• wyjaśnia konsekwencje podbojów arabskich 

dla świata i Europy [C]; 

• wymienia elementy jedności świata 

arabskiego [B]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 184 [PP]. 

27. Monarchia Karola Wielkiego 
 
a) Początki władzy Karolingów. 
b) Zasięg terytorialny i organizacja 

państwa Karola Wielkiego. 

c) Odnowienie cesarstwa 

rzymskiego. 

d) Kultura czasów karolińskich. 
e) Rozpad monarchii karolińskiej. 

• definiuje pojęcia – „władza uniwersalna”, 

„monarchia patrymonialna”, „cesarstwo 
karolińskie”, „beneficjum”, „hrabstwo”, 
„marchia” [A]; 

• na tablicy genealogicznej identyfikuje 

członków dynastii karolińskiej [A]; 

• rozróżnia dokonania Karola Młota i Karola 

Wielkiego [B]; 

• podaje daty – powstania Państwa 

Kościelnego, koronacji cesarskiej Karola 
Wielkiego, traktatu w Verdun [A]; 

• wskazuje na mapie terytoria podbite przez 

Karolingów oraz obszary wpływów państwa 
Karola Wielkiego [A]; 

 

• wymienia elementy jedności państwa Karola 

Wielkiego, rozróżniając czynniki polityczne i 
kulturowe [B]; 

• wyjaśnia genezę różnic między dwoma 

państwami, które wyłoniły się po rozpadzie 
monarchii karolińskiej – Francją i Niemcami 
[C]; 

• ocenia znaczenie dokonań Karola Wielkiego 

w procesie ujednolicania Europy [B]; 

Podręcznik, zadania 2, 
4, s. 192 [P]. 

 

- 13 -

28. Początki społeczeństwa 

feudalnego 

 
a) Główne cechy 

wczesnośredniowiecznego 
rolnictwa. 

b) Początki systemu lennego. 
c) Włość ziemska i jej organizacja. 
d) Miasta wczesnego 

średniowiecza. 

• wyjaśnia pojęcia – „dwupolówka”, „renta 

feudalna”, „komendacja”, „immunitet sądowy”, 
„immunitet gospodarczy”, „inwestytura”, 
„lenno”, „system feudalny”, 

▼

 „drabina 

feudalna”, 

▼

 „własność podzielona” [B]; 

• wyjaśnia system organizacji włości feudalnej 

[C]; 

• opisuje ceremonię hołdu lennego [B]; 
• charakteryzuje powinności seniora i wasala 

[C]; 

• wyjaśnia okoliczności ukształtowania się 

grupy feudałów [C]; 

• charakteryzuje wczesnośredniowieczne 

rolnictwo [C]; 

• wyjaśnia, w czym przejawiał się partykularyzm 

gospodarczo-społeczny we wczesnym 
średniowieczu [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 196 [P]. 

29. Społeczeństwo i gospodarka 

wczesnego średniowiecza  

 
(lekcja powtórzeniowo-
sprawdzająca) 

• porównuje wybrane dziedziny gospodarki 

trzech kręgów cywilizacyjno-kulturowych 
(Europy łacińskiej, Bizancjum, świata 
arabskiego) [C]; 

 

• charakteryzuje różne dziedziny gospodarki 

Europy łacińskiej, świata arabskiego oraz 
Bizancjum [C]; 

• wyjaśnia, w jaki sposób typ gospodarki 

determinował charakter społeczeństwa 
różnych kręgów cywilizacyjno-kulturowych [C]; 

 

30. Powstanie państw w Europie 

Północnej i Środkowo-
Wschodniej oraz ich 
chrystianizacja 

 
a) Zasięg terytorialny i skutki 

wypraw Normanów. 

b) Powstanie państw 

skandynawskich. 

c) Plemiona słowiańskie – system 

organizacji społeczno-
politycznej. 

d) Powstanie państw w Europie 

Środkowej. 

e) Chrystianizacja Słowian 

południowych. 

f) Powstanie i rozwój Rusi 

Kijowskiej. 

 

• wyjaśnia pojęcia – „Normandia”, „Słowianie 

wschodni”, „Słowianie zachodni”, „Słowianie 
południowi”, „Państwo Wielkomorawskie”, 
„misja Cyryla i Metodego” [B]; 

• podaje daty – bitwy na Lechowym Polu, 

podboju Anglii przez Normanów, misji Cyryla i 
Metodego, chrztu Rusi, Czech i Węgier [A]; 

• identyfikuje postacie – Wilhelma Zdobywcy, 

Samona, Konstantego (Cyryla), Metodego, 
Stefana I Wielkiego, św. Wacława, Ruryka, 
Włodzimierza Wielkiego [A]; 

• nazywa dynastie panujące we wczesnym 

średniowieczu w Europie Środkowo-
Wschodniej [A]; 

• wskazuje na mapie zasięg najazdów 

normandzkich [B]; 

• wymienia świętych patronów królestw Europy 

Środkowej i Skandynawii [A]; 

• ocenia znaczenie misji Cyryla i Metodego dla 

chrystianizacji Europy Środkowej [D]; 

• charakteryzuje czynniki państwowotwórcze na 

obszarze Europy Północnej i Środkowo-
Wschodniej [C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 203 [PP]. 

 

- 14 -

31. Władze i idee uniwersalne 
 
a) Cesarstwo Ottonów – zasięg i 

polityczne oddziaływanie. 

b) Ideowe i polityczne podstawy 

uniwersalnej władzy papieży. 

c) Ruchy odnowy w Kościele 

zachodnim – reformy klunicka i 
gregoriańska. 

d) Spór cesarstwa z papiestwem o 

inwestyturę. 

• wyjaśnia pojęcia – „średniowieczne cesarstwo 

rzymskie”, „władze uniwersalne”, „konklawe”, 
„spór o inwestyturę”, „pójść do Canossy”, 
„konkordat” [B]; 

• identyfikuje postacie – Ottona I, Ottona III, 

Grzegorza VII, Henryka IV [A]; 

• podaje daty – koronacji cesarskiej Ottona I, 

konkordatu wormackiego [A];  

• wymienia reformy wprowadzone w Kościele 

przez Grzegorza VII [A]; 

• wyjaśnia znaczenie reform gregoriańskich [C];
• lokuje w czasie i przestrzeni cesarstwo 

ottońskie [B]; 

• określa chronologię sporu o inwestyturę [B]; 
• wyjaśnia rolę kongregacji kluniackiej w 

procesie reformy Kościoła [C]; 

• wyjaśnia znaczenie rywalizacji władz 

uniwersalnych w dziejach Europy [C]; 

Podręcznik, zadanie 3, 
s. 210 [P]. 
Podręcznik, zadanie 2, 
s. 210 [PP]. 

32. Sztuka chrześcijaństwa 

zachodniego 

 
a) Architektura romańska – cechy 

charakterystyczne. 

b) Sztuka romańska – tematyka. 
c) Symbolizm sztuki romańskiej. 

• umieszcza w czasie i przestrzeni style – 

przedromański i romański [B]; 

• odróżnia tematy i formy charakterystyczne dla 

stylu romańskiego [B]; 

• na wybranych przykładach wyjaśnia 

symbolizm sztuki romańskiej [C]; 

 

33. Powstanie państwa 

polskiego 

 
a) Rozmieszczenie i organizacja 

społeczna plemion lechickich. 

c) Czynniki państwotwórcze na 

ziemiach polskich. 

d) Organizacja państwa Mieszka I. 
e) Przyczyny i skutki przyjęcia 

chrztu. 

• wyjaśnia pojęcia – „prawo książęce”, „trybut”, 

„biskupstwo misyjne” [B]; 

• identyfikuje postacie – legendarnych 

przodków Mieszka I, Mieszka I, Dobrawy [A]; 

• identyfikuje plemiona lechickie i wskazuje na 

mapie ich siedziby [A]; 

• wskazuje na mapie obszary wchodzące w 

skład państwa Mieszka I [B]; 

• rozróżnia polityczne i kulturowo-ideowe 

przyczyny przyjęcia chrztu przez Mieszka I 
[B]; 

• wymienia i charakteryzuje bezpośrednie i 

długofalowe konsekwencje przyjęcia chrztu 
przez Mieszka I [C]; 

 

• charakteryzuje rolę Polan w procesie 

kształtowania się państwa polskiego [C]; 

• wymienia i charakteryzuje czynniki 

państwowotwórcze na ziemiach polskich [C]; 

• porównuje procesy państwowotwórcze na 

ziemiach polskich i innych obszarach Europy 
Środkowej [C]; 

Podręcznik, zadania 1, 
2, s. 215 [P]. 

 

- 15 -

34. Polityka wewnętrzna 

i zagraniczna Bolesława 
Chrobrego  

 
a) Główne cele polityki 

zagranicznej Bolesława 
Chrobrego i ich realizacja. 

b) Polityka wewnętrzna Bolesława 

Chrobrego. 

c) Czasy Bolesława Chrobrego w 

średniowiecznej tradycji. 

• wyjaśnia pojęcia – „misja św. Wojciecha”, 

„zjazd gnieźnieński”, „arcybiskupstwo 
gnieźnieńskie” („polska metropolia 
kościelna”), „pokój budziszyński”, „koronacja 
królewska” [B]; 

• identyfikuje postacie – biskupa Wojciecha, 

Bolesława Chrobrego, Ottona III [A]; 

• podaje daty – misji św. Wojciecha, zjazdu 

gnieźnieńskiego, pokoju w Budziszynie, 
koronacji Bolesława Chrobrego [A]; 

• rozróżnia terytorium państwa polskiego pod 

koniec panowania Mieszka I i pod koniec 
rządów Bolesława Chrobrego [B]; 

• wyjaśnia genezę zjazdu gnieźnieńskiego [C]; 
• wymienia postanowienia zjazdu 

gnieźnieńskiego i wyjaśnia ich znaczenie [C]; 

• ocenia znaczenie koronacji Bolesława 

Chrobrego [C]; 

• identyfikuje postacie w ikonografii Drzwi 

Gnieźnieńskich [A]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 222. 

35. Kryzys i odbudowa 

monarchii piastowskiej 

 
a) Załamanie państwa 

piastowskiego – przyczyny, 
przebieg i skutki. 

b) Odbudowa państwa przez 

Kazimierza Odnowiciela. 

c) Ekspansja i konflikty 

wewnętrzne za panowania 
Bolesława Śmiałego. 

• wyjaśnia pojęcia – „kryzys monarchii”, 

„odbudowa organizacji kościelnej”, „pierwsza 
monarchia piastowska”, „druga monarchia 
piastowska” [B]; 

• identyfikuje postacie – Mieszka II, Kazimierza 

Odnowiciela, Bolesława Śmiałego, biskupa 
Stanisława [A]; 

• podaje daty – wybuchu buntu poddanych, 

pierwszej monarchii piastowskiej, koronacji 
Bolesława Śmiałego [A]; 

• wyjaśnia okoliczności śmierci biskupa 

Stanisława [C]; 

• wyjaśnia przyczyny załamania pierwszej 

monarchii piastowskiej [C]; 

• charakteryzuje działania podjęte przez 

Kazimierza Odnowiciela w celu odbudowy 
państwa oraz ocenia ich skutki [C]; 

• wyjaśnia przyczyny trwających wśród 

historyków sporów dotyczących tzw. sprawy 
św. Stanisława [C]; 

• wyjaśnia skutki klęski Bolesława Śmiałego [C];

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 222 [P]. 

36. Polityka wewnętrzna 

i zagraniczna Bolesława 
Krzywoustego 

 
 
a) Konflikty w łonie dynastii i 

dojście Bolesława 
Krzywoustego do władzy. 

b) Sukcesy i niepowodzenia w 

polityce zagranicznej. 

• wyjaśnia pojęcia – „podbój Pomorza”, 

„chrystianizacja Pomorza”, „testament 
Krzywoustego”, „podział dzielnicowy”, 
„zasada pryncypatu”, „zasada senioratu” [B]; 

• identyfikuje postacie – Władysława Hermana, 

Zbigniewa, Bolesława Krzywoustego, 
Władysława Wygnańca [A]; 

• podaje daty – podboju Pomorza przez 

Bolesława Krzywoustego, podziału Polski na 
dzielnice na mocy testamentu Krzywoustego 

• ocenia politykę wewnętrzną i zagraniczną 

Bolesława Krzywoustego [C]; 

• odnajduje na mapie polskie biskupstwa z 

czasów panowania Bolesława Krzywoustego 
[B]; 

• wyjaśnia przyczyny podziału dzielnicowego 

Polski [C]; 

• uczestniczy w dyskusji na temat trwałości 

podziałów terytorium Polski wywodzących się 
z czasów rozbicia dzielnicowego [D]; 

Podręcznik, zadanie 
10, s. 234 [P]. 

 

- 16 -

c) Testament Bolesława 

Krzywoustego. 

[A]; 

• lokuje na mapie – Pomorze Zachodnie, 

Pomorze Gdańskie, Śląsk, Wielkopolskę, 
Kujawy, Mazowsze, ziemię lubuską [B]; 

37. Społeczeństwo, gospodarka 

i kultura w czasach 
pierwszych Piastów  

 
a) Rozwój społeczno-gospodarczy 

ziem polskich w czasach 
pierwszych Piastów. 

b) Kultura czasów pierwszych 

Piastów. 

• wyjaśnia pojęcia – „wieś służebna”, 

„organizacja służebna”, „pan grodowy” [B]; 

• wymienia najdawniejsze zabytki 

piśmiennictwa powstałe na ziemiach polskich 
[A]; 

• wymienia zabytki wczesnopiastowskiego 

budownictwa na ziemiach polskich [A]; 

• wymienia funkcje spełniane przez grody [A]; 

• wymienia elementy struktury społecznej i 

charakteryzuje poszczególne grupy społeczne 
Polski wczesnopiastowskiej [C]; 

• wyjaśnia, na czym polegała feudalizacja 

ustroju społeczno-politycznego w Polsce 
pierwszych Piastów [C]; 

• wymienia i charakteryzuje przejawy wzrostu 

roli możnowładztwa w państwie polskim [C]; 

• charakteryzuje zmiany kulturowe, które były 

następstwem przyjęcia chrztu przez Mieszka I 
i chrystianizacji Polski [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 228 [P] 
Podręcznik, zadanie 2, 
s. 228 [PP]. 

38. Europa i Polska we 

wczesnym średniowieczu 

 
(lekcja powtórzeniowa) 

• stosuje pojęcia poznane na poprzednich 

lekcjach [C]; 

• porządkuje chronologicznie wydarzenia [A]; 
• na mapie lokalizuje państwa 

wczesnośredniowiecznej Europy [B]; 

• wydobywa informacje z tekstów źródłowych 

[B]; 

• odczytuje przekaz ikonograficzny wybranych 

ilustracji [A]; 

• odczytuje informacje z tablicy genealogicznej 

[A]; 

 

W ramach powtórzenia 
nauczyciel może 
wykorzystać zadania z 
zestawu ,,Przygotuj się 
do matury” 
(podręcznik, s. 230–
234) 
W celu sprawdzenia 
lub powtórzenia 
wiadomości może też 
posłużyć się zadaniami 
z zestawu IV (poradnik, 
s. 293–295). 

39. Przemiany gospodarcze i 

społeczne w Europie w XI– 
XIII w. 

 
 
a) Świat gospodarki europejskiej w 

okresie rozkwitu średniowiecza. 

• wyjaśnia pojęcia – „zmiana demograficzna”, 

„gospodarka czynszowa”, „przywileje 
miejskie”, „handel lewantyński”, „samorząd 
miejski”, „drabina feudalna”, „własność 
podzielona”, „stan społeczny” [B]; 

• lokuje w czasie – rozkwit gospodarki 

towarowo-pieniężnej w Europie, 

• wymienia czynniki stymulujące rozwój 

gospodarczy Europy w okresie rozkwitu 
średniowiecza [A]; 

• wyjaśnia, na czym polegało przejście od 

dwupolówki do trójpolówki i jakie były tego 
konsekwencje [C]; 

• wyjaśnia genezę i następstwa ruchu 

Podręcznik, zadania 1, 
2, 3, s. 244 [P]. 

 

- 17 -

b) Zmiany społeczne w okresie 

rozkwitu średniowiecza. 

upowszechnienie samorządności miejskiej, 
działalność Hanzy [B]; 

• wskazuje na mapie najlepiej i najsłabiej 

zurbanizowane regiony Europy [B]; 

• wskazuje na mapie największe ośrodki 

miejskie Europy w okresie rozkwitu 
średniowiecza [B]; 

• wskazuje na mapie średniowieczne szlaki 

handlowe [B]; 

• wymienia instytucje samorządu miejskiego 

[A]; 

• wymienia bezpośrednie i długofalowe 

następstwa wprowadzenia czynszów na wsi 
[A]; 

komunalnego we Włoszech [C]; 

• wyjaśnia, jaką rolę w Europie rozkwitu 

średniowiecza odgrywały miasta [C]; 

• wymienia i charakteryzuje typy więzi 

społecznych w Europie rozkwitu 
średniowiecza [A]; 

40. Przemiany polityczne 

w państwach Europy 
Zachodniej w okresie 
rozkwitu średniowiecza 

 
a) Rozdrobnienie feudalne – 

podłoże społeczno-polityczne. 

b) Odbudowa władzy centralnej w 

monarchiach zachodniej 
Europy. 

c) Początki zgromadzeń 

stanowych. 

• wyjaśnia pojęcia – „centralizacja”, 

„decentralizacja”, „rozbicie feudalne”, „Wielka 
Karta Swobód”, „reprezentacja stanowa”, 
„parlament”, „Stany Generalne” [B]; 

• identyfikuje postacie – Ludwika IX, Jana bez 

Ziemi, Rudolfa Habsburga [A]; 

• identyfikuje dynastie – Kapetyngów, 

Plantagenetów, Hohenstaufów, Habsburgów 
[A]; 

• podaje daty – bitwy pod Bouvines, nadania 

Wielkiej Karty Swobód [A]; 

• charakteryzuje ustrój monarchii w fazie 

rozbicia feudalnego [C];  

• lokalizuje ma mapie monarchie – angielską, 

francuską oraz Rzeszę Niemiecką [B];  

• wyjaśnia okoliczności wydania Wielkiej Karty 

Swobód, wymienia jej główne postanowienia 
oraz ocenia znaczenie [C]; 

• charakteryzuje czynniki sprzyjające 

decentralizacji średniowiecznych monarchii 
[C]; 

• porównuje zakres władzy monarszej w 

monarchii patrymonialnej oraz w monarchii w 
fazie rozbicia feudalnego [C], 

• wyjaśnia okoliczności powstania Stanów 

Generalnych we Francji oraz porównuje z 
okolicznościami ukształtowania się 
parlamentu angielskiego [C]; 

• charakteryzuje skład i kompetencje 

parlamentu angielskiego [C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 250 [P]. 
Podręcznik, zadanie 1, 
s. 250 [PP]. 

41. Krucjaty i inne formy 

ekspansji europejskiej. 
Zagrożenia zewnętrzne 

• wyjaśnia pojęcia – „ruch krucjatowy”, 

„rekonkwista” [B]; 

• na przykładach rozróżnia pojęcia – „ekspansja 

• rozróżnia krótko- i długofalowe skutki ruchu 

krucjatowego [B]; 

• ocenia wpływ zdobycia Konstantynopola 

Podręcznik, zadania 1, 
2, s. 257 [P]. 

 

- 18 -

 
a) Podłoże ruchu krucjatowego. 
b) Skutki krucjat. 
c) Zagrożenie mongolskie i jego 

konsekwencje. 

zbrojna” i „ekspansja gospodarcza”, 
„kolonizacja niemiecka” i „kolonizacja na 
prawie niemieckim” [B]; 

• identyfikuje postacie – Czyngis-chana, 

Henryka Pobożnego [A]; 

• podaje daty – zajęcia Jerozolimy przez 

Turków seldżuckich, początku wypraw 
krzyżowych (synodu w Clermont), upadku 
Akki, bitwy pod Legnicą [A]; 

• wyjaśnia genezę ruchu krucjatowego, 

rozróżniając przyczyny społeczne, polityczne, 
ekonomiczne i ideowe [C]; 

• odczytuje z mapy trasy najważniejszych 

wypraw krzyżowych [B]; 

• wskazuje na mapie kolebkę oraz najdalszy 

zasięg ekspansji terytorialnej Mongołów [A]; 

• odczytuje przekaz ikonograficzny wskazanych 

ilustracji [B]; 

przez krzyżowców na pogłębienie rozłamu 
pomiędzy prawosławiem a katolicyzmem [C]; 

42. Kościół w okresie rozkwitu 

średniowiecza – 
oddziaływanie polityczne 
i kulturowe 

 
a) Rola papiestwa w Europie na 

przełomie XII i XIII w. 

b) Nowe formy życia zakonnego. 
c) Uniwersytety – podstawy 

materialne, organizacja, 
zadania. 

d) Początki literatury w językach 

narodowych. 

• wyjaśnia pojęcia – „kuria rzymska”, 

„świętopietrze”, „inkwizycja”, „scholastyka” [B];

• podaje przykłady zakonów – 

kontemplacyjnych, rycerskich, żebraczych [A];

• identyfikuje postacie – św. Franciszka z 

Asyżu, św. Klary, św. Tomasza, św. Dominika 
[A]; 

• lokalizuje w czasie i przestrzeni najstarsze 

europejskie uniwersytety [B]; 

• charakteryzuje podstawy materialne, 

organizację i zadania uniwersytetów [C]; 

• wyjaśnia ideowe i polityczne podstawy potęgi 

papiestwa pod koniec XII i w XIII w. [C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 265 [P]. 
Podręcznik, zadanie 1, 
s. 264 [PP]. 

43. Sztuka gotycka 
 
a) Styl gotycki w architekturze. 
b) Rzeźba gotycka – cechy, 

• wyjaśnia pojęcia – „Biblia ubogich”, „poliptyk” 

[B]; 

• lokalizuje w czasie i przestrzeni styl gotycki 

[B];  

• wyjaśnia, na czym polegał symbolizm sztuki 

gotyckiej [C]; 

• wymienia typy przekazu charakterystyczne dla 

kultury średniowiecza [A]; 

Podręcznik, zadanie 3, 
s. 265–266 [PP]. 

 

- 19 -

tematyka. 

c) Malarstwo gotyckie – tematyka. 
d) Symbolizm sztuki gotyckiej. 
e) Recepcja sztuki gotyckiej. 

• na wybranych przykładach identyfikuje cechy 

stylu gotyckiego w architekturze i sztukach 
plastycznych [A]; 

• odnajduje w swoim regionie zabytki sztuki 

gotyckiej i wyszukuje wiadomości na ich temat 
[B]; 

 

44. Polska w okresie rozbicia 

dzielnicowego – przemiany 
polityczne 

 
a) Chronologia rozbicia 

dzielnicowego. 

b) Przemiany polityczne na 

ziemiach polskich w dobie 
rozbicia dzielnicowego. 

c) Zagrożenie zewnętrzne. 

• wyjaśnia pojęcia – „Marchia Brandenburska”, 

„zakon krzyżacki”, „najazdy mongolskie” [B]; 

• podaje daty – ostatniego hołdu złożonego 

przez polskiego księcia cesarzowi, 
sprowadzenia Krzyżaków do Polski, bitwy pod 
Legnicą [A]; 

• wyodrębnia cezury w ramach okresu rozbicia 

dzielnicowego Polski [A]; 

• wymienia i charakteryzuje zagrożenia 

zewnętrzne Polski w czasach rozbicia 
dzielnicowego [C]; 

• wyjaśnia okoliczności powstania państwa 

zakonnego w Prusach [C]; 

• odczytuje z tablicy genealogicznej podziały 

dynastii piastowskiej na poszczególne linie 
[B]; 

• wyjaśnia, dlaczego zasady ustrojowe 

wprowadzone na mocy testamentu Bolesława 
Krzywoustego okazały się nietrwałe [C]; 

• wyjaśnia, jakie czynniki sprzyjały postępującej 

decentralizacji państwa polskiego [C]; 

• charakteryzuje procesy polityczne 

zachodzące na ziemiach polskich w czasie 
rozbicia dzielnicowego [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 275 [PP]. 

45. Przemiany gospodarczo-

społeczne w Polsce w dobie 
rozbicia dzielnicowego 

 
a) Kolonizacja na prawie 

niemieckim – przyczyny, formy, 
następstwa. 

b) Kształtowanie się stanów. 
c) Kultura Polski dzielnicowej. 

• wyjaśnia pojęcia – „lokacja miasta”, „lokacja 

wsi”, „zasadźca”, „prawo niemieckie”, „ława 
miejska”, „prawo rycerskie”, „stan społeczny” 
[B]; 

• wyjaśnia, na czym polegała lokacja wsi na 

prawie niemieckim [C]; 

• wyjaśnia następstwa kolonizacji na prawie 

niemieckim [C]; 

• wymienia stany społeczne, które 

ukształtowały się w Polsce [A]; 

• na mapie lokalizuje miejscowości, w których 

zachowały się budowle romańskie [B]; 

• wymienia najważniejsze osiągnięcia kultury 

polskiej w czasach rozbicia dzielnicowego [A];

 

• wyjaśnia różnice pomiędzy osadnictwem na 

prawie polskim a kolonizacją na prawie 
niemieckim [C]; 

• charakteryzuje okoliczności kształtowania się 

stanów społecznych na ziemiach polskich [C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 276 [PP]. 

 

- 20 -

46. Europa i Polska w czasach 

rozkwitu średniowiecza  

 
(lekcja powtórzeniowa) 

• lokalizuje w czasie wydarzenia [B]; 
• porządkuje chronologicznie wydarzenia [A]; 
• lokalizuje na mapie państwa i miejsca 

wydarzeń [B]; 

• rozróżnia postacie, wydarzenia, zjawiska [A]; 
• wydobywa informacje z tekstu źródłowego [B];

• na podstawie mapy charakteryzuje rozwój 

przestrzenny miasta, wyodrębniając kolejne 
fazy osadnicze [B]; 

W ramach powtórzenia 
nauczyciel może 
wykorzystać zadania z 
zestawu ,,Przygotuj się 
do matury” 
(podręcznik, s. 277–
282).  
W celu powtórzenia lub 
sprawdzenia 
wiadomości może też 
wykorzystać zadania z 
zestawu V (poradnik, s. 
296–298). 

47. Kryzys społeczno-

ekonomiczny i wielkie 
konflikty polityczne w Europie 
XIV–XV w. 

 
a) Kryzys w Europie Zachodniej. 
b) Wielkie konflikty polityczne w 

Europie Zachodniej. 

c) Wojny husyckie. 

• wyjaśnia pojęcia – „kryzys demograficzny”, 

„kryzys gospodarczy”, „kryzys społeczny”, 
„kryzys polityczny”, „ogradzanie”, „czarna 
śmierć”, „wojna stuletnia”, „wojna dwóch róż” 
[B]; 

• identyfikuje postacie – Joanny d’Arc, Jana 

Husa, Zygmunta Luksemburskiego, 
Władysława Warneńczyka [A]; 

• podaje daty – wybuchu epidemii „czarnej 

śmierci” w Europie, początku wojny stuletniej, 
śmierci Jana Husa, bitew na Kosowym Polu i 
pod Warną [A]; 

• wyjaśnia przyczyny oraz następstwa kryzysu 

demograficznego, gospodarczego, 
społecznego i politycznego w Europie XIV–XV 
w. [C]; 

• rozróżnia bezpośrednie i pośrednie przyczyny 

kryzysu XIV w. [B]; 

• wyjaśnia przyczyny i konsekwencje wojen 

husyckich [C]; 

• wskazuje na mapie zasięg podbojów tureckich 

w Europie [B]; 

• charakteryzuje przejawy kryzysu 

demograficznego, społecznego i 
gospodarczego w Europie XIV–XV w. [C]; 

• lokalizuje na mapie miejsca wielkich bitew 

wojny stuletniej [B]; 

• wyjaśnia następstwa ekspansji tureckiej w 

Europie [C]; 

• wyjaśnia przyczyny oraz następstwa wojny 

stuletniej, wyodrębnia jej główne etapy [C]; 

Podręcznik, zadania 1, 
2, s. 290 [P]. 

 

- 21 -

48. Władze uniwersalne 

i państwa Europy Zachodniej 
w XIV–XV w. 

 
a) Władze uniwersalne u schyłku 

średniowiecza. 

b) Suwerenność królestw Europy 

Zachodniej. 

c) Powstanie zjednoczonej 

Hiszpanii. 

d) Sytuacja polityczna we 

Włoszech. 

• wyjaśnia pojęcia – „niewola awiniońska”, 

„koncyliaryzm”, „unia florencka”, „kolegium 
elektorów”, „rekonkwista” [B]; 

• podaje daty – wydania Złotej Bulli przez 

Karola IV, soboru w Konstancji, zawarcia unii 
florenckiej, zakończenia rekonkwisty [A]; 

• identyfikuje dynastie – Tudorów, Walezjuszy, 

Habsburgów [A]; 

• wymienia decyzje soboru w Konstancji [A]; 
• charakteryzuje późnośredniowieczną 

monarchię stanową [C]; 

• wyjaśnia przyczyny i następstwa wydania 

Złotej Bulli przez Karola IV [C]; 

• wyjaśnia przyczyny schizmy zachodniej [C]; 
• charakteryzuje system polityczny Rzeszy 

Niemieckiej [C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 296 [P]. 
Podręcznik, zadanie 1, 
s. 296 [PP]. 

49. Państwa Europy Środkowej 

i Wschodniej w XIV–XV w. 

 
a) Rozwój Europy Środkowej w 

XIV–XV w. 

b) Europa Wschodnia w XIV–XV w. 

• wyjaśnia pojęcia – „arcybiskupstwo praskie”, 

„unia kalmarska”, „unia polsko-węgierska”, 
„unia polsko-litewska”, „Złota Orda”, „trzeci 
Rzym” [B]; 

• wymienia najwybitniejszych przedstawicieli 

dynastii Luksemburgów, Andegawenów, 
Gedyminowiczów [A]; 

• podaje daty – unii polsko-węgierskiej za 

panowania Andegawenów, chrztu Litwy, bitwy 
na Kulikowym Polu, bitwy pod Grunwaldem, 
unii kalmarskiej [A]; 

• określa granice piętnastowiecznych terytoriów 

Czech, Węgier, Litwy, państwa krzyżackiego, 
państwa moskiewskiego [B]; 

• identyfikuje dynastie panujące w państwach 

Europy Środkowej i Wschodniej w XIV i XV w 
[A]; 

• wyjaśnia przyczyny i przejawy rozkwitu 

Europy Środkowo-Wschodniej w XIV–XV w. 
[C] 

• lokalizuje na mapie główne ośrodki polityczne 

Rusi – Nowogród, Psków, Twer i Moskwę [B]; 

• wyjaśnia przyczyny ekspansji i wzrostu 

politycznej roli Wielkiego Księstwa 
Moskiewskiego [C]; 

• wyjaśnia, na czym polegała koncepcja 

Moskwy jako „trzeciego Rzymu” [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 303 [P]. 
Podręcznik, zadanie 3, 
s. 303–304 [PP]. 

50. Zjednoczenie ziem polskich 
 
 
a) Tendencje zjednoczeniowe. 
b) Walka o zjednoczenie ziem 

polskich. 

• podaje daty – koronacji Przemysła II, 

Wacława II i Władysława Łokietka, bitwy pod 
Płowcami [A]; 

• wyjaśnia pojęcia – „starosta”, „procesy polsko-

krzyżackie”, „procesy zjednoczeniowe” [B]; 

• identyfikuje postacie – Jakuba Świnki, 

• wymienia i wyjaśnia polityczne, społeczne, 

ekonomiczne i kulturowe przesłanki 
zjednoczenia Polski [C]; 

• ocenia różne koncepcje zjednoczenia ziem 

polskich [C]; 

Podręcznik, zadanie 2, 
s. 313 [P]. 

 

- 22 -

c) Polityka zagraniczna 

Władysława Łokietka. 

Przemysła II, Wacława II, Władysława 
Łokietka, wójta Alberta [A]; 

• lokalizuje na mapie zasięg władztwa – 

Przemysła II, Wacława II, Władysława 
Łokietka [B]; 

• wymienia środowiska społeczne dążące do 

zjednoczenia ziem polskich [A]; 

• charakteryzuje okoliczności utrudniające 

zjednoczenie ziem polskich [C]; 

• wyjaśnia znaczenie koronacji Przemysła II, 

Wacława II, Władysława Łokietka [C];  

• identyfikuje przedmioty symbolizujące polską 

państwowość (włócznia św. Maurycego, 
Szczerbiec, królewskie insygnia) [A]; 

51. Królestwo Polskie za 

Kazimierza Wielkiego 
i Andegawenów 

 
a) Polityka zagraniczna Kazimierza 

Wielkiego. 

b) Terytorium i ludność. 
c) Przeobrażenia gospodarcze. 
d) Przeobrażenia społeczne. 
e) Zmiany polityczne. 
f) Osiągnięcia kulturalne. 
g) Andegawenowie na tronie 

polskim. 

• wyjaśnia pojęcia – „reforma pieniężna”, 

„statuty wiślicko-piotrkowskie”, „rada 
królewska”, „Korona Królestwa Polskiego”, 
„przywilej stanowy” [B]; 

• identyfikuje postacie – Kazimierza Wielkiego, 

Zygmunta Luksemburczyka, Ludwika 
Wielkiego, Jadwigi Andegaweńskiej [A]; 

• podaje daty – opanowania Rusi Czerwonej 

przez Kazimierza Wielkiego, założenia 
Akademii Krakowskiej, śmierci Kazimierza 
Wielkiego, wydania przywileju koszyckiego 
[A]; 

• charakteryzuje główne cele i kierunki polityki 

zagranicznej Kazimierza Wielkiego [C]; 

• wyjaśnia bezpośrednie i długofalowe 

następstwa przyłączenia Rusi Czerwonej do 
Królestwa Polskiego [C];  

• wymienia i charakteryzuje reformy Kazimierza 

Wielkiego [C]; 

• wyodrębnia główne cechy Królestwa 

Polskiego jako monarchii stanowej [B]; 

• wyjaśnia okoliczności przejęcia rządów w 

• porównuje Królestwo Polskie u schyłku 

panowania Kazimierza Wielkiego z monarchią 
piastowską w chwili śmierci Bolesława 
Krzywoustego (terytorium, ustrój, gospodarka, 
struktury społeczne) [C]; 

• wyjaśnia zakres modernizacji Królestwa 

Polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego 
[C]; 

• ocenia związek polsko-węgierski za 

Andegawenów, wskazując jego silne i słabe 
strony [D]; 

• określa długofalowe znaczenie konfliktów 

polsko-krzyżackich dla państwa i 
społeczeństwa polskiego [C];  

• ocenia znaczenie statutów wiślicko-

piotrkowskich [C]; 

• ocenia rządy Kazimierza Wielkiego z różnych 

punktów widzenia [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 313 [P]. 
Podręcznik, zadanie 3, 
s. 313 [PP]. 

 

- 23 -

Polsce przez Andegawenów [C]; 

• wyjaśnia okoliczności wydania, treść oraz 

bezpośrednie i długofalowe konsekwencje 
przywileju koszyckiego [C]; 

52. Królestwo Polskie w Unii 

z Litwą 

 
a) Polska i Litwa przed zawarciem 

unii w Krewie. 

b) Jagiełło na polskim tronie – 

okoliczności i warunki unii w 
Krewie. 

c) Czynniki wzmacniające i 

osłabiające unię polsko-
litewską. 

c) Skutki polityczne i społeczne unii 

polsko-litewskiej. 

• wyjaśnia pojęcia – „bojarzy”, „unia krewska”, 

„unia horodelska” [B]; 

• identyfikuje postacie – Władysława Jagiełły, 

Witolda, Zbigniewa Oleśnickiego [A]; 

• podaje daty – unii w Krewie, unii w Horodle, 

panowania Władysława Jagiełły [A]; 

• lokalizuje na mapie – Wielkie Księstwo 

Moskiewskie, terytoria Złotej Ordy [B]; 

• wyjaśnia przyczyny i warunki unii krewskiej w 

kontekście sytuacji międzynarodowej [C]; 

• porównuje poziom rozwoju Polski i Litwy w 

momencie zawierania unii krewskiej [C]; 

• wskazuje główne etapy dziejów unii polsko-

litewskiej w XIV–XV w. [A]; 

• analizuje czynniki wzmacniające i osłabiające 

unię polsko-litewską w średniowieczu [D]; 

• charakteryzuje skutki unii polsko-litewskiej w 

różnych dziedzinach (polityka, sytuacja 
społeczna i gospodarcza, kultura) [C]; 

Podręcznik, zadanie 3, 
s. 320 [P]. 

53. Królestwo Polskie w dobie 

rządów Władysława Jagiełły – 
stosunki z sąsiadami 
i polityka wewnętrzna 

 
a) Polsko-litewskie zmagania z 

Krzyżakami. 

b) System polityczny Królestwa 

Polskiego i jego oddziaływanie 
na Litwę. 

• wyjaśnia pojęcia – „pierwszy pokój toruński”, 

„przywilej czerwiński”, „przywilej warcki”, 
„przywileje jedlneńsko-krakowskie” [B]; 

• identyfikuje postacie – Ulryka von Jungingena, 

Pawła Włodkowica, Zbigniewa Oleśnickiego 
[A]; 

• podaje daty – wielkiej wojny z zakonem 

krzyżackim, bitwy pod Grunwaldem, 
pierwszego pokoju toruńskiego, przywileju 
czerwińskiego, przywileju warckiego 
przywilejów jedlneńskiego i krakowskiego [A]; 

• lokalizuje na mapie – trasę pochodu Jagiełły 

pod Grunwald, obszar Żmudzi [B]; 

• wyjaśnia przyczyny oraz bezpośrednie i 

długofalowe skutki wielkiej wojny z zakonem 
krzyżackim [C]; 

• wyodrębnia główne etapy konfliktu Polski i 

• charakteryzuje zakres władzy monarszej w 

Polsce i na Litwie, wskazując różnice [C]; 

• wyjaśnia proces wzrostu roli politycznej stanu 

rycerskiego w Królestwie Polskim [C]; 

Podręcznik, zadania 1, 
2, s. 327 [P]. 

 

- 24 -

Litwy z Krzyżakami [A]; 

• wyjaśnia okoliczności wydania przywilejów w 

Czerwińsku, Warcie, Jedlni i Krakowie, 
przedstawia ich treść i ocenia znaczenie [C]; 

54. Średniowieczna Polska 

i Litwa pod rządami 
Jagiellonów 

 
a) System polityczny Królestwa 

Polskiego i jego przeobrażenia. 

b) Polityka zagraniczna 

Jagiellonów – stosunki polsko-
krzyżackie. 

c) Polityka zagraniczna 

Jagiellonów – polityka 
dynastyczna. 

• wyjaśnia pojęcia – „sejmik ziemski”, „sejm 

walny”, „senat”, „izba poselska”, „druga unia 
polsko-węgierska”, „wojna trzynastoletnia”, 
„Związek Pruski”, „drugi pokój toruński”, 
„inkorporacja”, „Prusy Królewskie”, „Prusy 
Krzyżackie”, „przywileje cerekwicko-
nieszawskie”, „polityka dynastyczna” [B]; 

• podaje daty – panowania kolejnych 

Jagiellonów, bitwy pod Warną, przywilejów 
cerekwicko-nieszawskich, drugiego pokoju 
toruńskiego, początku dwuizbowego sejmu 
walnego [A];  

• identyfikuje postacie – Kazimierza 

Jagiellończyka, Piotra Dunina, Elżbiety 
Habsburżanki, Władysława Warneńczyka, 
Władysława Jagiellończyka, Jana Olbrachta 
[A]; 

• wskazuje na mapie i nazywa kraje, w których 

w XV w. panowali przedstawiciele dynastii 
Jagiellonów [B]; 

• lokalizuje na mapie obszary Prus Królewskich 

oraz Prus Zakonnych [A]; 

• wyjaśnia okoliczności wydania i treść 

kolejnych przywilejów dla rycerstwa (szlachty) 
[C]; 

• wyjaśnia genezę wojny trzynastoletniej, 

wyodrębniając czynniki polityczne, 
gospodarcze i społeczne [C]; 

• porównuje postanowienia pierwszego i 

drugiego pokoju toruńskiego [C]; 

 

• wymienia instytucje ustrojowe Królestwa 

Polskiego i charakteryzuje ich kompetencje 
[A]; 

• porównuje rezultaty tzw. wielkiej wojny z 

zakonem krzyżackim i wojny trzynastoletniej 
[C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 327 [PP]. 

 

- 25 -

55. Gospodarka i społeczeństwo 

polskie końca XIV i XV w. 

 
a) Rozwój gospodarczy ziem 

polskich. 

b) Struktury społeczne i ich 

przeobrażenia w XV w. 

• wyjaśnia pojęcia – „ruch osadniczy”, „szlak 

handlowy”, „pieniądz kruszcowy”, „handel 
czarnomorski”, „folwark”, „herb”, „heraldyka”, 
„mała rodzina” [B]; 

• podaje daty – przywileju warckiego, przywileju 

piotrkowskiego [A]; 

• wskazuje na mapie główne kierunki handlu 

dalekosiężnego prowadzonego przez Polskę 
[A]; 

• wymienia produkty eksportowane z ziem 

polskich i przywożone do Polski [A]; 

• lokalizuje na mapie największe ośrodki 

miejskie Królestwa Polskiego [A]; 

• wyjaśnia okoliczności wydania, treść i 

następstwa przywilejów warckiego i 
piotrkowskiego [C]; 

• wymienia czynniki sprzyjające rozwojowi 

miast w Królestwie Polskim [A]; 

• wyjaśnia przyczyny kształtowania się 

gospodarczej przewagi rycerstwa nad innymi 
stanami [C]; 

• wyjaśnia przyczyny zakładania folwarków w 

dobrach rycerskich [C]; 

• wymienia i charakteryzuje zmiany 

demograficzne zachodzące na ziemiach 
polskich w XV w. [A, C]; 

• wymienia i charakteryzuje główne typy więzi w 

średniowiecznym społeczeństwie polskim [A, 
C]; 

• określa cechy charakterystyczne małej 

rodziny w polskim społeczeństwie późnego 
średniowiecza [C]; 

Podręcznik, zadania 2, 
3, s. 335 [P]. 

56. Kultura polska w XIV–XV w. 
 
a) Rozwój szkolnictwa i nauki. 
b) Dwór królewski jako centrum 

kulturalne. 

c) Gotyk w Polsce. 
d) Rozwój języka polskiego. 

• wyjaśnia pojęcia – „kultura pisma”, 

„historiografia”, „mecenat państwowy”, 
„fundacja” [B]; 

• identyfikuje postacie – Pawła Włodkowica, 

Mikołaja Kopernika, Wita Stwosza, Jana 
Długosza, Kallimacha, Janka z Czarnkowa, 
Jakuba Parkoszowica [A]; 

• wymienia główne ośrodki kultury w Królestwie 

Polskim [A]; 

• na wybranych przykładach dzieł sztuki i 

architektury polskiej identyfikuje cechy stylu 
gotyckiego [A]; 

• planuje własne poszukiwania badawcze na 

temat: „Wybitne dzieła architektury i sztuki 
gotyckiej w moim regionie” [D]; 

• charakteryzuje czynniki kształtujące kulturę 

polską w XV w. [C]; 

• wymienia i charakteryzuje czynniki sprzyjające 

rozwojowi ogólnopolskiego języka literackiego 
[A, C]; 

• określa chronologię i zasięg 

rozprzestrzeniania się stylu gotyckiego na 
ziemiach polskich [C]; 

• wyodrębnia uniwersalne i regionalne cechy 

sztuki gotyckiej na ziemiach polskich [C]; 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 343 [P]. 
Podręcznik, zadanie 3, 
s. 344 [PP]. 

57. Koniec średniowiecza 

i spadek po epoce 

 
a) Cezury średniowiecza. 

• wymienia najważniejsze wynalazki techniczne 

epoki średniowiecza [A]; 

• wymienia najważniejsze (swoim zdaniem) 

osiągnięcia średniowiecza i uzasadnia wybór 

• wyjaśnia, na czym polegają różnice w ocenie 

dziedzictwa epoki średniowiecza oraz jakie 
były i są przyczyny odmiennych ocen [C]; 

• wymienia czynniki jedności i różnorodności 

Podręcznik, zadanie 1, 
s. 351 [P]. 
 
W ramach powtórzenia 

 

- 26 -

b) Nowe zjawiska w kulturze i życiu 

społecznym Włoch w XIV–XV w. 

c) Trwałe osiągnięcia kultury 

średniowiecznej. 

d) Czynniki jedności i 

różnorodności kultury 
europejskiej w średniowieczu. 

[C]; 

• wymienia cechy kultury średniowiecza, które 

są nie do zaakceptowania w dzisiejszym 
świecie, i uzasadnia swój wybór [C]; 

• prezentuje własną ocenę epoki średniowiecza 

i uzasadnia swoją opinię [C] 

kultury europejskiej w średniowieczu [A]; 

• charakteryzuje nowe zjawiska w życiu 

społecznym i kulturze Włoch w XIV i XV w. 
[C]; 

• wymienia zjawiska kulturowe i społeczne o 

trwałym (ponadczasowym) charakterze, 
których geneza sięga epoki średniowiecza [A] 

nauczyciel może 
wykorzystać zadania z 
zestawu ,,Przygotuj się 
do matury” 
(podręcznik, s. 277–
282).  
W celu powtórzenia lub 
sprawdzenia 
wiadomości może też 
posłużyć się zadaniami 
z zestawu VI (poradnik, 
s. 299–301).