Mędrzec o kobiecie

Żadna inna biblijna księga mądrościowa nie poświęca kobietom tyle miejsca co Mądrość
Syracha. Również sama Księga nie zajmuje się żadną inną grupą tak obszernie jak
kobietami. To jednak, co o nich mówi, przysporzyło jej autorowi miano jednego z
większych mizoginów Biblii.
“Każda złośliwość, byle nie złośliwość kobiety. (...) Nie ma jadu nad jad węża i nie ma
gniewu nad gniew kobiety. Wolałbym mieszkać z lwem i smokiem, niż mieszkać ze złą
kobietą” (Syr 25, 13.15n). “Bo z szaty wychodzi mól, a z kobiety złośliwość kobieca. Zły
mężczyzna może być lepszy od dobrej kobiety...” (42,14).

Czytając takie wypowiedzi, należy pamiętać, kto jest adresatem Księgi – młodzieniec, który
pobiera nauki u mędrca, starszego, uczonego mężczyzny. Kobiety nie są więc adresatkami
tych wypowiedzi; co więcej, pojawiają się tylko w kontekstach, w których młodzieniec może
je spotkać i powinien wiedzieć, jak się zachować. Można wyróżnić cztery grupy kobiet,
ważne z punktu widzenia autora Księgi: 1. kobiety, które mogą zwieść młodzieńca z drogi ku
mądrości, zwłaszcza “cudze żony” (np. 9,3); 2. kobiety, które mogą być dla niego zarówno
niebezpieczne, jak i pomocne – żony (rozdziały 25 i 26); 3. kobiety, wobec których ma
zobowiązania moralne – wdowy i sieroty (4,10 i 35,17-22), jak też własna matka (3,1-16); 4.
szczególną grupę tworzą córki, które są dla mężczyzny nieustannym źródłem trosk (22,3 i
42,9-12). Z wyjątkiem trzeciej grupy, w której obowiązki mężczyzny wyznacza Boże Prawo,
kryterium postępowania zdaje się wyłącznie to, czy kontakt z kobietą pomoże czy też
zaszkodzi mężczyźnie.

“Cudze żony” to dla Jezusa z rodu Syracha, autora Księgi, wszystkie kobiety, które nie należą
do własnego domu – nierządnica, pieśniarka, dziewica, kobieta powabna, mężatka. Wobec
nich mężczyzna nie jest do niczego zobowiązany i powinien się ich wystrzegać – przyniosą
mu tylko straty (9,1-9). Ważne, że wyraźnie wskazuje się na odpowiedzialność mężczyzny za
jego czyny, nie przypisując całej winy kobiecie. Podobnie jest zresztą, gdy chodzi o inne
dziedziny życia (por. 23,2-6.16-21). Znaczące też pozostaje, że ani razu obca kobieta nie
zostaje nazwana “złą”.

Inaczej jest, gdy chodzi o żony, o których autor Księgi ma najwięcej do powiedzenia.
Wyraźnie dzieli je na “złe” i “dobre”. Nie widzi żadnej innej możliwości ich oceny. Idealna
żona szanuje męża (26,26), jest mu posłuszna, jest jego “pomocą, pokrzepieniem i silnym
oparciem” (36,36). Jedną z większych zalet dobrej żony jest powściągliwość w mowie: “Żona
milcząca jest darem Pana, a na dobrze ułożoną ceny nie ma” (26, 14). Powinna być pełna
wdzięku i rozumu (25,8 i 26,13), skromna, piękna, dbająca o porządek w domu (26,15n). Zła
żona, potępiana przez autora Księgi, to żona, która nie podporządkowuje się autorytetowi ojca
rodziny – złośliwa i gniewna (25, 13nn), gadatliwa (25,20), pijąca (26,8), bezwstydna (26,9),
ale też żona utrzymująca swojego męża (25,22). Pośród uzasadnień dla swych wywodów na
temat złej żony znajduje się też po raz pierwszy w Biblii zdanie, łączące upadek pierwszych
ludzi z wyłączną winą Ewy: “To od kobiety wywodzi się grzech i przez nią wszyscy musimy
umrzeć” (25,24), zdanie mające dalekie, negatywne konsekwencje w historii myśli
teologicznej o kobiecie.

Najbardziej zaskakujące dla dzisiejszych czytelników są chyba jednak wypowiedzi o córkach.
Brak jakiejkolwiek pozytywnej uwagi na ich temat. Córka to ta, która “przysporzy ojcu wiele
zgryzot” (22,3). “Dla ojca córka jest skarbem zwodniczym i snu go pozbawia troska o nią”
(42,9). Gdy jest piękna i mądra, wychodzi za mąż i ojciec musi dać jej posag. Gdy jest

bezwstydna, przynosi wstyd nie tylko małżonkowi, ale i ojcu. Troska o córkę okazuje się więc
w istocie troską o dobre imię ojca, o uniknięcie hańby. Sposób jej uniknięcia widzi autor
Księgi w możliwie największym odizolowaniu córki od kontaktów z obcymi – mężczyznami i
kobietami (42,11n). W takiej perspektywie nie dziwi fakt preferowania synów.

Podobnie dzieje się zresztą z zalecaną przez autora Księgi czcią rodziców. Fragment, który
zgodnie z zasadą kompozycyjną Księgi powinien paralelnie mówić o czci obojga, wyraźnie
eksponuje rolę ojca (3,1-16). Nawet wtedy, gdy wymieniani są oboje, matka pojawia się
zawsze na drugim miejscu (por. 7,27; 23,14; 41,17).

Ostrzeżenie: “Nie zaprzedawaj kobiecie swej duszy, by się nie wyniosła nad twoją władzę”
(9,2 w przekładzie BT), może stanowić program umacniania systemu patriarchalnego. Z
drugiej jednak strony, wielokrotne napomnienia autora Księgi sugerują, że w jego otoczeniu
ten system był kwestionowany. Antykobiece wypowiedzi Jezusa, syna Syracha, należy zatem
rozumieć nie tyle jako opis współczesnych mu stosunków władzy mężczyzn nad kobietami,
ale jako projekcję adrocentrycznych życzeń co do ułożenia tych stosunków.
Elżbieta Adamiak