FARMAKOLOGIA – NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE

(To co ma być na wejściówce zaznaczone wykrzyknikiem)

Ból
Jest to nieprzyjemne zmysłowe i emocjonalne przeżycie
towarzyszące istniejącemu lub zagrażającemu uszkodzeniu tkanki
lub odnoszone tylko do takiego uszkodzenia.

!!

Ból ze względu na czas trwania dzielimy na:

•

Przewlekły

Trwający ponad 3 miesiące. Trwa mimo wygojenia tkanek lub towarzyszy
schorzeniom o długotrwałym przebiegu. Należy go traktować jak
samodzielną chorobę.

•

Ostry

Towarzyszy urazowi, zabiegom diagnostycznym i operacyjnym, pełni rolę
sygnału ostrzegawczego. Często jest pierwszym objawem zmuszającym
chorego do wizyty u lekarza.

!!

Ze względu na mechanizm działania ból dzieli się na:

•

Ból receptorowy (nocyreceptywny)

Powstaje w wyniku podrażnienia receptorów bólowych na skutek
uszkodzenia tkanek. Łatwy do opisania i zlokalizowania przez chorego.

o Somatyczny
o Trzewny

•

Ból niereceptorowy

o Neuropatyczny

Powstaje w następstwie uszkodzenia układu nerwowego.
o Psychogenny

Ból neuropatyczny

(nie będzie na wejściówce tego ☺)

Wynika z uszkodzenia mechanicznego lub czynnościowego struktur
nerwowych, może mieć charakter:
o Neuralgii – ból w zakresie unerwienia pojedynczego nerwu, często z

towarzyszącymi zmianami troficznymi

Narkotyczne leki przeciwbólowe

1

o Zespołu korzeniowego – ból w obszarze unerwienia określonego

korzenia tylnego, najczęściej obserwowany przy wypadnięciu jądra
miażdżystego.

o Kauzalgii – zespół powstający w wyniku częściowego uszkodzenia

nerwu z dużą ilością włókien współczulnych. Cechuje go intensywny
ciągły, palący ból, wzmagający się przy dotknięciu. Skóra jest
zaczerwieniona, ciepła i obrzęknięta.

o Bólu fantomowego – po amputacji kończyn lub sutka odczuwalny w

nieistniejącej części ciała.

o Bólu neuropatyczny – trudny do opisania przez chorego, ma charakter

napadowy, przeszywający, promieniujący. Może wystąpić samoistnie
lub po podrażnieniu. Towarzyszą mu nadwrażliwość na bodźce
mechaniczne i termiczne, mrowienia, drętwienia i zaburzenia czucia
powierzchniowego.

Ból psychogenny

o Nie ma podłoża organicznego
o Związany jest ze stanem emocjonalnym osobowościa i sposobem

myślenia człowieka, urazami psychicznymi w przeszłości.

!!

Leki przeciwbólowe podzielono na 3 grupy (drabina analgetyczna)

1

◦

analgetyki nieopioidowe (paracetamol i NLPZ)

2

◦

słabe opioidy (kodeina, tramadol) + leki 1

◦

3

◦

silne opioidy (morfina, fenantyl) + leki 1

◦

Opiaty, opioidy, narkotyki

•

Opiaty – naturalne leki otrzymywane z opium

•

Opioidy – naturalne i syntetyczne leki wykazujące powinowactwo
do receptorów opioidowych

•

Narkotyki – pojęcie prawne obejmujące zarówno opiaty, opioidy
jak i inne leki (substancje) prowadzące do uzależnienia
psychicznego i fizycznego (np. w USA także tytoń)

Narkotyczne leki przeciwbólowe

2

•

Opium – substancja otrzymywana przez wysuszenie soku z
niedojrzałych makówek maku lekarskiego (Papaver semniferum).
Zawiera około 40 alkaloidów, które można podzielić na dwa
rodzaje:

o Pochodne fenantrenu (morfina, kodeina)
o Pochodne izochinoliny (papaweryna)

Opioidy działają na mózg i system nerwowy głównie hamująco

•

Osłabiają ból

•

Większe dawki powodują senność

•

Znika niepokój, panika i strach

•

Spadek temperatury ciała

•

Ustępuje odruch kaszlu, spada częstość oddechu

•

Źrenice zwężone (szpilkowate)

•

Osłabia mechanizm „walcz, uciekaj”

•

Słabsze jest wydzielanie hormonów płciowych

•

Wzrost wydzielania prolaktyny i hormonu wzrostu

•

Naczynia krwionośne rozszerzaja się a ciśnienie tętnicze spada

•

Perystaltyka jelit staje się wolniejsza

•

Mięśnie rozluźniają się a zwieracze kurczą

(Mówiąc krótko cały organizm „zwalnia obroty” i następuje stan
krótkotrwałej hibernacji)

Opioidy działają za pośrednictwem receptorów opioidowych

•

μ (mi)

•

δ (delta)

•

κ (kappa)

Receptory te należą do rodziny receptorów sprzężonych z białkiem G i
hamują aktywność cyklazy adenylanowej, zmniejszając ilość
wewnątrzkomórkowego cAMP.

Narkotyczne leki przeciwbólowe

3

W zależności od powinowactwa i sposobu działania na receptor bólu,
narkotyczne leki podzielone zostały na grupy:

•

agoniści (Morfina, Kodeina Metadon, Ppetydyna, Fenantryl)

•

Antagoniści (Nalokson, Naltrekson, Lewalorfan)

•

Częściowi agoniści (Buprenorfina)

•

Mieszani: antagoniści – agoniści (Pentazocyna)

Agonista – substancja łącząca się z receptorem wywołując reakcję w
komórce. Jest przeciwieństwem antagonisty, który łącząc się z receptorem
blokuje go nie wywołując reakcji. Antagonista blokuje też receptor przed
aktywowaniem go przez agonistę. Agonista to substancja naturalna
(hormon, neuromediator) lub sztuczna (narkotyk, lek)

Znane jest też pojęcie częściowego agonisty, który wywołuje reakcję
receptora jednakże nie tak silną jak pełny agonista.

KODEINA

•

Metylomorfina – metylowa pochodna morfiny, jest z niej
otrzymywana.

•

Jest alkaloidem fenantrenowym wchodzącym w skład opium (0,7
– 2,5%).

•

Wykazuje podobne działanie do morfiny ale 6 x słabsze p-bólowe
i narkotyczne.

•

Dość silne działanie przeciwkaszlowe

Wykazuje ośrodkowe działanie:

•

Przeciwkaszlowe

•

Słabe uspokajające

•

Przeciwbólowe

Wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie w
surowicy w ciągu 60 min. T1/2 wynosi 3h. Metabolizowana w wątrobie
do norkodeiny i morfiny a następnie w postaci glukuronianów wydalana z
moczem.

Narkotyczne leki przeciwbólowe

4

Wskazania:

1) Suchy uporczywy kaszel, zwłaszcza gdy jest związany z bólem

np. w przypadku podrażnienia opłucnej

2) Napady kaszlu w krztuścu
3) Kaszel palaczy

Działanie p-kaszlowe – w dawkach mniejszych niż mających działanie p-
bólowe (standardowo 8 mg). Utrzymuje się 2h a wywołane jest przez
działanie substancji na ośrodek mózgowy odpowiedzialny za oddychanie.

Działanie p-bólowe – (ok. 6-10 x słabsze od morfiny) – zazwyczaj
wchodzi w skład złożonych leków p-bólowych. Jako lek p-bólowy także
w skojarzeniu z NLPZ. Kodeina charakteryzuje się słabym działaniem p-
bólowym w skutecznych dawkach objawy niepożądane są zbyt nasilone
więc zwykle stosuje się ja w dawkach jednorazowych 20-30 mg razem z
NLPZ…

Przeciwwskazania:

1) Napad astmy oskrzelowej
2) Niewydolność oddechowa

3)

Uzależnienie od opioidów

4) Niedoczynność tarczycy
5) Niewydolność nerek lub wątroby
6) Nie stosować u chorych nieprzytomnych i w śpiączce
7) Nie podawać dzieciom do 2 r.ż.
8) Ostrożnie w przypadku występowania zaburzeń świadomości,

zwiekszonego ciśnienia śródczaszkowego

Dawkowanie:
Doustnie, dorośli.

•

P-kaszlowo 10-20 mg 4-6x dziennie.

•

P-bólowo 15-60 mg 6x dziennie.

•

Maksymalna dawka jednorazowa 100 mg.

•

Maksymalna dawka dobowa 300 mg.

Narkotyczne leki przeciwbólowe

5

Preparaty zawierające substancję o nazwie międzynarodowej: CODEINE:

•

Codeinum phosphoricum – tabl 0,02; 10 tabl.

•

Codeinum phosphoricum (fiolka) – tabl. 0,02; 100 tabl.

•

Codeinum phosphoricum (pojemnik) – tabl. 0,02; 100 tabl.

Działania niepożądane:

1) Senność
2) Osłabienie
3) Zawroty głowy
4) Zaparcia
5) Spowolnienie rytmu oddechowego
6) Nadmierne uspokojenie

TRAMADOL

Przeciwbólowy lek opioidowy. Jest czystym nie działającym wybiórczo
agonistą receptorów opioidowych. Jest 10x słabszy od morfiny.

Wskazania:

1) Ostre i przewlekłe bóle pourazowe, pooperacyjne, w chorobach

nowotworowych.

2) W premedykacji, analgezji, położnictwie, w bólu wieńcowym.
3) W opiece paliatywnej stosowany w leczeniu bólów ostrych i

przewlekłych również o komponencie neuropatycznej

4) Jest analgetykiem opioidowym na II szczeblu drabiny w leczeniu

bólów o umiarkowanym i dużym nasileniu

Dawkowanie:

•

U ludzi dorosłych powyżej 14 r.ż.  50 - 100 mg.

•

Maksymalna dawka dobowa  400 mg (4-6x na dobę).

•

U osób starszych  300 mg.

•

Niewydolność nerek i wątroby  zmniejszyć dawkę.

Narkotyczne leki przeciwbólowe

6

Przeciwwskazania:

1) Nadwrażliwość na lek
2) Uzależnienie

3)

Zatrucia alkoholem, psychotropami, p-bólowymi i nasennymi

4) Nie stosować u pacjentów z podwyższonym ciśnieniem

śródczaszkowym, guzem mózgu i padaczką oraz u osób leczonych
inhibitorami MAO

5) U dzieci poniżej 14 r.ż,

Przedawkowanie:

1) Wymioty, omdlenie, spadek ciśnienia, tachykardia, niewydolność

oddechowa, drgawki, śpiączka.

2) Jeżeli od zażycia mniej niż 1h i pacjent przytomny to płukanie

żołądka.

3) Postępowanie objawowe i podtrzymujące.
4) Odtrutka swoista to NALOKSON (może nasilić drgawki).

Działania niepożądane:

1) Nudności, wymioty, utrata apetytu , zaparcia, wzdęcia brzucha,

biegunki.

2) Czasami może pojawić się niepokój, osłabienie, splątanie,

trudność w zasypianiu, zaburzenia oddawania moczu.

3) W bardzo rzadkich przypadkach objawy z układu krążenia:

niemiarowość, tachykardia, osłabienie, duszność, omdlenia.

Preparaty (przykłady):

•

Poltram

o caps. 0,05 g; 20 caps.
o krople 0,1/1 ml; 10 ml; 0,6 ml

•

Poltram retard:

o

Poltram retard 100  tabl 0,1 g; 10 tabl; 30 tabl; 50 tabl.

o

Poltram retard 150  tabl 0,15 g; 10 tabl; 30 tabl; 50 tabl.

o

Poltram retard 200  tabl 0,2 g; 10 tabl; 30 tabl; 50 tabl.

•

Tramadol:

o Czopki 0,1 g; 5 czopków
o Inj. 0,05/1ml i 0,05/2ml; po 5 amp.
o Caps. 0,05 g; 20 i 30 caps.

Narkotyczne leki przeciwbólowe

7

!!
MORFINA

Najważniejszy alkaloid wchodzący w skład opium. W stanie czystym jest
białą substancja o gorzkim smaku, słabo rozpuszcza się w wodzie.

Preparaty morfiny działające ośrodkowo:

 ??

o Uspakajające (u osób w podeszłym wieku może

występować pobudzenie psychoruchowe)

o Dysforyczne
o Euforyczne
o P-kaszlowe

 Depresja czynności oddechowej

o

Wzrost uwalniania ADH  spadek diurezy

o Hamowanie uwalniania FSH, LH i TSH
o Hamowanie ACTH pod wpływem stresu i nasilenie jego

wydzielania podczas wymiotów wywołanych opiatami

o Pobudzenie ośrodka wymiotnego

o

Hamowanie przewodnictwa GABA-ergicznego 
obniżenie progu drgawkowego (po bardzo dużych
dawkach mogą wystąpić drgawki)

Działanie obwodowe morfiny:
U człowieka zwiększa napięcie mięśni gładkich

o Zaparcia spastyczne
o Skurcz odźwiernika
o Skurcz pęcherza i moczowodów
o Skurcz zwieracza Oddiego

Ponadto:

o Hamuje czynność skurczową macicy
o Wywołuje uwolnienie histaminy (atak astmy, rozszerzenie

naczyń obwodowych, pokrzywka)

o Przenika przez barierę łożyskową

Narkotyczne leki przeciwbólowe

8

!!

Wskazania do stosowania morfiny:

1) Bóle ostre i przewlekłe o różnym stopniu nasilenia od

umiarkowanego do silnego które nie ustępują po zastosowaniu
innych niż narkotyczne leków p-bólowych.

2) Morfina ma zastosowanie we wszystkich rodzajach bólu z

wyjątkiem bólu spowodowanego skurczem mięśni gładkich np.:
dróg żółciowych

3) Spadek libido / impotencja

Dawkowanie:

o

10 – 15 mg  jednorazowa dawka u dorosłych w ostrym bólu
i.m. / s.c.

o

2-8 mg  jak wyżej ale i.v.

W razie potrzeby taką dawkę można powtarzac co 4h.
Metody podawania:

1) Doustnie
2) Doodbytniczo
3) Podskórnie
4) Dożylnie
5) Zewnątrzoponowo
6) Zewnętrznie

Droga doustna:

 Sporządzane sa najczęściej poniższe roztwory wodne:

•

Morphini hydrochloridi 1,0
Aq. dest. ad 200
M.f. solutio 1 ml roztworu = 5 mg

•

Morphini hydrochloridi 2,0
Aq. dest. ad 200

M.f. solutio 1 ml roztworu = 10 mg

 Krótkodziałająca forma morfiny w tabletkach:

Narkotyczne leki przeciwbólowe

9

•

Sevredol – tabl. powlekane po 10 i 20 mg (można dzielić
na pół)



Dostępne preparaty morfiny (w nawiasach nazwy
międzynarodowe i przykłady preparatów fabrycznych):

[Delikatnie zmienione wedlug farmindeksu z 2005r]

•

Siarczan morfiny (Morphine sulphate np: Nycomed) –
MST continua
Tabletki po 10, 30, 60, 100, 200 mg

•

Chlorowodorek morfiny (Morphine hydrochloride np:
Vendal retard)

Tabl. Powlekane o przedłużonym działaniu. 10, 30, 60,
100, 200 mg

•

Siarczan morfiny  M-eslon kryształowy preparat o
przedłużonym działaniu
Caps. 10, 30, 60, 100 mg

•

Siarczan morfiny  Skenon
Caps. 10, 30, 60, 100 mg

Droga podskórna:
Podana podskórnie działa 2x silniej niż doustnie. Najpraktyczniejsze jest
założenie motylka podskórnie.

Droga dożylna:
3x silniejsze działanie niż doustnie.

Preparaty o nazwie międzynarodowej morphine:

•

Doltard

•

Kapano

•

M-eslon

•

Vendal

Narkotyczne leki przeciwbólowe

10

Morfina a ciąża:

•

Tylko w wyjątkowych wypadkach

•

U noworodków których matki przyjmowały morfinę
występuje zespół odstawienia

!!

Działania niepożądane:

1) Depresja czynności oddechowej
2) Nudności / wymioty
3) Zaburzenia równowagi
4) Zaparcia
5) Nadmierne uspokojenie, senność, niepokój
6) Suchość w jamie ustnej
7) Hipotonia ortostatyczna, wzrost lub spadek ciśnienia, bradykardia
8) Nadmierna potliwość
9) Trudność w oddawaniu moczu
10) Kolka żółciowa / nerkowa
11) Kurcz oskrzeli
12) Zaburzenia widzenia

!!

Przeciwwskazania:

1) Nadwrażliwość na lek
2) Astma oskrzelowa
3) Niewydolność oddechowa / serca
4) Urazy głowy / guzy mózgu
5) Kolka wątrobowa, stany po operacjach dróg żółciowych
6) Zaburzenia rytmu serca
7) Psychozy alkoholowe, stany drgawkowe

Przedwakowanie:

1) Sztywne, szpilkowate źrenice
2) Śpiączka
3) Płytki oddech
4) Sinica
5) Chlodna skóra
6) Wiotkość kończyn

Narkotyczne leki przeciwbólowe

11

Może dojść do zahamowania czynności oddechowej.

Lek znoszący ośrodkowe i obwodowe działanie alkaloidów opium i
pochodnych benzo.. : NALOKSAN

•

Stosuje się w zatruciach opioidami

•

Wyprowadzenie ze znieczulenia opioidami

•

Znoszenie depresji ośrodka oddechowego noworodków których
matki przyjmowały morfinę.

•

Diagnostyka różnicowa zatruć

Dawka naloksanu i droga podania zależy od stanu chorego. 0,-2 mg –
dawka jednorazowa, dorośli  10μg/kg masy ciała.

Działania niepożądane Naloksanu:

1) Nudności / wymioty
2) Potliwość
3) Szybka akcja serca, zaburzenia rytmu
4) Wzrost ciśnienia tętniczego krwi
5) Pobudzenie psychoruchowe
6) Drgawki

Preparaty Naloksanu: naloxanum hydrochloricum, narcan

!!

FENANTYL

Agonista receptorów opioidowych. Działa natychmiast po podaniu (2
min) i dość krótko (do 30 min). Ma typowe ośrodkowe działanie
opioidów.

Ampułki i.v. lub plastry.

Używany w leczeniu bólu ostrego i przewlekłego, znieczuleniu i
premedykacji, w analgosedacji.

Preparaty:

•

Durogesic

•

Fenantyl

Narkotyczne leki przeciwbólowe

12

Przeciwwskazania:

1) Nadwrażliwość na lek
2) Ostrożnie u osób z niewydolnością oddechową
3) Miastenia
4) Niedoczynność tarczycy
5) Uszkodzenie wątroby
6) Cięcie cesarskie (nie można)
7) Przechodzi do mleka

Działania niepożądane:

1) Depresja ośrodka oddechowego
2) Nudności / wymioty
3) Skurcz oskrzeli (rzadko)
4) Sztywność mięśni klatki piersiowej – utrudnienie wentylacji

Zastosowany w czasie odbijania zakładników w Moskwie w teatrze na
Dubrowce w 2002 roku. Zginęło około 50 terrorystów i 129 zakładników.

METADON

Działanie przeciwbólowe zbliżone do morfiny ale słabsze. Jest agonistą.
Po podaniu p.o. działa 2x słabiej niż pozajelitowo. Początek działania 30-
60 min od podania p.o. Przy nagłym zaprzestaniu podawania może
wystąpić zespół odstawienia.

Wskazania:

•

Jako lek drugiego rzutu w leczeniu bólu nowotworowego oraz w
analgezji pooperacyjnej

•

Detoksykacja chorych uzależnionych od opioidów

Działania niepożądane:

1) Bradykardia, zaburzenia snu, zaburzenia nastroju, depresja, brak

łaknienia, zaparcie

2) Depresja ośrodka oddechowego i kaszlu
3) Świąd skóry, pokrzywka

Narkotyczne leki przeciwbólowe

13

4) Uzależnienie

5)

Bóle mięśniowe i niedociśnienie – rzadko

Przeciwwskazania:

1) Nadwrażliwość na lek
2) Ciąża i poród
3) U dzieci jak p-bólowe
4) Ostra porfiria
5) Jednoczesne leczenie inhibitorami MAO

Preparaty:
Methadone hydrochloride

BUPRENOFINA

Opioidowy lek p-bólowy i znieczulający. Silnie działa na receptory
opioidowe. Wykazuje silne i długie działanie p-bólowe. W porównaniu do
morfiny rzadziej działa euforyczne i słabsze działanie kurczące. Używane
w uzależnieniach od opioidów.

Działanie niepożądane:

1) Senność
2) Wymioty
3) Zaparcia

!!

PETYDYNA

Narkotyczny lek p-bólowy. Agonista receptorów opioidowych. 8-10x
słabiej niż morfina. Działa cholinolitycznie.

Może być stosowany w kolce żółciowej i nerkowej!!

Wskazania:

1) Bóle o różnej etiologii (pourazowe, pooperacyjne, nowotworowe)
2) Bóle przy skurczach mięśni gładkich (kolka nerkowa, żółciowa,

bóle porodowe)

Narkotyczne leki przeciwbólowe

14

3)

Drobne zabiegi chirurgiczne i premedykacja

Działania niepożądane:

1) Nudności / wymioty
2) Zawroty głowy
3) Zahamowanie ośrodka oddechowego
4) Ospałość, omdlenie
5) Wysypka
6) Skurcz oskrzeli
7) Spadek ciśnienia
8) Zwężenie źrenic

Dawkowanie:
i.m. s.c. / wyjątkowo i.v. (1 amp / min)
dawka maksymalna dożylna – 100 mg

Preparat:
DOLARGAN

PENTAZOCYNA

Pochodna benzomorfanu o agonistyczno-antagonistycznym działaniu na
receptory opioidowe. 10x słabsza od morfiny. Drugi stopień drabiny –
słaby opioid.

Wskazania:
Średnie i silne dolegliwości bólowe (pourazowe pooperacyjne, w kolce
moczowodowej i żółciowej, w zapaleniu pęcherzyka żółciowego.

Przeciwwskazania:

1)

Ci

ąża i karmienie piersią

2) Nadciśnienie śródczaszkowe
3) Dzieci poniżej 6 r.ż.

Narkotyczne leki przeciwbólowe

15

4) Nie zaleca się stosowania w bólu zawałowym i przewlekłym bólu

nowotworowym

5) Nie łączyć z czystymi agonistami opioidowymi

KONIEC

Narkotyczne leki przeciwbólowe

16