Rynek pracy.
Bezrobocie
Wykład 9
dr Katarzyna Szarzec
1
Wykład 9
LITERATURA zalecana, w szczególności:
- Podstawy ekonomii / red. nauk. R. Milewski, E. Kwiatkowski, rozdział 14.
- A. Baszyński, D. Piątek, K. Szarzec, Makroekonomia. Rynek w
gospodarce (ćwiczenia i przykłady), rozdział 8.
- Podstawy makroekonomii / red. nauk. W. Jarmołowicz, Wydawnictwo
AE w Poznaniu, Poznań 2008, Rozdział 14.
Praca – główna przyczyna bogactwa
narodów
• Adam Smith: bogactwo każdego narodu zależy od
dwóch okoliczności:
po pierwsze od umiejętności, sprawności i znawstwa, z
jakim swą pracę zazwyczaj wykonuje;
2
jakim swą pracę zazwyczaj wykonuje;
po drugie, od stosunku liczby tych, którzy pracują
użytecznie, do liczby tych, którzy tego nie czynią.
A. Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów,
Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1954, t. 1, s. 3.
Struktura ludności w wieku produkcyjnym
Ludność w wieku
produkcyjnym
3
Aktywni zawodowo
(zasób siły roboczej)
Bierni zawodowo
Zatrudnie ni
Bezrobotni
Zasób siły roboczej – od czego zależy
• wzrost liczby ludności kraju poprzez przyrost
naturalny, migracje;
• zwiększenie stopnia aktywności zawodowej
ludności (wzrost udziału osób zatrudnionych i
szukających aktywnie pracy w ogólnej liczbie
ludności kraju):
4
ludności kraju):
– ustawowe granice wieku produkcyjnego
– aktywizacja zawodowa kobiet
– stan zdrowia społeczeństwa
– udział i czas kształcenia młodzieży w szkolnictwie
ś
rednim i wyższym
• czas pracy zatrudnionych
(np. Francuz przeciętnie
pracuje o 500 h rocznie mniej niż Japończyk, bo 35-
godzinny tydzień pracy, 50 dni urlopu)
Klasyczna teoria wyznaczania zatrudnienia
i produkcji
• krótkookresowa funkcja produkcji – maksymalna wartość
produkcji, jaką przedsiębiorstwa mogą wytworzyć z danej
wielkości nakładów czynników wytwórczych
Y=A f(K,L)
• Właściwości funkcji produkcji:
5
• Właściwości funkcji produkcji:
– dla danych wartości A i K, istnieje dodatnia korelacja między
zatrudnieniem (L) i produktem (Y)
– malejące przychody dla zmiennego nakładu tj. siły roboczej (L) –
wzrost zatrudnienia wiąże się z malejącym produktem krańcowym
siły roboczej;
– przesuwa się w górę, jeśli zwiększa się nakład kapitału (K) i/ lub
następuje wzrost produkcyjności nakładów (wzrost wartości A –
ulepszenie technologiczne)
Funkcja produkcji
Y=Af(K,L)
Y
Y’=A’f(K,L)
6
L
Y
–
produkt
K – kapitał
L – praca
A – wskaźnik łącznej
produkcyjności
czynników wytwórczych
(technologia)
Rynek pracy_1
• Popyt na pracę (LD) – wynika z funkcji produkcji i jest
odwrotnie proporcjonalny do realnej stawki płac (w/P).
• Podaż pracy (LS) – praca jest dla osób ją wykonujących
zajęciem „przykrym”, dlatego podaż pracy rośnie (maleje)
wraz ze wzrostem (spadkiem) płac realnych.
7
wraz ze wzrostem (spadkiem) płac realnych.
• Odchylenia od stanu równowagi (LD ≠ LS) są
automatycznie korygowane przez zmianę realnej stawki
płac – równowaga oznacza stan pełnego wykorzystania
zdolności wytwórczych.
• Bezrobocie ma charakter dobrowolny.
Rynek pracy_2
w/P
LS
LD
w/P
2
LD<LS
LD – popyt na pracę
8
L
w/P
E
E
0
w/P
1
w/P
2
LD>LS
LS – podaż pracy
w/P – stawka płacy
realnej
L – zasób siły roboczej
Rynek pracy – podstawowy wykres
w/P
LS
LD
w/P
2
LD<LS
LD – popyt na pracę
LS – podaż pracy
w/P – stawka płacy
9
L
w/P
E
E
0
w/P
1
LD>LS
w/P – stawka płacy
realnej
L – zasób siły roboczej
Przepływy i zasoby na rynku pracy
Zatrudnieni (Z)
Bezrobotni (B)
Bierni zawodowo (NS
r
)
1
2
3
4
6
5
7
10
Bierni zawodowo (NS
r
)
1 – zwolnieni z pracy, rezygnujący z pracy;
2 – ponownie i nowo zatrudnieni;
3 – renciści;
4 – podejmujący pierwszą pracę i wracający na rynek pracy;
5 – rezygnujący z poszukiwań pracy;
6 – nowo wchodzący i wracający na rynek pracy;
7 – zmieniający pracę
Prawo i statystyka rynku pracy
• Ustawa z dnia 20 IV 2004 r. o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
obowiązującą od 1 VI 2004 r. (Dz. U. Nr 99, poz.
1001) z późniejszymi zmianami. Osoby
zarejestrowane w urzędach pracy
• reprezentacyjne Badanie Aktywności
11
• reprezentacyjne Badanie Aktywności
Ekonomicznej Ludności (BAEL) - osoby w
wieku 15 lat i więcej, będące członkami
gospodarstw domowych w wylosowanych
mieszkaniach; badanie prowadzi się metodą
obserwacji ciągłej – w każdym tygodniu w ciągu
całego kwartału.
Definicja bezrobotnego wg Ustawy…
Bezrobotni zarejestrowani to osoba to osoby niezatrudnione i niewykonujące innej pracy
zarobkowej, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy
(bądź jeśli są to osoby niepełnosprawne — zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia co
najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy), nieuczące się w szkole, z wyjątkiem
szkół dla dorosłych lub szkół wyższych w systemie wieczorowym albo zaocznym,
zarejestrowane we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego)
powiatowym urzędzie pracy oraz poszukujące zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
jeżeli m.in.:
•
ukończyły 18 lat,
•
nie ukończyły: kobiety — 60 lat, mężczyźni — 65 lat,
•
nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty
12
•
nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty
szkoleniowej, renty socjalnej, nie pobierają świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego,
ś
wiadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego,
•
nie są właścicielami lub posiadaczami (samoistnymi lub zależnymi) nieruchomości
rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych, nie podlegają
ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub
domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2
ha przeliczeniowe,
•
nie podjęły pozarolniczej działalności lub nie podlegają — na podstawie odrębnych
przepisów — obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia
społecznego rolników,
•
nie uzyskują miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego
wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów od środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych.
Bezrobotny
• Bezrobotni – osoby w wieku
produkcyjnym (w Polsce: 16–60 lat dla
kobiet i 16–65 lat dla mężczyzn), które są
zarejestrowane w urzędzie pracy, zdolne i
chętne do podjęcia pracy i – pomimo
13
chętne do podjęcia pracy i – pomimo
poszukiwań – nie znajdują jej.
• Stopa bezrobocia (b) – odsetek zasobu siły
roboczej, pozostającej bez pracy, czyli:
b = (bezrobotni/ aktywni zawodowo)
×
100.
Z
A
WO
D
O
WO
W
WY
B
R
A
N
Y
C
H
K
R
A
JA
C
H
W
2006R
.
14
L
U
D
N
O
Ś
Ć
A
K
T
Y
WN
A
Z
A
WO
D
O
WO
W
WY
B
R
A
N
Y
C
H
K
R
A
JA
C
H
W
2006R
Ź
ródło:
GUS
Typy bezrobocia z/w na przyczynę
• klasyczne;
• frykcyjne;
• strukturalne;
15
• strukturalne;
• wynikające z niedostatecznego popytu
globalnego.
Bezrobocie klasyczne
• przyczyna: zbyt wysoki poziom płac w stosunku
do płac równowagi z powodu działalności
związków zawodowych lub ustawodawstwa
określającego poziom płac minimalnych.
• LD<LS – bezrobocie klasyczne
16
• LD<LS – bezrobocie klasyczne
w/P
L
LS
LD
w/P
E
E
0
w/P
1
w/P
2
LD<LS
LD>LS
Bezrobocie frykcyjne
• jest skutkiem zmian zachodzących na rynku pracy
po stronie popytu na pracę i podaży pracy z
powodu braku doskonałej informacji, naturalne
dostosowania na rynku pracy;
• krótkookresowy charakter;
17
• krótkookresowy charakter;
• tworzony przede wszystkim przez osoby
zmieniające pracę, poszukujące nowego, lepiej
płatnego lub interesującego zatrudnienia.
Bezrobocie strukturalne
• niedostosowania struktury popytu i podaży
na rynku pracy ze względu na kwalifikacje,
regionalne rozmieszczenie
18
regionalne rozmieszczenie
• pewne zawody zanikają, gdy np. postęp
techniczny powoduje spadek
zapotrzebowania na tego rodzaju
umiejętności lub popyt na dane dobra
maleje.
„Nietypowy” rynek pracy…
• „Nietypowy” rynek pracy – nawet w równowadze
występuje na nim nadwyżka podaży nad popytem.
Jest to bezrobocie naturalne.
• Bezrobocie naturalne – bezrobocie wynikające z
niedoskonałości rynku pracy, takich jak brak
19
niedoskonałości rynku pracy, takich jak brak
doskonałej informacji czy brak mobilności siły
roboczej.
• Do bezrobocia naturalnego zaliczamy: bezrobocie
frykcyjne, strukturalne.
Rynek pracy
płaca
realna
w/P
w *
E
F
AJ
LF
LD – popyt na pracę
LF - podaż pracy
(jaka liczba osób
należy do zasobu
siły roboczej w
zależności od
20
N
1
N*
0
siła robocza
w *
LD
zależności od
poziomu płacy
realnej)
AJ - ilu ludzi
przyjmuje oferty
pracy w zależności
od wysokości płacy
realnej
EF – bezrobocie naturalne
Bezrobocie klasyczne
płaca
realna
w*
AJ
LF
w
1
A
B
C
E
21
N
1
0
siła robocza
LD
N
2
gdy w
1
to: AB – bezrobocie klasyczne, BC – naturalne
Bezrobocie wynikające z niedostatecznego
popytu globalnego
(keynesowskie, koniunkturalne,
przymusowe, nierównowagi)
• przyczyna – niedostateczny popyt globalny,
produkcja poniżej potencjalnej i mniejszy
popyt na pracę przy danym poziomie płacy;
22
popyt na pracę przy danym poziomie płacy;
• rynek pracy – sztywności płac (monopole, ZZ)
• przy danym poziomie płac nie wszystkie osoby
chętne do pracy znajdują zatrudnienie.
• może być też efektem słabej koniunktury
gospodarczej.
Bezrobocie wynikające z niedostatecznego
popytu globalnego
w/P
LD
LF
A – stan pełnego
zatrudnienia
23
zasób siły roboczej
B
A
B – zatrudnienie przy
produkcji niższej od
potencjalnej
BA – bezrobocie
keynesowskie
Bezrobocie dobrowolne i przymusowe
• Bezrobocie dobrowolne tworzone przez osoby,
które nie podejmują zatrudnienia przy danych
stawkach płac mimo istnienia wolnych miejsc
pracy:
– bezrobocie frykcyjne;
24
– bezrobocie frykcyjne;
– bezrobocie strukturalne;
– bezrobocie klasyczne.
• Bezrobocie przymusowe – osoby, które akceptują
ukształtowane na rynku płace i są gotowe do
podjęcia pracy, ale nie mogą znaleźć zatrudnienia.
Naturalna stopa bezrobocia wg M. Friedmana
poziom, jaki by wynikał z walrasowskiego układu
równań równowagi ogólnej, pod warunkiem, że
byłyby w nich uwzględnione aktualne cechy
strukturalne rynków siły roboczej i towarów,
łącznie z wadliwościami rynkowymi,
25
łącznie z wadliwościami rynkowymi,
stochastyczną zmiennością popytu i podaży,
kosztem zbierania informacji o wolnych miejscach
pracy i rozmiarach wolnej siły roboczej, kosztem
jej mobilności itp.
Ź
ródło: M. Friedman, The Role of Monetary Policy, „American Economic
Review”, March 1968, w tłumaczeniu A. Szeworskiego, za: B. Snowdon,
H. Vane, P. Wynarczyk, Współczesne nurty teorii makroekonomii,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 174.
Sposoby przeciwdziałania bezrobociu
Aktywna polityka państwa (wykorzystanie instrumentów
ekonomicznych):
• polityka makroekonomiczna – fiskalna i monetarna.
• polityka mikroekonomiczna – zespół instrumentów
mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy
oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły
roboczej (charakter selektywny). Instrumenty:
26
roboczej (charakter selektywny). Instrumenty:
– roboty publiczne,
– subsydiowanie zatrudnienia - refundowanie kosztów zatrudniania
nowych pracowników;
– pożyczki dla przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy,
– szkolenia zawodowe,
– usługi pośrednictwa - biura pracy.
Polityka pasywna – zasiłki dla bezrobotnych
Skutki bezrobocia
• Ekonomiczne:
– straty, jakie ponosi gospodarka z tytułu, tego że część
ludzi zdolnych do pracy i gotowych ją podjąć,
pozostaje poza zasobami pracy (niepełne wykorzystanie
zasobu, niższe wpływy podatkowe, niższe )
– koszty finansowe związane z bezrobociem –
27
– koszty finansowe związane z bezrobociem –
funkcjonowanie urzędów pracy, zasiłki, system
socjalny,
• Społeczne: konflikty społeczne, przestępczość,
zachowania patologiczne
Są też skutki pozytywne bezrobocia dla
gospodarki…
Stopa bezrobocia w Polsce
20,0
25
początek
transformacji
tempo wzrostu
PKB: 7% (95), 6%
(96) 6,8% (97)
kryzys rosyjski
tempo wzrostu
PKB: 1% (01),
1,4% (02)
napływ wyżu demograficznego na
rynek pracy…; modyfikacja statystyk
rynku pracy o wyniki Spisu
Powszechnego
Od maja 2004 r. -
Polska w UE, a Polacy
w UK, Irlandii…
Dobra koniunktura w
PL
28
6,1
11,5
13,6
15,7 16,0 14,9
13,6
10,5
9,6
13,0
15,0
17,4 18,1
20,0
19,0
17,6
14,9
11,2
9,5
0
5
10
15
20
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
%
Najważniejsze cechy polskiego bezrobocia
_1
• Duże zróżnicowanie terytorialne natężenia
bezrobocia (np. województwo warmińsko-
mazurskie contra małopolskie, Warszawa
contra Łomża)
29
contra Łomża)
• Bezrobocie dotyka ludzi młodych (w wieku
25-34 lata – stanowią około 27% ogółu
zarejestrowanych bezrobotnych).
• Wśród bezrobotnych dominują osoby o
niskim poziomie wykształcenia (ok. 60%
zawodowe i niższe).
Najważniejsze cechy polskiego bezrobocia
_2
• Duży udział bezrobocia długotrwałego (ok.
połowa bezrobotnych to osoby poszukujące pracy
powyżej 12 miesięcy).
• Wysoki udział bezrobotnych zamieszkałych na
30
• Wysoki udział bezrobotnych zamieszkałych na
wsi. (ok. 40% bezrobotnych mieszka na wsiach;
szacowane bezrobocie ukryte na wsi wynosi 0,8 –
1,2 mln osób).
• Niski udział bezrobotnych posiadających
uprawnienia do otrzymywania zasiłku dla
bezrobotnych (ok. 12%).
Przyczyny wzrostu/ spadku bezrobocia
w Polsce
• transformacja gospodarcza
– było to 17 lat temu, ale…
• postęp technologiczny
• wyż demograficzny
31
• wyż demograficzny
• koniunktura gospodarcza
• napływ zagranicznych inwestycji
bezpośrednich (ZIB)
• emigracja…
„Za pracą”:
• lata 50/60 XX w. – napływ
emigrantów z krajów Maghrebu do
Francji
• swobodny przepływ pracy w UE:
Migrują pracownicy,
migruje i praca …
32
• swobodny przepływ pracy w UE:
Polacy w Irlandii i UK
Praca migruje:
• przepływ ZIB – tam gdzie tańsza
siła robocza, mniejsze restrykcje,
niższe koszty – offshoring;
Offshoring – zjawisko przenoszenia działalności
gospodarczej w sektorze produkcji i usług za granicę;
eksport kapitału i miejsc pracy.
Kraj
Liczba planowanych
i już zlikwidowanych
miejsc pracy
Offshoring
w
wybranych
krajach UE w okresie I 2002-
III 2006
Offshoring
w
wybranych
sektorach w UE w okresie I
2002-III 2006
Sektor
Liczba planowanych i
już zlikwidowanych
miejsc pracy
33
miejsc pracy
Francja
9793
Irlandia
2150
Niemcy
14068
W.Brytania
32549
Włochy
2863
Polska (V 04-
III 06)
710
miejsc pracy
Usługi finansowe
18792
Przemysł
elektryczny
9418
Poczta i
telekomunikacja
9170
Przemysł
samochodowy
8829
Przemysł metalowy
i maszynowy
8392
Przemysł włókienn.
i skórzany
5338
Ź
ródło: W.Nowara, Zjawisko offshoringu w krajach
UE, w: Gospodarka w warunkach integracji
europejskiej, red. M.Kruszka, US, Szczecin 2006.
Podsumowanie
• Różne modele rynku pracy i bezrobocia –
ale przede wszystkim różne koncepcje
człowieka gospodarującego
• Bezrobocie – dobrowolne czy przymusowe?
34
• Prawo i państwo ma chronić pracownika,
ale nie przed samą pracą…
• Jaki charakter ma w Polsce bezrobocie
obecnie?
Pytania…?
dr Katarzyna Szarzec
35