Wykład:
Ochrona środowiska
Prowadzący: dr Maria Richert
Tezy programowe wykładu
•
Ekologia, elementarne pojęcia.
•
Ochrona środowiska i zrównoważony rozwój jako przedmiot polityki globalnej i
międzynarodowej.
•
Polityka ekologiczna w Polsce.
•
Sytuacja ekologiczna w Polsce.
•
Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie zgodnie z wymaganiami normy ISO
14001.
•
Instrumenty ekonomiczne stosowane w ochronie środowiska w Polsce.
•
Globalne zagrożenia środowiska naturalnego – efekt cieplarniany, dziura ozonowa,
smog, deficyt wód.
•
Stan wód śródlądowych i morskich, ścieki.
•
Gospodarka odpadami.
•
Motoryzacja a ekorozwój.
•
Znaczenie odnawialnych zasobów i źródeł dla zrównoważonego rozwoju.
•
Systemy finansowania ochrony środowiska w Polsce w warunkach integracji z Unią
Europejską.
Literatura:
•
Poskrobko B., Poskrobko T., Skiba K: Ochrona biosfery, PWE Warszawa, 2007
•
Poskrobko B.: Zarządzanie środowiskiem, PWE, Warszawa, 2007
•
Czaja S.,Becla A.: Ekologiczne podstawy procesów gospodarowania, Wyd.
Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, 2007
•
Boć J., Nowacki K., Samborska - Boć E.: Ochrona środowiska. Kolonia Limited,
Wrocław 2005
•
Małachowski K.: Gospodarka a środowisko i ekologia, Wyd. CeDeWu Sp. z o.o.,
2004
•
Famielec J. :System finansowania ochrony środowiska w Polsce, Wyd. Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005
•
Famielec J. :System finansowania ochrony środowiska w Polsce w warunkach
integracji z UE, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005
•
Lonc E.,Kantowicz E.: Ekologia i ochrona środowiska. Podręcznik dla studentów,
Wyd. Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa, Wałbrzych 2005
Literatura:
•
Rocznik Statystyczny, GUS
•
Ochrona Środowiska, GUS
Do najważniejszych zjawisk składających się na współczesny kryzys ekologiczny zalicza się:
•
globalne ocieplenie,
•
niszczenie ozonu,
•
wycinanie lasów tropikalnych,
•
niszczenie lasów przez emisje przemysłowe,
•
kwaśne deszcze,
•
zanik różnorodności gatunkowej i genetycznej,
•
awarie urządzeń jądrowych,
•
produkcję i składowanie odpadów radioaktywnych,
•
erozję i pustynnienie gleb,
•
wzrost zasolenia gleb,
•
zanieczyszczanie mórz i oceanów ropą,
•
eutrofizacja wód słodkich,
•
rozprzestrzenianie pasożytów.
Zrównoważony rozwój
Taki rozwój społeczno - gospodarczy, w którym następuje integrowanie działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania spełnienia
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Ekorozwój (wg Harlem Gro Brundtland
•
prawo do zaspokojenia aspiracji rozwojowych obecnych generacji bez ograniczania
praw przyszłych pokoleń, które też będą posiadały prawo do swego rozwoju.
•
„Nasza Wspólna Przyszłość" , Our Common Future, tzw. Raport Brundtlanda,1987r.
•
Czym naprawdę jest ekologia?
•
Jak ten termin powstał i co oznacza?
•
W jakim zakresie można go stosować?
Ekologia (według Ernesta Haeckela, 1866r.) –
nauka zajmująca się badaniem zależności między organizmami żywymi a środowiskiem
ich życia.
Ekologia (według Władysława Kopalińskiego)
nauka zajmująca się badaniem zależności między organizmami i ich zespołami a ich
żywym i martwym środowiskiem.
Ekologia pochodzi od greckiego słowa:
,,oikos” - dom, mieszkanie, otoczenie
,,logos” - nauka
Ekologia a ochrona środowiska
Ekologii nie można utożsamiać z ochroną środowiska, ponieważ
ochrona środowiska
to zespół środków i działań zmierzających do utrzymania środowiska w stanie
zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka.
Jest to działalność praktyczna (prawna, organizacyjna, techniczna) ukierunkowana na
potrzeby człowieka.
Przedmiotem ekologii jest poznanie oraz tworzenie środowisk, w którym trwa i rozwija się
życie różnych jego przejawach.
Środowisko (wg ustawy POŚ)
ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconym w wyniku działalności
człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, woda, powietrze, krajobraz,
klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne
oddziaływania pomiędzy tymi elementami.
Ekologia człowieka
•
nauka o wzajemnym oddziaływaniu środowiska i populacji ludzkich.
Ekologa człowieka dąży do:
•
wyjaśnienia wpływu i skutków działalności ludzkiej na biologiczny rozwój człowieka
i
•
ukazania właściwych kierunków postępowaniu w jego gospodarczej działalności.
Ekologia społeczna
•
dyscyplina naukowa zajmująca się poznaniem związków i zależności występujących
między społeczeństwem a przyrodą, po to, aby nim sterować oraz osiągnąć niezbędną
równowagę w funkcjonowaniu tych dwóch wielkich podsystemów,
•
ekologia społeczna wskazuje na historyczne i społeczne przyczyny kryzysu
ekologicznego, a rozwiązania upatruje w zmianach struktur społecznych.
Myślenie ekologiczne
•
wielostronne, całościowe i perspektywiczne uświadamianie sobie konsekwencji
płynących dla przyrody związanych z działalnością człowieka w środowisku z
uwzględnieniem koncepcji optymalizacji tych poczynań z punktu widzenia ochrony
środowiska.
Etyka ekologiczna
zgodnie z Deklaracją Międzynarodowego Towarzystwa Etyki Ekologicznej
polega głównie na:
•
poszanowanie życia (np. przez uwzględnienie tego zagadnienia w badaniach
naukowych);
•
docenienie „równości” gatunków, gdyż każdy z gatunków niesie informacje
genetyczne;
•
uczciwość w realizacji zadań ekologii zarówno w sferze badań naukowych, jak i
edukacji ekologicznej i działalności politycznej;
Postawa etyczna charakteryzuje się odpowiedzialnością za utrzymanie środowiska
naturalnego w odpowiednim stanie i zapewnienia skutecznej ochrony.
Kultura ekologiczna
Etyka ekologiczna nawiązuje do kultury ekologicznej, która obejmuje:
•
całokształt wiedzy o środowisku,
•
zdolności postrzegania specyfiki i złożoności zjawisk przyrodniczych, oraz
•
zdolność twórczego myślenia.
Etyka ekologiczna znajduje oparcie w prądach filozoficznych, które składają się na
filozofię ekologiczną.
Filozofia ekologiczna jest bardzo młodą dziedziną filozofii.
Jej początki sięgają lat 60. ubiegłego stulecia. Na powstanie i rozwój tej dyscypliny duży
wpływ miały:
kryzys ekologiczny,
refleksje filozoficzne dotycząca relacji człowiek – przyroda.
Prekursorem filozofii ekologicznej w Polsce jest prof. Henryk Skolimowski, który w 1992 r.
utworzył:
Katedrę Filozofii Ekologicznej na Politechnice Łódzkiej (pierwszą w kraju),
Towarzystwo Przyjaciół Filozofii Ekologicznej, które wydaje periodyk ,,Dialogi”
Modele życia ekologicznego powinny polegać na:
•
oszczędnym wykorzystaniu zasobów przyrody bez
konieczności rezygnacji z jakichkolwiek pragnień i dążeń,
•
określeniu górnej granicy potrzeb konsumpcyjnych
człowieka, której przekroczyć nie można i po osiągnięciu określonego poziomu
ukierunkować się na osiąganie innych niematerialnych celów.
•
Produkcja 1 kWh energii elektrycznej powoduje emituje ok:
•
10 gramów SO
2
•
1kg CO
2
Elektrownia o mocy 1000 MW zużywa rocznie:
•
2,6 mln ton węgla (2 tys.wagonów)
•
2 mln ton ropy (10 supertankowców)
•
30 ton uranu
Elektrownia węglowa o mocy 1000 MW rocznie wytwarza:
•
9 mln ton CO2 (17 ton/min)
•
120 tys. ton SO2 (230 kg/min)
•
20 tys. ton Nx Oy (40 kg/min)
•
75 tys. ton pyłów (143kg/min)
•
1 mln ton popiołów (2 ton/min)
•
metale ciężkie:
1,3 ton arsenu 2,5 ton kadmu 15 ton
kobaltu 13 ton ołowiu
pierwiastki radioaktywne - przede wszystkim uran i tor
substancje mutagenne i rakotwórcze, np. policykliczne węglowodory (benzopiren)
Krajowa Agencja Poszanowania Energii (Polska)
- jest to rządowa agencja zajmująca problemami efektywnego wykorzystania energii się
została utworzona w 1994 r.
Oszczędzanie energii elektrycznej w każdym mieszkaniu zapewni:
•
zainstalowanie energooszczędnego oświetlenia,
Żarówka tradycyjna
•
zakup 10 sztuk żarówek o mocy 100 W (wymiana żarówki po
1000 godz. pracy, bo taka jest jej trwałość)
w cenie 0,80 zł /sztuka
8,00 zł
b) koszt zużytej energii ( 1000 kWh) 270,00 zł
_________________________________________________
Koszt całkowity (a+b)
278,00 zł
Świetlówka kompaktowa
a) zakup 1 świetlówki o mocy 20 W (dająca porównywalną ilość światła co żarówka
tradycyjna o mocy 100W)
w cenie 30,00 zł
30,00 zł
b) koszt zużytej energii (200 kWh) 54,00 zł
________________________________________________
Koszt całkowity ( a+b)
84,00 zł
Oszczędności z użytkowania świetlówki kompaktowej:
- energii elektrycznej
800 kW
- kwotowo
216,00 zł
Oszczędzanie energii elektrycznej w każdym mieszkaniu zapewni:
•
gaszenie światła
(nie opłaca się gasić światła na okres krótszy niż 5 minut - przy krótszym okresie straty
energii związane głównie z rozgrzaniem żarnika są wyższe niż oszczędność ze zgaszenia
światła),
•
wyłącz wszystkie urządzenia, których nie używasz - radia, telewizora jeśli się nie
słucha i nie ogląda.
•
np. telewizor rocznie zużyje 180 kWh, jeśli będziemy oglądać 5 godz. dziennie, jeżeli
TV pozostawimy w stanie czuwania, trzeba doliczyć ok. 60 kWh
•
jedna żarówka większej mocy daje lepsze i oszczędniejsze o 30% oświetlenie niż
kilka o mniejszej mocy,
•
nie zapalać wszystkich lamp w danym pomieszczeniu jeśli nie wymagają tego
szczególne względy,
•
Zwracaj uwagę na ich oznakowanie
•
spadek napięcia – używaj żarówek oznaczonych 210-220V,
•
wyższe napięcia niż 220V – używaj żarówek oznaczonych 220-230V,
•
zainstalowanie przełączników regulujących natężenie światła,
•
używaj energooszczędnych urządzeń,
•
używanie specjalistycznego sprzętu do gotowania (np. ekspres do kawy albo
elektryczny czajnik specjalistycznego automatycznym wyłącznikiem),
Lodówka
•
ustawianie lodówki i zamrażarki w chłodnym miejscu - zmniejszając temperaturę
otoczenia, obniżamy zużycie prądu o 6%,
•
niedopuszczanie do ich oszraniania- nie wkładanie do nich gorących czy ciepłych
potraw,
•
(2mm szronu – dodatkowe zużycie o ok.15%,
•
5mm szronu – dodatkowe zużycie o ok.30%, )
•
czyszczenie kondensatorów z zakurzenia dla lepszego procesu chłodzenia,
•
unikać częstego otwierania i nie trzymać zbyt długo otwartych drzwi,
•
unikanie nastawiania ich na maksymalne temperatury chłodzenia,
Pralka automatyczna
•
używać programu EKO – oszczędnościowego wobec prądu i wody,
•
używać proszków umożliwiających pranie w niższych temp. – pranie w tem. 90
0
C
kosztuje 3 razy więcej niż w tem 40
0
C,
•
tylko przy b. zabrudzonej odzieży stosować pranie wstępne (90
0
C),
•
efektywne wykorzystanie pojemności pralek,
Zmywarki – zalecenia podobne jak w pralkach.
•
Odkurzacze – systematycznie opróżniać worki, ponieważ odkurzacz wolny od oporu
śmieci może być ustawiony na mniejszą moc.
Kuchnia elektryczna
•
średnica garnka powinna być dopasowana do rozmiarów płytki grzewczej,
•
garnki z płaskim, pogrubionym dnem – dobrze przewodzą i akumulują ciepło,
•
stosować pokrywki w czasie gotowania – co znacznie zmniejsza zużycie prądu,
•
wyłączyć dopływ energii na ok. 10 min. i 30 min. przed zakończeniem pieczenia.
•
zrezygnowanie z prasowania ręczników, bielizny osobistej, ścierek, pościeli,
•
kupowanie ubrania, którego nie trzeba prasować.
Jak oszczędzać wodę?
•
Statystyczny Polak zużywa
od 120-200 litrów wody/dobę.
•
Przemysł -na wyprodukowanie:
1kg papieru – 500 litrów
1kg plastyku – 1000 litrów
1kg stali – 100 litrów
Marnotrawstwo wody można zmniejszyć przez:
•
używanie prysznica zamiast kąpieli w wannie
•
5 min. prysznic to 7 razy mniej wody nić pełna wanna,
•
zużywa się o 65% wody mniej pod prysznicem niż przy kąpieli,
•
używanie papieru toaletowego z makulatury
•
przy jego produkcji zużywa się aż o 99% mniej wody,
•
aby wyprodukować tonę papieru, trzeba ściąć 15 drzew,
•
dbanie o sprawność i szczelność kranów i spłuczek,
•
zrezygnowanie z używania nadmiaru tworzyw sztucznych - ich produkcja jest
bardzo wodochłonna,
•
rezygnację z mycia samochodów w automatycznych myjniach bez zamkniętego
obiegu wody - zużywają one olbrzymie ilości wody,
Nie wolno!!! - myć aut w jeziorach, ponieważ zanieczyszczają wody jezior i rzek.
(1 litr oleju może zanieczyszczać 10
6
litrów wody)
Marnotrawstwo wody można zmniejszyć poprzez:
•
ograniczenie podlewania ogródka,
•
używanie deszczówki do podlewania działek i ogrodów,
Ilość surowców zużywanych do ogrzewania pomieszczeń można zmniejszyć przez:
•
obniżenie temperatury pomieszczeń (1°C oznacza niższe o 5%koszty ogrzewania),
•
utrzymanie w sypialniach temperatury 15-17°C,
•
zrezygnowanie z ogrzewania pomieszczeń nieużywanych,
•
zabezpieczenie właściwej wilgotności powietrza (optymalna wilgotność wynosi 50% -
zbyt suche lub wilgotne powietrze wzmaga subiektywne odczucie chłodu),
•
intensywne i krótkie wietrzenie,
•
zapewnienie odpowiedniej izolacji pomieszczeń,
•
dbałość o sprawne funkcjonowanie urządzeń grzewczych,
•
budowanie domów z energooszczędną instalacją.
Transport
•
Efektywnie wykorzystywać samochód osobowy można m.in. poprzez:
wspólnie dojeżdżać do pracy (wykorzystanie wszystkich miejsc w aucie),
odpowiednio dobrać technikę jazdy i model auta (oszczędność paliwa),
kupić auto małolitrażowe,
używać samochodów przystosowanych do używania paliwa ekologicznego (gaz,CH
4
)
jak najczęściej rezygnować z samochodu na rzecz np. roweru,
instalować i używać urządzenia zwiększające bezpieczeństwo w aucie.
W ograniczaniu ilości odpadów pomocne będą:
1. nie gromadzenia nadmiaru odpadów dzięki kupowaniu:
•
możliwie najmniejszej liczby towarów i opakowań jednorazowego użytku,
•
żywności niepaczkowanej,
•
produktów w zwrotnych opakowaniach szklanych,
•
produktów w dużych opakowaniach (np. proszki do prania),
•
produktów pakowanych tylko w niezbędną ilość papieru lub folii,
•
towarów zastępujących produkty pozostawiające toksyczne odpady (baterie
rtęciowe, ogniw ładowanych prądem, nowoczesnych środków do czyszczenia),
2. segregacja śmieci przez staranne selekcjonowanie i oddzielanie tych, które nadają się do
powtórnego użycia od tych, które trzeba usunąć;
(śmieci nadające się do wykorzystania dzieli się na odpadki organiczne i pozostałe
(papier, szkło, blachę i aluminium oraz tworzywa sztuczne nadające się do recyklingu)
3.kompostowanie odpadów organicznych –
(resztki jedzenia, jarzyn i owoców, skorup jaj, fusy, papier filtracyjny z ekspresu, odpadki
włókien naturalnych, trociny, liście, trawa, słoma pozwalające uzyskać wartościowy
nawóz).
•
Wyrzucona na ulicę guma do żucia rozkłada się ponad 3 lata.
•
Plastikowa butelka zostawiona w lesie - aż lat 200.
•
Wyrzucenie jednego słoika przez każdego z nas na wysypisko śmieci, to w ciągu roku
uzbiera się ok. 10 tys. ton szkła, które można wykorzystać na zasadzie recyklingu
Międzynarodowa polityka ekologiczna
KONFERENCJA W SZTOKHOLMIE 1972 r.
Deklaracja Sztokholmska omawia
ogólne prawa i obowiązki państw w zakresie ochrony środowiska i jego zrównoważonego
rozwoju
KONFERENCJA W RIO DE JENERIO 1992 r.
p.t. „Środowisko i rozwój” zwana ,,Szczytem Ziemi”
Główne cele tej konferencji:
•
Wykazanie związku między pogarszającym się stanem środowiska a rozwojem
gospodarczym, który prowadzi do globalnej katastrofy.
•
Zainicjowanie pilnych działań międzynarodowych, regionalnych, narodowych i
lokalnych dla zachowania zrównoważonego rozwoju.
Podstawowe dokumenty opracowane na konferencji ONZ w RiO w 1992 r.
•
Deklaracja z RiO w sprawie środowiska i rozwoju.
•
Deklaracja wytyczająca kierunki zrównoważonego rozwoju lasów wszystkich typów,
ich ochrony i użytkowania.
•
Konwencja o biologicznej różnorodności.
•
Konwencja o zmianie klimatu.
•
Agenda 21 - Globalny Program Działań.
Dokument nr 1 - Deklaracja z RIO w sprawie środowiska i rozwoju
omawia założenia ery ekologicznej w formie 27 zasad, które kreują wizję nowego
człowieka tj. człowieka ekologicznego, który żyje w harmonii z otaczającym go
środowiskiem.
Podstawowe założenia ery ekologicznej obejmują12 reguł:
•
Uznanie rozwoju psychicznego człowieka za główny cel życia.
•
Określenie nieprzekraczalnego poziomu zaspokajania własnych potrzeb materialny.
•
Przyjęcie przeciętnej dzietności w rodzinie – 2 dzieci.
•
Zaakceptowanie koncepcji zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju).
•
Dążenie do ochrony głównych ekosystemów ziemi.
•
Opanowani wiedzy o zarządzanie zasobami przyrody.
•
Przyjęcie koncepcji wspierającego otwartego systemu ekologicznego.
•
Przyjęcie zasady sprawiedliwego handlu.
•
Opodatkowanie krajów uprzemysłowionych na rzecz krajów rozwijających się.
•
Kreowanie narodowych polityk ekologicznych.
•
Rozwijanie praw i aktywności obywateli.
•
Tworzenie nowych proekologicznych struktur organizacyjnych.
Dokument nr 2 - Deklaracja wytyczająca kierunki zrównoważonego rozwoju lasów
wszystkich typów, ich ochrony i użytkowania.
•
Z deklaracji wynika, że poszczególne państwa mają prawo korzystać z lasów dla
celów społeczeństwa i gospodarczego rozwoju.
•
Sposób użytkowania powinien opierać się na polityce danego państwa.
•
Plany krajowe powinny chronić przede wszystkim lasy unikatowe, a także te lasy,
które mają istotne znaczenie dla kultury i historii danego kraju.
Dokument nr 3 - Konwencja o biologicznej różnorodności.
Celem tej konwencji jest :
•
ochrona różnorodności biologicznej,
•
zrównoważone wykorzystywanie jej elementów,
•
sprawiedliwy i równy podział korzyści wynikający z wykorzystania zasobów
genetycznych.
Zielone Płuca Polski
Polska na swoim terenie posiada najlepiej w Europie Środkowej zachowaną
różnorodność biologiczną i dla tego obszaru powstała koncepcja Zielonych Płuc Polski.
Zielone Płuca Europy
Zielone Płuca Europy obejmują tereny takich państw jak: Litwa, Łotwa, Estonia,
Białoruś, Rosja i Ukraina. Polska jest inicjatorem utworzenia tego obszaru.
Część obszarów Polski uzyskała wysoką rangę międzynarodową zostały wpisane na:
Listę Dziedzictwa Światowego – Białowieski Park Narodowy;
Listę Międzynarodowych Rezerwatów Biosfery (7 obiektów) – Babiogórski PN,
Białowieski PN, Bieszczadzki PN, Karkonoski PN, Słowiński PN, Tatrzański PN, rezerwat
Jeziora Luknajno;
Konwencja Ramska (8 obiektów) – Jeziora: Luknajno, Karaś, Oświn, Świdwie,
rezerwat Slońsk, Stawy Milickie oraz Biebrzański i Słowiński PN.
Na terenie Polski funkcjonują 4 transgraniczne Rezerwaty Biosfery:
•
Polsko – Białoruski Rezerwat Biosfery Puszczy Białowieskiej,
•
Rezerwat Biosfery - Karpaty Wschodnie,
•
Polsko - Słowacki Rezerwat Biosfery Tatr,
•
Polsko - Czeski Rezerwat Biosfery Karkonoszy.
Sieć obszarów Natura 2000
– kompleksowa sieć obszarów chronionych na terenie UE, mająca na celu ochronę
cennych i zagrożonych składników różnorodności biologicznej oraz ich monitoring.
W skład sieci Natura 2000 wchodzą:
•
obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) – wyznaczone na podstawie
Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony ptaków;
•
specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) – wyznaczone na podstawie
Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej
fauny i flory.
Dokument nr 4 - Konwencja o zmianie klimatu
Celem tej konwencji jest:
1. uzyskanie stabilizacji koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze,
2. kraje rozwinięte zobowiązują się do udzielenia pomocy finansowej krajom
rozwijającym się w celu stabilizacji emisji gazów cieplarnianych,
3. kraje rozwinięte zobowiązały się do udostępnienia tym krajom bezpiecznej technologii
dla środowiska oraz nowoczesnych myśli technologicznych, a także pomoc w ich
wdrażaniu.
Państwa, które podpisały tę konwencję uważają, że najważniejszym obowiązkiem
jest podawane informacji:
•
o ilości emitowanych gazów cieplarnianych,
•
o ilości gazów, które uległy absorpcji w ekosystemach,
•
o aktualnych osiągnięciach programów ograniczenia emisji gazów szklarniowych.
Dokument nr 5 - Agenda 21 - Globalny Program Działań.
Odzwierciedla ogólnoświatowe porozumienie i zaangażowanie polityczne na rzecz
współpracy w dziedzinie rozwoju i środowiska w XXI wieku.
Program ten zajmuje się problemami dnia dzisiejszego, oraz przygotowuje się do
rozwiązywanie problemów następnych stuleci.
Agenda uznaje, że wprowadzenie zrównoważonego rozwoju spada przede wszystkim
na rządy, które są zobowiązane do opracowania krajowych strategii, planów i polityki
ekorozwoju.
Agenda 21 - Globalny Program Działań.
określa:
•
cele, zadania i środki, które powinny być podjęte przez rządy poszczególnych państw
i władze lokalne aby pogodzić strategię zrównoważonego rozwoju społeczno -
gospodarczego z wymogami ochrony środowiska,
•
omawia ochronę elementów środowiska tzn. ochronę atmosfery, lasów, terenów
górskich, wsi i rolnictwa, oceanów i zasobów słodkowodnych, gospodarowanie
odpadami toksycznymi,
•
omawia sposoby finansowania i rozwój prawa międzynarodowego.
Podstawowe założenia ery ekologicznej obejmują12 reguł:
Reguła 1 – Uznanie rozwoju psychicznego człowieka za główny cel życia i wspomaganie
zdrowia człowieka
,,Ludzie mają prawo do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą”
Głównym celem życia uznaje się uzyskanie wyższej jakości życia, na który składa się
wymiar psychiczny i materialny.
Dużą uwagę poświęca się problemom zdrowia człowieka tzn. bezpieczeństwu żywność,
dostęp do wody, opieka lekarska.
Człowiek ponosi odpowiedzialność za ochronę i poprawę środowiska naturalnego dla
obecnych i przyszłych pokoleń.
Reguła 2 - Określenie nieprzekraczalnego poziomu zaspokajania własnych potrzeb
materialny.
Postuluje się konieczność zmiany modelu konsumpcji, ponieważ obowiązujący model
konsumpcji i produkcji, szczególnie w krajach uprzemysłowionych jest nieekologiczny,
gdyż ilość zużywanych zasobów ziemi nie rokuje jej przetrwania.
Istnieje potrzeba opracowania średniego europejskiego wzorca konsumpcji, który przy
ustabilizowanym przyroście naturalnym można byłoby przyjąć jako model światowy.
Reguła 3 - Przyjęcie przeciętnej dzietności w rodzinie – 2 dzieci.
Problemy demograficzne należą obecnie do najtrudniejszych do rozwiązania. Przybywa
coraz więcej głodnych ludzi niemających szans na godziwe życie. Ocenia się, że możliwości
wyżywienia ludzi kończą się na 8 mld. Na szybki wzrost populacji wpływa wysoka
przeciętna liczba dzieci w rodzinach w krajach najuboższych. Wskaźnik ten w krajach tych
wynosi od 6-7, a w Europie ok.1,5.
Reguła 4 - Zaakceptowanie koncepcji zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju).
Zrównoważony rozwój (ekorozwój) jest podstawą realizacji założeń ery ekologicznej.
Ekorozwój to kierowanie rozwojem bez destrukcji zasobów naturalnych.
Ekorozwój to współczesna koncepcja rozwoju społeczno – ekonomicznego, która zakłada
konieczność ścisłego zharmonizowania postępu z poszanowaniem środowiska naturalnego.
Podstawowe założenia ekorozwoju obejmują:
•
długotrwałe wykorzystanie odnawialnych zasobów naturalnych,
•
efektywną eksploatację nieodnawialnych źródeł energii,
•
utrzymanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów,
•
zachowanie i polepszenie stanu zdrowia ludzi, bezpieczeństwa pracy i dobrobytu.
Reguła 5 - Dążenie do ochrony głównych ekosystemów ziemi
Ochrona obejmuje następujące ekosystemy:
•
ochronę atmosfery,
•
ochronę oceanów i mórz,
•
ochrona wód słodkowodnych,
•
przeciwdziałanie procesom pustynnienia i suszy,
•
ochrona lasów,
•
ochrona różnorodności biologicznej,
•
ochrona obszarów górskich.
•
ochrona atmosfery
Teza podstawowa brzmi:
,,Atmosfera Ziemi podlega wzrastającemu naporowi gazów cieplarnianych grożących
zmianą klimatu, a także naporowi chemikaliów, powodujących zanik warstwy ozonowej.
Inne zanieczyszczenia powodują kwaśne deszcze, często przemieszczające się w atmosferze
na duże odległości, powodując szkody na lądach i wodach. W wielu częściach świata
zanieczyszczenia te przekraczają granice państw, zanim opadną na powierzchnię Ziemi”
Przywrócenie tego do stanu właściwego wymaga głębokich zmian w energetyce,
transporcie, rolnictwie i leśnictwie. Poszczególne kraje powinny być wyposażone w systemy
wczesnego ostrzegania oraz przygotować procedury reagowania na zanieczyszczenia
powietrza wskutek awarii przemysłowych, klęsk żywiołowych lub zniszczenia zasobów
naturalnych.
•
ochrona oceanów i mórz,
-
dla osiągnięcia trwałego rozwoju konieczne jest opracowanie narodowych strategii
zintegrowanego zarządzania strefami przybrzeżnymi, chodzi tu w głównej mierze o
ograniczenie zanieczyszczeń spływających z lądów do mórz i oceanów.
Dla zachowania żywych zasobów mórz konieczne jest:
•
rozwój i powiększenie żywych zasobów morskich,
•
utrzymanie i odbudowa licznych gatunków morskich,
•
minimalizowanie strat przy połowach i efektywna kontrola w zakresie połowów.
•
ochrona wód słodkowodnych
Podstawowa teza brzmi:
,,Wody śródlądowe mają podstawowe znaczenie jako źródło wody do picia i dla rozwoju
rolnictwa, przy uwzględnieniu odprowadzania ścieków, dla rozwoju miast, produkcji
energii, rybołówstwa, transportu, rekreacji i wielu innych rodzajów działalności człowieka.
Są również czynnikiem decydującym o prawidłowym funkcjonowaniu przyrody”
Aby zapewnić utrzymanie odpowiednich zapasów wody pitnej dla całej ludności planety
konieczne jest:
•
promowanie dynamicznego podejścia do zarządzania zasobami słodkowodnymi,
•
stabilna i racjonalna eksploatacja zasobów wodnych,
•
promowanie technologii wodooszczędnych,
•
promowanie kompleksowej gospodarki zasobami wodnymi ze szczególnym
uwzględnieniem utylizacji odpadów płynnych (ścieki),
•
tworzenie regionalnych programów wodnych i sanitarnych.
•
przeciwdziałanie procesom pustynnienia i suszy
Podstawowa teza brzmi:
,,Pustynnienie to proces degradacji powierzchni lądów na wskutek zmian klimatycznych
lub działań człowieka. Dotyczy to szczególnie środowisk suchych, które należą do siedlisk
podatnych na zaburzenia ekologiczne. Najbardziej odczuwalnym skutkiem pustynnienia
jest degradacja terenów wypasowych i spadek produkcji żywności. Susza i pustynnienie
przynoszą także biedę i głód. Oblicza się, że w połowie lat 80. naszego stulecia 3 miliony
zmarło w wyniku suszy, w Afryce, na południe od Sahary.[…] Degradacja gleb, szczególnie
zasolenie spowodowane nieodpowiednim drenażem, dotknęła rozległych połaci
nawadnianych gruntów uprawnych. Jest to problem o rozległym zasięgu. Uległo degradacji
już 70% suchych środowisk na Ziemi – 3,6 miliarda ha. Jest to ¼ gruntów rolnych na
świecie, obszar 3-krotnie większy od Europy.”
Aby zapobiec pustynnieniu i suszy należy:
•
stosować odpowiednie metody konserwacji gleby,
•
powiększać obszary lasów,
•
zwiększać pokrywę roślinności,
•
zrehabilitować spustynnione tereny,
•
zabezpieczać środki egzystencji mieszkańcom na terenach zagrożonych
pustynnieniem poprzez np.: ulepszanie systemu produkcji,
•
rozwijać narodowe strategie działań przygotowawczych zakładających uodpornienie
systemów produkcji na suszę.
•
ochrona lasów
Podstawowa teza brzmi:
,,Obecnie pod wzrastającą presją ze strony człowieka, lasom na całym świecie zagraża
niekontrolowana degradacja i przeznaczenie obszarów leśnych pod inne obszary
użytkowania.
Następuje ekspansja rolnictwa, nadmierny wypas, wycinanie drzewostanów w tempie
przekraczającym możliwość ich odtworzenia, brakuje właściwych zabezpieczeń
przeciwpożarowych, często występują uszkodzenia wywołane zanieczyszczeniem powietrza.
[…] Maleje również liczba drzew zatrzymujących dwutlenek węgla, jeden z gazów
cieplarnianych.”
Ubytek powierzchni np. lasów tropikalnych (wg danych z lat 1980-1990) średnio w ciągu
roku:
•
w Ameryce Łacińskiej i Karaibach – ponad 8 mln ha,
•
w Azji ok. 3,8 mln ha,
•
w Afryce na płd. od Sahary ok. 5 mln ha.
Szacunkowo ubywa rocznie na całym świecie ponad 20 mln ha.
Zasoby i obszary leśne powinny być zarządzane w sposób zapewniający ich zachowanie dla
spełnienia potrzeb społecznych, ekonomicznych, ekologicznych i kulturowych ludzi obecnej
i przyszłej generacji.
Odpowiedzialność za zarządzanie lasami, ich ochronę i prawidłowy rozwój spoczywa na
państwach na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym. Państwa mają suwerenne
prawo do eksploatacji swoich zasobów stosownie do swojej polityki środowiskowej.
Lasy mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju ekonomicznego oraz odgrywają istotną rolę
dla utrzymania równowagi ekologicznej całego środowiska naturalnego.
•
ochrona różnorodności biologicznej
Różnorodność biologiczna (definicja) – zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów, z
uwzględnieniem, między innymi: lądowych, morskich oraz innych wodnych ekosystemów i
zespołów ekologicznych, których są częścią; dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku,
pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów.
Bioróżnorodność ma podstawowe znaczenie dla ewolucji oraz dla utrzymania życia na
ziemi, dlatego koniecznie należy zapobiegać oraz zwalczać przyczyny jej zmniejszania się
lub zanikania.
Podstawowym wymogiem ochrony różnorodności biologicznej jest:
ochrona ekosystemów i naturalnych siedlisk,
utrzymanie i odzyskanie zdolnych do życia gatunków w ich naturalnych warunkach.
•
ochrona obszarów górskich
Teza deklaracji brzmi:
,,Środowiska górskie są podstawą przetrwania ekosystemu globalnego. Obszary górskie są
ważnym źródłem wody, energii, produktów rolnych, obfitują w lasy i tereny rekreacyjne.
Są zasobem różnorodności genetycznej, siedliskiem zagrożonych gatunków flory i fauny.
Los ekosystemów górskich wpływa na życie połowy ludności”
Większość obszarów górskich jest degradowana na skutek zanieczyszczeń pochodzących z
działalności człowieka, dlatego konieczne jest podejmowanie działań zmierzających do
właściwego zarządzania górami.
Niezbędne jest utworzenie banku danych w celu wypracowania zintegrowanego podejścia
do problemu gór i środowiska.
Reguła 6 - Opanowanie wiedzy o zarządzanie zasobami przyrody.
W erze ekologicznej główny akcent jest położony na umiejętność zarządzania zasobami
przyrody, zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju.
Wiedza o zarządzaniu obejmuje:
•
Zarządzanie gruntami
•
Zarządzanie odpadami
•
Zarządzanie chemicznymi substancjami toksycznymi
•
Zarządzanie odpadami radioaktywnymi
Zarządzanie gruntami
•
Poprzez promowanie programów zmierzających do najlepszego wykorzystania
gruntu, dotyczy to zagrożeń związanych z eksploatacją górniczą, uprawą roli, urbanizacją
itp.
•
Do działalności tej powinny być włączone społeczności lokalne.
•
Szczególnie ważne jest stworzenie warunków dla zrównoważonego rozwoju w
rolnictwie i rozwoju wsi.
Zarządzanie odpadami
obejmuje m.in.:
- minimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów,
- maksymalne wykorzystanie odpadów, stosowanie recyklingu,
- promocja biologicznych metod oczyszczania ścieków.
Zarządzanie chemicznymi substancjami toksycznym:
obejmuje w szczególności:
- zastępowanie substancji szkodliwych substancjami mniej szkodliwymi lub
nieszkodliwymi,
- tworzenie mechanizmów zapobiegającym skażeniom,
- promocja czystych ekologicznie wyrobów i technologii.
Zarządzanie odpadami radioaktywnymi –
dotyczy:
- zaprzestanie składowania odpadów radioaktywnych o wysokim, średnim i niskim
poziomie promieniowania w pobliżu środowiska morskiego zgodnie z Konwencją
Londyńską,
- zaprzestanie eksportu odpadów radioaktywnych do krajów, które zabraniają importu
takich odpadów.
Reguła 7 - Przyjęcie koncepcji wspierającego otwartego systemu ekologicznego.
Dla realizacji założeń ekorozwoju niezbędny jest inny system ekonomiczny, ponieważ
obecny nastawiony jest przede wszystkim na osiągnięcie jak największego zysku. System
ten prowadzi do niesprawiedliwych kosztów ekonomicznych i społecznych w innych
krajach.
W erze ekologicznej w miejsce kryterium zysk mają funkcjonować takie pojęcia jak:
partnerstwo i sprawiedliwość tzn. partner silniejszy dba o interesy słabszego.
Reguła 8 - Przyjęcie zasady sprawiedliwego handlu.
Konsekwencją partnerskiego systemu ekonomicznego jest wprowadzenie sprawiedliwych
zasad handlu.
Sprawiedliwy handel wymaga, aby w cenę produktu były wkalkulowane uwarunkowania
środowiskowe oraz wkomponowana promocja czystej produkcji i ekologiczne użytkowanie
wyrobów. Tą drogą powinny być eliminowane technologie i towary nieprzyjazne
środowisku.
Reguła 9 - Opodatkowanie krajów uprzemysłowionych na rzecz krajów rozwijających się.
Na konferencji w RiO (1992 r.) przyjęto dwa mechanizmy finansowania ery ekologicznej:
kraje rozwinięte zobowiązały się do przeznaczenia 0,7% swojego dochodu
narodowego brutto na pomoc dla krajów rozwijających się,
finansowanie realizacja programu Agenda 21 będzie pochodzić z sektora
państwowego i prywatnego danego kraju. Koszty realizacji tego programu zostały ocenione
na 600 mld $ rocznie.
Zakłada się, że finansowanie poszczególnych programów Agendy 21 będzie wspierane
poprzez:
Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju,
regionalne i subregionalne banki rozwoju,
Światowy Fundusz na rzecz Środowiska,
wyspecjalizowane agendy ONZ,
wielostronne programy pomocy,
źródła prywatne,
różne formy umarzana długów,
stosowanie zachęt i mechanizmów ekonomicznych i podatkowych,
ułatwienia w zdobywaniu zezwoleń handlowych.
Reguła 10 - Kreowanie narodowych polityk ekologicznych
Deklaracja z RiO nakłada na poszczególne kraje obowiązek opracowania narodowych
polityk i strategii ekologicznych poprzez stworzenie odpowiednich procedur, które powinny
współtworzyć ogólną politykę państwa.
Realizacja ekorozwoju wymaga zdecydowanych polityk na szczeblu krajowym oraz
dynamicznej, wspierającej się międzynarodowej wspólnoty gospodarczej.
Reguła 11 - Rozwijanie praw i aktywności obywateli.
Podstawową zasadą realizacji ekorozwoju jest szerokie zaangażowanie
społeczeństwa w procesy formułowania polityki i podejmowania decyzji dotyczących
zarządzania środowiskowego.
W tym zakresie szczególną rolę powinny odegrać organizacje pozarządowe, władze
lokalne (np. samorządowe, gminne), związki zawodowe (szczególnie dużych zakładach
produkcyjnych).
Zgodnie z tą zasadą ,,każda osoba powinna mieć zapewniony dostęp do informacji
dotyczącej środowiska, w której posiadaniu jest władza publiczna”.
Reguła 12 -Tworzenie nowych proekologicznych struktur organizacyjnych.
Zgodnie z zaleceniami Programu Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych niezbędne
jest wzmocnienie roli ONZ w dziedzinie ochrony środowiska i ekorozwoju.
Powołano Komisję ds. zrównoważonego rozwoju(1992/93), której zadaniem jest:
nadzorować wprowadzanie w życie Agendy 21,
opracować informacje o działaniach podejmowanych przez poszczególne rządy,
analizować raporty organizacji pozarządowych, środowisk naukowych i sektora
prywatnego.
Polityka ekologiczna Polski
Polityka
sztuka zarządzania państwem,
czyli
ogólna działalność władz państwowych, która skierowana jest na osiągnięcia lub obronę
określonych celów.
Polityka ekologiczna
świadoma i celowa działalność państwa, która polega na racjonalnym kształtowaniu
środowiska przyrodniczego poprzez jego
właściwe użytkowanie i ochronę, w oparciu o poznane prawa przyrodnicze, ekonomiczne i
społeczne.
Podmiotem polityki ekologicznej jest - państwo.
Przedmiotem polityki ekologicznej jest - środowisko
Środowisko (wg ustawy POŚ) - ogół elementów przyrodniczych, w tym także
przekształconym w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi,
kopaliny, woda, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności
biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami.
Ochrona środowiska (według ustawy POŚ) - to podjęcie lub zaniechanie działań,
umożliwiające zachowanie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej.
Ochrona ta polega w szczególności na:
•
racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami przyrodniczymi
zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,
•
przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
•
przywracaniu elementów środowiska do stanu właściwego.
Ochrona zasobów środowiska jest realizowana m.in. poprzez:
•
określenie standardów jakości środowiska oraz kontrolę ich osiągania, a także
podejmowaniu działań służących ich nieprzekraczaniu lub przywracaniu,
•
standardy emisji.
•
Podstawowe zasady polityki ekologicznej dotyczące organizacji życia społeczno-gospodarczego
•
Zasada zrównoważonego rozwoju
•
Zasada prewencji
•
Zasada przezorności
•
Zasada zanieczyszczający płaci
•
Zasada kompleksowości ochrony środowiska
•
Zasada dostępu do informacji o środowisku
•
Zasada ekonomizacji
•
Zasada legalności
•
Zasada partycypacji publicznej w rozwiązywaniu problemów środowiskowych
•
Zasada integracji ochrony środowiska z politykami sektorowymi
Zasada zrównoważonego rozwoju
w świetle z Konstytucji RP – art. 5
Zgodnie z tym artykułem RP strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego
terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo
obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się z
zasadą zrównoważonego rozwoju.
w świetle art. 3 pkt 50 ustawa POŚ
Przez zrównoważonym rozwoju rozumie się taki rozwój społeczno-gospodarczy, w
którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z
zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów
przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb
poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i
przyszłych pokoleń
•
zasada zrównoważonego rozwoju obowiązuje każdego,
•
proces, dotyczy wszystkich sfer naszej aktywności, gdyż dotyczy rozwoju
społeczno-gospodarczego uwzględniającego uwarunkowania ochrony środowiska i zakłada
ochronę podstawowych procesów ekologicznych,
•
głównym celem tej zasady jest poszukiwanie środków i warunków zabezpieczających
długotrwałe zachowanie funkcji systemu ekologicznego związanego ze środowiskiem
naturalnym.
Geneza pojęcia zrównoważonego rozwoju
•
1968 r. – Raporty Klubu Rzymskiego (4)
Przedstawiają problemy ochrony środowiska jako najpoważniejszą sprawę, którą należy
rozwiązać aby zapobiec kryzysowi świata; zostały sformułowane podstawy koncepcji
ekorozwoju.
Klub Rzymski – nieformalna organizacja międzynarodowa, skupiająca ok. 80 uczonych
i polityków z całego świata.
•
1972 r. – Konferencja w Sztokholmie
Wprowadzono pojęcie ekorozwoju przy omawianiu ogólnych praw i obowiązków państw
w zakresie ochrony środowiska.
Jedna z zasad głosi, że ,,człowiek ma niepodważalne prawo do wolności, równości i
odpowiednich warunków życia w środowisku, które pozwala mu zachować godność i żyć w
dobrobycie”
1975 r. – III Sesja Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska Narodów
Zjednoczonych (UNEP) –
- zastanawiano się, w jaki sposób społeczeństwo realizuje idee ekorozwoju?
Przyjęto, że społeczeństwo realizujące idee ekorozwoju to społeczeństwo:
uznające nadrzędność wymogów ekologicznych, które nie mogą być zakłócone przez
wzrost cywilizacji oraz rozwój gospodarczy i kulturalny,
zdolne do samosterowania swoim rozwojem w celu utrzymania harmonii z przyrodą,
a więc respektujące oszczędną produkcję i konsumpcję oraz wykorzystanie odpadów,
dbające o przyszłościowe konsekwencje podejmowanych działań.
1983 r. – została powołana Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju przy ONZ
komisja ta pod przewodnictwem p. Brundtland opracowała raport pt. ,,Nasza
wspólna przyszłość”, (1987), który stanowi punkt zwrotny w międzynarodowym
zarządzaniem środowiskowym;
raport wezwała do rozpoczęcia nowego rozdziału w historii światowej gospodarki
opierającego się o zrównoważony rozwój gospodarczy zgodnie z zasadami gospodarczo -
społecznego rozwoju.
Gro Harlem Brundtland – norweski polityk, 1980 r. przewodnicząca Komisji Spraw
Zagranicznych w Parlamencie, od 1981 r. przewodnicząca Norw. Partii Pracy, premier
Norwegii w latach 1981,1986-89, 1990.
•
1992 r. – Konferencja w RiO de Janeiro
Opracowano m.in. podstawowe założenia ery ekologicznej, globalnego programu działań,
których podstawowym założeniem jest przyjęcie koncepcja ekorozwoju.
Geneza pojęcia zrównoważonego rozwoju
POLSKA
1991 r. - parlament RP uchwalą Sejmu przyjmuje dokument ,,Polityka ekologiczna
państwa”, który przedstawia strategię działania państwa w sferze ochrony środowiska opartą na
zasadzie ekorozwoju.
,,II Polityka ekologiczna państwa” – realizowała zadania do 2006 r. z uwzględnieniem
perspektywy na lata 2007 – 2010.
,,Długofalowa strategia rozwoju zrównoważonego i trwałego – Polska 2025”
opracowane przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych.
Zasada zrównoważonego rozwoju
W prawie polskim zasada ta jest realizowana w aspekcie:
polityki krajowej,
regionalnej,
lokalne.
W ramach polityki ekologicznej państwa zasada ta realizowana jest przez odpowiednie
środki prawne, do których można zaliczyć m.in.:
wojewódzkie i miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego,
strategie rozwoju województwa, a także
priorytety współpracy zagranicznej województwa.
Zasada prewencji
w świetle z Konstytucji RP – art. 68 ust. 4
nałożono na władze publiczne obowiązek zapobiegania negatywnym dla zdrowia
skutkom degradacji środowiska.
Obowiązek ten ma charakter prewencyjny, gdyż ma polegać na zapobieganiu. Poza tym,
obowiązek ten wymaga podjęcia działań, także o charakterze prawodawczym, które wiążą
się z możliwością ingerencji w sferę praw i wolności jednostki,
w świetle art. 6 ust. 1 ustawa POŚ
Zasada prewencji polega na tym, że kto podejmuje działalność mogącą negatywnie
oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu.
prewencja pochodzi od łacińskiego pojęcia
praeventio oznaczającego „zapobieganie"
Zasada prewencji
w świetle wymagań UE –
dyrektywa 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i
kontroli (IPPC) - dyrektywą IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control),
Dyrektywą, ta dotyczy wyłącznie prewencji i określa generalne zasady ochrony
środowiska. Dyrektywa IPPC wprowadza jednolite w skali Unii Europejskiej instrumenty
zapobiegania i utrzymywania pod pełną kontrolą procesów oddziaływania na środowisko
związanych z niektórymi rodzajami działalności gospodarczej (Aneksie I) odwołując się
jednocześnie do wielu dyrektyw szczegółowych, wskazanych w jej treści lub w Aneksie II.
Dyrektywa uważana jest jednocześnie za jeden z najbardziej znaczących i
najtrudniejszych do wdrożenia aktów prawnych Unii Europejskiej.
Zasada prewencji
Działania o charakterze prewencyjnym regulują także:
•
ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie,
•
regulacje prawne poświęcone np. najlepszym dostępnym technikom (BAT), najlepszym
dostępnych technologiom niepowodujących nieuzasadnionych kosztów (BATNEC),
•
obowiązek opracowania przeglądu ekologicznego.
BAT - Best Available Technique
Najlepsza dostępna technika
- to najbardziej efektywny oraz zaawansowany poziom rozwoju technologii i metod
prowadzenia danej działalności, wykorzystywany jako podstawa ustalania granicznych
wielkości emisyjnych, mających na celu eliminowanie emisji lub, jeżeli nie jest to możliwe,
ograniczenie emisji i wpływu na środowisko jako całość.
Technika
- to zarówno stosowana technologia jak i sposób w jaki dana instalacja jest projektowana,
wykonywana, eksploatowana oraz likwidowana.
Dostępne techniki
- to techniki o takim stopniu rozwoju, który umożliwia ich praktyczne zastosowanie w
danej dziedzinie przemysłu, z uwzględnieniem warunków ekonomicznych i technicznych
oraz rachunku kosztów inwestycyjnych i korzyści dla środowiska, a które to techniki
prowadzący daną działalność może uzyskać.
Zasada przezorności
w świetle art. 6 ust.2 ustawa POŚ
,,kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w
pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki
zapobiegawcze”.
Podjęcie działań zapobiegawczych jest wymagane zawsze w działaniach ochrony
środowiska, w tych przypadkach, kiedy negatywnych skutków nie można wystarczająco
dokładnie przewidzieć ze względu na ich ujawnienie się po dłuższym czasie, np. genetycznie
zmodyfikowane rośliny, zwierzęta.
Przeciwdziałanie więc powinno dotyczyć całego procesu planowania i realizacji
przedsięwzięć, obejmować procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz
monitorowanie prowadzonych przedsięwzięć.
Zasada przezorności bezwzględnie obowiązuje wszystkie podmioty prowadzące
działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko.
Obejmuje również wszystkie działające na terenie Polski podmioty zagraniczne i
mieszane.
Adresatem tej zasady są organy władzy publicznej zarówno tworzące prawo, jak i
prawo stosujące. Na podmiotach tych bowiem ciąży obowiązek starannego działania,
mającego na celu rozpoznanie skutków swojej działalności i jej wpływu na środowisko.
Zasada zanieczyszczający płaci (PPP – Polluter Pays Principle)
•
nakłada całkowitą odpowiedzialność materialną i społeczną na sprawcę
zanieczyszczenia indywidualnego lub instytucjonalnego za skutki degradacji środowiska.
•
Odpowiedzialność ta łączy się ponoszeniem odpowiednich sankcji o charakterze
cywilnym, administracyjnym i karnym.
•
zasada „zanieczyszczający płaci" jest definiowana jako sposób określania i
wyliczania kosztów powstania szkód oraz strat zaistniałych w środowisku, przy
jednoczesnym ustaleniu rodzaju odpowiedzialności prawnej,
•
zakres podmiotowy i przedmiotowy jest określony w ustawie z 13 kwietnia 2007 r.
o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, który dotyczy ochrony środowiska
jako dobra wspólnego.
Zasada zanieczyszczający płaci
w znaczeniu szerszym :
sprawca zanieczyszczenia ponosi odpowiedzialność finansową w pełnym zakresie za
szkody spowodowane przez własną działalność niezależnie od tego, czy działalność ta jest
zgodna z prawem, czy też nie.
w węższym ujęciu :
zanieczyszczający ponosi finansową odpowiedzialność za nieprzestrzeganie pełnego
zakresu standardów wprowadzonych określoną regulacją prawną (najczęściej stosowanym
w praktyce).
Zasada kompleksowości ochrony środowiska
w świetle art. 5 ustawa POŚ
,,Zasada kompleksowości, zakłada konieczność realizowania ochrony jednego lub kilku
elementów przyrodniczych środowiska z uwzględnieniem ochrony pozostałych komponentów
środowiska”.
Kompleksowe podejście oznacza, że na środowisko składają się wszystkie elementy
przyrodnicze w ich wzajemnym powiązaniu.
Zasada ta dotyczy:
wszystkich podmiotów korzystających ze środowiska oraz
wszystkich trzech rodzajów korzystania ze środowiska.
Rodzaje korzystania ze środowiska (wg ustawy Prawo ochrony środowiska)
•
Powszechne korzystanie ze środowiska
•
Zwykłe korzystanie ze środowiska
•
Szczególne korzystanie ze środowiska
Powszechne korzystanie ze środowiska
Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu
obywatelowi i obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu
zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz
uprawiania sportu w zakresie:
•
wprowadzania do środowiska substancji lub energii
•
powszechnego korzystania z wód
Powszechne korzystanie ze środowiska – obejmuje tylko osoby fizyczne
Zwykłe korzystaniem ze środowiska
Zwykłe korzystaniem ze środowiska jest to takie korzystanie, które:
wykracza poza ramy korzystania powszechnego, co do którego ustawa nie wprowadza
obowiązku uzyskania pozwolenia, oraz
•
zwykłe korzystanie z wody w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo wodne
Zwykłego korzystania z wód
Właścicielowi gruntu przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących
jego własność oraz z wody podziemnej znajdującej się w jego gruncie; prawo to nie stanowi
prawa do wykonywania urządzeń wodnych bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego.
Zwykłe korzystanie z wód służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego
oraz gospodarstwa rolnego, z wyjątkiem:
1) nawadnianie gruntów lub upraw wodą podziemną za pomocą deszczowni,
2) korzystanie z wody podziemnej, jeżeli urządzenia do poboru wody umożliwiają pobór w
ilości większej niż 5 m
3
na dobę,
3) korzystanie z wód na potrzeby działalności gospodarczej,
4) wprowadzanie do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków, jeżeli ich ilość jest większa
niż 5 m
3
na dobę.
Szczególne korzystanie ze środowiska
Korzystanie ze środowiska wykraczające poza ramy korzystania powszechnego i zwykłego
nazywamy szczególnym korzystanie ze środowiska, na które, może być w drodze ustawy,
nałożony obowiązek uzyskania pozwolenia, ustalającego w szczególności zakres i warunki
korzystania ze środowiska, wydanego przez właściwy organ ochrony środowiska.
Szczególnym korzystaniem z wód jest korzystanie wykraczające poza korzystanie
powszechne lub zwykłe, w szczególności:
1) pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych,
2) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
3) przerzuty wody oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych,
4) piętrzenie oraz retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych,
5) korzystanie z wód do celów energetycznych,
6) korzystanie z wód do celów żeglugi oraz spławu,
7) wydobywanie z wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie
roślin z wód lub brzegu,
8) rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych.
Zasada dostępu do informacji o środowiska
Uregulowania prawne do informacji o stanie i ochronie środowiska (1997r.):
w świetle z Konstytucji RP – art. 61 ust.1
stanowi, że obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy
publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.
Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na
posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej, pochodzących z powszechnych
wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
w świetle z Konstytucji RP – art. 74 ust.3
stanowi, że każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.
Oznacza to, że dostęp do informacji o środowisku przysługuje niezależnie od :
obywatelstwa czy miejsca zamieszkania,
niezależnie od tego, czy żądający informacji ma jakikolwiek interes prawny lub
faktyczny związany z informacją lub sprawą, której informacja dotyczy.
Dostępu do informacji nie wolno uzależniać od celu, dla którego informacja ma być
wykorzystana (organom nie wolno nawet żądać ujawnienia tego celu).
Zasada dostępu do informacji o środowisku
Ustawy z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko
nowa ustawa(art.1) określa przede wszystkim zasady, tryb postępowania i właściwe
organy administracji w sprawach:
udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie,
ocen oddziaływania na środowisko,
transgranicznego oddziaływania na środowisko, a także
zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska.
Zasada dostępu do informacji o środowisku
ustawa przyznaje każdemu prawo do informacji o środowisku i jego ochronie. Od
podmiotu żądającego informacji o środowisku i jego ochronie nie wymaga się wykazania
interesu prawnego lub faktycznego
zgodnie z art.9 ust.1 - organy administracji są obowiązane do udostępniania
każdemu informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się w ich posiadaniu lub,
które są dla nich przeznaczone.
Organ administracji nie udostępnia informacji o środowisku i jego ochronie, jeżeli:
informacje dotyczą, np.: danych jednostkowych uzyskiwanych w badaniach
statystycznych statystyki publicznej chronionych tajemnicą statystyczną,
spraw objętych toczącym się postępowaniem sądowym, dyscyplinarnym lub karnym,
jeżeli udostępnienie informacji mogłoby zakłócić przebieg postępowania czy danych
osobowych,
dotyczących osób trzecich, jeżeli udostępnienie informacji mogłoby naruszać
przepisy o ochronie danych osobowych oraz spraw dotyczących obronności i
bezpieczeństwa państwa.
Organ administracji może odmówić udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie
w drodze decyzji, jeżeli:
wymagałoby to dostarczenia dokumentów lub danych będących w trakcie
opracowywania,
wymagałoby to dostarczenia dokumentów lub danych przeznaczonych do wewnętrznego
komunikowania się,
wniosek jest w sposób oczywisty niemożliwy do zrealizowania,
wniosek jest sformułowany w sposób zbyt ogólny.
Dane o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie zamieszcza się
w publicznie dostępnych wykazach, które prowadzi się w formie elektronicznej.
Organ administracji obowiązany do prowadzenia wykazu udostępnia go w Biuletynie
Informacji Publicznej.
Zasada ekonomizacji
•
polega na maksymalnym wykorzystaniu mechanizmów rynkowych dla minimalizacji
kosztów ekorozwoju w ogóle i kosztów ochrony środowiska w szczególności.
Realizacja tej zasady jest oparta na następujących mechanizmach rynkowych:
•
opłaty za korzystanie ze środowiska,
•
opłaty ekologiczne (opłaty produktowe i depozytowe),
•
dotacje i preferencyjne kredyty inwestycyjne,
•
narzuty ekologiczne od paliw,
•
stosowanie zróżnicowania podatkowego,
•
wprowadzenie pozwoleń zbywalnych na emisję zanieczyszczeń.
Opłaty
•
Opłaty - są środkami ekonomicznymi, stosowane za zachowanie się podmiotów
gospodarczych zgodnie z dozwolonymi wymaganiami zawartymi w prawie.
•
Opłaty za korzystanie ze środowiska obowiązkowo ponoszą wszyscy użytkownicy
środowiska naturalnego pomimo, że ich działania w tym zakresie są zgodne
z prawem.
•
Jest to niejako zapłata za tzw. legalną emisję zgodną z warunkami prawnymi, które
są określone w decyzjach administracyjny.
Ta wielkość emisji wynikająca z przepisów jest niewielka, gdyż normy emisji dla
większości emitentów ustala się w oparciu o standardy jakości środowiska, które określają
taką dopuszczalną granicę zanieczyszczeń, aby nie było to szkodliwe dla środowiska.
Opłata za korzystanie ze środowiska jest ponoszona zgodnie z ustawą POŚ za:
•
wprowadzanie gazów do powietrza
•
wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi
•
pobory wody
•
składowanie odpadów
Ekologiczne opłaty
Obciążenia finansowe doliczane do cen produktów, które są wykorzystywane w sposób
masowy i rozproszony oraz stanowią bardzo dużą uciążliwość dla środowiska w fazie
produkcji, konsumpcji lub składowania poprodukcyjnego.
Ekologiczne opłaty:
produktowe
depozytowe
Celem opłat produktowych jest :
ograniczenie zużycia produktów uciążliwych ekologicznie, i
zastępowanie ich produktami ekologicznie ,,czystszymi”.
Ekologiczne opłaty depozytowe
Są to obciążenia finansowe doliczane do ceny ekologicznie niebezpiecznych produktów,
dla których stworzono system utylizacji.
Dopłaty te podlegają zwrotowi w momencie przekazania produktu do recyklingu,
neutralizacji lub właściwego, pod względem ekologicznym składowania poprodukcyjnego.
Ekologiczne opłaty depozytowe
•
System depozytowo - refundacyjny obejmuje przede wszystkim produkty szczególnie
niebezpieczne np.:
•
akumulatory i baterie,
•
oleje samochodowe,
•
karoserie,
•
opony
Zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące ochronie środowiska
Stawki podatków i innych danin publicznych powinny być zróżnicowane, z
uwzględnieniem celów służących ochronie środowiska.
Stawki podatku akcyzowego powinny być kalkulowane w szczególności tak, aby
zapewnić niższą cenę rynkową np:
benzynie bezołowiowej w stosunku do benzyny
zawierającej ołów,
olejom napędowym i opałowym o niższej zawartości
siarki w stosunku do olejów o wyższej zawartości
siarki,
olejom napędowym i smarowym, wytwarzanych z
udziałem komponentów uzyskiwanych z regeneracji
olejów zużytych, w stosunku do olejów wytwarzanych bez udziału tych komponentów,
biopaliw opartych na wykorzystaniu biomasy, w szczególności roślin uprawnych, w
stosunku do paliw pochodzących ze źródeł nieodnawialnych.
Handel emisjami
•
Podstawowa idea handlu emisjami wyraża się w tym, że dla ograniczenia emisji
zanieczyszczeń tworzy się rynek uprawnień zbywalnych.
•
Rząd rozdziela pozwolenia na emisje zależnie od całkowitej ilości dopuszczalnego lub
tolerowanego ładunku zanieczyszczeń.
•
Pozwolenia te mogą być później sprzedawane i nabywane na rynku.
•
Celem tego instrumentu jest redukcja emisji zanieczyszczeń.
Funkcjonowanie systemu polega na tym że:
przydziela się emitentom zanieczyszczeń w roku wyjściowym określoną liczbę
pozwoleń emisyjnych stosownie do istniejącej emisji całkowitej na określonym terytorium,
w następnych latach liczbę pozwoleń zmniejsza się systematycznie zgodnie z
zakładanym tempem redukcji zanieczyszczeń,
firmy mogą handlować między sobą przydzielonymi pozwoleniami emisyjnymi.
Zasada ekonomizacji łączy się często z następującymi regułami:
•
zanieczyszczający płaci (PPP),
•
płacą poszkodowani
- oznacza to dobrowolne włączenie się poszkodowanych w realizację zadań ochronnych
zanieczyszczającego,
- lub subwencjonowanie przedsięwzięć ochronnych ze środków ogólnospołecznych,
•
płaci użytkownik
- oznacza to obciążenie kosztami ochrony środowiska użytkownika urządzenia
zanieczyszczającego środowisko, lub
- wnoszenie opłat przez użytkowników środowiska na rzecz wyspecjalizowanej jednostki
gospodarcze, która realizuje obowiązek ochrony (np. miejska oczyszczalnia ścieków),
•
wspólnej odpowiedzialności
- oznacza subwencje ze środków ogólnospołecznych na likwidacje starych źródeł
zagrażających środowisku (np. wysypiska odpadów),
- lub realizacja przedsięwzięć ochronnych w układzie regionalnym.