1

G

G

E

E

O

O

G

G

R

R

A

A

F

F

I

I

A

A

T

T

U

U

R

R

Y

Y

S

S

T

T

Y

Y

C

C

Z

Z

N

N

A

A

F

F

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

,

,

B

B

E

E

L

L

G

G

I

I

I

I

,

,

L

L

U

U

K

K

S

S

E

E

M

M

B

B

U

U

R

R

G

G

A

A

dr Małgorzata Szczepaniak

BELGIA

Podział regionalny:

-

Flandria (nizinna, język odmiany niderlandzkiej)

-

Walonia (wyżynna, język francuski)

Stolica: Bruksela
Ustrój polityczny: monarchia konstytucyjna
Powierzchnia: 30,5 tys km

2

Liczba ludności: 10,8 mln mieszkańców
Struktura narodowościowa: Flamandowie 58%, Walonowie 31%, Niemcy i inni 11%
Struktura wyznaniowa: chrześcijanie 90%, muzułmanie 3%, inni 7%

Wydatki na turystykę przewyższają dochody jakie przynosi turystyka.

Flandria:

1) Antwerpia
2) Brabancja Flamandzka
3) Flandria Wschodnia
4) Flandria Zachodnia
5) Limburgia

Walonia:

1. Brabancja Walońska
2. Hainaut
3. Liѐge
4. Luksemburgia
5. Namut

Bardzo dobrze rozwinięta sieć autostrad i linii kolejowych.

Lotniska: Brugge, Gent, Antwerpia, Bruksela, Hasselt, Mons, Namur, Liѐge, Arton.

Warunki naturalne:

-

północ – nizinna

-

południe od Brukseli – teren wyżynny

-

południowy-wschód – Ardeny, stare pasmo górskie, zerodowane

-

środkowa część – wysoczyzna Brabancja

Północna Belgia – prawie wszystkie największe miasta Belgii
Południe – turystyka przyrodnicza, rozwinięta agroturystyka
Camper – region we Flandrii – teren rolniczy, skanseny

Klimat: umiarkowany, wpływy klimatu morskiego, w południowo-wschodniej Belgii wpływ klimatu
kontynentalnego

2

Wody:

rzeki: Moza, Skalda (najdłuższa rzeka w granicach kraju) - dopływy: Dener, Lere, Rupel

brak naturalnych zbiorników wodnych

kanały: Alberta (najnowszy), Gandawski, Brukselski (najstarszy), Gandawa-Terneuzen,
Charleroi-Bruksela

Najwyższy szczyt – Botrange – 694 m n.p.m.

Płaskowyż Condroz – rzeźba krasowa – jaskinie zagospodarowane turystycznie; np. Jaskinia Lorette –
Rochefort (okolice Namuru), Jaskinia Hotton, Jaskinia Remouchamps k. Liѐge, Jaskinia Hana.

Regiony turystyczne:

 Flandria
 Kempen (północno-wschodnia część Belgii; agroturystyka)
 Brabancja (Bruksela)
 Ardeny i dolina Mozy (obszar Walonii)

Miasta muzea

 Antwerpia
 Brugia
 Gandawa
 Mechelen
 Bruksela
 Leuven
 Tongeren
 Liѐge
 Tournai

FLANDRIA

lokalizacja: północno-zachodnia Belgia

walory przyrodnicze ograniczone do wybrzeża Morza Północnego – piaszczysta plaża o
szerokości 200-500 m, pasm wydm do szerokości 2,5 km (Nieuwpoort)

region bogaty w walory kulturowe i ośrodki nadmorskie

Główne miasta turystyczne

-

Brugia (Bruges, Brugge)

-

Gandawa (Gent, Gand)

-

Antwerpia (Antwerpen, Anvers)

-

Mechelen (Malines)

-

Ostenda (Oostende)

-

Kortrijk

Miejscowości nadmorskie

-

Ostenda – „królowa belgijskich plaż”, wody mineralne, port promowy, dworzec kolejowy
położony niemalże nad zatoką

-

Knokke-Heist – luksusowe miejsce wypoczynku, rezerwat przyrody – słone bagna

-

Blankenberge – rzeźby z piasku

3

Flandria – trochę z historii

Ypres – iperyt gaz bojowy użyty podczas I wojny światowej; miejscowość bardzo zniszczona w

trakcie działań wojennych (porównywalne miejsce do Oświęcimia, turystyka historyczna)


Brugia – 117 tys. mieszkańców; w XII-XIV w. jedno z najważniejszych miast handlowych północnej
Europy, miasto muzeum.
Główne zabytki

-

katedra (XII-XIX w.)

-

szpital św. Jana (XII-XV w.)

-

hale targowe (XII-XIV w.)

-

gotycki ratusz (XIV, XV, XIX w.)

-

bazylika Saint-Sang (XII – przeł. XV i XVI w.)

Miasto można zwiedzać kanałami.

Gandawa – 233 tys. mieszkańców; centrum kultury Flamandów, miasto powstałe wokół zamku z IX
w.; prawa miejskie od XII w.; miasto muzeum
Główne zabytki

-

kościoły (XII-XVI w.), m.in. katedra św. Bawona (kościół romański z przebudową gotycką)

-

twierdza Gravensteen (IX, XII w.)

-

zamek (XIII w.)

-

gotyckie sukiennice

-

ratusz (XVI w.)

-

kamienice (XV-XVII w.)

-

pałace (XVIII-XIX w.)

Antwerpia – 463 tys. mieszkańców, zespół miejski 1,1 mln; szlifiernie diamentów; giełda; miasto od
XIII w; miasto muzeum; obecność Żydów
Najważniejsze zabytki

-

katedra gotycka (XIV-XVI w.)

-

liczne kościoły

-

renesansowy ratusz (XVI w., C. Floris) i giełda

-

kamienice

-

dworzec kolejowy

Mechelen – 78 tys. mieszkanców, miasto muzeum
Najważniejsze zabytki

-

katedra St Rombaut (XIII-XVI w.)

-

kościoły gotyckie i barokowe

-

ratusz w dawnych sukiennicach (XIV w.)

-

gotycko-renesansowy Pałac Sprawiedliwości

-

kamienice gotyckie i renesansowe

-

most (XVI w.)

Kortrijk – 74 tys. mieszkańców; wyrób koronek; obróbka kamieni szlachetnych
Najważniejsze zabytki

-

muzea

-

kościoły gotyckie: Notre Same, Saint Martin, beffroi (?)

-

most z wieżami

-

ratusz

4

KEMPEN

o lokalizacja: część prowincji Antwerpii i Limburgii
o region stosunkowo ubogi w atrakcje turystyczne
o pojawiające się pola wydmowe (np. w pobliżu Hechtel)
o parki etnograficzne (Bokrijk i Kalmthout)

BRABANCJA

 lokalizacja: prowincja Brabancja i część prowincji Hainaut
 region ubogi w walory przyrodnicze (resztki dawnej puszczy na południowy-wschód od

Brukseli oraz niewielkie zbiorniki wodne Genval i Hofstade)

 najważniejsze miasta:

-

Bruksela

-

Keerberen (ekskluzywny ośrodek weekendowy dla mieszkańców Brukseli)

-

Leuven (Louvain)

-

Tervuren

Bruksela – 1 mln mieszkańców, zespół miejski 2,1 mln; ok. 28% ludności to cudzoziemcy; siedziba
organizacji międzynarodowych (Unia Europejska, Unia Benelux, Europejskie Dowództwo NATO);
miasto muzeum
Najważniejsze zabytki

-

kościoły

-

zespół Grand Place: gotycki ratusz, tzw. Dom Król, kamienice, fontanna z figurką Mannaken-
Pis (XVII w.), pałac królewski. Na Grand Place odbywa się festiwal kwiatów

-

Pałac Sprawiedliwości

-

Pałac Sztuk Pięknych

-

jedna z 7 bram - brama wjazdowa średniowiecznego miasta, zachowana jest do dziś

Leuven – 94 tys. mieszkańców; Katolicki Uniwersytet Flamandzki (założony w 1425 r., najstarszy w
kraju); miasto muzeum
Najważniejsze zabytki

-

kościóły, m.in. Dominikanów, St Jacques, opactwo van Park, Jezuitów

-

sukiennice

-

ratusz (elewacja z kamienia, składa się z serii figur kamiennych)

Tervuren – dawniej osobna miejscowość, obecnie w granicach Brukseli; Royal Museum for Central
Africa

5

ARDENY I DOLINA MOZY

 lokalizacja: południe i południowy-wschód Belgii,
 zróżnicowany krajobraz (Ardeny, formy krasowe, wody mineralne, sztuczne zbiorniki wodne
 Najważniejsze miasta

-

Liѐge

-

Spa

-

Tournai

-

Tongeren

-

Bouillon

-

Arlon

-

Banneux

-

Namur

Liѐge – 182 tys. mieszkańców; port śródlądowy połączony kanałem Alberta z Antwerpią, od 1721
roku siedziba biskupstwa
Najważniejsze zabytki

-

muzea (np. Sztuki Użytkowej, Bronii)

-

kościoły

-

ratusz

-

domy

Spa – 10,9 tys. mieszk.; ośrodek uzdrowiskowy znany w czasach rzymskich, jedno z najstarszych
uzdrowisk Europy, najstarsze w Belgii; wody lecznicze; tor wyścigowy Formuły 1
Najważniejsze zabytki

-

muzeum

-

budowle użyteczności publicznej

Tournai – 68 tys mieszk; położone nad rzeką Skalda; liczne zabytki romańskie; miasto z blisko 2000-
letnią historią
Najważniejsze zabytki

-

muzea; rzymskie Turris Nerviorurum, średniowieczne Turnacum

-

romańsko-gotycka katedra Notre Dame

-

liczne romańsko-gotyckie kościoły

-

romańska kamienica

-

gotycki most

-

renesansowe sukiennice

-

ratusz i pałace

Tongeren – jedno z najstarszych miast Galii Belgijskiej, założone przez Rzymian; zabytki z IX-XVIII
wieku; muzeum archeologiczne (eksponaty głównie z czasów galo-rzymskich).

Namur – położone u ujścia do Mozy; 107 tys mieszk; siedziba biskupstwa; ważne miasto dla geologii
Najważniejsze zabytki

-

mosty

-

klasycystyczna katedra St Aubin z wieżą

-

kościoły, m.in. St Jean

-

dzwonnice

-

hale rzeźnicze

-

cytadela

ZABYTKI BELGII WPISANE NA LISTĘ UNESCO (9)

6

LUKSEMBURG

Podział administracyjny (trzy dystrykty, 12 kantonów)

-

Diekirch

-

Luxemburg

-

Grevenmacher

Stolica: Luksemburg – języki urzędowe: francuski,
niemiecki, luksemburski (od 1985)
Ustrój polityczny: monarchia konstytucyjna
Powierzchnia: 2,6 tys km

2

Ludność: 459,4 tys mieszkańców
Struktura narodowościowa: Luksemburczycy 62%,
Portugalczycy 14%, Francuzi 5%, Włosi 4%, Belgowie 4%,
Niemcy 2%, Anglicy 1%, inni 8%
Struktura wyznaniowa: katolicy 87%, inni 13%
(protestanci, wyznawcy judaizmu, muzułmanie)

Wydatki na turystykę zagraniczną w 2006 r. - wydatki 3,6

mld $,

wpływy 3,1 mld $

Warunki naturalne

o Kraina Ösling – na północy, obszar bardziej zalesiony niż południe
o Kraina Gutland – na południu, liczne wcięcia erozyjne rzek w podłoże skalne
o Główne rzeki

-

Mozela

-

Sauer

-

Alzette

o Jeziora

-

Lac de la Haute Sure – jezioro sztuczne

Północ kraju to obszar Ardenów dlatego występuje tam słaba sieć dróg.


Podział na regiony turystyczne

1. Luxemburg, stolica i okolice
2. Ardeny
3. Mullarthal, Mała Szwajcaria
4. Mozela
5. Czerwone Skały (Czerwona Ziemia)

Bardzo dobrze rozwinięte i opracowane szlaki rowerowe.

Jezioro de la Haute Sure – na granicy regionów Luxemburg i Ardeny

Mullerthal, Mała Szwajcaria – liczne skałki, wcięcia erozyjne w piaskowcach, wspinaczki

Dolina Mozeli, kręta dolina

-

Ehnen

-

Grevenmacher

7

Czerwona Ziemia  Muzeum-Kopalnia rud żelaza w Rumelange


Zabytki UNESCO (tylko 1!) – miasto Luksemburg: Fortyfikacje i kazamaty

„Tysiąc lat w tysiąc kroków wzdłuż fortyfikacji”

Luksemburg, miasto – inne atrakcje:

-

Późnogotycka Katedra Notre Dame z elementami renesansu

-

ogrody wzdłuż fortyfikacji

-

Palais Grand-Ducal

Wybrane zamki Luksemburga

 Beaufort
 Bourglinster
 Bourscheid
 Clervaux
 Esch-Sur-Sure
 Larochette
 Useldange
 Vianden – stara się od kilku lat o wpis na listę UNESCO; sale wystawowe bez oryginalnego

wystroju, oryginalne tylko kominki kamienne

Szacuje się, że jest około 100 twierdz na terenie Luksemburga. Głównie zamki XII-XIII wieczne.


Turystyka rowerowa – 23 trasy rowerowe.

8

FRANCJA

Podział administracyjny: 22 regiony, 96 departamentów

1) Alzacja
2) Akwitania
3) Owernia
4) Dolna Normandia
5) Burgundia
6) Bretania
7) Region Centralny
8) Szampania-Ardeny
9) Korsyka (status specjalny)
10) Franche-Comté
11) Górna Normandia
12) Île-de-France
13) Langwedocja-Roussillon
14) Limousin
15) Lotaryngia
16) Midi-Pyrénées
17) Nord-Pas-de-Calais
18) Pays de la Loire
19) Pikardia
20) Poitou-Charentes
21) Prowansja-Alpy-Wybrzeże Lazurowe
22) Rodan-Alpy

Stolica: Paryż; język urzędowy – francuski
Ustrój polityczny: republika
Powierzchnia: 551,5 tys km

2

Ludność: 62,6 mln mieszkańców
Struktura narodowościowa: Francuzi 77%, algierscy i marokańscy Arabowie 3%, algierscy i
marokańscy Berberowie 2%, Włosi 2%, Portugalczycy 2%, Flamandowie 1%, Baskowie 1%, Żydzi 1%,
Niemcy 1%, Wietnamczycy 1%, Katalończycy 1%, inni 8%
Struktura wyznaniowa: katolicy 82% (głównie niepraktykujący), muzułmanie 7%, protestanci 4%,
prawosławni 1%, wyznawcy judaizmu 1%, bezwyznaniowcy 5%

Wydatki na turystykę zagraniczną w 2006 r – wydatki 31,3 mld $, wpływy 46,5 mld $

Terytoria zależne Francji

Departamenty zamorskie

Terytoria zamorskie

1. Martynika
2. Gwadelupa
3. Gujana Francuska
4. Réunion

1. Nowa Kaledonia
2. Wallis i Futuna
3. Polinezja Francuska

Terytoria o statusie specjalnym

1. Majotta
2. St Pierre i Miquelon

9

Rzeźba Francji

hipsometria

-

średnia 342 m n.p.m.

-

maksymalna 4807 m n.p.m.

masywy hercyńskie

-

Masyw Centralny

-

Wogezy

-

Ardeny

-

Masyw Armorykański

-

Korsyka (ale w orogenezie alpejskiej odmłodzione)

masywy alpejskie

-

Alpy i Jura

-

Pireneje

baseny sedymencyjne

-

Basen Paryski

-

Basen Akwitański

równiny nadmorskie

-

Flandria

-

Landy

-

Langwedocja

szczyty

-

Vignemale 3298 m – Pireneje

-

Mont Blanck 4807 m – Alpy

-

Puy de Sancy 1886 m – Masyw Centralny

-

Pic de Midi 2877 m – Pireneje

skały wapienne

-

jaskinie (Lascaux – jaskinia z najstarszymi malowidłami naskalnymi z górnego
paleolitu sprzed 17 tys lat, groty prehistoryczne, jaskinia odkryta w 1940 r.)

-

kaniony (rzeki Verdon – lewy dopływ Durance, długość 200 km, w środkowym biegu
płynie głębokim kanionem [głęb. do kilkuset metrów], kilka zbiorników retencyjnych)

-

speleologia

-

groty prehistoryczne

Pays de Caux w Normandii – klify
Parigord i dolina rzeki Dordogne – utwory wapienne

Warunki naturalne

 dorzecza największych rzek Francji

-

Loara

-

Rodan

-

Sekwana

-

Garona

 przyroda we Francji – Naturalne Parki Regionalne (odpowiednik narodowych) – 6 na terenie

Francji i 3 poza

-

de la Vanoise

-

des Ecrius

-

du Marcantour

- de la Guadeloupe

-

de Port-Cros

- de Guyene

-

des Cevennes

- de la Reunion

-

des Pyrenees

10

Klimat Francji

klimat oceaniczny typ bretoński (N-W)

klimat oceaniczny typ flamandzki (centrum)

klimat oceaniczny typ akwitański (SW)

klimat oceaniczny typ paryski (centrum)

klimat o cechach półkontynentalnych (E-N)

klimat śródziemnomorski (S-E)

klimat górski (centrum, S)

Opady – największe w górach (ok. 1000-2000 mm), Dolina Loary i Akwitania – stosunkowo sucho
(winorośle).

Typy wybrzeży morskich Francji

o wydmy (Flandria, Akwitania, Langwedocja)
o lif (Cap Griz Nez)
o „martwe” klify
o wybrzeża skaliste (większość kraju, np. Lazurowe Wybrzeże, Point de Barfleur, Zatoka Saint

Malo, Pointe de Raz)

o wybrzeża niskie
o wybrzeża bagniste (Ile de Ré)

Historia turystyki we Francji

Początki – Państwo Rzymskie (liczne bite drogi, ważna rola uzdrowisk, pierwsze przepisy
prawne dotyczące obsługi i bezpieczeństwa podróżujących). Początki Vichy – dawniej Aquae
Calidae.

Średniowiecze – podróże religijne, handlowe, edukacyjne.

XVII – XVIII wiek podróże religijne, handlowe, rośnie rola uzdrowisk (Aix-les-Bains, Evian,
Vichy) – podróżuje elita.

Grand tour – rozwój m.in. Chamonix; młodzi ludzie z elit zaczynają podróżować po Europie w
celach poznawczych

Rewolucja przemysłowa i rozwój dróg kolejowych – turystyka nie tylko dla elit.

XIX i XX wiek to rozwój Lazurowego Wybrzeża m.in. dzięki bogatym Anglikom, Rosjanom,
Polakom (przed I wojną światową i w okresie międzywojennym – „szukanie ciepła zimą”

Koniec XIX wieku rozwój ośrodków
narciarskich.

Okres międzywojenny – rozwój ośrodków na
wysokościach nawet 2000 m.n.p.m. (Alpe
d’Huez, Meribel, Le Revard).

I Olimpiada Zimowa w Clamonix 1924 rok,
reklama ośrodków alpejskich na świecie.

Ważniejsze miejscowości Francji 

11

Francja gallo-romańska

Wybrane zabytki

-

Arles – amfiteatr, akwedukt, starożytne mury, łaźnie, teatr

-

Nimes – amfiteatr, świątynia Diany, Świątynia Rzymska

-

Pont du Gard – akwedukt rzymski zbudowany w latach 26 r. p.n.e. – 16 r. n.e. w
dolinie rzeki Gard, UNESCO

-

Fréjus – amfiteatr, akwedukt (fragmenty)

-

Vaison-la-Romaine – atrium przy domie
mieszkalnym, termy, drogi

Enoturystyka we Francji (turystyka winna)



-

Dolina Loary

-

Bordo

-

Szampania

-

Dolina rzeki Rodan

-

Alzacja

-

Prowansja

-

Burgundia

Uzdrowiska we Francji – jedne z najstarszych uzdrowisk na świecie, pamiętające czasy panowania
Rzymian we Francji, np. Vichy, Evian, Vittel. Ośrodki talasoterapi – Marsylia, Toulon.


Miejsca pielgrzymkowe (katolickie)

-

Lourdes

-

Mont St-Michel

-

Lisieux (kult św. Teresy)

-

Sacré Coeur de Montmartre

Muzea techniki, maszyn i inne

o Paryż: Narodowe Muzeum Techniki, Pałac Odryć, Cite de Villete
o Futuroscope

Style budownictwa francuskiego

typ normandzki

dom alpejski

typ romański

typ galijski

typ alzacki

typ baskijski

12

NORMANDIA

 Normandia Dolna – 17 589 km

2

, 1447 tys ludności, ośrodek administracyjny Caen;

departamenty:

-

Calvados (produkcja alkoholu o takiej samej nazwie)

-

Manche

-

Orne

 Normandia Górna – 12 318 km

2

, 1794 tys ludności, ośrodek administracyjny Rouen

-

Eure

-

Seine-Maritime

- wzniesienia: 417 m n.p.m.
- region raczej rolniczy

Flaga Normandii

Obecnie flaga nawiązuje do korzeni ludzi mieszkających w Normandii – Normandów

pochodzących z krajów skandynawskich – stąd też nazwa tego regionu Francji.

Normanowie, nazwa nadana w VIII-XI wieku w zachodniej Europie mieszkańcom Skandynawi,

Półwyspu Jutlandzkiego i wysp duńskich, zakładających na podbitych prez siebie terenach nowe
państwa.

Normanowie duńscy zasiedlili głównie wybrzeża Niemiec i Francji u ujścia Sekwany (dzisiejsza

Normandia), w 911 r. uznając się lennikami królów francuskich.

Klimat Normandii

-

łagodny klimat oceaniczny typu bretońskiego

-

małe amplitudy roczne

-

duża wilgotność

-

umiarkowane temperatury zimą i latem (średnia temperatura zimą 3-5 °C, latem 16-20 °C),
liczba dni z mrozem większa jak w Bretanii o blisko połowę (mróz jednak niewielki)

-

silne wiatry, szczególnie zimą, głównie na zachodzie i pólnocnym wybrzeżu

-

niewielkie…

Atuty turystyczne Normandii

-

zabytki i sztuka

-

urozmaicona linia wybrzeża, głonie wapienne klify, rzadziej wybrzeża płaskie

-

tradycje kulinarne (Camembert, Calvados)

-

tradycje morskie

Wybrane miejscowości Normandii

-

Caen

-

Rouen

-

Mont St.-Michel

-

Étretat

-

Tréport

-

Fécamp

-

Hawr (jeden z największych portów)

-

Honfleur

-

Bayeux

-

Lisieux

-

Omaha Beach (desant, lądowanie aliantów)

13

Caen- miasto w północno-zachodniej Francji

-

kościół romański St Étienne (XI-XII w.)

-

opactwo męskie – ufundowane przez Wilhelma I Zdobywcę i jego żonę Matyldę w X i Xi w.

-

opactwo żeńskie (ci sami fundatorzy j.w.) – kościół w założeniu romańskim

-

kościół gotycki St Pierre XIII-XVI w

-

zamek z XI w., przebudowany w XII, XIII w., dobrze zachowane mury obronne, sam zamek
niebardzo

Camembert- miejscowość w północnozachodniej Francji (region Dolna Normandia)

Rouen – jedno z najważniejszych miast związanych ze sztuką nad dolną Sekwaną; 113 tys
mieszkańców, zespół miejski 536 tys; gród galijski, rzymskie miasto Rotomagus; od 911 stolica
Normandii, około 1170 prawa miejskie, 1204 włączenie do domeny królów fracuskich; 1431 spalenie
na stosie Joanny d’Arc; port morsko-rzeczny

-

słynna gotycka katedra Notre Dame, liczne kościoły

-

wieża Joanny d’Arc,

-

beffroi/wieża strażnicza( UNESCO)

-

Pałac Sprawiedliwości

-

Aitre de Saint Maclon – podwórze w czasach zarazy służące jako kostnice (XVI w.)

Lisieux – słynna miejscowość po śmierci św. Teresy

Étretat – miejscowość w północnej Francji, w Górnej Normandii, nad Cieśniną La Manche znane
kąpielisko morskie, popularne zwłaszcza w XIX w.; port rybacki, kamienista plaża, pływy morskie

Tréport – wschodnie granice Normandii, klify

Fécamp – nad cieśniną La Manche, 21 tys mieszkańców, znane kąpielisko, port rybacki i handlowy,
przystań jachtowa, targi rybne; wytwórnia likieru Bénédictine (oparty na brandy). Pałac
Benedyktynów

Bayeux - Dolna Normandia, nad rzeką Aure, 16 tys mieszkańców; koronkarstwo; galo rzymski ośrodek
wojskowy i handlowy, IX zdobyte przez Normanów; siedziba dynastii Normandzkiej;

-

Muzeum Miasta Bayeux ze słynną tkaniną królowej Matyldy (haftowana, z XI w., była przez
kilkaset lat w tamtejszym kościele. Przedstawia ona historię najazdu księcia Wilhelma
Zdobywcy na Anglię w 1066 r., porażki i śmierć anglosaskiego króla Herolda II oraz
podporządkowanie Anglii przez Normandię)

-

romańsko-gotycka katedra

-

pałac biskupi

-

ratusz

-

portale z elementami romańszczyzny i gotyku

-

centrum – zabudowa kamienna, architektura normandzka, mur pruski

Hawr – miasto w północnej Francji, Górna Normandia, przy ujściu Sekwany do Cieśniny La Manche,
185 tys mieszkańców, drugi po Marsylii port handlowy kraju

-

most Normandzki na Sekwanie (długość ponad 2 km)

-

miasto założone w 1517 roku jako port wojenny, w XVII w ufortyfikowany; 1944 zniszczony;
nowoczesna architektura, np. kościół św. Józefa

-

miasto przemysłowe (rafineria)

14

Honfleur – miasto w północnej Francji (Dolna Normandia), nad estuarium Sekwany; 8,2 tys
mieszkańców; mały port handlowy i rybacki; ośrodek turystyczno-wypoczynkowy

-

kościół św. Katarzyny

-

dzwonnica

„Droga opactw” (Route des Abbayes)

-

Juniéges – założone w X w, było największym opactwem Normandii, zostało odebrane
mnichom podczas rewolucji i zniszczone w kamieniołom

-

Saint Martin de Boschervilla

-

Le Mont-Saint-Michel – granitwa wysepka, w X w. założona przez Benedyktynów, UNESCO

Miejsca interesujące przyrodniczo
- Les Iles Chausey – archipelag granitowych wysp na zachodnim wybrzeżu Normandii – to skaliste i
piaszczyste plaże, fort, kaplica z nowoczesnymi witrażami


BRETANIA

Powierzchnia – 27208 km

2

Stolica – Rennes
Ludność – 2 973 000 mieszkańców
Najwyższe wzniesienia: Monts d’Arree, Roc Trevezel 384 m.n.p.m.
Departamenty (4): Ille-et-Vilaine, Cotes-d’Armor, Finistere, Morbihan
Turystyka – drugi we Francji najbardziej uczęszczany region w czasie wakacji letnich; głównie przez
Francuzów, Anglików, Włochów, Niemców.

Główne miasta Bretanii:

-

Rennes

- Dinan

-

Fongeres

- Quimper

-

Redon

- Brest

-

Saint-Malo

- Morlaix

-

Saint-Brieuc

- Vannes

-

Lorient

Armor i Argoat
ar mor w języku bretońskim oznacza „morze”

Wybrzeże głównie skaliste, plaże w
zatokach

Rybołówstwo, handel, turystyka

Mieszka tam połowa ludności Bretanii

ar goat w języku bretońskim oznacza „las”

Centrum regionu, dawniej pokryte
lasami, górzysta (do 380 m.n.p.m.), Góry
Hercyńskie

Region rolniczy o przewadze ludności
wiejskiej

Haute Bretagne i Basse Bretagne

Górna Bretania - region położony wokół
administracyjnej stolicy Rennes.

Dominacja j. francuskiego

Dolna Bretania – region na zachód od
linii St. Brienc – Vannes.

Nadal używa się j. bretońskiego,
zachowanych wiele tradycji bretońskich.

15

Flaga Bretanii – gweun ha du (gweun – czarny, du – biały), którą utworzył w 1923, wykorzystując
historyczne motywy regionu, Morvan Marchal, architekt i działacz bretoński.

Atuty turystyczne Bretanii

Zabytki i sztuka bretońska, megality.

Urozmaicona linia wybrzeża, pływy morskie.

Legendy i zwyczaje bretońskie i celtyckie.

Tradycje morskie.

Kuchnia bretońska – małże, jabłecznik (wódka z jabłek), naleśniki.

Wybrzeża

-

głównie skaliste, riasowe

-

wybrzeże płaskie piaszczyte

Chrystianizacja Bretanii

o rozpoczęła się w II połowie IV wieku n.e. - z południa przybywają chrześcijanie
o również Bretonowie (także Celtowie z Wielkiej Bretanii) uciekający na końcu IV w n.e. z Wysp

Brytyjskich i przybywający do Bretanii to chrześcijanie (często zakonnicy), budują oni
pierwsze opactwa: Traguier, Saint-Pol, przyszłe siedziby biskupstw

Katedry w Bretanii i sztuka sakralna w Bretanii

-

wzorowane na katedrach normandzkich i regionu paryskiego

-

wybudowane z lokalnego granitu trudnego w obróbce

-

problemy finansowe spowodowały przedłużanie się prac, które trwały od trzech do pięciu
wieków

Katedra w Trequier – grobowiec św. Iwona (patrona Bretanii XIX wiek), uliczka Ernesta Renana przy
katedrze, deptak, mur pruski. 3 części pochodzą z różnych epok

Okres romański – Wieża Hasting

Okres gotycki – nawy i chór

Okres gotyku promienistego – dzwonnica, kaplica, krużganki.

Założenia parafialne Finistere:

założenia z XV – XVII wieku, większe niż potrzeby społeczności

były formą rywalizacji między sąsiednimi parafiami

założenia parafialne znacznie większe, jak potrzeby danej społeczności

składały się z kościoła, cmentarza, kostnicy i kalwarii, całość otoczona murami z bramą w
formie łuku tryumfalnego

Najbardziej znane

-

St. Thegonnec – cmentarz w całości, mury, kościół, kostnica; bardzo bogate zdobienia; rzeźby
z granitu; najbardziej kompletne założenie parafialne; wnętrze – nadmiar stylów, przepych.

-

Guimiliau – kalwaria; ponad 200 figur granitowych z XVI wieku.

Inne to:

-

Sizun

-

Commana

-

Ploudiry

-

Le Martyre

-

Guehénno k. Josselin

16

Wybrane ciekawsze miasta Bretanii

-

Carnac

-

Dinan

-

Fougéres

-

St-Malo

-

Dinard

-

Quimper

-

Vitré

-

Rennes

-

Brest

Carnac – na S wybrzeżu Płw. Bretońskiego nad zatoką Quiberon, uzdrowisko i kąpielisko morskie,
muzeum, zespół megalitów (ok. 300 sztuk), 5-2 tys. lat p.n.e.

-

Dolmeny – grobowce z okresu neolitu, budowane z głazów przykrytych wielkim płaskim
blokiem kamiennym

-

Menhiry – jednolity blok kamienny ustawiony pionowo w ziemi, niektóre gigantycznych
rozmiarów.

Dinan

-

położone na początku estuarium rzeki Rance uchodzącej do Zatoki St-Malo

-

niewielkie miasteczko i ośrodek turystyczny – miasto z najlepiej zachowaną średniowieczną
zabudową

Fougéres

-

północny wschód od Rennes

-

targi bydła

-

zamek (obok gotycki kościół, ratusz, muzeum) – twierdza

Vitré

-

średniowieczne miasteczko

-

podobnie jak Fougéres, dawna twierdza na granicy Francji i Bretanii

-

zamek średniowieczny

Saint Malo - ujście rzeki Rance; znane kąpielisko morskie i ośrodek turystyczny; port handlowy,
rybacki, pasażerski i jachtowy.

-

Muzea, klasztor VI wiek

-

Katedra XII, XVIII wiek

-

Obwarowania miejskie XII – XIV wiek

-

Zamek XV – XVII

-

Dom księżnej Anny XV wiek

-

Cytadela – obwarowania na wyspie, mury warowne, kamieniczki

Dinard

-

na lewym brzegu estuarium rzeki Rance przy ujściu do Zatoki St-Malo

-

znane luksusowe kąpielisko morskie

-

port rybacki

-

węzeł drogowy

-

na Rance elektrownia pływowa

-

znaczny wpływ Golfstromu

17

Quimper – ujście rzeki Odet do oceanu;

-

ośrodek administracyjny departamentu Finistére

-

słynny ośrodek przemysłu fajansowego

-

ośrodek turystyczny

-

Muzea w dawnym pałacu biskupim XVI, XVII wiek

-

Gotycka katedra XIII – XVI wiek

-

Wyrób fajansu od XVII wieku

-

Zabytki z muru pruskiego, zabudowania XVI – XVII wiek

o Mur pruski – każda kolejna kondygnacja jest szersza, aby budynki były stabilniejsze;

także w Alzacji.

Rennes

-

nad rzeką Vilaine

-

centrum przemysłu samochodowego – Citroën

-

turystyka

-

starożytny ośrodek plemienia Redanów, miasto galo rzymskie

-

teatr

-

wieża Magdala

-

katedra

Wybrzeża wzdłuż Kanału La Manche i
Atlantyku
- wybrzeża Bretanii to 1200 km
- bardzo urozmaicone, w większości skaliste
(klifowe, riasowe)

Tradycje morskie Bretanii

-

Brest

-

Lorient

-

St Malo

-

Concorneau (port rybacki)

Cancale- miejscowość w Bretanii rozwinięta kuchnia regionalna, hodowla owoców morza głównie
mule i małże.



PROWANSJA

Jest to region rolniczo-przemysłowy, w pasie przybrzeżnym – wypoczynkowy i turystyczny o
światowej sławie (Lazurowe Wybrzeże). To także Alpy. Prowansja jest bardzo zróżnicowana
geologicznie. Wybrzeże skaliste, płaskie, plaże żwirowe, bardzo rzadko piaszczyste, w niektórych
miejscach sztucznie usypywane plaże.

Stolica: Marsylia
Ludność:4,7 mln
Powierzchnia: 31,4 tys km2
Wzniesienia: Alpy Prowansalskie z szczytem Pelvoux (4102m.npm) i Mont Pelat (3051m. npm)
Ważniejsze miasta: Marsylia- stolica, Tulon, Nicea, Aix-en-Provence, Awinion

Północna Francja, wybrzeża
- Opalowe
- Alabastrowe
- Ukwiecone

Bretania
- Szmaragdowe
- Różowego Granitu
- Miłości

18

Miasta turystyczne: Cannes, St-Tropez, Antibes, Menton, St- Raphael, Arles, Awinion

Grasse- światowa stolica perfum

Atrybuty turystyczne Prowansji:
-zabytki i sztuka
-Francja gallo-romańska
-turystyka górska
-urozmaicona linia wybrzeża
-tradycje morskie

Typy wybrzeży Prowansji:

-

wybrzeże skaliste, klify

-

wybrzeże płaskie (żwirowe)

Francja gallo-romańska- Arles, Nimes, Pont du Gard, Frejus, Vaison-la- Romanie

Arles- zabytki UNESCO, w 1888r osiadł tu Van Gogh i obciął sobie ucho. Znajduje się tu muzeum
poświęcone jego grafikom, sztuka XX wieczna. Amfiteatr, Arena, Akwedukt, Teatr, Starożytne mury,
Arles Alyscamps- nekropolia liczne sarkofagi antyczne i wczesnośredniowieczne.

PN Camargue
Nimes – amfiteatr, Arena, Szkoła Torreadorów.

Pont du Gard -> lista światowego UNESCO
Akwedukt na rzece Gord 2000lat

Fréjus amfiteatr, Akwedukt

Kanion rzeki Verdon (garges du verdon) – most Artuby, przęsło o długości 110m, 182m nad
kanionem Artuby, można najlepsze w Europie warunki do skoków na linie elastycznej

Pola golfowe Prowancji – w okolicach Cannes, Monako, St-Tropez.

Wybrane miejscowości Prowansji:

***MONAKO
Nazwa pełna: Księstwo Monako, Principanté de Monaco
Powierzchnia: 1,95 km

2

Ludność: 33 tys
Struktura narodowościowa: Francuzi 40%, Włosi 17%, Monagaskowie 15% (elitarni obywatele księstwa),
Brytyjczycy 5%, inni 23%
Struktura wyznaniowa: Katolicy 90%, judaizm 2%, inni 8%
Stolica: Monako
Ustrój polityczny: monarchia konstytucyjna
Podział administracyjny: 4 dzielnice
Język urzędowy – francuski
- Pałac Grimaldich
- kasyno z 2 poł. XIX w.
- oceanarium – założył książę Albert

Aix-en-Provance – Katedra XII-XVI wieczna, miasto 1000 fontann.

19

Awinion- miasto położone nad Rodanem, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO . Obiekty
XIV wieczne związane z niewolą papieży. Pałace, kościoły, ratusz, kaplice zamki papieży, PAŁAC
PAPIESKI!

Antibes- w przeszłości należała do Monako, uzdrowisko, kąpielisko morskie, przemysł ceramiczny,
włókienniczy, port rybacki, jachtowy i delfinarium
Zamek Grimaldi od XV-XVI w. muzeum z kolekcją dzieł Pabla Picassa.

Eze - niewielka miejscowość, kilkadziesiąt metrów nad powierzchnią wody na skalistym
wybrzeżu/wniesieniu z widokiem na Monako; wąskie uliczki

Alyscamps – nekropolia – liczne antyczne sarkofagi

Nimes – corridy, amfiteatr, szkoła toreadorów

Menton- miasto na pograniczu Francji i Włoch; 30 tys mieszkańców, znane kąpielisko i ośrodek
turystyczny nad lazurowym wybrzeżem przeznaczony dla mniej i średnio zamożnych turystów,
muzeum (archeologiczne) i ogród botaniczny XVIII i XIX wieczna zabudowa, święto cytryny
organizowane w lutym ceny noclegów wzrastają do tych które są w sezonie.; sady

Saint Raphael- znane kąpielisko morskie, port rybacki i jachtowy, Bazylika Notre Dame de la Victorie,
kasyno

Saint Tropez – ośrodek wypoczynkowy dla bardziej zamożnych. Duża liczba młodych ludzi, muzea
(malarstwo francuskie), porty jachtowe i boule; słynne kąpielisko morskie

Cannes – aleje gwiazd, zabytki z XIIw, kasyno, Festiwal Filmowy, wyspa, plaża, duża liczbna turystów,
brudna woda, Kościół Notre Dame de ‘l Esperance, Port Grimoud; ośrodek turystyczny i kąpielisko
morskie; przemysł perfumeryjny, muzeum, wieża Soquet, kasyno; Palais des Festivals (1982)

Port Grimoud – usypywane półwyspy, architektura nowoczesna XXw.; ośrodek turystyczno-
wypoczynkowy, znane kąpielisko, port jachtowy i rybacki; miasto od podstaw budowane na potrzeby
turystyki

Grasse – ośrodek produkcji perfum, uzdrowisko z wodami mineralnymi, ośrodek turystyczny i
wypoczynkowy, muzea

Marsylia – stolica Prowansji, ma największy port we Francji, stare miasto (slumsy)

Zamki nad Loarą – dolina Loary:
-kraina historyczna w dole rzeki i jej dopływów,
-ponad 300 średniowiecznych i renesansowych zamków i pałaców,
-ulubione miejsce francuskich królów i arystokracji,
-stolica turystyczna Tours (region centre),
-wpisane na listę UNESCO, odcinek między Sully-sur-Loire i Chalonnes
-możliwość noclegu w wielu zamkach
- Dolina związana z Joanną d-Arc (jej największe zwycięstwo nad Anglikami)
-Obszar Centre i Pays de la Loire
-długość rzeki ok. 1000km

20

Klika ciekawszych przykładów zamków i pałaców nad Loarą:

Amboise – XV i XVI w, ulubione miejsce królów, sztuka renesansu francuskiego pojawiła się tu
poraz pierwszy, życie kulturalne stworzył tu Franciszek I przy udziale Leonarda Da Vinci, Muzeum
Leonarda Da Vinci, zamek znajduję się obecnie w rękach królewskich. Zrujnowany i ponownie
odbudowany.

Angers – budowany przez 20lat z granitu i łupka w XIIIw. Miasto pełne kultury, liczne muzea.
Największy zabytek to Trapisteria Apokalipsy św. Jana z XIVw, tkanina o długości 132m, pocieta
na koce obecnie odrestaurowana ma 120m. Piekne ogrody francuskie wokół fossy

Azoy le Rideau – wapienny nieduży pałac, leżący nad sama wodą na wyspie

Blois – siedziba Katarzyny Medycyńskiej, obecnie w muzeum min. Archeologiczne, szkoła
kształtowania ogrodów francuskich, pomieszanie wielu styli związane z wieloma
przebudowaniami; wykonany z kamienia wapiennego

Chambord – największy z zamków nad Loarą, na powierzchni 5550 ha. 440 pokoi, 85 klatek
schodowych, 365 kominów. Budowa trwała 25lat, 2000 rzemieślników, Leonardo Da Vinci go
przebudował na zlecenie Franciszka I. Posiada kominy wentylacyjne, specyficzne klatki
schodowe; do początku XVI wieku skromny zamek myśliwski.

Chaumont – Festiwal Ogrodów francuskich w lipcu

Chenonceau – zbudowany przez kobiety dla kobiet przez Katarzynę Medycejską. Uznawany za
najbardziej romantyczny zamek ze wszystkich nad Loarą. Wykonany z wapienia. Otaczają go
ogrody francuskie.

Chinon – X w, zamek o cechach obronnych, graffiti Templariuszy

Saumur

Usse – Charles Perrault napisał tu „Śpiącą Królewnę”. Gościem był Marszałek Vauben, twórca
linii obronnych, z duża liczbą twierdz.

Villandry – ciekawy geometryczny ogród z kompozycjami z kwiatów, warzyw i ziół; pałac do
początku XX wieku zaniedbany, bez dostępu, zarośnięty wokół lasem, odrestaurowany i
doprowadzony do świetności przez hiszpańskiego lekarza i jego żonę na początku XX wieku

„Osady jaskiniowców” w Dolinie Loary, między Saumur a Montsoreau

-

Liczne domostwa kute w skale od wieków w Dolinie Loary i blisko niej w sąsiedztwie dawnych
kamieniołomów

-

Obecnie są to stodoły, muzea (mieszkania używane jeszcze w latach ’30 XX wieku.
Np.

 Rochemanier (domostwa Troglodytów)
 Turquant
 Doné-la-Fontaine – zoo

Bourges – gotycka katedra, St-Étienne, w 1993 r zaliczona do światowego dziedzictwa
kulturowego UNESCO; perełka gotyku francuskiego

21

ALZACJA I LOTARYNGIA

Położenie geograficzne i historyczne:
-oba regiony należały od IX w do Państwa niemieckiego,
-od XVII do XVIIIw należa do Francji
-kilkukrotnie odbijane przez Niemców wracały do Francji
-ze względów historycznych i politycznych, odrębna kultura, architektura, sztuka, kuchnia a także
znaleziska archeologiczne

Strasburg – stolica Alzacj, ok. 273 tys mieszkańców; siedziba Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka. W starożytności osada celtycka, założona w 12 r. p.n.e.; w 500 r wszedł w skład państw
Franków, w XIII w wolne miasto Rzeszy. Stare Miasto wpisane na listę UNESCO; dzielnica Mała
Francja położona na wysepkach. Katedra Notre Dame, w przyszłości miasto tysiąca kościołów, zegar
astronomiczny, przepiękne mosty, możliwość zwiedzania miasta drogą wodną, biblioteka
uniwersytecka.

Calmar – miasto pierwotnie niemieckie; od XVII w. w granicach Francji z przerwą na przełomie XIX i
XX wieku. Zabytki głównie w obrębie Starego Miasta. Muzeum w dawnym klasztorze dominikanów.
stolica wina alzackiego, głównie wina wytrawne, mur pruski, katedra z XIII w

Metz - średniowieczna fortyfikacja z XIIIw, najstarszy kościół Francji – St. Pierre-aux-Nounaius (IV-X
w.)

Nancy - stolica francuskiej secesji, wspaniałe pałace, secesyjne kamienice, dwa łuki triumfalne, zespół
reprezentacyjnych placów (główny Plac Stanisława), wszystko wpisane na listę UNESCO; 2
uniwersytety



OWERNIA – MASYW CENTRALNY

Owernia – kraina wulkanów sprzed 8 tys lat
- muzeum wulkanów w miejscowości Aurillac
- Vulcania – symulator aktywności wulkanicznej i podziemne muzeum Saint-Ours-les-Roches (park
naukowo-rozrywkowy)
- najwyższy wulkan – Puy de Sancy (1885 m)
(* fragmenty starych kamieniołomów)




Ciekawsze fortyfikacje i twierdze
Fort Boyard
Fort Vauks
Fortyfikacje Voubana (UNESCO)-12 grup warownych
Linia Maginotu
Mont Valerien
Nowe Fronty
Wał Atlantycki
Fort w Saint Malo