Anatomia i fizjologia
dla bystrzaków

Autor: Donna Rae Siegfried

T³umaczenie: Cezar Matkowski

ISBN: 978-83-246-1904-7

Tytu³ orygina³u:

Anatomy and Physiology for Dummies

Format: 180x235, stron: 376

Ca³kowite obna¿enie cia³a

Ka¿dy z nas posiada rozleg³¹ wiedzê w jakiejœ dziedzinie, dla jednych jest to

ksiêgowoœæ, dla innych jêzyki obce albo szczegó³owa znajomoœæ ¿yciorysu Alberta

Schweitzera. Jednak zaskakuj¹co niewielu z nas zna dobrze w³asne cia³o!

Kiedy wszystko funkcjonuje prawid³owo, nikt nie zawraca sobie nim g³owy.

Tymczasem instrukcja obs³ugi w³asnego organizmu powinna byæ naszym

obowi¹zkowym podrêcznikiem!
Czy wiesz, ¿e w jednej tylko d³oni znajduje siê a¿ dwadzieœcia siedem koœci?

Czy zdarzy³o Ci siê zastanawiaæ nad tym, jak w Twoim organizmie rozwijaj¹ siê

choroby? Twoje cia³o to fascynuj¹ca konstrukcja — coœ pomiêdzy doskona³ym dzie³em

sztuki a precyzyjn¹ maszyneri¹. Rzecz tak pozornie banalna jak oddychanie, jedzenie,

kr¹¿enie krwi czy gojenie siê ran okazuje siê procesem równie pasjonuj¹cym co dobry

film sensacyjny. Zajrzyj do wnêtrza i poznaj siebie z ka¿dej strony!
Na uk³ady nie ma rady

•

Mapa organizmu — identyfikacja organów i czêœci Twojego cia³a.

•

Sekrety uk³adu kostnego — szczegó³owy przegl¹d od stóp do g³ów.

•

Uk³ad nerwowy — jak pracuje Twój mózg, na czym polega dzia³anie zmys³ów.

•

Dzia³anie uk³adów: kr¹¿enia, oddechowego, trawiennego czy rozrodczego.

•

Up³yw czasu — co dzieje siê z Twoim cia³em w ci¹gu ca³ego ¿ycia.

Ponadto znajdziesz tu dekalogi: 10 sposobów na utrzymanie dobrego zdrowia

i 10 dobrych stron internetowych poœwiêconych anatomii i fizjologii.

DODATEK SPECJALNY:

¯yj zdrowo — proste zasady do przestrzegania ka¿dego dnia

Spis treci

O autorce .......................................................................................................................... 11

Dedykacja ......................................................................................................................... 13

Podzikowania od autorki ................................................................................................. 15

Wstp ............................................................................................................................... 17

O ksice ................................................................................................................................ 17
Konwencje zastosowane w ksice ....................................................................................... 18
Czego nie czyta .................................................................................................................... 18
Naiwne zaoenia .................................................................................................................. 19
Jak podzielona jest ksika .................................................................................................... 19

Cz I: Pozycjonowanie, czyli studia nad anatomi ...................................................... 20
Cz II: Anatomia od stóp do gów ................................................................................ 20
Cz III: Przejdmy do fizjologii ................................................................................... 21
Cz IV: Tworzenie nowych organizmów .................................................................... 21
Cz V: Dekalogi ............................................................................................................. 21

Ikony wykorzystane w ksice .............................................................................................. 22
Co dalej .................................................................................................................................. 22

Cz I: Pozycjonowanie, czyli studia nad anatomi ....25

Rozdzia 1: Czci jednej caoci ...................................................................................... 27

Sekcja anatomii, fizjologii i patofizjologii ........................................................................ 28

Anna Tomia i jej krewni ................................................................................................... 28
Funkcja fizjologii .............................................................................................................. 29

Budowa ciaa: od atomów do organów ................................................................................ 30

czenie atomów w czsteczki ......................................................................................... 32
Separowanie komórek: podstawa ycia ............................................................................ 33
Kwestia tkanek .................................................................................................................. 33
Organy (nie myli z instrumentem) ................................................................................ 34
Organizowanie organów .................................................................................................. 34

Nazywanie czci ciaa .......................................................................................................... 34

4

Anatomia i fizjologia dla bystrzaków

Hej, patrzymy na Ciebie! ...................................................................................................... 35

Na pozycje ......................................................................................................................... 35
Podzia anatomii ................................................................................................................ 37
Mapa okolic ciaa ............................................................................................................... 39
Jamy ciaa ........................................................................................................................... 40

Nikt nie jest doskonay: kiedy co si psuje ......................................................................... 41
Wiedzie, co jest dla Ciebie dobre ........................................................................................ 42

Rozdzia 2: Upyw czasu: co si dzieje z Twoim ciaem w cigu caego ycia ..................43

Ciao w ruchu: metabolizm .................................................................................................. 43

Dlaczego Twoje komórki metabolizuj? ......................................................................... 44
Jak przebiega metabolizacja .............................................................................................. 44

Obieg energii: miejsce organizmu w wiecie ...................................................................... 48
Równowaga w ciele: homeostaza ......................................................................................... 49
Poruszanie si: nie jeste drzewem ....................................................................................... 51
Przeduanie gatunku: rozmnaanie .................................................................................... 52
Wzrost: wymiana komórek i rozwój .................................................................................... 53

Materia genetyczny: DNA, chromosomy i geny ........................................................... 53
Tworzenie DNA i chromosomów ................................................................................... 55
Czowiek skada si z klocków ......................................................................................... 59

Rozdzia 3: Tworzenie podstaw .........................................................................................63

Komórki (ale nie te, z których si dzwoni) .......................................................................... 63

Ty zwierzaku! .................................................................................................................... 63
Wewntrz komórki ............................................................................................................ 64

Organizacja komórek w tkanki ............................................................................................. 69

Cigo nabonka: skóra .................................................................................................. 69
czenie si z tkank czn .............................................................................................. 70
Sia wiedzy o tkance miniowej ...................................................................................... 73
Nerwowo w tkankach? .................................................................................................. 74

Cz II: Anatomia od stóp do gów ........................... 75

Rozdzia 4: Nagie fakty na temat ukadu kostnego ...........................................................77

Kostne to ............................................................................................................................... 77

Melduj si na rozkaz: zadanie koci ............................................................................... 78
Podzia koci ...................................................................................................................... 78
Struktura koci ................................................................................................................... 79

Zacznijmy od rodka: koci szkieletu osiowego .................................................................. 83

Trzymaj gow wysoko: czaszka ....................................................................................... 83
Jak trzyma si prosto, gdy krgosup jest krzywy .......................................................... 86
Klatka nie jest rzecz z .................................................................................................... 87

Spis treci

5

Poczenie: kociec ko czyn ................................................................................................. 89

Obrcze: kademu po dwie .............................................................................................. 89
Rce i nogi ......................................................................................................................... 91

Zgicie w stawach ................................................................................................................. 93

Skaczce stawy ................................................................................................................... 93
Do czego zdolne s stawy ................................................................................................. 94

Patofizjologia ukadu kostnego ............................................................................................ 96

Czemu si krzywisz? ......................................................................................................... 96
Dna z dna? ......................................................................................................................... 97
Kopoty z osteoporoz ...................................................................................................... 97

Rozdzia 5: Prenie muskuów ......................................................................................... 99

Ile mona wycisn z mini? ............................................................................................... 99
Róne rodzaje tkanek .......................................................................................................... 100
Skurcze mini poprzecznie prkowanych ...................................................................... 101

Elementy odpowiedzialne za skurcz .............................................................................. 102
Do dziea! ........................................................................................................................ 104
Przerwa w dziaaniu ........................................................................................................ 105
Skd si bierze tonus minia ......................................................................................... 107

Grupy mini ....................................................................................................................... 107

Praca z synergikami ......................................................................................................... 107
Konflikt interesów: antagonici ...................................................................................... 108

Umiejscawianie mini szkieletowych w ciele .................................................................. 108

Jak zrozumie misie ? .................................................................................................. 108
Nazwy mini, od góry do dou ..................................................................................... 109

Patofizjologia ukadu miniowego ................................................................................... 119

Skurcze mini ................................................................................................................ 119
Dystrofia mini .............................................................................................................. 120

Rozdzia 6: Wielka przykrywka: skóra ............................................................................. 121

Potrójna ochrona ................................................................................................................. 121

Dotknicie naskórka ....................................................................................................... 122
rodek ze rodka: skóra waciwa .................................................................................. 124
Wejcie pod skór: warstwa podskórna ......................................................................... 125

Przydatki skórne .................................................................................................................. 125

Wosy ............................................................................................................................... 125
Paznokcie ......................................................................................................................... 126
Par sów o gruczoach ................................................................................................... 127

Chroni swoj skór ........................................................................................................... 128

Wytwarzanie witaminy D ............................................................................................... 129
Leczenie ran ..................................................................................................................... 129
Kontrolowanie termostatu .............................................................................................. 131
Czu, co si dzieje ........................................................................................................... 131

6

Anatomia i fizjologia dla bystrzaków

Choroby skóry ..................................................................................................................... 132

Rak skóry ......................................................................................................................... 132
Oparzenia ......................................................................................................................... 134

Cz III: Przejdmy do fizjologii ............................. 137

Rozdzia 7: Granie na nerwach: ukad nerwowy .............................................................139

Dobrze utkana sie .............................................................................................................. 139

Poruszanie si po ukadzie nerwowym .......................................................................... 140
Integracja wejcia z wyjciem ......................................................................................... 141
Zacznijmy od komórki nerwowej .................................................................................. 143

Przekazywanie impulsów .................................................................................................... 144
Myle o mózgu .................................................................................................................. 148

Zachowanie wiadomoci: Twój mózg .......................................................................... 149
Twój módek ................................................................................................................. 149
Solidna podstawa: pie mózgu ....................................................................................... 150
Zawarto komórki ......................................................................................................... 152
Regulowanie systemów: midzymózgowie ...................................................................... 152

Dochodzi do zmysów ....................................................................................................... 153

Syszenie .......................................................................................................................... 153
Widzenie .......................................................................................................................... 155
Wch ................................................................................................................................ 156
Smak ................................................................................................................................. 157

Patofizjologia ukadu nerwowego ...................................................................................... 157

Stwardnienie rozsiane ..................................................................................................... 157
Zwyrodnienie plamki ótej ........................................................................................... 158
Choroba Alzheimera ....................................................................................................... 158

Rozdzia 8: Marudzenie o hormonach: ukad wydzielniczy ..............................................161

Czym s hormony? ............................................................................................................. 161

Przegld rodzajów hormonów ....................................................................................... 162
Jak dziaaj hormony ....................................................................................................... 164
Utrzymywanie normalnoci: homeostaza ..................................................................... 166

Grupy gruczoów ukadu wydzielniczego ............................................................................. 166

Zarzdcy: podwzgórze i przysadka mózgowa ................................................................ 167
Tarczyca i Ty ................................................................................................................... 170
Poznaj swoj grasic ........................................................................................................ 171
Paski jak trzustka ............................................................................................................ 171
odek: nastpny gruczo .............................................................................................. 172
Testowanie jelit ............................................................................................................... 173
Nad nerkami: kora nadnerczy ........................................................................................ 173
Gonady ............................................................................................................................. 175

Spis treci

7

Patofizjologia ukadu wydzielniczego ................................................................................ 176

Cukrzyca .......................................................................................................................... 176
Niedoczynno tarczycy kontra choroba Gravesa-Basedowa ...................................... 178

Rozdzia 9: Woy w co cae swoje serce: ukad krenia .......................................... 181

Transport towaru: Twoja krew i jej zawarto .................................................................. 181

Rozcie czanie krwi: osocze ............................................................................................ 182
Transport tlenu: czerwone krwinki ............................................................................... 183
Dobre samopoczucie: biae krwinki .............................................................................. 183
Ukadanie pytek ............................................................................................................. 185
Wyymanie koci ............................................................................................................. 185

Odkrywanie przedsionków i komór: serce ............................................................................ 185
Id za gosem serca: fizjologia minia sercowego ............................................................ 188

Pocztek cieki: droga krwi wiodca przez serce i ciao .............................................. 188
Wytwarzanie elektrycznoci: cykl serca ......................................................................... 190
Trzyma rk na pulsie ................................................................................................... 191

Jak dziaaj naczynia krwionone ....................................................................................... 191

Analiza ttnic i y ........................................................................................................... 192
Wymiana tlenu: naczynia wosowate ............................................................................. 194

Patofizjologia ukadu krenia ............................................................................................ 195

Nadcinienie .................................................................................................................... 195
Choroby serca i wylew krwi ........................................................................................... 198
Anemia sierpowata .......................................................................................................... 199

Rozdzia 10: Odetchn z ulg: ukad oddechowy .......................................................... 201

Anatomia ukadu oddechowego ......................................................................................... 202

Wszenie .......................................................................................................................... 202
Przeykanie faktów .......................................................................................................... 203
Przez tchawic do puc ................................................................................................... 204
Wycióka puc ................................................................................................................ 205

yciodajny oddech .............................................................................................................. 205
Przejcie przez bon oddechow ...................................................................................... 207
Wymiana gazów pomidzy krwi i komórkami ................................................................ 209
Co moe pój nie tak ......................................................................................................... 210

Astma ............................................................................................................................... 210
Zapalenie oskrzeli ........................................................................................................... 212
Zapalenie puc ................................................................................................................. 213
Grulica ........................................................................................................................... 214
Rozedma puc .................................................................................................................. 215
Rak puc ........................................................................................................................... 215

Rozdzia 11: Rozkadanie na czynniki pierwsze: ukad trawienny ................................... 217

Droga poywienia ............................................................................................................... 217

Z penymi ustami ............................................................................................................ 218
Tchawica i przeyk, czyli jak si zakrztusi .................................................................... 220

8

Anatomia i fizjologia dla bystrzaków

Przewracanie w odku ................................................................................................. 221
Jak mocne s jelita ........................................................................................................... 222

Rozkad chemiczny ............................................................................................................. 225

Organ dla aroków — trzustka ..................................................................................... 225
Filtr organizmu — wtroba ............................................................................................ 226
Krótka wycieczka przez woreczek óciowy .................................................................. 227
Dlaczego ó nie jest óta ............................................................................................. 227

Zaburzenia i choroby ukadu trawiennego ........................................................................ 228

lepa furia: zapalenie wyrostka robaczkowego .............................................................. 228
Brak wody: zaparcie ........................................................................................................ 229
Choroba Leniowskiego-Crohna ................................................................................... 229
Dokd biegnie biegunka ................................................................................................. 230
Syzyfowe prace: kamienie óciowe ............................................................................... 231
Skd si bierze wirusowe zapalenie wtroby .............................................................. 231
Zespó jelita nadwraliwego ........................................................................................... 233
Zapalenie trzustki ............................................................................................................ 233
Wrzodziejce zapalenie jelita grubego ............................................................................ 234
Wrzody odka ............................................................................................................... 234

Rozdzia 12: Oczyszczanie: ukad moczowy .....................................................................237

Odwalanie brudnej roboty .................................................................................................. 237

Wyrzucanie mieci: nerki ................................................................................................ 239
Usuwanie mocznika z komórek ..................................................................................... 241
Tworzenie moczu w nerkach ......................................................................................... 242
W dó moczowodów ....................................................................................................... 244
Skadowanie moczu w pcherzu .................................................................................... 245
Wydzielanie moczu na zewntrz .................................................................................... 245

Utrzymywanie homeostazy ................................................................................................ 245

Równowaenie ................................................................................................................ 246
Monitorowanie cinienia krwi ........................................................................................ 246
Regulowanie pH .............................................................................................................. 248

Zaburzenia i choroby ukadu moczowego ....................................................................... 249

Infekcja dróg moczowych ............................................................................................... 249
Liczenie kamieni nerkowych .......................................................................................... 250
Problemy z prostat ......................................................................................................... 251
Nietrzymanie moczu ...................................................................................................... 251

Rozdzia 13: Uczciwa walka: ukad odpornociowy ........................................................253

Jak pokocha swój ukad limfatyczny ................................................................................. 254

ledziona .......................................................................................................................... 257
Grasica i limfocyty ........................................................................................................... 258

Polowanie i atak: komórki systemu odpornociowego ..................................................... 259
Zapalenie to gruba sprawa .................................................................................................. 260

Na kopoty — neutrofile! ............................................................................................... 261
Monocyty dobrze walcz ................................................................................................ 261

Spis treci

9

Obrona zdrowia przed napaci ......................................................................................... 261

Ukad dopeniacza .......................................................................................................... 262
Odpowied odpornociowa swoista .............................................................................. 263
Odpornociowa odpowied komórkowa ...................................................................... 264

Rozwijanie odpornoci ....................................................................................................... 266

Szczepionki ...................................................................................................................... 266
Odporno bierna ........................................................................................................... 267

Co moe si sta z ukadem odpornociowym ................................................................. 267

Choroby autoimmunologiczne ...................................................................................... 267
Alergie .............................................................................................................................. 269
HIV i AIDS ...................................................................................................................... 269

Cz IV: Tworzenie nowych organizmów ..................271

Rozdzia 14: Co za produkcja! To reprodukcja! ............................................................... 273

Tylko gupiec i kanalia lekceway genitalia ....................................................................... 273
Kobiety przodem: kobiecy ukad rozrodczy ...................................................................... 274

Menstruacja bez tajemnic ............................................................................................... 275
Elastyczna pochwa .......................................................................................................... 279
Co jest na zewntrz ......................................................................................................... 279

Mska sprawa: mski ukad rozrodczy .............................................................................. 280

Dziaanie mskiego ukadu rozrodczego ....................................................................... 281
Zewntrzne narzdy ukadu rozrodczego mczyzn .................................................... 283

Cia .................................................................................................................................... 284
Zapobieganie ciy .............................................................................................................. 286

Dla panów ....................................................................................................................... 286
Dla pa ............................................................................................................................. 286

Patofizjologia ukadu rozrodczego ..................................................................................... 287

Choroby weneryczne ...................................................................................................... 288
Bezpodno .................................................................................................................... 290
Rak ................................................................................................................................... 291

Rozdzia 15: Narodziny i rozwój ....................................................................................... 295

Trzy trymestry ..................................................................................................................... 295

Bruzdkowanie: pierwszy trymestr ................................................................................. 296
Brzuch bez widoku na morze: drugi trymestr .............................................................. 299
W stron wiata: trzeci trymestr .................................................................................... 300

Komplikacje ......................................................................................................................... 302
Przyjcie na wiat ................................................................................................................. 304

Droga w dó: faza pierwsza ............................................................................................. 304
Wyjcie na wiat: faza druga ........................................................................................... 306
Sprztanie: faza trzecia .................................................................................................... 307
Kopoty od samego pocztku ......................................................................................... 308

10

Anatomia i fizjologia dla bystrzaków

Rozwój przez cae ycie, czyli co si dzieje po narodzinach ............................................. 309

Zaczynamy od zera: okres niemowlcy i dziecicy ....................................................... 309
Bóle dorastania ................................................................................................................ 310
Wiek dorosy i starczy ..................................................................................................... 311

Cz V: Dekalogi .................................................. 315

Rozdzia 16: Dziesi sposobów na utrzymanie zdrowia i dobrej formy .........................317

Pij wod ............................................................................................................................... 317
Jedz warzywa i owoce .......................................................................................................... 318
wicz regularnie (nie tylko od wita) .............................................................................. 319
Nie auj kremu do opalania ............................................................................................... 320
Powicaj od 7 do 9 godzin na sen ..................................................................................... 321
Odpr si ............................................................................................................................ 321
Jedz owsiank i inne ziarna ................................................................................................. 322
Myj rce ............................................................................................................................... 322
Przeprowadzaj samodzielne badania piersi lub jder ........................................................ 323
Uczszczaj na regularne badania ........................................................................................ 324

Rozdzia 17: Dziesi dobrych stron internetowych

powiconych anatomii i fizjologii ..............................................................325

Medisa.pl .............................................................................................................................. 325
Anatomia czowieka ywego ............................................................................................... 326
Przychodnia.pl ..................................................................................................................... 326
Wikipedia.pl ......................................................................................................................... 326
Resmedica.pl ........................................................................................................................ 327
Anatomy and Physiology .................................................................................................... 327
Tangentscientific.com ......................................................................................................... 327
Bio201 .................................................................................................................................. 328
Innerbody.com .................................................................................................................... 328
Madsci.org ........................................................................................................................... 329

Skorowidz .......................................................................................................................331

Rozdzia 5

Prenie muskuów

W tym rozdziale:



Przedstawimy poszczególne rodzaje tkanki miniowej.



Zginanie kontra rozciganie.



Dowiesz si czego o miniach czcych czci Twojego ciaa.



Sprawimy, e kociec zacznie si porusza.

o by si stao, gdyby czowiek nie mia mini? Có, najprawdopodobniej
wygldaby jak bezksztatna masa narzdów. Jego koci nie mogyby si

porusza, a jego narzdy wewntrzne nie mogyby dziaa. Poza tym waciwie
nie mógby y, gdy nie posiadaby równie pompujcego krew minia
znanego jako serce. Minie s niezwykle wan czci naszego ciaa, a ich
skuteczna praca umoliwia funkcjonowanie pozostaych narzdów.
W niniejszym rozdziale znajdziesz informacje na temat wielu rónych
rodzajów mini, ich pooenia w ciele, mechanizmu ich napinania,
a take moliwych problemów z ich dziaaniem.

Ile mona wycisn z mini?

Zapewne zdarzyo Ci si widzie miniaków czsto przesiadujcych
w siowniach, powicajcych czas na dwiganie ciarów, ubranych w obcise
bezrkawniki i noszcych zote a cuchy czy wieccych zotymi zbami.
W tym rozdziale nie bdziemy si nimi zajmowa. Bdziemy mówi o czym
znacznie waniejszym, a mianowicie o Twojej zdolnoci do poruszania si.
Pewnie, chwalenie si napitymi muskuami przed innymi moe by
przyjemne, ale niektórzy czerpi wystarczajco du przyjemno ze zdolnoci
ich napinania przy chodzeniu czy wykonywaniu innych czynnoci. Minie
pozwalaj bowiem na wiele rónych dziaa :

9

Dziki miniom moesz sta prosto. Grawitacja na Ziemi jest
do silna, wic gdyby nie napicie mini, wgniotaby Ci w podog.
Pozwala nam ono si jej przeciwstawia. Miara tego, jak duemu
ciarowi mog przeciwstawi si Twoje napite minie, nosi nazw siy.

C

100

Cz II: Anatomia od stóp do gów

9

Minie umoliwiaj poruszanie si. To, e minie pozwalaj Ci
na chodzenie czy bieganie, wydaje si rzecz oczywist, ale zmiana ich
napicia umoliwia te przyjmowanie rónych pozycji. Czy moesz
sobie wyobrazi, e poruszasz si sztywno jak Blaszany Drwal z ksiki
Czarnoksinik z krainy Oz? Minie pozwalaj na bardzo szeroki zakres
ruchów, poczwszy od drobnych, takich jak mruganie powiek,
rozszerzanie renicy czy umiechanie si.

9

Minie pozwalaj trawi i usuwa produkty przemiany materii.
Narzdy ukadu pokarmowego s otoczone miniami umoliwiajcymi
przesuwanie trawionego pokarmu przez przeyk, odek i jelita oraz
wydalanie go na zewntrz. Ich skurcze nosz nazw ruchów perystaltycznych.
Zacinity zwieracz utrzymuje mocz w pcherzu i ka w odbytnicy do
chwili, w której zdecydujesz si na ich wydalenie. Kiedy rozlunisz
minie, Twój organizm bdzie w stanie usun je na zewntrz.

9

Minie wpywaj na przepyw krwi. Naczynia krwionone, takie
jak yy i ttnice, pokryte s tkank miniow umoliwiajc im zwanie
si (zwalniajc przepyw krwi) lub rozszerzanie (przyspieszajc przepyw).
Skurcze mini w innych partiach ciaa równie s odpowiedzialne za
przepyw krwi przez yy do serca, które pompuje j do ttnic.

9

Minie scalaj Twój kociec. Wizada i cigna cz poszczególne
koci ze sob, wzmacniajc konstrukcj szkieletu.

9

Minie pomagaj w utrzymaniu temperatury. Skurcze mini s
procesem fizjologicznym, który, jak wikszo takich procesów,
stanowi reakcj chemiczn. W czasie skurczu wydzielana jest energia
pozwalajca utrzyma temperatur ciaa (przez cay czas tracimy nieco
ciepa, wydzielajc je przez skór). Kiedy jest nam zimno, zaczynamy
dre. Jest to spowodowane szybkimi skurczami mini majcymi
wytworzy energi ciepln. Zwró uwag na to, e kiedy jedzisz
na nartach w mrony dzie , moesz si spoci, podczas gdy siedzc
w ciepym mieszkaniu, moesz poczu chód. Tak wic staraj si rusza
jak najczciej!

Róne rodzaje tkanek

Istniej trzy podstawowe rodzaje tkanek, niezbdne dla procesów yciowych:
sercowa, gadka i poprzecznie prkowana.

9

Tkanka minia sercowego: Zbudowane jest z niej serce. Wókna tej
tkanki s silnie rozgazione, prkowane, zawieraj jedno jdro i maj
przekrój cylindryczny. Splataj si one ze sob, co umoliwia jednolite
skurcze caego narzdu. Pomidzy skurczami minie rozluniaj si
cakowicie, aby nie doprowadzi do przemczenia. Na szczcie skurcze

Rozdzia 5: Prenie muskuów

101

serca s cakowicie niezalene od naszej woli, co oznacza, e nie musimy
by nawet wiadomi jego bicia. Cykl jego dziaania opisany zosta szerzej
w rozdziale 9.

9

Tkanka miniowa gadka: Wystpuje w cianach narzdów
wewntrznych majcych w rodku pust przestrze (np. w odku,
pcherzu, jelitach i pucach). Jej komórki równie posiadaj jedno
jdro, przyjmuj ksztat wrzecionowaty i uoone s w linie równolege.
Dziki swojemu ksztatowi mog one tworzy paty tkanki miniowej.
Skurcze mini gadkich s niezalene od naszej woli, dziki czemu nie
musimy skupia si na przesuwaniu pokarmu wzdu przewodu
pokarmowego. Kurcz si one powoli (dlatego nie ulegaj szybkiemu
zmczeniu) i mog trwa w tym stanie duej ni minie poprzecznie
prkowane. Odgrywaj wan rol w funkcjonowaniu ukadu
pokarmowego.

9

Tkanka miniowa poprzecznie prkowana: Kiedy syszymy
o miniach, zwykle wyobraamy sobie wanie minie poprzecznie
prkowane, czyli np. napity biceps, paski misie grzbietu czy
twarde ydki. Minie te, zwane te szkieletowymi, scalaj kociec
i umoliwiaj poruszanie si. Ich wókna posiadaj wiele jder i cechuj
si prkowaniem. Ich cylindryczny przekrój pozwala im cign si
przez cay odcinek minia i osiga znaczn dugo. Dalsza cz tego
rozdziau zostanie powicona gównie temu rodzajowi mini.

Miso zwierzce jest dobrym przykadem wókien biegncych przez ca
dugo minia. Jak by na to nie patrze, miso to nic innego, jak tkanka
miniowa.

Skurcze mini
poprzecznie prkowanych

Ukad miniowy kontrolowany jest przez ukad nerwowy (patrz rozdzia 7.).
Czasami nasze reakcje s mimowolne, jak cofnicie ko czyny po dotkniciu
czego ostrego lub gorcego (take w rozdziale 7. opisane zostao dziaanie
uków odruchowych). W innych przypadkach moemy minie kontrolowa,
np. w sytuacji, gdy grajc w tenisa, decydujemy si podbiec do siatki i ci
pik, aby zdoby punkt. To wanie minie s odpowiedzialne za dobiegnicie
do siatki i wyprowadzenie odpowiedniego uderzenia. Rysunek 5.1. pokazuje
poczenie midzy ukadem miniowym i nerwowym, a take mechanizm
skurczu minia.

102

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Rysunek 5.1.

Budowa

minia

poprzecznie

prkowanego.

Po czenie

midzy

miniem

a uk adem

nerwowym

(z lewej) oraz

przekrój przez

w ókno

miniowe

(z prawej)

Skurcze mini wymagaj wspódziaania kilku elementów. Na szczcie na
co dzie nie trzeba si o to martwi, gdy cay proces przebiega cakowicie
automatycznie. W nastpnych dwóch sekcjach przedstawi wszystkie te
elementy oraz wyjani ich funkcje i sposoby ich wspópracy.

Elementy odpowiedzialne za skurcz

Aby doszo do skurczu minia, potrzebne s dwa zasadnicze elementy:
wókno miniowe i ATP (adenozynotrójfosforan, patrz te rozdzia 3.),
czyli zwizek chemiczny nadajcy miniowi konieczn do tego energi.
Przyjrzyjmy im si teraz bliej.

Napinanie mini

Minie skadaj si z wókien (patrz rozdzia 5.1.). Moesz je sobie
wyobrazi jako dugie, cienkie pasma zoone z miofibryli, przypominajcych
cieniutkie nitki. Miofibryle s uoone równolegle, dziki czemu misie
odznacza si wyran prkowan struktur, kada z nich skada si za
z jeszcze mniejszych filamentów cienkich oraz filamentów grubych.

9

Filamenty cienkie miofibryli zawieraj dwie nici aktyny, biaka
majcego ksztat podwójnej helisy (przypominajcego DNA).
Towarzysz jej te czsteczki troponiny i tropomiozyny.

9

Filamenty grube zawieraj biako zwane miozyn. Nici miozynowe
posiadaj na ko cach kuliste ciao, a kierunek ich przebiegu w filamentach

Rozdzia 5: Prenie muskuów

103

grubych jest zmienny. Grub ni atwo jest zidentyfikowa wanie
na podstawie obecnoci wspomnianych kulistych zgrubie na obu jej
ko cach.

Pojedyncza jednostka ukadu prkowanego, noszca nazw sarkomeru,
skada si z czci ciemniejszej, otoczonej z obu stron o poow mniejszymi
fragmentami o janiejszej barwie. Miofibryle zbudowane s z uoonych
w jednym rzdzie sarkomerów.

Filamenty aktynowe i miozynowe ustawiaj si w miofibryli tak równo, jak
onierze podczas musztry. Te pierwsze cz si z zewntrzn krawdzi
jasnego prka, noszcego nazw linii Z. Po nich wystpuj ciemne filamenty
miozynowe, nie czce si z ni. Ukad taki mona porówna do konstrukcji
potu. Linie Z stanowi w tym przypadku odpowiednik supków (pionowych),
które poczone s za pomoc poziomych belek (filamentów aktynowych).
Filamenty nie s jednak cige, lecz posiadaj w rodku przerw zwan stref H.
Filamenty miozynowe znajduj si pomidzy filamentami aktynowymi i wydaj
si „pywa”, gdy nie s bezporednio poczone z liniami Z. Ten ukad
nastpujcych po sobie jasnych i ciemnych prków wystpuje na caej
dugoci miofibryli. Jeden sarkomer (jednostka skurczu) biegnie od zewntrznej
krawdzi jasnego prka (linii Z) do zewntrznej krawdzi nastpnego jasnego
prka (drugiej linii Z). Innymi sowy, dwie kolejne linie Z wyznaczaj
granice pojedynczego sarkomeru.

Dua ilo rónych biaek w miniach sprawia, e miso jest bardzo bogatym
ródem biaka zwierzcego.

Energia dla mini: ATP

Komórki przetwarzaj energi z poywienia w ATP, czyli komórkow „walut”
(wicej na ten temat w rozdziale 3.). Prawie adne komórki Twojego ciaa
(jedyny wyjtek stanowi komórki nerwowe) nie potrafi wykorzystywa
glukozy bezporednio (w rozdziaach 2. i 3. znajdziesz wicej informacji
na jej temat), ale musz przeksztaca j w inn, bardziej przystpn form
energii, czyli wanie ATP. Wytworzony adenozynotrójfosforan uywany
jest do wspomagania reakcji chemicznych zwizanych z metabolizmem
komórek.

ATP jest take konieczne do zapocztkowania reakcji skurczu. Wókna
miniowe zawieraj go wystarczajco duo, aby podtrzymywa skurcz
przez jedn sekund. Jeli zatem chcesz przeduy t reakcj, musisz zadba
o dostarczenie ATP do mini. By moe jeszcze tego nie wiesz, ale cz
z nich jest napita przez cay czas, a stan cakowitego rozlunienia jest w ich
przypadku mitem. Nie zapominaj te, e Twoje serce take jest miniem
i potrzebuje staego dopywu ATP.

104

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Kiedy zuyjesz cay zapas tlenu, Twoje ciao straci moliwo tworzenia
ATP na drodze tlenowego oddychania komórkowego (jak to ma miejsce
w wikszoci przypadków, patrz rozdzia 2.), ale nie zmieni to faktu, e wci
bdziesz go potrzebowa. W takiej sytuacji organizm wykorzysta inny mechanizm
oddychania, w którym ATP produkowane jest z kwasu mlekowego.

Kwas mlekowy jest wytwarzany w czasie oddychania beztlenowego (patrz
rozdzia 2.), ale minie nie s w stanie wykorzysta tego zwizku bezporednio.
Energia potrzebna do ich skurczu gromadzona jest w czsteczkach fosfokreatyny,
zoonych z ATP i kreatyny, tworzcych si w chwili spoczynku minia.
Mówic „spoczynek”, mam na myli krótkie okresy pomidzy jego skurczami,
a nie dugi czas, w którym misie jest bezczynny.

Fosfokreatyna ulega szybkiemu rozkadowi, uwalniajc potrzebne ATP.
Organizm jest jednak sprytny i potrafi wykorzysta take powstajce w czasie
skurczu dwie czsteczki ADP (adenozynodwufosforanu), z których tworzy
dodatkow moleku ATP. Pozostaa grupa fosforanowa zuyta zostaje do
wytworzenia jednej czsteczki adenozynomonofosforanu (AMP). Kiedy ilo ATP
w komórce wzrasta, zapocztkowany zostaje proces glikolizy (patrz rozdzia 2.),
w którym powstaje go wicej. Innymi sowy, Twój organizm robi, co tylko
jest w jego mocy, aby zapewni dopyw energii do Twoich komórek.

Do dziea!

lizgowa teoria skurczu opisuje dziaanie minia. Zastanawiasz si, dlaczego
mówi ona co o lizganiu? Bardzo dobrze, ciekawo to pierwszy stopie do
wiedzy.

W czasie skurczu minia ATP wie si z jednym z kulistych zako cze
filamentu miozynowego, po czym rozpada si na ADP i czsteczk
nieorganicznego fosforu (Pi). Zarówno ADP, jak i Pi pozostaj zwizane
z filamentem miozynowym.

Pamitasz moe czsteczki troponiny i tropomiozyny, o których wspominaam
wyej? Nie wystpuj one w miniach bez przyczyny. Jony wapnia wice
si z troponin wypieraj tropomiozyn, odsaniajc tym samym miejsca
wiza na filamentach aktynowych.

Jon to atom (lub grupa atomów) posiadajcy adunek elektryczny i powstajcy
po utracie lub uzyskaniu elektronów. Ich utrata nadaje jonowi adunek
dodatni, tymczasem ich przyczenie skutkuje adunkiem ujemnym
(patrz rozdzia 2.).

Rozdzia 5: Prenie muskuów

105

Ostatni skurcz

Wszystkie zwierzta, nie wy czajc cz owieka,
kiedy umieraj. Cia o martwej istoty staje si
zimne i sztywne. Wiesz, dlaczego tak si dzieje?
Otó po ustaniu funkcji yciowych komórki nie
wytwarzaj ATP. P uca przestaj przyjmowa
tlen z powietrza, serce nie pompuje krwi, a mózg
nie wysy a ju sygna ów. Bez tlenu, sk adników
odywczych czy bodców z mózgu komórki za-
trzymuj swoje reakcje metaboliczne. Zaprze-
stanie produkcji ATP sprawia, e pozbawione
go miofibryle nie s w stanie ulega skurczom.
Z tego samego powodu nie moe równie doj

do ostatniej fazy skurczu, czyli rozlunienia mi-
nia. Aby to nastpi o, ATP musi bowiem po -
czy si z miozyn i zlikwidowa jej mostkowe
po czenie z aktyn. Kiedy jednak jego brak
uniemoliwia przeprowadzenie powyszego pro-
cesu, minie zastygaj w ostatnim skurczu,
znanym szerzej pod nazw stenia pomiertne-
go. Dlaczego za martwe cia a s zimne? Otó,
jak pewnie pamitasz, minie wydzielaj ciep o,
a wic kiedy ustaje ich naturalna reakcja fizjo-
logiczna, a take zatrzymany zostaje dop yw cie-
p ej krwi, temperatura cia a zaczyna spada.

Po odsoniciu miejsc wizania aktyny, miozyna moe si z ni poczy,
cho musi zrobi co, dziki czemu bdzie w stanie to poczenie „utrzyma”.
Musi zatem uwolni ADP i Pi uzyskane z rozpadu ATP.

Po uwolnieniu ADP i Pi kulisty koniec filamentu miozynowego ulega zmianie.
Powoduje ona „zelizgnicie si” w stron rodka sarkomeru, i cignicie
do siebie linii Z, co z kolei wywouje zaniknicie strefy H. W wyniku tego
cae wókno miniowe ulega skurczowi.

Po przyczeniu kolejnej molekuy ATP do ko ca czsteczki miozyny most
czcy j z aktyn zanika, a cay proces zaczyna si od nowa. Co ciekawe, jest
to zmiana tak szybka, e podczas czytania ostatnich dwóch stron niektóre
z Twoich mini mogy skurczy si kilkaset razy.

Nigdy nie naley zapomina o dostarczaniu do organizmu waciwej iloci
wapnia, gdy jony tego pierwiastka s niezbdne do prawidowego dziaania
mini. Dlatego pij mleko, jedz szpinak i od czasu do czasu popijaj jogurt.
Taka dieta naprawd pomoe zwikszy Twoj si.

Przerwa w dziaaniu

Kiedy si poruszasz, Twoje minie kurcz si, ulegajc skróceniu (patrz
„Energia dla mini: ATP” wczeniej w tym rozdziale). Tego rodzaju zmiany
w nich nosz nazw skurczu izotonicznego. Czasami jednak skurczowi mini
nie towarzyszy ruch adnej czci ciaa. Kiedy zwisasz z drka na sali
gimnastycznej, Twój biceps napina si, ale mimo to Twoje rami nie zmienia
swojego pooenia. Taki rodzaj napicia nazywamy skurczem izometrycznym.
Jest nim te np. napicie minia poladkowego wielkiego, kiedy siadasz
do lektury niniejszej ksiki.

106

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Hipertrofia lepsza ni atrofia!

Z pewnoci wiele razy zdarzy o Ci si s ysze,
jak korzystne dla Twojego organizmu s wi-
czenia fizyczne. Zapewne znasz te powiedze-
nie, e „kto nie idzie naprzód, ten si cofa”.
Kiedy budujesz swoj tkank miniow, nie
tylko rozwijasz musku y, ale take zdobywasz
okazj do zuycia energii zawartej w tkance
lipidowej. Przyspieszony (z racji zwikszenia
liczby miofibryli) metabolizm zmniejsza ilo jej
komórek. wiczenia aerobowe pozwalaj wic
rozbudowa minie i spali nadmiar t uszczu.

Jeeli jednak zmuszasz minie do gwa townych
i d ugich skurczów, jak np. przy podnoszeniu
ciarów, to wzrost iloci komórek (a zatem
take tempo metabolizmu) ulega jeszcze wik-
szemu przyspieszeniu. Doprowadzajc minie
przez kilka minut i kilka razy w tygodniu do
skurczów, w których uzyskuj one poniej 75%
swojej objtoci spoczynkowej (co mniej wi-
cej odpowiada obcieniu na tyle duemu, by
zmczy Ci po dwóch, trzech powtórzeniach
wiczenia), moesz dowiadczy hipertrofii, czyli
wzrostu masy miniowej zwikszajcego si 
i szybko metabolizmu (drogie Panie, nie po-
winnycie obawia si takich wicze, gdy
hormony kobiece powanie utrudniaj uzyska-
nie masywnych bicepsów, o czym wicej w roz-
dziale 8.).

Jeeli prowadzisz siedzcy tryb ycia i tylko spo-
radycznie napinasz minie, moesz dowiad-
czy ich atrofii (zaniku), czyli stanu, w którym
objto w ókien miniowych zmniejsza si,
os abiajc przy tym ogóln si  mini i zdol-
no metaboliczn tej tkanki. Prawdopodobnie
dobrze wiesz, o czym mówi, jeli zdarzy o Ci
si nosi gips na rce lub nodze. Na szczcie
wiczenia polegajce na napinaniu mini po-

magaj odbudowa utracon si . Maj one te
inne zalety:

9

zmniejszaj prawdopodobiestwo wystpie-
nia raka piersi, macicy, jej szyjki, jajników
oraz odbytu;

9

zmniejszaj prawdopodobiestwo zawa u
serca;

9

poprawiaj poziom cholesterolu;

9

ograniczaj zmczenie i depresj;

9

zmniejszaj obrzk i ból stawów;

9

pomagaj utrzyma w aciw wag, obni-
ajc prawdopodobiestwo zachorowania na
cukrzyc typu II;

9

zapobiegaj osteoporozie.

wiczenia mog by bardzo przyjemne. Jeeli nie
lubisz spdza zbyt wiele czasu w sali gimna-
stycznej, moesz je praktykowa na wieym
powietrzu, np.: chodzi na spacery, biega,
uprawia jogging, jedzi rowerem, gra w teni-
sa, pi k non lub koszykówk, p ywa albo
jedzi na nartach. Jeeli lubisz wiczy w to-
warzystwie, do cz do grupy ludzi czynnie upra-
wiajcych jakie sportowe hobby. Zapisz si
do klubu tenisowego. Zacznij taczy. Kup psa
i zbierz grup ludzi spacerujcych wspólnie ze
swoimi zwierzakami. Rób wszystko, by rozwi-
ja minie i poprawia funkcjonowanie ca ego
cia a. Moesz to robi w wolnym czasie, aby
odpry si i zredukowa poziom stresu. Jeeli
nie masz nic przeciwko wiczeniom na sali, id
na aerobik, wykonuj wiczenia w domu, oglda-
jc filmy instruktaowe, lub wicz jog. Próbuj
rónych dzia a i sportów, dopóki nie trafisz na
co, co szczególnie przypadnie Ci do gustu.
Trafny wybór pomoe Ci cieszy si lepszym
zdrowiem przez bardzo d ugi czas.

Rozdzia 5: Prenie muskuów

107

Skd si bierze tonus minia

Niezalenie od tego, co robisz, cz Twoich wókien miniowych pozostaje
zawsze napita. To lekkie napicie mini szkieletowych nosi nazw tonusu.
Bez niego Twoje ciao momentalnie wyldowaoby na pododze. Naprawd.
Gdyby cz Twoich mini nie pracowaa w danej chwili, ciao byskawicznie
mogoby „zoy si” pod wasnym ciarem. Aby zapobiec tej nieprzyjemnej
sytuacji, niektóre z wókien miniowych pozostaj nieustannie aktywne,
umoliwiajc Ci zachowanie stosownej postawy. Dziki temu jeste w stanie
sta prosto, z podniesion gow, wcignitym brzuchem i cignitymi
opatkami.

Aby zachowa napicie, Twoje minie korzystaj z receptorów, czyli
specjalnych wókien nerwowych poczonych bezporednio z wóknami
miniowymi. Centralny ukad nerwowy (mózg i rdze krgowy) kontaktuje
si za pomoc receptorów z Twoimi miniami szkieletowymi, a one wysyaj
do niego informacje o pozycji Twojego ciaa. Dane te przetwarzane s
nastpnie przez mózg, który ocenia, czy konieczna jest jaka zmiana. Jeeli
tak, za porednictwem rdzenia krgowego wysya on do mini sygnay,
które maj odpowiednio zmieni ich napicie.

Grupy mini

Sowa takie jak „unerwione”, „synergiczne” i „antagonistyczne” kojarz si
raczej z psychologi lub inynieri ni anatomi, ale odnosz si one do
specyficznych grup mini. Wszystkie minie mona okreli mianem
unerwionych, gdy cz ich wókien czy si z nerwami, które wysyaj
impulsy pobudzajce skurcze. Niektóre minie dziaaj wspólnie z innymi
(synergicznie), inne za maj dziaanie przeciwne do nich (antagonistyczne).
W kolejnej czci tego rozdziau opisz obie te grupy, a take wyjani,
dlaczego naley pracowa nad wzmacnianiem swojej muskulatury.

Praca z synergikami

Sowo „synergia” jest dzi naduywane w wiecie biznesu. W mojej ksice
telefonicznej znalazam caa stron powicon firmom zawierajcym je
w nazwie. Jest wród nich Synergy Brokerage, Synergy Films, Synergy
Outdoors, Synergypaintball Enterprises (sic!) czy te Synergy Worldwide.
Co prawda, sama nazwaam swoj firm Synergy Publishing Services,
ale przynajmniej zrobiam to na dugo przed tym, jak sowo to zyskao
popularno! W rzeczywistoci jednak synergia jest terminem medycznym
oznaczajcym wspóln prac. A, jak zapewne dobrze wiesz, cz narzdów
ludzkiego organizmu wspópracuje z innymi, aby osign wspólny cel.

108

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Niektóre czci ciaa poruszane s przez cae grupy wspópracujcych ze sob
mini. W takiej sytuacji mówimy o dziaaniu synergicznym. Misie
wykonujcy wikszo pracy nosi nazw gównego minia motorycznego,
podczas gdy muskuy pomagajce mu w niej nazywa si miniami synergicznymi.

Konflikt interesów: antagonici

Minie antagonistyczne wzgldem siebie maj dziaanie przeciwne, ale
osigaj one w ten sposób zamierzony efekt. Przykadowo, kiedy zginasz
przedrami, Twój biceps si kurczy, ale towarzyszy temu rozlunianie si
tricepsa, znajdujcego si po przeciwnej stronie ramienia. Dziaanie tych
dwóch mini jest generalnie przeciwstawne, ale do zginania rki potrzebne
s oba. Kiedy j prostujesz, dziaaj one odwrotnie: biceps ulega rozlunieniu,
za triceps zaczyna si kurczy.

Umiejscawianie mini
szkieletowych w ciele

Dobrze. Teraz ju wiesz, e minie pozwalajce na poruszanie si
i utrzymanie szkieletu w caoci stanowi okoo poowy Twojego ukadu
kostno-miniowego. Ukad ten jest „skorup” lub „karoseri” Twojego
ciaa, zawierajc w swoim wntrzu wszystkie narzdy, nerwy i naczynia
krwionone. Poniej postaram si przedstawi przede wszystkim ukad kostny
oraz wyjani, jak nazywaj si poszczególne minie.

Jak zrozumie misie ?

Anatomowie stworzyli cay system terminów sucych do opisu
poszczególnych mini, aby kada nazwa bya przejrzysta i mówia jak
najwicej o charakterze danego minia. Pochodzi ona najczciej od funkcji,
jak peni on w organizmie. Przykadowe cechy brane pod uwag przez
anatomów znajdziesz w tabeli 5.1.

Wiele okrele uywanych w anatomii i fizjologii wywodzi si z aciny i greki,
przez co ich analizowanie i rozkadanie na czci moe rozwin Twoj
wiedz. Na pewno pamitasz ju, e bi- oznacza „dwa”, tri- oznacza trzy,
a max- znaczy „najwikszy”. Co prawda w terminologii polskiej dominuj
terminy rodzime, ale poszerzajc wiedz na temat budowy ludzkiego ciaa,
bdziesz spotyka si z coraz wiksz iloci terminów pochodzenia obcego.
Uwierz mi. Wiem, co mówi, po tym jak musiaam si zmaga ze zginaczem
dugim palców czy miniem skonym zewntrznym brzucha.

Rozdzia 5: Prenie muskuów

109

Tabela 5.1. Cechy wpywajce na nazwy mini

Cechy

Przykady

Wielko minia

Najwikszy misie poladków nosi nazw minia poladkowego
wielkiego, za mniejszy misie umieszczony w tym rejonie nazywamy
miniem poladkowym mniejszym.

Po oenie minia

Misie potyliczno-czoowy znajduje si w przedniej czci g owy.

Kszta t minia

Misie czworoboczny grzbietu ma kszta t czworoboku.

Dzia anie minia

Prostownik palca jest miniem odpowiadajcym za prostowanie palców.

Liczba przyczepów mini

Biceps (misie dwugowy ramienia) czy si z koci w dwóch
miejscach, za triceps (misie trójgowy ramienia) — w trzech.

Kierunek w ókien miniowych

Misie prosty brzucha biegnie pionowo wzd u brzucha.

Nazwy mini, od góry do dou

Poniej postaram si przedstawi nazwy poszczególnych mini. Zgodnie
z tytuem, posuwa si bd od czubka gowy do stóp (tak, nawet palce stóp
posiadaj wasne minie).

Patrzc od góry

Twoja gowa posiada minie odpowiedzialne za trzy podstawowe
funkcje: przeuwanie, mimik oraz ruchy szyi. Nie jestem jednak pewna,
czy do powyszych kategorii da si zaliczy np. poruszanie uchem.

Przeuwanie umoliwiaj minie uchwy, z których najwikszym
i najwaniejszym jest wacz, biegncy od uku jarzmowego do uchwy.
Jak nietrudno si domyli, jego nazwa pochodzi od funkcji, któr peni.
Jego miniem synergicznym jest posiadajcy wachlarzowaty ksztat misie
skroniowy, pomagajcy w otwieraniu i zamykaniu szczki. Jego nazwa pochodzi
od pooenia, gdy przebiega on nad koci skroniow. Na rysunku 5.2.
moesz zobaczy, jaka jest lokalizacja poszczególnych mini gowy i szyi.

Aby si umiechn, wykrzywi czy zmarszczy brwi, musisz wykorzysta
kilka mini. Misie potyliczno-czoowy (patrz rysunek 5.2.) oraz niewielki
misie marszczcy brwi zmieniaj pooenie i kt ustawienia brwi, co umoliwia
wyraanie rónych uczu. Misie okrny oka otacza oko, umoliwiajc
zamykanie i otwieranie powiek, a take jest odpowiedzialny za „kurze apki”
pojawiajce si w kcikach oczu. Misie okrny ust otacza usta i zwykle
napinamy go, gdy chcemy kogo pocaowa.

110

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Rysunek 5.2.

Minie

g owy i szyi

ródo: LifeART®, Super Anatomy 1, Lippincott Williams

& Wilkins, 2002

Jeeli grasz na trbce lub podobnym instrumencie dtym, na pewno wiesz,
na czym polega dziaanie minia policzkowego. Pomaga on przytrzyma
poywienie pomidzy policzkiem a zbami, a take umoliwia Ci gwizdanie.
Czy pamitasz jeszcze, e uk jarzmowy znany jest te pod potoczn nazw
koci policzkowej? Biegn od niej rozgazione minie jarzmowe, czce si
z kcikami ust i umoliwiajce umiech. Na rysunku 5.3. znajdziesz te inne
minie ludzkiej twarzy.

Kiedy chcesz pokiwa gow, potwierdzajc co, zaprzeczajc lub wyraajc
wahanie, musisz skorzysta z mini szyi. Nale do nich dwa minie
mostkowo-obojczykowo-sutkowe umieszczone symetrycznie po jej obu stronach.
Ta duga nazwa doskonale oddaje ich pooenie, gdy przyczepione s do
mostka, obojczyków i wyrostków sutkowatych koci skroniowej. Ich skurcz
pozwala na skierowanie gowy w dó i zgicie szyi. Napicie tylko jednego
z nich sprawia, e obracamy gow na boki (w stron przeciwn ni ta,
po której znajduje si napity misie ). Jeeli chcesz odchyli gow,
popatrze w niebo lub wzruszy ramionami, musisz natomiast napi
misie czworoboczny.

Misie czworoboczny jest antagonist minia mostkowo-obojczykowo-
sutkowego. Jak sama nazwa wskazuje, ma on ksztat zbliony do rombu.
Biegnie od podstawy czaszki do krgu lecego w pobliu garda i dodatkowo
czy si z opatkami. Jak zatem wida, oba wspomniane minie cz
Twoj gow z tuowiem, do omówienia którego przejdziemy za chwil.

Rozdzia 5: Prenie muskuów

111

Rysunek 5.3.

Minie twarzy

ródo: LifeART®, Super Anatomy 1, Lippincott Williams

& Wilkins, 2002

Skrty tuowia

Minie tuowia (patrz rysunek 5.4.) peni wiele wanych funkcji. Nie tylko
podtrzymuj one ca konstrukcj ciaa, ale take umoliwiaj Ci poruszanie
ko czynami, pozwalaj na wdechy i wydechy oraz chroni narzdy wewntrzne.
Zaczn od omówienia mini biegncych po przedniej stronie ciaa (zwanych
miniami brzusznymi), a nastpnie przejd do lecych po stronie przeciwnej
(zwanych miniami grzbietowymi).

Misie piersiowy wikszy (patrz rysunek 5.5.) czy Twój tuów z ko czyn
górn, mocujc ko ramieniow do mostka i obojczyków. Minie piersiowe
chroni take klatk piersiow, serce i puca. Ich prac atwo jest wyczu,
kiedy np. krzyujesz rce na piersiach. W klatce piersiowej znajduj si take
minie umieszczone nad i midzy ebrami. Wewntrzny misie midzyebrowy
unosi i opuszcza klatk piersiow podczas oddychania. Minie klatki piersiowej,
cho cechuj si sporymi rozmiarami, s przy tym nieco mniejsze od mini
brzucha.

112

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Rysunek 5.4.

Minie

tu owia i szyi,

widok z ty u

ródo: LifeART®, Super Anatomy 1, Lippincott Williams

& Wilkins, 2002

Minie brzucha tworz centraln cz Twojego ciaa. Im s one silniejsze,
tym bardziej gitki jest krgosup, gdy pomagaj one wprawia krgi w ruch.
Z drugiej strony, zesztywnienie krgosupa wpywa negatywnie na ich si
i elastyczno. Co wicej, minie brzucha i grzbietu cz si z górnymi
i dolnymi ko czynami, przez co wszelkie problemy z tymi miniami mog
rzutowa na sprawno ruchu wszystkich ko czyn.

Minie brzucha s delikatne, ale ich wókna biegn w rónych kierunkach,
co znacznie zwiksza ich si. Kiedy pisaam ten rozdzia, moja córeczka
poprosia mnie o pomoc przy budowie wiey z klocków. Powiedziaam jej,
e kiedy bdzie ka kolejne warstwy klocków prostopadle do poprzednich,
caa konstrukcja stanie si bardziej wytrzymaa. Potem doszo do mnie, e
dokadnie w ten sam sposób funkcjonuje ukad mini brzucha. Jak wida,
zabawa klockami stymuluje wyobrani nie tylko dzieci, ale i dorosych.

Rozdzia 5: Prenie muskuów

113

Rysunek 5.5.

Minie klatki

piersiowej

i brzucha

ródo: LifeART®, Super Anatomy 1, Lippincott Williams

& Wilkins, 2002

W osi brzucha, w górnej warstwie mini, rozciga si misie prosty brzucha,
czc ebra i mostek z koci onow. Jego zadaniem jest zginanie krgosupa
oraz utrzymywanie prawidowej pozycji narzdów lecych w jamie brzusznej.

Inne warstwy mini brzucha pomagaj utrzymywa narzdy lece w bocznych
czciach jamy brzusznej, a take wzmacniaj tuów i zwikszaj zakres jego
ruchów. Minie skone zewntrzne brzucha cz si z omioma niszymi
ebrami i biegn w dó tuowia, schodzc skonie w kierunku miednicy.
Z kolei minie skone wewntrzne brzucha le pod zewntrznym (co jest do
oczywiste, prawda?) i rozcigaj si od grzebienia koci biodrowej do niszych
eber.

Wewntrzne i zewntrzne minie skone krzyuj si, przypominajc
ksztatem liter „X”. cz one wszystkie koci tuowia i utrzymuj jego
ksztat. Pooony najniej misie poprzeczny brzucha biegnie poziomo,
w poprzek przedniej czci tuowia. Jego zadaniem jest wypychanie przepony
ku górze w czasie oddychania oraz pomoc w zginaniu tuowia do przodu.
Misie ten czy si z niszymi ebrami i krgami ldwiowymi, a take
otacza grzebie koci onowej i kres bia, czyli pas tkanki cznej cigncy
si pionowo od wyrostka mieczykowatego mostka do spojenia onowego
(pasma tkanki cznej czcej koci biodrowe).

114

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Minie grzbietu (patrz rysunek 5.4.) zapewniaj si, cz tuów z górnymi
i dolnymi ko czynami, a take chroni narzdy lece w grzbietowej czci
ciaa (np. nerki). Misie naramienny czy bark z obojczykiem, opatk i koci
ramienn. Pomaga on w unoszeniu odwiedzionego ramienia (do poziomu,
patrzc od przodu lub od tyu). Misie najszerszy grzbietu jest z kolei
szerokim miniem o ksztacie trójkta, który odchodzi od dolnej czci
krgosupa (krgów ldwiowych oraz piersiowych) i biegnie ukonie do
koci ramieniowej. Pozwala on na ciganie wyprostowanej rki w dó oraz
na wykonywanie gestu sigania (pracuje take przy bieganiu czy pywaniu).

Rozkadanie skrzyde

Twoje ko czyny górne, a w ich obrbie m.in. ramiona, posiadaj do duy
zakres ruchów. Jest rzecz oczywist, e rce poczone s z tuowiem.
Jednym z tych pocze jest misie zbaty przedni, lecy poniej pachy
i biegncy wzdu boku klatki piersiowej, aby poczy si z opatk i górnymi
ebrami. Z minia tego korzystasz, kiedy pchasz jaki przedmiot lub podnosisz
rk wyej ni do poziomu. Jego skurcze przemieszczaj opatk w przód i w ty.

Chocia minie dwugowe i trójgowe ramienia (bicepsy i tricepsy) znajduj si
w ramiennej czci ko czyny górnej, to umoliwiaj one ruch przedramienia.
Na rysunku 5.6a. znajdziesz obraz przedniej strony rki. Prac bicepsa mona
atwo wyczu, gdy wykonasz przedramieniem ruch, taki jak przy obracaniu
pokrta. Jego nazwa nawizuje do faktu, e posiada on dwie gowy, jak
równie dwa miejsca przyczepu (konkretnie za czy si w dwóch miejscach
z opatk), a nastpnie biegnie do koci promieniowej i okciowej. Z kolei triceps
to jedyny misie biegncy po tylnej stronie ramienia (patrz rysunek 5.6b.)
do koci okciowej. Nazwa ta pochodzi, jak nietrudno si domyle, od faktu
posiadania trzech gów oraz miejsc przyczepu: dwóch na opatce i jednego na
koci ramiennej. Ruch tricepsa mona wyczu przy pchaniu bd uderzaniu
czego pici. Poza tymi dwoma miniami w ko czynie górnej znajduje si
te misie ramienno-promieniowy, odpowiedzialny za zginanie rki w okciu,
oraz misie grzebieniowy, pozwalajcy na obroty ramienia wokó jego osi
wzdunej (jak przy odwracaniu rki grzbietem do góry i do dou).

Wród mini doni znajduj si takie, które pozwalaj na poruszanie caego
nadgarstka i doni, a take takie, które odpowiadaj za ruch poszczególnych
palców. Kiedy piszesz na klawiaturze lub grasz na pianinie, uywasz zginaczy
i prostowników palców, które pozwalaj na ich podnoszenie i opuszczanie,
a take przenoszenie do innego rzdu klawiszy. Kiedy podnosisz ca do ,
korzystasz z mini nadgarstka. Zginacz promieniowy nadgarstka (przyczepiony
do koci promieniowej) oraz zginacz okciowy nadgarstka (przyczepiony do
koci okciowej) pozwalaj na wyprost doni w stron grzbietu przedramienia.
Prostownik promieniowy dugi nadgarstka (przechodzcy przez jego koci),
prostownik promieniowy krótki nadgarstka oraz prostownik okciowy nadgarstka
pozwalaj za na zginanie go w gór i w dó.

Rozdzia 5: Prenie muskuów

115

Rysunek 5.6.

Minie ko-

czyny górnej:

widok

z przodu (A)

i z ty u (B)

ródo: LifeART®, Super Anatomy 1, Lippincott Williams

& Wilkins, 2002

Noga do nogi

Twoje ko czyny dolne, czyli nogi, cz si z poladkami, które z kolei
poczone s z biodrami. Na rysunku 5.7. znajdziesz cay ukad, który moemy
okreli mianem ko czyny dolnej.

Misie biodrowo-ldwiowy czy ko czyn doln z tuowiem. Skada
si on z trzech mniejszych: minia ldwiowego wikszego (czcego udo
z krgosupem), minia ldwiowego mniejszego i minia biodrowego, czcego

Kciuk w gór!

Cech charakterystyczn wszystkich naczel-
nych jest kciuk, czyli palec przystosowany do
chwytania i obejmowania przedmiotów. Wiele
zwierzt posiada chwytne palce, ale tylko naczel-
ne potrafi bra przedmioty w d onie, do czego
niezbdny jest w anie kciuk. Wyobra sobie,
e Twoje palce zronite s b on. Czy moliwe
by oby wtedy chwytanie czegokolwiek? Dlatego
w anie zwierzta takie jak psy, koty lub ptaki
trzymaj przedmioty w swoich pyskach (lub
dziobach). Naczelne, czyli ma py (cz ekokszta tne

i niecz ekokszta tne) oraz ludzie, z atwoci
potrafi jednak chwyta róne przedmioty kciu-
kiem i innymi palcami. Mimo to, z nich wszystkich
jedynie cz owiek posiada kciuk przeciwstawny,
czyli taki, którym moe dotkn pozosta ych
palców. Dziki takiemu ich u oeniu jestemy
w stanie wykonywa bardzo precyzyjne ruchy
d omi. Kiedy czysz kciuk z ma ym palcem,
d o wygina si w uk, co jest charakterystycz-
ne wy cznie dla ludzi i wynika z relatywnie ma ej
d ugoci palców.

116

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Rysunek 5.7.

Minie ko-

czyny dolnej

ródo: LifeART®, Super Anatomy 1, Lippincott Williams

& Wilkins, 2002

biodro z koci udow. Oprócz nich w rejonie tym znajduje si te misie
krawiecki (spajajcy biodro z wewntrzn czci piszczeli). Ten dugi i cienki
misie biegnie od biodra po wewntrzn cz kolana, stabilizujc ko czyn
doln i dodajc jej siy do podtrzymywania ciaru ciaa.

Niektóre minie nóg pozwalaj na szeroki zakres ruchów uda. Minie
poladków umoliwiaj wyprostowanie nogi w biodrze podczas chodzenia,
wspinaczki lub skoków. Misie poladkowy wielki (najwikszy misie ludzkiego
ciaa, patrz rysunek 5.7.) jest antagonist minia biodrowo-ldwiowego
odpowiedzialnego za napinanie uda. Misie poladkowy redni, lecy za
wielkim, pozwala na unoszenie nogi na bok (czyli odwodzenie uda). Istnieje
te kilka mini przywodzcych (czyli umoliwiajcych powrót odwiedzionej
ko czyny do dawnego pooenia), takich jak misie grzebieniowy i przywodziciel
dugi oraz przywodziciel wielki i misie smuky — lece po wewntrznej
stronie uda.

Rozdzia 5: Prenie muskuów

117

Rysunek 5.8.

Minie ko-
czyny dolnej,

widok z ty u

ródo: LifeART®, Super Anatomy 1, Lippincott Williams

& Wilkins, 2002

Inne minie uda pomagaj w poruszaniu doln czci ko czyny dolnej.
Na wyprowadzanie kopni pozwalaj cztery z nich znajdujce si w przedniej
i bocznej czci uda i tworzce misie czworogowy. S to: misie prosty uda,
misie obszerny przyrodkowy, misie obszerny poredni oraz misie obszerny
boczny. Na rysunku 5.7. znajdziesz widok ko czyny dolnej z boku, za na
rysunku 5.9. — z przodu.

Skd bior si nazwy mini?

Niektóre minie wyróniaj si do niezwy-
k ymi nazwami. Przyk adowo misie p aszczko-
waty zawdzicza swoj specyficznemu kszta towi
przywodzcemu na myl p aszczk (lub w asnej
p askoci, co zreszt na jedno wychodzi).

Nazwa minia krawieckiego wzi a si std,
e odpowiada on za krzyowanie nóg podczas
siedzenia. Dawniej krawiec czsto musia usi
w ten sposób na duym p acie materia u, aby
go unieruchomi podczas przycinania (kto wie,
moe dzi te si to tak robi), co da o nazw
temu konkretnemu miniowi.

118

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Rysunek 5.9.

Minie ko-
czyny dolnej,

widok z przodu

ródo: LifeART®, Super Anatomy 1, Lippincott Williams

& Wilkins, 2002

Misie czworogowy uda ma te swoich antagonistów, do których nale:
misie dwugowy uda, misie póboniasty oraz misie pócignisty, znajdujce
si po tylnej stronie uda (patrz rysunek 5.8.) i pozwalajce na zginanie nóg
i prostowanie bioder. cz si one z koci kulszow i piszczel w podudziu.
cigna czce si z tymi miniami moesz wyczu za kolanem.

Minie ydki i goleni pozwalaj rusza kostk i stop. Misie brzuchaty ydki
biegnie od koci udowej i czy si ze cignem Achillesa znajdujcym si
za pit. Napina si on wyranie, gdy stajesz na palcach. Jego antagonist jest
misie piszczelowy przedni biegncy od powierzchni piszczeli wzdu goleni,
a nastpnie czcy si z komi ródstopia od strony pity. Skurcz tego minia
mona wywoa, próbujc na niej stan. Minie strzakowe (dugi i krótki)
cign si po zewntrznej stronie podudzia i cz ko strzakow z komi
stawu skokowego, pozwalajc na ruchy stopy, natomiast prostownik dugi
palców i zginacz dugi palców cz ko piszczelow ze stop, umoliwiajc
zginanie i prostowanie jej palców.

Rozdzia 5: Prenie muskuów

119

Patofizjologia ukadu miniowego

W kadym ukadzie ludzkiego ciaa mog pojawi si problemy i ukad
miniowy nie jest pod tym wzgldem wyjtkiem. Minie mog doznawa
skurczów, wywoujc ból i ograniczajc zakres ruchów, a cigna i wizada
mog pka, co zwykle wymaga dugiej rehabilitacji. Ponadto istniej te
choroby atakujce sam tkank miniow.

Skurcze mini

Ciko mi zliczy, ile razy przydarzay mi si takie skurcze, ale za kadym
razem byy czym bardzo nieprzyjemnym. Skurcz mini wywouje silny
ból i ogranicza zdolno poruszania si. Co prawda nie jestem nadmiernie
pobudliwa, ale nie oznacza to, e cay czas jestem spokojna i zrelaksowana.
Niestety, moje minie te zwykle bywaj napite i czasami musz za to
paci.

Kilka akapitów wczeniej opisaam misie poladkowy wikszy i redni.
Oprócz nich istnieje te misie gruszkowaty, który od czasu do czasu moe
wywoywa nieprzyjemny ból dolnej czci ciaa. czy on ko kulszow
i krzyow z górn krawdzi krtarza wielkiego, znajdujcego si w górnej
czci koci udowej. Dziaanie tego minia polega na przesuwaniu uda
w paszczynie poziomej. Kiedy co si z nim stanie, skutki s bardzo
nieprzyjemne.

Skurcz minia to mimowolny skurcz wókien miniowych, który nastpuje
szybko i bez ostrzeenia, wywoujc zwykle bardzo silny ból. W przypadku
minia gruszkowatego jest to naprawd nie do wytrzymania, gdy, z racji
jego pooenia, skurcz wywouje dugotrway ból w krgosupie, dolnej
czci pleców, poladkach i biodrach, a czasami moe te podrani nerwy
krzyowe. Jego sia jest na tyle dua, e poruszanie si w takim stanie jest
do mocno utrudnione.

Osobicie mam najwiksze problemy z miniem gruszkowatym, ale skurcz
moe nastpi w dowolnym innym. Nie wszystkie skurcze s bardzo bolesne.
Przykadem moe by czkawka, bdca w rzeczywistoci skurczem przepony,
który jest denerwujcy, ale raczej nie jest bolesny. To samo dotyczy tików
nerwowych twarzy. Z drugiej strony, powszechne skurcze mini ydki na
ogó bywaj do nieprzyjemne, a czasami wrcz uniemoliwiaj poruszanie si.

120

Cz II: Anatomia od stóp do gów

Dystrofia mini

Dystrofia mini jest wrodzonym zaburzeniem chromosomalnym szkodliwie
wpywajcym na funkcjonowanie mini.

Dystrofia miniowa Duchenne’a (DMD) jest najpopularniejszym, cho
niejedynym, rodzajem tego zaburzenia. Jak pisaam wyej, dystrofia mini
jest dziedziczna i najczciej przechodzi z matki na syna. Dotyka ona przede
wszystkim chopców, a jej objawy staj si widoczne przed osigniciem
trzeciego roku ycia. U osób cierpicych na dystrofi Duchenne’a minie
ulegaj osabieniu, skróceniu i degeneracji. W miar postpowania choroby
stopniowo zanikaj. W wieku 12 lat chorzy zwykle nie s w stanie porusza
si o wasnych siach. Zastpowanie ich tkanki miniowej cz i tuszczow
wywouje postpujce osabienie funkcji serca i puc, przez co umieraj oni
zwykle w wieku lat kilkunastu.

Miotoniczna dystrofia miniowa wystpuje zarówno u kobiet, jak i u mczyzn
i moe rozwin si w dowolnym wieku. Pocztkowo chorzy odczuwaj
bóle i sztywno mini, jednak szybko zaczynaj zauwaa u siebie
problemy z przeykaniem (wynika to z faktu, e minie rozkurczaj si
wolniej ni zwykle). Pierwsze objawy obserwuje si zwykle w miniach
twarzy i szyi, a nastpnie w miniach ko czyn. W miar postpowania
choroby coraz trudniejsze staje si obracanie gowy czy podnoszenie
przedmiotów. Stan chorych zwykle stopniowo si pogarsza, przez co w pewnym
momencie przestaj oni opuszcza óko bd zmuszeni s do poruszania si
przy pomocy wózka inwalidzkiego.