BENTE PEDERSEN

SYN ARMATORA

1

- Myślisz może, że jesteś teraz wielkim armatorem? - W oczach Olgi pojawiło się coś

nowego. Michaił nie zauważył tego u niej wcześniej: owego wyrazu jakby nienawiści. Ale Olga

nie mogła go przecież darzyć nienawiścią! Byli przyjaciółmi! A nawet więcej: prawie

rodzeństwem... Nie pojmował tego. Mimo najlepszych chęci nie był w stanie tego zrozumieć. -

Trzeba czegoś więcej niż śmierć ojca, byś stał się armatorem, mój chłopcze - dodała.

Miała piętnaście lat, ale wyglądała jak kobieta, jak dorosła. Jej twarz już od paru lat się

nie zmieniała, rysy twarzy świadczyły o sile charakteru. Olga była zdecydowaną dziewczyną.

Właściwie nie była ładna, Misza by tego nie powiedział. Nie była też słodka. Nie kobieca i

delikatna, jaka powinna być dziewczyna. Szczęki miała mocne, kanciaste. Wszyscy musieli

zauważyć, że Olga należała do silnych.

Jej ojciec śmiał się i mawiał, że wyrośnie na piekielną kobietę, że nietrudno zgadnąć,

kto jest jej matką.

Michaił był młodszy od Olgi. Urodził się co prawda w tym samym roku, ale

wystarczająco później, by mogła się do niego zwracać „mój chłopcze”.

Wyglądała jak kobieta. Jej bluzka tak się wypełniła, że Misza sam odwracał wzrok od

jej piersi.

W przeciwnym razie musiałaby go o to poprosić. A takiego upokorzenia by nie zniósł.

Wyglądała jak dorosła, miała kobiece kształty, twarz, której się nie zapomina, choć

może niezbyt ładną, kręcone brązowe włosy, dzięki którym Olga mimo wszystko wydawała się

pociągająca.

Nie ładna - pociągająca.

Misza dobrze ją znał. Razem się wychowywali. Mimo dojrzałego wyglądu nie była

jeszcze całkiem dorosła. Nie bardziej dorosła niż on.

A jednak traktowała go jak dziecko.

Jego ojciec dopiero co umarł. Spodziewał się z jej strony odrobiny współczucia. Nie

żeby go objęła i przytuliła. Nie sądził, by mogła to zrobić. Może przez moment miał taką

nadzieję, ale tak naprawdę w to nie wierzył.

Takie gesty są po prostu do Olgi niepodobne.

Misza właściwie już nie potrafił powiedzieć, jaka w rzeczywistości jest Olga. Zawsze

uważał ją za najbliższego i najlepszego przyjaciela. Ufał, że może na niej polegać. Bardziej niż

na własnej matce.

Olga wiedziała o nim więcej niż Raija. Olga znała go lepiej.

A teraz stała przed nim, uśmiechając się od ucha do ucha, i mówiła mu, że nie jest wart

funta kłaków.

- Kto, u licha, zechciałby mieć ciebie za pryncypała, Michaile Jewgienijewiczu?

Myślisz, że jakiś wytrawny wilk morski będzie chciał pływać pod rządami chłopca, który ma

jeszcze mleko pod nosem i nie poznał miłości?

Zaczerwienił się i odwrócił wzrok. Nie mógłby spojrzeć w jej śmiejące się oczy. Olga

nigdy nie śmiała się samymi ustami. Śmiała się całą sobą. A jej szyderczy śmiech potrafił

bardziej dotknąć niż czyjkolwiek inny.

Celnie go ugodziła!

Doskonale zdawała sobie z tego sprawę, okropna dziewczyna! Ale tego jej nie zapomni!

Takie słowa Michaił Byków dobrze zapamięta.

- Jestem armatorem razem z twoim ojcem, Olgo Olegowna - rzekł uszczypliwie.

Wyprostował się. Potrafił również odrzucać głowę tak jak matka, w czym Olga próbowała ją

naśladować. Robił to bezwiednie, odziedziczył wiele cech po Raiji. - Zazdrościsz mi, bo ty nie

możesz zarządzać naszą flotą. Chyba że życzysz swemu ojcu śmierci. Zresztą nawet wtedy ci

się to nie uda, bo do tego trzeba się urodzić mężczyzną, moja droga. To twój mąż będzie

urzędował ze mną w kantorze, a nie ty, Olga. Na pewno nie ty!

- A twoja matka zastępuje Jewgienija! - odgryzła się Olga. - I dobrze sobie radzi! A

może jest mężczyzną, co?

- Mama to mama - stwierdził Michaił. - Nigdy w życiu nie będziesz taka jak moja

mama. Jest mądrą kobietą, dlatego wolno jej pracować z twoim ojcem. Dlatego nikt się temu

nie sprzeciwia. Ty nigdy nie będziesz taka jak moja mama. Nigdy! Nawet gdy będziesz w jej

wieku, Olga!

On także potrafił zjadliwie się uśmiechnąć.

Olga nie mogła zaprzeczyć. Michaił wiedział o tym, gdyż zbyt wyraźnie podziwiała

Raiję. Pragnęła być taka jak Raija - Raisa.

Michaił zdawał sobie z tego sprawę.

Poznał Olgę dobrze. Naturalnie ostatnio nie zdradzała się z tym, co dla niej ważne, ale

nikt nie zmienia się aż tak bardzo. Olga również nie. Mimo wszystko Misza wiedział o niej

bardzo dużo.

- Rozmawiałeś z Olgą podniesionym głosem? - strofowała Raija Michaiła.

Podejrzewała, co czuł, ale nie potrafiła go całkiem zrozumieć. Misza nie był już dzieckiem.

Jako matka znała potrzeby chłopca. Teraz wyrósł i zrobił się bardziej niezależny. Zmieniał się

w mężczyznę.

Raija wiedziała, że go traci. To bolało. Ale jednocześnie przyjemnie było patrzeć, jak to

dziecko dorasta. Dobrze widzieć, jak znajduje oparcie na przyszłość. Statki należały do niego,

nie do niej. To jemu Jewgienij zapisał swą flotę w spadku.

Michaił jest synem armatora.

- Olga powinna trzymać język za zębami - odparł Michaił. Wydawało się, jak gdyby

jego ręce na dobre zadomowiły się w kieszeniach. Zaciśnięte pięści pod szarym materiałem.

- Jesteście już na tyle duzi, że powinniście się wstydzić. Dorośli rozmawiają, a nie kłócą

się, Misza. Nie możesz biegać wściekły i krzyczeć na kogo popadnie. Odkąd tato umarł, ludzie

spodziewają się po tobie czegoś innego. Musisz szybko dorosnąć, Misza!

Raija potargała go po włosach. Wymknął się spod jej ręki. Ciemnobrązowa czupryna

wymagała przycięcia. Raija wiedziała, że nie powinna o tym teraz wspominać. Dojrzały

mężczyzna, który wkrótce skończy piętnaście lat, nie potrzebuje napomnień matki.

- Olga mnie denerwuje - rzekł krótko. Lekko kopał nogę od stołu. Ani jego ręce, ani

nogi nigdy nie zaznawały spokoju. Ciało należało do niego, a jednocześnie jakby było obce.

Nie znajdował dla niego wystarczająco dużo miejsca. Zawsze coś stawało na przeszkodzie.

Misza miałby ochotę się schować i jednocześnie chciał być widoczny.

A to niemożliwe.

Wiele rzeczy wydawało się niemożliwe.

- Nic nie rozumiesz, mamo. Trzymasz stronę Olgi. Wszyscy stoją po jej stronie.

Wystarczy, że się uśmiechnie, a już przyznają jej rację. Jednak do mnie nie uśmiecha się tak

często. Tylko się ze mną drażni. Wydaje jej się, że jest już tak doświadczona, że może na

innych patrzeć z góry. Tak jak gdyby kilka głupich miesięcy czyniło ją mądrzejszą ode mnie!

Poza tym jest tylko dziewczyną. Gdyby miała dziób i skrzydła, latałaby w kółko razem z resztą

stada mew! Pyskata dziewucha!

Raija powstrzymała się, żeby nie parsknąć śmiechem. Nawet się nie uśmiechnęła.

Chodziło o godność jej syna. O jego przyjaźń.

I być może także o coś, czego Misza nie dostrzegał. Olga miała w istocie trochę racji:

jeszcze właściwie do tego nie dorósł. Tych kilka głupich miesięcy jednak nie było bez

znaczenia.

Raija widziała to.

Olga również stała się kobietą na tyle, by to zauważyć. Misza jedynie się złościł.

Potrzebował jeszcze trochę czasu i przestrzeni, by dojrzeć, by się ukształtować.

- Zapomnij na trochę o Oldze tej jesieni i zimy - zaproponowała Raija. - Pozwól jej

postawić na swoim. Nikt nie każe wam dorastać ręka w rękę, Misza. W którymś miejscu wasze

drogi muszą się pewnie rozejść. Może teraz nadszedł ten moment? Olga ma swoje zadania, ty

masz swoje. Wierzę, że dorośniesz do tego, by zająć miejsce po swoim ojcu. Wiem, że będzie z

ciebie zdolny armator, Michaile Jewgienijewiczu.

- Skąd wiedziałaś? - spytał Misza zakłopotany. Umknął wzrokiem, tymi oczyma

brązowymi jak oczy Jewgienija, jak jej własne. Raija już nie doszukiwała się, kogo z nich

Misza bardziej przypomina. Chciała w nim widzieć Jewgienija, jednak najczęściej dostrzegała

w synu własne odbicie.

- Rozmawialiście podniesionymi głosami - odparła krótko. - Idź na statek i zajmij się

męską robotą, synu!

W oczach Michaiła pojawił się pogodny błysk. Chłopak nadal potrafił się uśmiechać,

chociaż stanęło przed nim wiele poważnych i trudnych zadań.

- Czy właściciel statku skrobie zbutwiałe burty?

- Właściciel statku wynosi - zdechłe szczury, jeżeli to konieczne - odparła Raija z

uśmiechem, za którym jednak kryła się powaga. - Musisz się nauczyć, Misza, że żadna praca

nie hańbi. Nie jesteś więcej wart niż twoi marynarze. Nie jesteś więcej wart niż zwykli rybacy.

Jako dorosły nie będziesz może musiał harować jak wół, nie będziesz musiał wykonywać

najcięższej pracy, ale pamiętaj, że przez to wcale nie będziesz więcej wart niż inni. Jesteś

człowiekiem i mężczyzną. Tak jak i pozostali wokół ciebie. Brud pod paznokciami nie jest

powodem do pogardy, mój chłopcze. Raczej pycha. Jeżeli chcesz mieć porządne i sprawne

statki na lato, to teraz musisz je oskrobać. Zima jest czasem remontu. Wystarczająco długo

byłam żoną właściciela statków, by się tego nauczyć. Kiedy Oleg pracuje na „Antonii”, mój syn

musi zadbać o to, by równie dobrze przygotować „Raiję”!

- Tak jest, armatorko! - zażartował Michaił. Oddał matce honory i zniknął za drzwiami.

Raija czuła na swych barkach ogromny ciężar. Co prawda nie obnaszała się ze swą

żałobą. Wbrew zasadom założyła białą bluzkę, choć jeszcze za wcześnie było na inne ubranie

niż czarne. Jewgienij na pewno nie miałby jej za złe, że nie nosi po nim żałoby. Wiedział, że nie

lubi czerni.

Zresztą już wystarczająco długo się umartwiała. Zbyt długo. Z powodu zbyt wielu.

Czuła na ramionach ciężar...

„Raija” z Archangielska stała w porcie skuta lodem, grubym na pół metra. Morze Białe

dojrzało do swej nazwy. Odpoczywało ciche, pokryte śniegiem.

Żaden z portów nad Morzem Białym nie był wolny od lodu. A zima będzie długa.

Właściwie panowały tu tylko dwie pory roku: biała, bezlitosna zima i lato, zielone, z

dołeczkami w policzkach, pełne słońca. Lato trwało zbyt krótko.

Teraz świat był biały. Michaił kroczył szaro - czarny pośród tej bieli. Szedł ścieżką

wydeptaną przez wiele stóp na lodzie pokrywającym Morze Białe.

Wiedział, że pierwszy powinien się pojawić na „Raiji”. Jego ojciec stawiłby się tu przed

innymi. Jego ojciec stanąłby na oszronionym, śliskim pokładzie i witałby marynarzy

wchodzących na statek.

To również nie Olgi wina, że się spóźnił. Mógł odejść, zamiast rzucać w jej stronę słowa

ostre jak noże. Zamiast słuchać jej uwag. Gołymi rękami chwycił sznurową drabinkę. Zimną w

dotyku. Mroźny wiatr odbierał czucie w dłoniach. Lina była śliska. But ześliznął się ze

szczebla. Michaił zawisł na rękach, mając nadzieję, że nikt tego nie widzi. Nie powinien być

takim fajtłapą. Ojciec poruszałby się pewniej, a miał tylko jedną rękę.

Michaił nasunął czapkę na uszy, kurtkę zostawił na wpół rozpiętą. Nie wiedział, czy

chciał w ten sposób sprawiać wrażenie bardziej męskiego, niż był w istocie. Nie chciał się nad

tym zastanawiać. Podejrzewał, że marynarze i tak przejrzą go na wskroś. Żyli już tak długo.

Spluwali daleko przez dziury po zębach. Na ich dłoniach widniały ślady, których nie można

zmyć. Niektórzy nawet w zimie wkładali chodaki na bose stopy i nosili cienkie bluzy, na które

narzucali zniszczone wełniane swetry.

Słowa matki dźwięczały Michaiłowi w uszach. Nie był ani trochę lepszy od tych

mężczyzn. Mógł zamknąć oczy i sam siebie nazywać armatorem. Pracowali dla niego. Zarabiali

u niego na chleb.

U niego, syna armatora.

Nie był od nich lepszy. Słowa matki nie powinny tak piec. Ale piekły. Żarzyły się w

umyśle. Wypaliły taki ślad, że nigdy ich nie zapomni.

Tylko pycha sprawia, że drugiego człowieka traktuje się z pogardą, mówiła matka.

Kłamstwo także.

Michaił stał samotnie na pokładzie. On, armator i pryncypał na „Raiji” z Archangielska.

Jego statek nosił owo niezwykłe imię matki.

Misza znał kłamstwo tak wielkie, że nie mieściło się w ustach. Myśli rozsadziłyby

głowę, gdyby pozwolił im rozwinąć skrzydła w tamtą stronę.

Kłamstwo również czyniło małym.

Teraz Michaił będzie nosił w sobie owo kłamstwo, ponieważ ojciec nie żyje. Będzie go

strzegł i pilnował.

Będzie milczał. Ponieważ zmarli powinni zachować honor, dobre imię. Ponieważ ojciec

zyskałby tylko wtedy, gdyby sam przyznał się do kłamstwa.

Misza był synem Jewgienija Dymitrowicza Bykowa. Synem armatora. Kłamstwo

stanowiło część dziedzictwa po ojcu.

Rybacy pracowali pod pokładem. Sezon połowów na zachodzie zaznaczył swój ślad na

statku. Lampy rzucały chybotliwe światło w ciemności. Spojrzenia rybaków przypominały to

światło. Szybkie mgnienia. Sygnały, których Michaił nie powinien rozumieć. Znaki przesyłane

między wtajemniczonymi. Nie musieli mu mówić, że nie jest jednym z nich.

W zimie nie pracowali wszyscy z załogi. Wystarczyło tylko kilku. Praca również nie

trwała całą zimę. Do nowego roku powinni zdążyć naprawić, co zostało do naprawienia. Byków

i Jurków nigdy nie pozwolili niszczeć statkom. Latami je łatali. To dla nich sprawa honoru.

Każdego roku musieli dodatkowo płacić za remont, ale mimo wszystko kosztowało to

mniej, niż pozwolić, by deski całkiem zbutwiały i potem wszystkie wymienić. Albo porąbać

statek.

- Czy nasz mały armator dobrze spał? - W uśmiechach tu i ówdzie widniały czarne

dziury. Śmiech brzmiał jak siekanie nożem. Matka o tym nie wiedziała. Olga nie wiedziała.

Żadna z nich nie powinna wiedzieć. - Zaczęliśmy tak jak potrafiliśmy - mówił dalej jeden z

nich. - Niełatwo jest pracować, gdy nikt nie kieruje pracą, ale próbujemy zasłużyć

sprawiedliwie na wypłatę. Czy nasz pryncypał jest niezadowolony?

Oskrobywali zbutwiałe deski w kubryku. Michaił wiedział, że potrafią to lepiej od

niego. Milczał, usiłując zobaczyć cokolwiek w ciemności.

Oczywiście wykonali kawał porządnej roboty. Zdawał sobie z tego sprawę. Oni również

o tym wiedzieli. Mieli pływać na „Raiji” do lata. Również w ich interesie leżało, by statek

wyruszył w dobrym stanie. Ale bawiło ich, gdy za ich sprawą Michaił tracił pewność siebie.

Naigrywali się z jego młodego wieku i braku doświadczenia.

Nigdy nie na tyle złośliwie, by go wyprowadzić z równowagi. Nigdy tak, by ktoś inny

oprócz niego to słyszał. Jednak wystarczająco dokuczliwie, by Michaił czuł pieczenie soli na

skórze.

Pracował z nimi ramię w ramię, ale nie jak z kolegami. Był za młody. Chodził w

skórzanych butach. Zbyt wiele posiadał.

Ich rozmowy toczyły się mimo jego uszu. Ponad nim. Za jego plecami. Michaił nie miał

im nic do powiedzenia. Nie chciał ich o nic pytać. Nie pragnął niczego z nimi dzielić.

Pracował. Przyglądał się ruchom ich rąk. Starał się je naśladować. Nawet mu się

udawało. Nie był jednak tak szybki jak oni.

Brakowało mu wprawy.

- Ktoś powinien uderzyć w konkury do Bykowej! - rzucił ze śmiechem jeden z załogi.

Michaił rozpoznał ten głos, ale udał, że nic nie słyszał. Zacisnął zęby. Nie był w stanie

bronić matki, choć może powinien.

Powinien.

Wiele powinien. I tak wiele nie był w stanie uczynić.

- Tak, to byłoby prawdziwe święto, gdyby któryś z nas mógł ożenić się z żoną armatora!

Może coś by nam skapnęło.

- Gdybyś dostał się pod spódnicę Bykowej, to przede wszystkim z ciebie by kapało,

stary!

- Ale jednak dba o tych, których miała między nogami.

- Do diabła! Że też Wasia zdecydował się skończyć ze sobą w tak niegodny sposób. On

potrafiłby poprowadzić Bykową i flotę. Czy nie mógł poczekać z naciąganiem sznura?

- Zamknijcie gęby! - Michaił stanął z marynarzami twarzą w twarz. Krzyknął, a jego

głos odbił się echem po kubryku. Rozbrzmiewał nadal, chociaż chłopak zamknął usta.

Dźwięczał mu w głowie. Być może im także.

- Jest jego matką - rozległ się inny glos, starszy od pozostałych. - Jest Carycą. Kobietą

innego rodzaju...

- Zamknijcie gęby - powtórzył Michaił spokojniej, a jego palce wrosły w trzonek noża.

Nie zdawał sobie sprawy, że chwycił za nóż, zanim nie ujrzał błyszczącego ostrza w

chybotliwym świetle lamp.

Mężczyźni nie umknęli wzrokiem. Utkwili spojrzenia w Michaile. Nie drgnęła im nawet

powieka. Nie spuszczali chłopaka z oczu. A i on przykuwał ich wzrokiem.

Chłopiec. Mały armator...

- Mówcie o mnie, co chcecie - rzekł ochrypłym głosem. Właściwie nie był na tyle

odważny, by spojrzeć któremukolwiek z marynarzy prosto w oczy, ale przynajmniej mógł

udawać. Patrzył ponad ramionami mężczyzn, wyobrażając sobie, że widzi tam jakiś punkt. -

Ale ani słowa o mamie! Ani słowa o tacie!

Ani słowa o Wasi! Jestem może dla was małym chłopcem, ale mogę każdego z was

wyrzucić z pracy.

Zamilkł. Zapadła absolutna cisza, która zawisła ciężko pomiędzy wilgotnymi ścianami

kubryka.

Żaden z mężczyzn nie chciał stracić środków do życia. Nie chcieli też trafić do innego

armatora. Wszyscy w Archangielsku wiedzieli, że Jurków i Byków mieli najlepszą flotę, że na

ich statkach panowały najlepsze warunki, że najlepiej płacili.

Wielu chciało pływać u Jurkowa i Bykowa, chociaż ten Byków to jeszcze nieopierzony

gołowąs.

- I wcale nie żartuję! - Michaił podniósł nóż.

Widok lśniącego ostrza i błysku w oczach mężczyzn trochę go oszałamiał. Żaden z

marynarzy się nie cofnął, ale Michaił i tak wiedział, że posiada nad nimi władzę. O tej władzy

mówił nóż i skórzane buty. Władza tkwiła w nazwisku. Michaił poczuł lodowaty chłód

rozchodzący się wzdłuż kręgosłupa. Miłe łaskotanie. Dostał gęsiej skórki. Włoski na rękach

podniosły się. Czując to, doznał upojenia.

Podnosił nóż coraz wyżej. Aż za głowę. Tak daleko, że nie widział już blasku lamp

igrającego na ostrzu. Wziął zamach...

I nagle pośliznął się...

Jęk stal się jakby głosem kubryka. Właśnie to pomieszczenie pod pokładem jęknęło, a

nie pięciu mężczyzn, z których ust wydobył się głos.

Ból stał się przedłużeniem jęku. Tworzył z nim jedną całość. Misza nie dostrzegł

związku między bólem i nożem. Uświadomił sobie, że leży na mokrej podłodze, dotknął jej

dłońmi. Przemokły mu plecy. Potem dopiero usłyszał uderzenie. Poczuł ból w tyle głowy.

I wszystko zniknęło...

- Po prostu się pośliznął, do diabła!

- Nic nie zrobiliśmy!

- To nóż chłopaka...

- ...i Bogu dzięki za to! Najstarszy z marynarzy uklęknął obok Michaiła.

Nóż tkwił głęboko w udzie, do połowy ostrza. Krew lała się strumieniem.

Mężczyzna wyciągnął broń z nogi Michaiła. Musiał w to włożyć dużo siły. Pozwolił, by

nóż spadł na ziemię. Lekkie stuknięcie sprawiło, że pozostali marynarze wzdrygnęli się. Butami

szurali o ścianę. Chętnie by się przez nią wycofali.

Najstarszy z załogi zdjął pasek od spodni i zacisnął wokół nogi Michaiła ponad raną.

Potem ściągnął również koszulę i przewiązał nią udo chłopaka. Trząsł się z zimna - nie miał

kurtki.

Ktoś inny zdjął sweter i podał starszemu koledze. Mężczyźni nie chcieli na siebie

patrzeć. Nie patrzyli również na Michaiła.

W wilgotnym, mrocznym pomieszczeniu zapanował strach.

- Kto, u licha, uwierzy, że sam się zranił?

- Po tym, co się stało, spadnie kilka głów, a na pewno nikt nie będzie winił chłopaka.

Który z nas może sobie pozwolić na utratę pracy?

- Jeżeli on umrze, wszyscy zostaniemy wyrzuceni - rzekł spokojnie najstarszy marynarz.

Nie wyglądał na mocarza, ale próbował podnieść Michaiła. Jego wysiłki poszły na marne.

- Trzeba go zanieść na ląd. Jego matka zna się na leczeniu ran! - odezwał się jeden z

tych, którzy najbardziej dokuczali Michaiłowi. Był postawnym mężczyzną. Nie oglądając się na

innych, bez słowa podniósł rannego i przerzucił sobie przez ramię. Nie obejrzał się nawet, by

się przekonać, czy inni idą za nim. Przeszedł przez burtę. Kroczył na czele mężczyzn zmierza-

jących do brzegu po lodzie na Morzu Białym.

- Ma ranę w udzie - rzekł stary marynarz, kiedy inny w milczeniu kładł Michaiła na

dywanie przy piecu w kantorze.

Raija zaszeleściła spódnicą, która niczym wiatr zawirowała wokół jej łydek. Zbladła. Jej

oczy wydawały się takie czarne. Mężczyźni rzucili jej szybkie spojrzenia, a potem odwrócili

wzrok.

Stali stłoczeni w grupie przy ogromnym biurka Nie czuli się tu jak u siebie, ale nie byli

w stanie odejść. Starali się nie nadepnąć na dywan. Zostawiali na deskach podłogi mokre

kałuże. Duże mokre bajorka, które zlewały się w jezioro. Pięciu mężczyzn zatopiło ręce w kie-

szeniach. Najchętniej sami zanurkowaliby w owo jezioro, które powstało pod ich stopami, by

się skryć.

Czekali na cud.

Raija ściągnęła z Michaiła spodnie. Nie rozluźniła paska ani nie zdjęła koszuli,

przewiązującej ranę. I spodnie, i koszula przesiąknęły krwią. Z rany nadal się sączyło. Udo

Michaiła miało barwę żóltobiałą. Mięśnie pod skórą lekko drżały.

Raija nie widziała żadnego z marynarzy. Jakby została sama z Misza. Przepełniona

strachem. Przez moment ujrzała w wyobraźni trumnę wystarczająco dużą, by pomieścić syna.

Ujrzała nowy krzyż obok grobu Jewgienija, obok grobu Natalii...

Nie zniesie więcej śmierci i smutku! Nie zniesie więcej bólu! Nie zniesie!

Ale jak powstrzymać krwawienie? Nie posiadała już w rękach tej cudownej siły.

Straciła ją. Świadomie ją oddała.

Zdjęła halkę spod spódnicy. Stała plecami do załogi „Raiji”. Nie dostrzegała obecności

mężczyzn. Ogarnęła ją taka rozpacz, że zdołała rozerwać zarówno koronkę, jak i szew. Rwała

materiał na długie pasy, którymi owinęła dookoła ranę syna.

Pot, który spływał jej z czoła, niemal ją oślepiał. Po chwili jakby oprzytomniała. Kiedy

zobaczyła w dłoniach resztki bielizny, zdawała się nic nie rozumieć.

Silny mężczyzna przeszedł przez pokój. Przez dywan. Zrobił nowe mokre plamy.

Podał Raiji swój nóż. Nie wzięła. Nie rozumiała, po co. Siedziała z podartą halką w

dłoniach. Nie dokonała cudu. Rozczarowała marynarzy. Nie była Carycą z historii

opowiadanych w karczmach. Nie była kobietą w czarnej pelerynie z pieśni, które chętnie nucili

po kilku szklaneczkach.

Marynarz przeciął materiał. Zamocował opatrunek. Podniósł Misze.

- Gdzie go położyć? Raija powoli dochodziła do siebie. Powstrzymała łzy. Przetarła pot.

Zagubiona. Załamana. Zwyczajna kobieta. Z krwi i kości. Ludzka. Nie z baśni.

- Na sofie? - spytała samą siebie. Jednak zaraz potrząsnęła głową. - U Toni! Czy ktoś

mógłby go zanieść do Toni i Olega? Michaił nie może tu zostać. Czy dacie... czy dasz radę?

Zaniósłby jej syna aż do domu nad Dwiną, gdyby go o to poprosiła. Nikt dotąd nie

patrzył na niego z takim błaganiem w oczach.

Raija szła obok marynarza. Bez kurtki. Bez peleryny. Drżała na wietrze. Czarna i biała,

drobna. Jak zima, również czarna i biała.

U Toni zrobiło się ciasno. Pięciu mężczyzn ledwo mieściło się w kuchni, nawet gdy

skupili się przy piecu. Nie mogli odejść. I nikt nie poprosił ich, by już poszli.

Tonią i Olga zajęły się rannym Michaiłem. Chłopak leżał na ławie przy stole, na którego

brzegu usiadła Raija. Trzymała syna za rękę. Nie spuszczała z niego wzroku.

- Jak to się mogło stać? - zastanawiała się Antonia z surowością w oczach.

- Misza nie jest taki niezdarny... - Olga zmrużyła oczy. Posądzała marynarzy o próbę

zabójstwa młodego Bykowa.

- Pośliznąłem się... - rzekł Michaił cicho. - Pośliznąłem się, mamo... Jednak jestem taki

niezdarny, Olga.

- Będzie jeszcze z niego prawdziwy mężczyzna - zauważył któryś z marynarzy w

drodze powrotnej na pokład „Raiji” z Archangielska.

- Na pewno - zgodził się inny. - Wiadomo, w kogo się wrodził. Nie będzie najgorszym

naszym armatorem, chociaż na pewno będzie najmłodszym.

2

Olga ofiarowała się zawieźć Michaiła do domu. Potrafiła obchodzić się z końmi równie

dobrze jak Antonia. Prychała pogardliwie, gdy ktoś niefortunnie zwracał jej uwagę, że to

niekobiece dźwigać towary i zasiadać na miejscu stangreta.

Odrzucała wyzywająco głowę, gdy ktoś jej mówił, że się do tego nie nadaje, że nie

posiada takich umiejętności jak stajenny, który nosi portki.

Antonia wywoływała poruszenie, chodząc w spodniach do jazdy konnej. Śmiała się

ludziom prosto w oczy. Olga nie nosiła spodni, ale nie wstydziła się z powodu brudnych rąk lub

podartego ubrania od dźwigania towarów.

Michaił siedział w saniach obok niej. Kiedy wyruszali z Archangielska, leżał z tyłu

przykryty skórami. Ale gdy tylko zniknął matce z oczu, przeczołgał się do Olgi. Nie chciał być

gorszy od niej, chociaż przecież miał powody, by sobie pozwolić na wygodnictwo.

- Co się właściwie stało? - spytała. Ładnie wyglądała otulona futrem z rudych lisów.

Pasowało do niej. Sama miała coś z lisa. Czapka wydawała się szara przy jej czarnych, niemal

granatowych włosach. - Nie mogłeś tak po prostu się pośliznąć i wpakować sobie noża w udo!

Patrzyła na niego z niedowierzaniem. Usiłowała wydobyć z niego odpowiedź, która

bardziej przystawała do jej wyobrażeń o przyjacielu.

- W kubryku jest diabelnie ślisko - odparł Michaił, patrząc przed siebie. Rana w nodze

pulsowała. Zdawało mu się, że pulsowała mocniej niż serce. - Podłoga jest mokra i zbutwiała.

Zaglądałaś tam chyba i widziałaś? W dodatku było ciemno, bo marynarze oszczędzają olej.

- Nie umiesz kłamać! - westchnęła Olga. - Potrafiłabym wymyślić dziesięć historii

bardziej prawdopodobnych niż ta, Miszka!

- Zamierzałem wytrzeć ostrze o spodnie - wyjaśnił. Nie lubił, gdy zwracała się do niego

tak pieszczotliwie. Rzeczywiście, nie potrafił kłamać. To prawda. Chciał jej powiedzieć, że to

dlatego, że wszyscy u niego w domu są względem siebie uczciwi. Lecz słowa uwięzły mu w

gardle.

Nie potrafił kłamać.

Jej śmiech miał moc czarów. Brzmiał jak muzyka przy uderzeniach kopyt i pocieraniu

płóz o śnieg. Od czasu do czasu płozy przecinały cienką i omiecioną wiatrem śnieżną warstwę.

Tworzyły nową, bardziej rozdzierającą muzykę, trąc o zmarzniętą na kamień ziemię.

- Zupełnie nie pojmuję, co między wami zaszło! - Olga popatrzyła na Michaiła z ukosa.

Misza nie do końca wierzył w to, że wyraz smutku, który, jak mu się wydawało, dostrzegł w jej

twarzy, jest szczery. Chyba tylko chciał zobaczyć coś podobnego... - Gdyby próbowali cię

zabić, na pewno by się im udało. Było ich wielu, a ty nie jesteś osiłkiem, armatorze Byków! Ale

dlaczego mieliby cię zabijać? Podejrzewam, że nie mówisz prawdy, Misza. Marynarze też nie

pisnęli ani słowa. Nie rozumiem jednak, dlaczego ty milczysz, mój chłopcze!

- Nie jestem twoim chłopcem! - odburknął. Wsunął się głębiej pod skóry, którymi byli

przykryci. Przysunął się niechcący bliżej Olgi. Zaraz się jednak odsunął, tak by to zauważyła.

Niech sobie nie myśli, że się do niej przytula!

Jechali dalej w milczeniu. Spoglądali na siebie ukradkiem. Starali się robić to

niepostrzeżenie. Udawali, że nic się nie stało, gdy przypadkiem podchwycili szybkie spojrzenie

drugiego.

Oboje mieli w sobie wiele dumy. Jeszcze się nie nauczyli poskramiać własnej natury.

- Co, do diabła? - Olga używała równie kwiecistego języka jak Misza, gdy rodzice jej

nie słyszeli.

Czasami współzawodniczyli ze sobą, kto gorzej przeklnie. Rzadko którekolwiek z nich

wygrywało.

Michaił nie miał nic do dodania. Zresztą nawet by nie zdążył zareagować. Olga ledwie

zdołała zatrzymać konie, by nie wpadli prosto na żołnierzy zamykających im drogę.

Misza zauważył, że jeden policzek dziewczyny nerwowo drga. To oznaczało, że się boi.

Nigdy by się nie przyznał, że to zauważył. Olga zresztą by zaprzeczyła. Poza tym wolał, żeby

nie wiedziała, że potrafi ją w ten sposób rozszyfrować. Zawsze chciała uchodzić za odważną i

dorosłą pod każdym względem. Ale, jak się okazuje, i ona czasami traciła pewność siebie.

Żołnierze stojący przed nimi wydawali się niewiele starsi od nich. Jednak w swych

mundurach, z bronią w ręku, w lśniących oficerkach wyglądali poważnie. Dwóch z nich

siedziało na koniach. Musiało im być zimno.

Trzeci podszedł do sań i zerwał skóry z kolan Olgi i Michaiła. Popatrzył na oboje

uważnie.

- Co to ma znaczyć? - spytała Olga ostro. Policzek przestał jej drgać. Michaił musiał na

nią spojrzeć. Sam bałby się użyć takiego tonu wobec ludzi gubernatora. Czuł lęk wobec

mundurów i oficerek. Bał się twarzy żołnierzy, które wydawały się podobne jedna do drugiej.

Gdyby się im dokładniej przyjrzeć, można by zauważyć różnice, jednak na pierwszy rzut oka

sprawiały wrażenie jednakowych, jak gdyby odlanych z jednej formy. Takich gładkich, bez

wyrazu.

- To tylko dzieci! - zawołał żołnierz stojący przy saniach do swych towarzyszy. Zdawał

się nie słyszeć pytania Olgi. Nie zwracał uwagi ani na nią, ani na Michaiła. Odwrócił się do

oficera siedzącego na koniu. - Nikt nie schował się pod spódnicą tej małej... - jego śmiech

zabrzmiał ostro. Rysy jego twarzy również były ostre. Michaił zauważył, że ten żołnierz różni

się od dwóch pozostałych, jak gdyby nie został odlany z tej samej formy. Zapewne pochodził z

półwyspu Kola, gdzie nomadowie przepędzali stada renów z jednych pastwisk na drugie.

Posiadał pewne cechy tamtejszego ludu, nie wydawał się na wskroś Rosjaninem.

Oficer na koniu miał jasne włosy, szczupłe policzki, niemal zapadłe. Chłodne oczy.

Jednak z jego ust nie schodził uśmiech. Drugi również był blondynem o bladej skórze i bardzo

jasnych oczach. Michaił pomyślał, że wyszedł prosto z formy.

- Co to ma znaczyć? - powtórzyła Olga z całą godnością, jaką udało się jej zachować.

Było tego niemało. - Jestem córką Olega Jurkowa! Armatora Jurkowa. A to Michaił

Jewgienijewicz. Armator Byków!

Żołnierze unieśli brwi.

Michaił dawno nie czuł się tak głupio. Czy Olga musiała rzucać tytułami? Był

najnędzniejszym armatorem, jakiego znał, i z pewnością również najbardziej żałosnym, jakiego

kiedykolwiek widzieli ci oficerowie. Nie odważył się spojrzeć im w oczy. Nie zdołał zachować

godności.

- Olgo Olegowna - rzekł oficer z udawaną uprzejmością. Udawaną uprzejmość zawsze

łatwo rozpoznać. Michaił wsunął się głębiej w sanie. Mimo strachu i wstydu nie spuścił wzroku

i przyglądał się nieznajomym. Udało mu się nawet wykrzesać w sobie nieco złości, ponieważ w

oczach żołnierzy dostrzegł drwinę. - Żałujemy bardzo, że was nie rozpoznaliśmy, ale nie

możemy nikomu okazywać szczególnych względów, pani Olegowna. Poszukujemy przestępcy,

wroga caratu. Proszę nam wybaczyć w związku z tym pewne niedogodności, Olgo Olegowna...

Olga ściągnęła usta. Nawet sztylety w jej wzroku nie zdołały przebić pogardy, z jaką

traktował ich młody oficer.

Z pewnością owa drwina spłynęła również na Michaiła, ale chłopak doznał także

pewnej satysfakcji, widząc, że Olga wreszcie spotkała kogoś, kto nie pozwolił się traktować z

wyższością.

- Ufamy, że nie ukrywasz nikogo pod spódnicą, panienko. Zresztą ten, którego

szukamy, nawet by się tam nie zmieścił. Możecie jechać dalej.

- Jak się nazywasz? - spytała Olga lodowatym głosem. - Postaram się, by mój ojciec

porozmawiał o dzisiejszym zajściu z gubernatorem. Żądam, byś podał swoje nazwisko i

stopień!

- Jest porucznikiem - rzekł cicho Michaił. Na coś i on mógł się przydać. - Nie przeciągaj

struny, Olga! - szepnął błagalnie.

- Zamknij się! - syknęła cicho, nie patrząc na niego.

- Gienadij Uljakow - odparł oficer zjadliwie. Uśmiechał się, wymieniając swoje imię. -

Miło było cię poznać, Olegowna. Może kiedyś zostaniemy sobie przedstawieni w sposób

bardziej formalny. Mam nadzieję, że zabawisz mnie swoim towarzystwem również w innych

okolicznościach.

Ton jego głosu brzmiał uprzejmie, ale żołnierz nie zwracał się do Olgi z należnym jej

szacunkiem. Czynił to celowo. Ani Olga, ani Michaił w to nie wątpili.

- Nie sądzę - wycedziła Olga przez zaciśnięte zęby. - Nie obracamy się w kręgach, w

których zapewne bywa porucznik Uljakow!

- Niestety - odparł gładko i zawrócił konia. Chciał, by poczuli się podwójnie urażeni.

Tak, jak gdyby to Olga miała żałować, że się już nie spotkają. Olga nie pozwoliła się

sprowokować do ostrej wymiany zdań. Długo milczała. Poczekała, aż koń nabrał szybkości.

- Gienadij Uljakow - mruknęła, jakby powtarzała tekst, którego pod żadnym pozorem

nie wolno jej zapomnieć. - Gienadiju Uljakow, poruczniku Uljakow, jeszcze popamiętasz!

Michaił uważał, że odrobinę przesadza.

- Nikt ich nie uczy uprzejmości - rzekł. Nie wiedział, dlaczego broni żołnierzy. Jego

ojciec nie darzył gubernatora szczególną sympatią. Matka tym bardziej nie. Miała swoje

powody. Michaił nie lubił o nich myśleć. - Dobrze, że ścigają przestępców. Niejeden z łotrów

mógłby się okazać niebezpieczny i dla nas. Żołnierze również nas chronią, Olga.

- Gdzie tam chronią - prychnęła Olga. Spodziewała się, że Misza przynajmniej stanie po

jej stronie przeciw żołnierzom. Powinien mieć na tyle rozumu. - Chronią samych siebie i

gubernatora! Szukają na pewno jakiegoś biedaka, który nie zapłacił podatku. Zedrą z niego

ostatni łach, aby prawo stało się prawem według ich zasad. Tak, by gubernator dostał to, co

jego, a caryca wzięła resztę!

- Zamkną cię za takie gadanie - rzekł cicho Misza. Nikt nie mógł ich usłyszeć, więc

teraz nic Oldze nie groziło, ale powinna się nauczyć uważać na słowa, zrozumieć, że mogą

okazać się zgubne. Nic jej nie pomoże zasłanianie się ojcem, będącym właścicielem kilku

frachtowców i łodzi rybackich. Jej argumenty odbiją się o grube ściany, za którymi izoluje się

ludzi o odmiennych poglądach.

- W każdym razie nie boję się takich chłystków jak ten porucznik Uljakow! - Olga

wylała na Misze całą swą złość. Zacisnęła usta.

Gdyby dzięki temu stała się bardziej łaskawa dla innych, to niech sobie złorzeczy,

pomyślał Michaił. Jednak wątpił, by tak się stało. Jeśli Olga nastawiała się wrogo, to owa

wrogość przenosiła się na wszystkich wokół. Z wyjątkiem czworonogów - dziewczyna miała

też trochę zalet.

Z domu nad Dwiną unosił się dym. Olga i Michaił popatrzyli po sobie pytająco. Nie

znajdowali wytłumaczenia, co to może oznaczać.

Michaił poczuł idiotyczną radość, że wreszcie czegoś Olga nie wie. Zdawał sobie

sprawę, że to dziecinne. Na szczęście Olga nie pozna jego myśli.

- Mama zwykle dobrze dokłada do pieca - wyjaśnił. Starał się, by jego słowa brzmiały

przekonująco. - Tak, żeby było ciepło, gdy wrócimy...

Olga tylko popatrzyła na niego.. Takim wzrokiem, który od razu piętnował Michaiła

jako głupca, mimo że nawet nie otworzyła ust.

Kiedy dotarli na miejsce, Misza wygramolił się z sań. Przebiegło mu przez głowę, że

niewiele zdoła zrobić w razie spotkania oko w oko z przestępcą. Ale nie mógł przecież posłać

Olgi przodem.

Może to niezbyt mądre stąpać na chorej nodze, ale pokuśtykał, jak potrafił, w stronę

domu. Matka na szczęście tego nie widzi, a Olga na pewno nikomu nie powie. Skoro nie miała

okazji odgrywać bohatera, uzna pewnie, że nie warto o niczym mówić.

Drzwi były otwarte. Klucz tkwił w zamku od wewnątrz. Ten klucz, który zwykle leżał

dobrze schowany i tylko osoby wtajemniczone potrafiły go znaleźć. Michaił pamiętał, że kilka

razy mu się to nie udało. Drugi klucz miała Raija i nosiła go przy pasku spódnicy.

Kiedy Michaił zajrzał do środka, nabrał otuchy. Poczuł się jakby wyższy i bardziej

barczysty. Miał nadzieję, że Olga nie podejdzie za blisko i jeszcze przez chwilę będzie trwać w

niepewności. Dobrze było poczuć się wyższym od niej o kilka cali. To, że w istocie górował

wzrostem, nie miało znaczenia, kiedy byli razem. Zawsze Olga bardziej rzucała się w oczy. Mi-

chaił bladł przy niej i stawał się jej cieniem.

Niespodziewany gość siedział przy palenisku i popijał z butelki.

Na szczęście należał do kręgu osób, które znały miejsce przechowywania klucza.

- Walerij! - wyrwało się Michaiłowi. Zawołał na tyle głośno, że Olga go usłyszała.

Zaraz też odsunęła Misze na bok i pierwsza weszła do środka. Zapomniała, że jest

ranny, i potrąciła go w zranione udo.

Michaił jęknął, ale ugryzł się w język i nic nie powiedział. Nawet nie spojrzał na

dziewczynę. Nic by i tak nie wskórał, patrząc na nią z wyrzutem.

- Piotr mówił, że wstąpiłeś do armii! Rozmyśliłeś się?

- Co ty wygadujesz? - rzucił Michaił, przesuwając się ostrożnie wzdłuż ściany do ławy

przy kuchennym stole. Ściany i sufit kuchni zlewały się w jedną niebieską masę. W jego oczach

stały się niebem i morzem. - Jeżeli ktoś raz zdecyduje się zostać żołnierzem, nie może już

zmienić zdania! Nie wolno mu!

- Oboje macie rację - odezwał się Walerij. Pociągnął z butelki i skrzywił się. Był

dorosły, ale jednocześnie nadal czuł się jednym z nich. Walerij nigdy nie próbował się

wywyższać albo kogoś od siebie odsunąć. - Rozmyśliłem się. A ponieważ to zabronione, więc

uciekłem.

- Zdezerterowałeś? - spytał Misza, zapominając z wrażenia zamknąć usta, kiedy

skończył mówić.

- A zatem to ciebie szukali! - Olga przełknęła. - Za Archangielskiem zostaliśmy

zatrzymani przez żołnierzy. Strasznie nieprzyjemnych gamoni. Dowodził nimi okropnie

zarozumiały porucznik. Mocny w gębie, ale bez ogłady. Muszę poprosić tatę, by złożył na nie-

go skargę u gubernatora.

- Oldze zmarzły stopy, kiedy zdarł z nas skóry - uśmiechnął się Michaił. - Gdyby

szukali kogoś mniejszego od ciebie, Walerij, zajrzeliby jej pod spódnicę.

- Wtedy Oleg ścigałby porucznika ze strzelbą w ręku - dokończył Walerij.

Jasnoniebieskie oczy Uskowów zatrzymały się na Oldze. - Niełatwo być ojcem córki, która

wyrosła na tak ładną dziewczynę. Kto by pomyślał, że tak wypiękniejesz, Olegowna! - uniósł

butelkę w jej stronę. Mrugnął. Uśmiechnął się. Posiadał niezwykły urok, podobnie jak Wasilij.

Jak większość mężczyzn w rodzinie Uskowów został nim szczodrze obdarzony.

- Przebywanie tu jest dla ciebie niebezpieczne! - zauważył Michaił.

.Nie odrywał od Walerij a wzroku. Walerij miał na sobie spodnie od munduru. Nie mógł

się tak pokazywać w okolicy. Ubiór od razu zdradzał, kim jest.

- Czy nikt cię nie widział? Pomyślałeś o tym, że za ukrywanie cię w naszym domu

możemy trafić do więzienia? - spytała Olga. - Za to grozi kara. Żołnierze nazwali cię wrogiem

Rosji. Przestępcą. Raija - Raisa może wpaść z twojego powodu w kłopoty. Na pewno wiedzą,

że zechcesz się z nią spotkać. Że ten dom jest jednym z miejsc, w których zapewne się

pojawisz!

Walerij zakorkował butelkę. Na jego twarzy i w oczach malowało się zmęczenie.

- Wiem. Zamierzam wyruszyć dalej. Nie chcę nikomu sprawiać kłopotów. Nie chcę, by

Raija miała przeze mnie nieprzyjemności. Chciałem ją tylko zobaczyć. Chciałem trochę

odpocząć. Zaraz wychodzę. Nie warto ryzykować i czekać do jej powrotu. Zwłaszcza w sytu-

acji, gdy żołnierze są tak blisko. Czy jechali w tę stronę?

Misza i Olga pokręcili przecząco głowami. Wymienili spojrzenia.

- Dlaczego nie zostałeś w armii? Było tak okropnie? Nie podobało ci się?

- Nie podobało - odparł Walerij. Nie był zbyt rozmowny. Przekładał butelkę z jednej

ręki do drugiej. Podążał wzrokiem za jej ruchem. - Chcę znowu pływać - wyjaśnił. - Ale nie

mogę czekać do wiosny. Nie wytrzymałem w wojsku. Po prostu nie wytrzymałem. Nie umiem

tańczyć, kiedy mówią „tańcz!” Co innego na morzu: tam mamy przynajmniej jakiś cel. Wolę

nosić marynarską koszulę niż mundur. Pewnie nie jesteście w stanie tego zrozumieć, ale po

prostu nie mogłem zostać. Pomyślałem, że powinienem porozmawiać z Raiją. Ona rozumie

więcej niż Piotr.

- Mama jest w porcie. Stara się zastępować tatę.

- W kantorze?

- Nie możesz iść do miasta! - Olga zdjęła rękawiczki. Poprawiła lok nad okiem.

- Przemierzyłem kawał drogi - uśmiechnął się Walerij i z tym uśmiechem wyglądał jak

młody chłopiec. Było w nim coś iście szatańskiego, jak u wszystkich mężczyzn z rodu

Uskowów: potrafili zmieniać wyraz twarzy tak szybko, że było to aż niebezpieczne.

- Nic nie jadłeś? - Olga raczej stwierdziła oczywisty fakt, niż spytała. - Zalazłeś tylko

wódkę!

- Musisz się przebrać. - Misza ściągnął z siebie wierzchnie okrycie, nie podnosząc się. -

Wszyscy od razu poznają, że jesteś... że byłeś żołnierzem. Nie musisz krzyczeć o tym w głos,

prawda? Ubranie taty... - rzekł Michaił, zwracając się do Olgi. - W kufrze w sypialni mamy

znajdziesz wszystko, co będzie potrzebne. A twoje rzeczy musimy spalić, Walerij.

- Co ci się stało? - Walerij zauważył, że Misza utyka.

- Wbił sobie nóż w udo - wyjaśniła Olga, wywracając oczami. - Tak przynajmniej

twierdzi! - dodała wymownie, zanim zniknęła w sypialni Raiji.

- To prawda?

- Czyściłem z marynarzami zbutwiałe deski w kubryku - odparł Michaił zakłopotany. -

Było ciemno, wiesz. I ślisko. Pośliznąłem się, no i nóż wbił mi się prosto w udo. Potworny

ból...

Walerij uśmiechnął się.

- Olga nie kupiła tej bajeczki? Jest bystra, co? Michaił wzruszył ramionami. Rana w

udzie piekła niemiłosiernie, ale myślenie o czymś innym pozwalało o niej zapomnieć.

- Po tym, co się stało, nie powinieneś mieć z załogą żadnych kłopotów - uśmiechnął się

Walerij. - Jesteś taki młody, mój chłopcze, a oni wszyscy to stare, zahartowane wilki morskie.

Nie dziw się, że traktują cię z rezerwą. Twój ojciec zaczynał od niczego. Będąc z nimi, stracił

ramię. Dobrze ich traktował. I miał Raiję, którą uważali za bóstwo. To dla nich przełom, ro-

zumiesz. Którzy pracują przy remoncie?

Misza wymienił nazwiska.

- Nie ma wśród nich donosicieli - rzekł Walerij zamyślony. - Czy statki są skute lodem?

- Tam jest potwornie zimno - zauważył Michaił. - Wkrótce zrobi się jeszcze zimniej.

- Nie mogę zostać u was do końca zimy - uśmiechnął się Walerij. - Przez jakiś czas na

statku wytrzymam. Może kilka dni. Potem muszę przedostać się dalej przez Morze Białe. Może

uda mi się dotrzeć do Norwegii, może przynajmniej na półwysep Kola. Zwykle niewielu

żołnierzy spotyka się tam w środku zimy. A dla was ukrywanie mnie jest niebezpieczne. Nie

chciałbym wam ściągać na głowę kłopotów.

- Jeśli chodzi o mnie, to możesz zostać - odezwał się Michaił.

- Musisz się także liczyć z twoją matką i Olegiem.

- Nie są zwolennikami gubernatora - odparł Michaił. - A ciebie bardzo lubią. Nie chcesz

wrócić do armii?

- Teraz nawet bym nie mógł - odparł Walerij sucho. - Jak zauważyłeś, tutaj też mnie

szukają. Będą krążyć po okolicy przynajmniej przez jakiś czas. Będą węszyć tak dokładnie, by

mogli wrócić do garnizonu ze spokojnym sumieniem. Nawet zwykły szeregowy jest

przekonany, że zrobiłem coś złego. Nie prowadzimy wprawdzie wojny, ale zbiegłem z wojska.

Wykazałem się brakiem męstwa. Postąpiłem źle, że uciekłem. Ale gorzej byłoby zostać.

Olga wróciła z górą ubrań. Walerij wziął je od niej. Mrugnął porozumiewawczo do

Michaiła.

- Myślę, że pójdę do pokoju Miszy. Nie śmiem zdejmować tych szmat na oczach młodej

damy. Jeszcze się na mnie rzuci, widząc tyle nagiego ciała.

- Zarozumiały dureń! - Olga wykrzywiła się. Nie bardzo przypominała młodą damę.

Misza uśmiechnął się. Walerij także. Zabrał ze sobą ubrania. Wódkę zostawił.

Olga zadbała o to, by w piecu dobrze się paliło. Ogień był głodny, łakomie pochłaniał

drewno i torf.

Walerij wrócił do kuchni. Podwinął rękawy koszuli. Zacisnął pasek. Był niższy i

chudszy od Jewgienija. Uskowowie należeli do mężczyzn drobnej postury.

- Powinieneś włożyć spodnie Miszy - zauważyła cierpko Olga.

- Twoich spódnic w każdym razie nie chcę!

Olga pokazała mu język. Nie znalazła słów, którymi mogłaby się odciąć Walerijowi.

Jego uśmiech widocznie całkiem ją rozbroił.

- O, można trochę wywinąć do góry i pod spód - rzekł Walerij i zademonstrował to na

nogawkach spodni. - Całkiem możliwe, że z czasem trafię pod twój pantofel, Olga, ale teraz

mam na głowie inne sprawy...

- Powinnam odnaleźć porucznika Gienadija Uljakowa i podpowiedzieć mu, gdzie

szukać zbiega! - Olga odrzuciła głowę, naśladując Raiję. Uczyniła to na swój sposób, choć i tak

wszyscy mogli się domyślić, od kogo się tego nauczyła. - Na szczęście dla ciebie ten człowiek

jest mimo wszystko bardziej nieznośny niż ty, Waleriju Uskow!

- Powiedział ci, jak się nazywa? Musiałaś go naprawdę przestraszyć, Olegowna!

Porucznik, który podaje swe nazwisko małej dziewczynce... - Walerij gwizdnął przeciągle. -

Może powinienem poczekać na ciebie, aż dorośniesz, moja mała. Ile masz lat?

- Piętnaście! - odrzuciła głowę, aż zatańczyły loki.

- Czy zechcesz za mnie wyjść i wyjechać ze mną do Norwegii? - przekomarzał się z nią

Walerij. - Nie mam do zaofiarowania nic poza swoim ciałem, ale może się zdarzyć, że ci się

spodoba. Niejedna mówiła, że niczego mu nie brakuje. A to już wiele.

- Nie chcę niczego z drugiej ręki - odparła Olga bez skrzywienia.

Walerij tylko się uśmiechnął.

- Masz pazurki, moja droga - rzekł z uznaniem.

Michaił spojrzał na Olgę, ale nie udało mu się pochwycić w jej spojrzeniu tego, co

dostrzegł Walerij.

Dla niego Olga to Olga. Chodziła z tym i owym, tak jak większość dziewcząt. Sam nie

dostawał zawrotu głowy na jej widok. Znał takie, które miały więcej do pokazania nad

stanikiem sukni - i z pewnością również pod nim - niż Olga.

Nie mógł o tym powiedzieć Walerijowi. W każdym razie nie teraz i nie w obecności

Olgi. Nigdy by mu tego nie zapomniała.

- Nie możesz chodzić teraz po Archangielsku. I nie możesz ukryć się na którymś ze

statków, dopóki się nie upewnisz, że żołnierze gubernatora już tam byli i je przeszukali. Na

pewno będą cię szukać na naszych statkach.

- Olga musi wrócić do miasta, prawda? Chyba że rodzice mają zamiar was wyswatać i

możecie sypiać w jednym łóżku, co?

- Fe! - rzucił Misza.

- Nigdy - odparła Olga.

- W takim razie musisz wrócić domu?

Olga rzeczywiście musiała wrócić do miasta. Walerij jadł suchy chleb, wędzone mięso i

popijał wódką z butelki.

- Misza i ja jesteśmy prawie jednego wzrostu, prawda? - spytał.

- Misza jest od ciebie wyższy - odparła Olga słodko.

- Obaj mamy ciemne włosy. Z powodzeniem mogę nosić ubranie Miszy. Czy ten twój

porucznik przyjrzał się dobrze Michaiłowi? Czy zauważyłby między nami różnicę?

- Patrzył przede wszystkim na Olgę - stwierdził sucho Michaił. - Strasznie się mądrzyła,

jak zwykle.

- Przypuszczam, że to również nic niezwykłego, że przyglądał się Oldze - Walerij

znowu wypił za zdrowie dziewczyny.

- Czy ten wariat chce ze mną jechać do miasta? - zgadywała Olga.

- Wszyscy pomyślą, że to ja. W ciemności nikt nie zauważy różnicy. - Michaił lubił

sytuacje, kiedy Olga czuła się niepewnie. Traktował pomysł Walerija jak pewnego rodzaju

przygodę. Wszystko działo się naprawdę, ale nie sądził, by taka wyprawa mogła okazać się

niebezpieczna.

- Podwiozę cię do kantoru - zaproponowała Olga. - Wtedy będziesz się mógł

przeczołgać dalej po lodzie do statku. Wysadzę cię w porcie.

- Ale aż do Archangielska pojedziemy pod wspólną skórą, Olegowna! - gwizdnął

Walerij. Najadł się, a potem otulił Olgę szalem. Nawet nie spytał o pozwolenie.

Michaił przyglądał się temu i dziwił, że Olga nie zareagowała. Jego udusiłaby z zimną

krwią, gdyby uczynił to samo. Teraz tylko mrugnęła; nie zaatakowała ani słowem, ani

pazurami.

Przypomniał sobie, co mówił ojciec o uroku Uskowów, mając na myśli Wasilija.

Zastanowił się, czy Walerij posiada coś z owego uroku. Czy wszystkie dziewczęta nie są w

stanie mu się oprzeć.

Poczuł się małym dzieckiem.

3

Oleg poszedł do domu. Raija została sama w dużym portowym budynku. Wszystkie

pomieszczenia wokół opustoszały. Nawet ogień w piecu zaczynał przygasać. Wkrótce zrobi się

zimno. Ściany nie były już tak szczelne. Zdecydowali się wyremontować ten dom, ale ponieważ

nikt tu nie mieszkał, postanowili nie wydawać pieniędzy. Poza tym za ważniejsze uznali

inwestowanie w statki. To one przynosiły dochód.

Wszystko dziś zabierało Raiji dużo czasu. Jej myśli nieustannie krążyły wokół Miszy.

Rozsądek podpowiadał jej, że syn ma się dobrze. Zresztą chłopak nie lubił, gdy przez cały czas

starała się chronić go pod swymi skrzydłami jak kwoka. Pragnął bardziej się uniezależnić. Jej

sprawiało to ból. Dla niego stanowiło życiową konieczność. Musiał dorosnąć. Przecież chciała,

by stał się niezależny. Chciała, by stał się wolny. Lecz serce i rozum nie zawsze podążają tym

samym rytmem.

Kiedy w odległych pomieszczeniach rozległ się szmer, Raija zrazu pomyślała, że to

Antonia. Jej dzień pracy chyba też już się skończył, chociaż więcej czasu spędzała w stajni niż

przy piecu w domu, gdzie, jak twierdziła, za mało dla niej powietrza.

Jednak odgłos kroków nie przypominał kroków Antonii. Raija by je rozpoznała. Te były

wolniejsze, jakby cięższe. Męskie. Nie Olega. Raija znała i jego chód.

W pierwszej chwili, kiedy zobaczyła kurtkę i czapkę Miszy, pomyślała, że to syn. Już

miała zamiar czynić mu rodzicielskie wymówki.

Wtedy się uśmiechnął. Niemal przepraszająco. Zamknął za sobą drzwi. Zatrzymał się

przy nich. Podchwycił wzrok Raiji. Zdjął rękawiczki. Miszy rękawiczki.

- Zaskoczona?

- Skąd się tu wziąłeś? - spytała Raija. Wiedziała, gdzie powinien teraz być. Jej myśli nie

od razu chciały się ułożyć w logiczną całość. Raiji nie udawało się wysnuć nici wiążącej myśli,

która ciągle się rwała.

Gość zdjął czapkę. Rozpiął kurtkę i położył ją na sofie. Sam usiadł obok. Zakłopotany

szarpał palcami koszulę.

- Michaił i Olga dali mi ubranie Jewgienija. Mam nadzieję, że nie weźmiesz im tego za

złe.

- To oczywiste, że dali ci te rzeczy, skoro ich potrzebowałeś. Dlaczego wróciłeś,

Walerij? Zupełnie nie rozumiem, skąd się tu wziąłeś? - Raija zamilkła. Spoważniała. - Chyba to

nie ciebie szukają? Drogi Walerij u! Nie zniosę więcej żołnierzy, którzy wtykają nos tu i tam i

twierdzą, że ukrywam wrogów cara! Mów, co, do diabła, zrobiłeś! Uciekłeś z wojska?

Skinął głową zawstydzony. Uniósł nieznacznie jeden z kącików ust. Raija znała ten

odruch. Żaden z Uskowów nie robił tego świadomie, ale potrafiłby w ten sposób stopić w

styczniu lód grubości człowieka.

- Długo jesteś w drodze?

- Trzy tygodnie. Musiałem zachować ostrożność.

- Skąd żołnierze wiedzą, że jesteś w okolicy Archangielska? - spytała Raija wprost.

Lubiła tego chłopaka, ale mogło jej się nie podobać to, co robił. - Wypytywali tak, jak gdyby

byli pewni, że ten, którego szukają, jest w pobliżu. To coś więcej niż domysły. Naturalnie

musieli zgadnąć, że udasz się w tę stronę. Ale to zbytnia zbieżność w czasie...

- Kiedy znalazłem się o parę kilometrów na południe stąd, zachowałem się trochę

nieostrożnie - przyznał Walerij. - Spotkałem dziewczynę. Poznała, że mam na sobie mundur,

chociaż bluzę wywróciłem na drugą stronę. Poprosiłem ją, by zdobyła dla mnie jakieś ubranie,

ale widocznie jej się nie spodobałem. Może byłem zbyt szorstki.

Raija westchnęła.

- Dlaczego zawsze muszę się o kogoś martwić? Czy to się nigdy nie skończy? Zawsze

ktoś z was coś przeskrobie. Czy musiałeś tak narozrabiać, Walerij?

- Nie mogłem znieść życia w wojsku - odparł krótko. Popatrzył na ścianę. Jego twarz

wydawała się smutna i nieprzystępna. Walerij nawet nie usiłował przywołać odrobiny swego

uroku. To zresztą nie zrobiłoby na Raiji wrażenia. Ona także była zmęczona.

- Stało się coś jeszcze poza tym, że zbiegłeś z armii, prawda? - spytała. Nic by jej nie

zaskoczyło. - Nie powiedziałeś mi o wszystkim, czy tak, Walerij? Wiesz, że ci pomogę. Nie

mogłabym postąpić inaczej. Ale chciałabym znać prawdę. Nie tylko to, co zdecydowałeś się

nam wyznać. Olga i Misza uwierzyli pewnie w twoją opowieść, bo nie potrafią jeszcze czytać

między słowami. Jednak ja wiem, że żołnierze zwykle nie szukają tak dokładnie wszystkich

dezerterów. Nie przez trzy tygodnie...

- Chciałem wrócić na morze...

- Mów prawdę!

- Nie potrafiłem siedzieć cicho - wyznał z niechęcią. - Jeden z nas dostał karę. Był

zaledwie młodym chłopcem. Chudy jak szczapa... jeszcze chudszy niż Misza. Myślę, że

również od niego młodszy. Pewnie skłamał, podając wiek, gdy zaciągał się do wojska. Zresztą

nie sprawdzano tego dokładnie. Coś w tym chłopaku zdenerwowało jednego z oficerów, który

zaczął go bić na oczach nas wszystkich. Wystąpiłem w obronie tego dzieciaka, mówiąc, że to

tchórzostwo, że to nie po męska Wtedy rzuciło się na mnie dwóch oficerów. Wyciągnąłem

szablę temu, który zbliżył się pierwszy. Nie wiem, jak mi się to udało. Nie wiem, czy w ogóle

myślałem, co robię. Po prostu złapałem szablę. Ostrze przebiło oficera na wylot. Wtedy

wypuściłem rękojeść. Nie zdawałem sobie sprawy, że w ogóle ją trzymałem. Oficer wywrócił

oczami, zielonymi na tle krwią nabiegłych białek. Mogłem zobaczyć delikatne, czerwone żyłki.

- Zabiłeś oficera? - spytała Raija z niedowierzaniem. Walerij ściągnął proste brwi,

ciemniejsze niż u Wasilija.

- Kapitana - odparł jakby zdziwiony. - Syna generała. Był bardzo młody. Nigdy nie

zapomnę cienkich, czerwonych żyłek przecinających białka jego oczu. Zielonych tęczówek

wokół czarnych źrenic. Upadł do przodu. Musiałem się cofnąć. Wydaje mi się, że zacząłem

biec. Ukradłem konia. Oficerskiego. Należącego do któregoś z dowódców. Myślę, że to nie był

koń kapitana, którego zabiłem. Pozostali szeregowcy musieli chyba przeszkodzić tym, którzy

chcieli mnie ścigać. Nie potrafię tego wytłumaczyć inaczej. Sądziłem, że od razu mnie złapią.

Myślałem, że to mój koniec. Później dziękowałem za każdy dzień. Żyję w ciągłym strachu, ale

dziękuję za każdą godzinę na wolności.

Raija ukryła twarz w dłoniach. Wydarzenia spływały na nią niczym ławica śledzi,

połyskująca srebrem tuż pod powierzchnią wody. Jej serce już zdołało się uspokoić po wypadku

syna. Nabrała pewności, że Misza wy dobrzeje, że mogło być o wiele gorzej. Dziś rozmawiała o

tym z Olegiem. Doszli do wniosku, że kryje się za tym coś więcej, niż opowiedział Michaił,

lecz mimo to Raija była w pewien sposób dumna z syna, że wymyślił tę historię i nie wyznał

prawdy. Dorastał.

Teraz jej serce znowu mocniej zabiło w piersi. Strach dudnił jak młot. Odnosiła

wrażenie, jakby poruszała się po niepewnym lodzie, pod którym widniała granatowoczarna

głębia.

- Nie możesz zostać w Archangielsku. Znajdą cię. Będą szukać bez wytchnienia. Tutaj,

w naszym domu, u Toni i Olega, na statkach, w porcie. Wszędzie. Nie możesz też uciec po

zamarzniętym morzu na zachód. Będą cię szukać u Piotra. Nie możesz go narażać. Piotr ma

rodzinę, Walerij...

- Teraz w czasie zimy pojawia się tyle różnych śladów na Morzu Białym - rzekł Walerij.

- Myślałem, że przez kilka nocy będę mógł przenocować na jednym ze statków. Odpocząć.

Przez cały ostatni tydzień uciekałem bez wytchnienia. Nie mam już siły. Potrzebuję również

snu. Jeżeli złapią mnie na statku, mogę powiedzieć, że wszedłem na pokład bez wiedzy

właściciela. Wiem, że nie mogę zostać u ciebie. Nie mogę cię narażać na niebezpieczeństwo,

Raija. Musiałem cię tylko zobaczyć, porozmawiać z tobą. Może mnie złapią. Wtedy to piekło

się skończy. A może przedostanę się na zachód, do Norwegii. Ale wówczas nie będę mógł już

wrócić. Musiałem cię przedtem zobaczyć. Cokolwiek się stanie. Nie mam nikogo poza tobą.

Jesteś mi bliższa niż Piotr. W nas obu płynie ta sama krew, ale to nie wystarczy. Więzi krwi to

nie wszystko. Lubię cię bardziej niż kogokolwiek innego, Raija - Raisa.

- To szaleństwo ukrywać się na statku - stwierdziła Raija. Wstała. Chodziła od ściany do

ściany, raz po raz rzucając na Walerija oczyma, w których kryła się rezygnacja. - Szaleństwo,

Walerij! Głupota! Czy naprawdę, do licha, nie ma w tobie za grosz rozsądku? Czy pomyślałeś,

ile trzeba czasu, by cały Archangielsk wiedział, gdzie jesteś? Załoga pracuje teraz przy czysz-

czeniu statku. Nie uda ci się ukryć przed marynarzami, Walerij! Nawet gdybyś bardzo chciał.

Rozpoznają wszelkie obce odgłosy na statku. Nie możesz cały dzień siedzieć nieruchomo,

wstrzymując oddech!

- Jestem jednym z nich.

- Jesteś tak naiwny, że zastanawiam się, czy rzeczywiście pochodzisz z rodu Uskowów,

chłopcze! Jednym z nich? Jak długo będziesz jednym z nich, skoro wyznaczono nagrodę za

informacje o tobie? Marynarzom się nie przelewa. Łatwo zaprzedać duszę, gdy się głoduje i

marznie, nie rozumiesz tego? Nie możesz ukrywać się na statkach!

- Nie znam innego miejsca, a muszę przedostać się przez Morze Białe, przez granicę.

Rozumiesz już, dlaczego gubernator nie zaniecha poszukiwań. Jestem tym, kim mnie nazywają.

Przestępcą. Wrogiem „kraju.

Raija przystanęła przed Walerijem. Potargała go po włosach. Uśmiechnęła się

zmęczona.

- Nie martw się, coś wymyślimy. Nadal będę cię chronić pod swoimi skrzydłami -

westchnęła. - Nigdy nie staniecie się na to zbyt dorośli. Bez względu na to, co zrobicie, zawsze

wam wybaczę.

Walerij chwycił Raiję za nadgarstki, lecz zaraz je wypuścił. Objął ją. Materiał bluzki był

śliski. Walerij poczuł ciepło Raiji, jej kręgosłup, zawsze taki prosty.

Na twarzy Raiji widniały zmarszczki, delikatne, drobne linie. Walerijowi zrobiło się

ciepło na ich widok. Chciał przesunąć wzdłuż nich opuszkami palców. Chciał ich dotknąć.

Wargami.

- To również? - spytał. Nie rozpoznał własnego głosu. Nie wiedział, jak to się stało, że

jego usta dotknęły jej ust. Poczuł jej dłonie na swej piersi, na koszuli Jewgienija. Powiedziała

coś. Walerij nie chciał wiedzieć, co mówiła. Rozpoznał słowo „nie”...

Czy zawsze za tym tęsknił? Raija nie była przecież jego matką. Zdarzały się chwile, że

nienawidził stryjka Wasi.

Nie rozumiał, dlaczego.

Teraz już wiedział.

Przywarł ustami do jej szyi. Była taka ciepła i miękka. Chciał dotykać jej skóry, pieścić

ją. Pragnął wypełnić dłonie jej ciężkimi piersiami. Chciał zamknąć usta wokół brodawek.

Chciał bawić się językiem na jej ciele...

Był głodny, oszołomiony, oszalały z pożądania. Nigdy nie pożądał żadnej kobiety tak

jak Raiji. Te, które trzymał w ramionach, były tylko cieniami. Nie pamiętał ich twarzy. Nie

pamiętał ich imion. Wszystkie one zlały się w jedno i stały się jednolitą masą, w której nie

kryło się nic ludzkiego.

Nie stały się dla niego kobietami. Nawet ciałami. Zaspokajał tylko jakieś swoje

potrzeby, szybko, podciągając do góry spódnice dziewcząt. Nigdy nie budził się u boku kobiety,

nigdy z żadną nie zasypiał.

Nigdy nie zaznawał spokoju w objęciach, które dzielił, a raczej brał.

Nigdy nie wiedział, czego szuka. Nie wiedział, kogo szuka.

Ale żadna nie mogła zabłysnąć w jego pamięci jako kobieta, gdy stanęła w cieniu Raiji -

Raisy. Raija mogłaby być jego matką, ale miała w sobie tyle kobiecości, że jej pożądał. Nie

pragnął innej.

Tylko jej. Teraz...

- Walerij!

Raija działała szybko. A Walerij czuł się taki ociężały i otumaniony. Jego krew płynęła

niczym wzburzona rzeka, a mimo to stał się powolny i ospały. Zbyt późno zorientował się, co

Raija zamierza zrobić.

Na stole leżał srebrny nóż do otwierania listów. Wystarczająco blisko, by Raija zdołała

go dosięgnąć. Wystarczająco ostry, by mogła go użyć jako broni, przykładając Walerijowi do

gardła. Jej dłoń była tak pewna, że naprawdę mogła go użyć.

- Puść mnie, Walerij! - zażądała zdecydowanym głosem, równie pewnym jak jej dłoń.

Jej oczy zrobiły się czarne. Przykuwały jego wzrok, że musiał uniknąć spojrzeniem. Zwolnił

uchwyt. Bladł, to znów się czerwienił.

W pomieszczeniu nagle powiało chłodem.

Raija usiadła za stołem. Nóż do listów leżał przed nią. Stół tkwił między nimi niczym

skała. Błyszczący. Walerij mógł się w nim przejrzeć, tak jak mógł się przejrzeć w lodzie

pokrywającym skałę pewnego dnia na przedwiośnia.

- Długo już uciekasz, Walerij - odezwała się Raija. Miała włosy w nieładzie. Ładnie tak

wyglądała.

Młodziej. Węzeł na karku sprawiał, że wydawała się surowa. Walerij nie zapamiętał jej

jako osoby surowej. Zawsze traktowała go najczulej i najłagodniej na świecie. Był za duży, by

siadać jej na kolanach, ale mu na to pozwalała. Dobrze było przytulić policzek do jej piersi i

ogrzać się jej ciepłem.

Ale to już minęło.

Ona również mówiła o upływającym czasie.

- Dawno nie odpoczywałeś i nie wiodłeś normalnego życia. Dlatego tracisz panowanie

nad sobą. Przekroczyłeś moje granice. Nikt tego nie robi. Nie w taki sposób. Zapamiętaj sobie,

że nigdy nie będę mogła stać się dla ciebie kobietą. Lubię cię i zawsze będę cię lubić. Ale nie

wypełniasz moich tęsknot. Gdybyś był sobą, nigdy by do tego nie doszło.

- Przepraszam... - wyszeptały jego usta. To jego usta uformował)' te słowa. Słyszał swój

własny głos. - Przepraszam, Raija - Raisa. Wybacz mi!

Nie powinna wiedzieć, że i tak by do tego doszło. Nigdy o niej nie myślał w ten sposób.

Nigdy, aż do chwili, gdy złapał ją za nadgarstki. Doszłoby do tego tak czy owak.

- Już o tym zapomniałam - zapewniła.

To tylko formułka. Kłamstwo. Walerij o tym wiedział. I Raija również musiała o tym

wiedzieć. A zawsze uważał, że jest na wskroś uczciwa. Wierzył, że nigdy nie mówi nic, byle

wypełnić ciszę. Szkło rozbiło się, spadając na zamarzniętą ziemię.

Jednak Raija nadal promieniała w jego oczach. W jego myślach pozostanie na długo.

Walerij nie wiedział, czy kiedykolwiek zapragnie, by z nich wyfrunęła. Marzenie o niej było jak

ciepły ptak z mocno bijącym sercem w gniazdku zgiętej dłoni.

- Nie możesz zostać, Walerij. Ale nie możesz też wyjść w tym stanie. Bóg raczy

wiedzieć, co się może stać...

Uśmiechnął się, siedząc odwrócony do Raiji plecami. Brakło mu siły, by odwrócić

głowę i na nią spojrzeć. Widział jej odbicie w szklanych drzwiach szafki z książkami. Raija

potrafiła podejmować decyzje. Na jej twarzy malowało się tyle stanowczości. Gdzie znajdzie

drugą równie silną kobietę? O równie ciemnym spojrzeniu, z tak samo podniesioną głową?

Bała się, że Walerij znowu może zabić. Może myślała, że łatwiej mu to przyjdzie, skoro

już raz to zrobił? Nie mogła zajrzeć do jego przerażających snów. Nie mogła zrozumieć,

dlaczego prawie nie spał od chwili, gdy zaczął uciekać.

Dziękował za każdą godzinę wolną od koszmarów.

Pamiętał każdą z nich. Nie mógł spać. Wtedy widział wszystko wyraźnie.

Raija zamyśliła się. Nie bała się zostać z nim sam na sam. Już nie. Wiedziała, że Walerij

nie dotknie jej ponownie. Nie spodziewała się, że coś takiego w ogóle może się zdarzyć. Nie

mieściło się jej to w głowie.

To dla niej coś niepojętego.

Pod wieloma względami czuła się za niego odpowiedzialna. Oczywiście dorósł na tyle,

by samemu za siebie odpowiadać, jednak w jej sercu miał swoje miejsce. Nie potrafiła o tym

zapomnieć.

Wasilij był jego stryjem. Najbliższą osobą, którą Walerij traktował jak ojca, ponieważ

rodzonego ojca nigdy nawet nie widział.

Zresztą chodziło o coś więcej niż miejsce w sercu. To również obowiązek. Coś, co była

winna Wasilijowi.

- Poczekaj tu - rzekła, ubierając się. Nie była pewna, czy podjęła właściwą decyzję. Nie

miała wielkiego wyboru. Żołnierze zaczną szukać Walerija również u niej. Bez względu na to,

ile osób w to zaangażuje, została zmuszona do działania. Przebiegło jej przez głowę, że

właściwie sprawa nie rozniesie się poza rodzinę. Wszystko zostanie w gronie najbliższych...

- Nie zamierzam cię wydać - rzekła na wszelki wypadek. - Ale nie mogę cię z sobą

zabrać. Nie podchodź do okna. Trzymaj lampę tylko w głębi pokoju, nie podkręcaj jej. Zamknę

drzwi na klucz.

- Wrócisz tu? Kiedy? Raija zobaczyła w nim chłopca. Ujrzała w jego oczach ten sam

strach sprzed lat, kiedy wraz z Jelizawietą został zdradzony i opuszczony przez własną matkę.

Czegoś takiego nikt nie zapomina. Raija poczuła w piersi ciężar.

- Niedługo - obiecała. - Nigdy dotąd cię nie okłamałam, prawda? Potrzebujesz

odpoczynku, Walerij. Musimy ci pomóc przedostać się na zachód, przez granicę. Bóg jeden

wie, co cię tam czeka, ale w każdym razie nie skażą cię na śmierć.

Wieczór był ciemny. Wietrzny. Raija czuła, że za parę godzin spadnie śnieg. Musi

dostać się do domu, zanim zacznie padać. I tak czeka ją długa droga, lepiej żeby zdążyła przed

burzą śnieżną.

Nie widziała po drodze nikogo. Ale mrok mógł skrywać śledzące ją oczy. Nie ufała zbyt

wielu ludziom. Większość z nich można kupić. Lojalność jest jak bańka mydlana, która łatwo

pęka. Nie może rosnąć w nieskończoność.

Wszystko ma swoje granice. Jakieś ramy.

Dobiegły ją jakieś odgłosy, które przypominały uderzenia rogów reniferów. Ale

przecież nie mogły się rozlegać tu na ulicach miasta... Przedzierały się z innego życia. Tego,

które również było jej życiem, a którego nie znała.

To miało miejsce dawno temu.

Raija starała się iść cicho. W swej pelerynie zdawała się prawie niewidoczna. Zlewała

się w jedno ze ścianami domów, które mijała. Stanowiła tylko cień w jeszcze czarniejszej

ciemności.

Drzwi kuchennych nie zamknięto na klucz. Raija chyłkiem przekradła się przez nie do

środka. Poczekała, nasłuchując. Nie dosłyszała żadnych głosów. Weszła po schodach do góry

do salonów. Dużych, jasnych i wysokich. Ten widok przepełnił ją bólem.

Raija nie rozumiała, jak on może tu mieszkać. Może jakoś się już pogodził z tragedią,

która się rozegrała w tych ścianach.

Raija nie chciała brać na siebie również tego ciężaru. Nie czuła się odpowiedzialna za

jego życie. Sam sobie radził. Urodził się po to, by sobie sam radzić. Nie potrzebował kilku

matek. To prawda, przydałaby mu się żona, ale jej nie szukał. Jakby na przekór. Tak jakby

chciał ukarać całą rodzinę, cały ród. Tak jakby chciał odpłacić za wszystko, co pod tym dachem

ucierpiała Jelizawieta.

Raija przechodziła od pokoju do pokoju. Otwierała drzwi. Starała się robić to jak

najciszej. Nie znalazła gospodarza.

To Nikołaj ją znalazł. Szedł za nią przez pokoje, w których go szukała.

- Raija! - jego głos sprawił, że się nagle odwróciła. - Nie pukałaś? Mogłaś zawołać!

Podszedł do niej i z radości ucałował w oba policzki. Śmiał się całą twarzą.

- Nie przychodzę z towarzyską wizytą - uprzedziła pośpiesznie Raija. - Proszę, nie

wymieniaj na głos mojego imienia! W razie czego będę musiała zaprzeczyć, że tu byłam.

- Nie trzymam służby. - Popatrzył poważnie na Raiję.

- Czy już tu byli? Żołnierze? Nikołaj Norkin potrząsnął jasną czupryną. Był młody. I był

spadkobiercą wielkiego rodu, rozrastającego się szeroko potężnego drzewa, które jakby wy-

ciągało gałęzie ku słońcu.

- Może znajdujesz się poza podejrzeniem - pomyślała głośno Raija i usiadła. Zauważyła,

że sam nie spoczął, czekając, aż pierwsza usiądzie. Uprzejmy po czubki palców. Miał to we

krwi. Skutecznie mu to wpojono. Mimo wszystko wyrósł na mężczyznę... - Przychodzę do

ciebie, bo potrzebuję pomocy. Twój ojciec i gubernator zawsze byli serdecznymi przyjaciółmi,

prawda?

Nikołaj skinął głową.

- Walerij zdezerterował i dopuścił się zabójstwa. W odwrotnej kolejności.

Najprawdopodobniej był to nieszczęśliwy wypadek.

Opowiedziała o wszystkim Nikołajowi tak, jak jej to przedstawił Walerij.

- Ten kapitan, którego Walerij zabił, był niestety synem generała. Tylko Uskow mógł

mieć takiego pecha. Wydaje mi się, że członków tej rodziny prześladuje fatum, które jakby

podąża ich śladem, ciągle prowokują jakieś tragedie, Nikołaj. Zrozum, nie mogę ukrywać

Walerija u siebie. Żołnierze już u mnie byli. Przyjdą znowu. Nie mogą go u mnie znaleźć.

Muszę myśleć o Miszy.

- A on sam co zamierza? Nikołaj od razu przystąpił do rzeczy. Raiji to się podobało.

Przypominało jej własny sposób działania. Jednak Nikołaj wydawał się bardziej chłodny niż

ona. Nie mieszał do myśli uczuć. Oddzielał je tak wyraźnie, jakby odcinał nożem.

Raija przedstawiła pokrótce plany Walerija.

- To mu się nie uda - uznał Nikołaj.

Miał takie jasne oczy. Jego twarz nabrała męskiego wyrazu. Malował się na niej wyraz

goryczy, który nigdy jej nie opuszczał.

Upływ czasu powinien wymazać tę gorycz, ale Raija zauważyła, że działo się

przeciwnie - w miarę upływu lat owe rysy bólu i goryczy zaznaczały się coraz wyraźniej.

Nikołaj nie chciał zapomnieć. Nie chciał wybaczyć.

Być może i w tym przypominał Raiję, choć ona wolała się do tego nie przyznawać.

W niej również tkwiło wiele nieprzejednania.

- Na pewno nikt nie będzie go u mnie szukał - stwierdził Nikołaj z przekonaniem. -

Jeżeli żołnierze tu przyjdą, poczęstuję ich koniakiem i porozmawiam z nimi. Wyśmieję ich.

Poproszę, by obeszli wszystkie pokoje i by postarali się zrobić to bardzo dokładnie, bo nie chcę

u siebie żadnego wroga kraju. Nie przyznaję się do znajomości z tym mordercą, chociaż w

młodości może się z nim zetknąłem. Nie wszystkie znajomości należy pielęgnować.

Uśmiechnął się krzywo, mówiąc tonem przeznaczonym dla osób, które wolał traktować

z dystansem. Raija zadrżała. Zdała sobie sprawę, że i ona potrafi tak grać. Jednak ona nie

została do tego stworzona. Wyuczyła się tej sztuki, można powiedzieć, do perfekcji.

Nikołaj uczynił to z lekkością, z jaką pstrykał palcami.

- Pocałował mnie - wyznała Raija. Spojrzenia obojga spotkały się. Raija zamknęła oczy.

Uciekła przed badawczym wzrokiem Nikołaja. - Musiałam mu przyłożyć do gardła nóż do

otwierania listów, żeby mnie puścił. Przeraził mnie. Traktowałam go jak syna...

Westchnęła.

- Nie jesteś taka stara, Raiju - uśmiechnął się Nikołaj. - Wyglądasz pięknie. Pociągająco.

Nie jesteś jego matką, chociaż może się nią czujesz. Walerij pamięta Dagniję. Ona była jego

matką. Ty zaś jesteś dla niego kobietą. Wyrósł na mężczyznę. To nie takie dziwne, Raija, że się

tak zachował. Bóg jeden wie, przez co przeszedł.

Skinęła głową.

- Nie zamierzałam nikomu o tym mówić, ale nie mogłam też zatrzymać tego tylko dla

siebie. Liczę, że to zostanie między nami. Walerij nie musi wiedzieć, że ci powiedziałam. Nie

warto stawiać go w jeszcze trudniejszym położeniu.

- Obiecuję, że będę milczał jak grób - uśmiechnął się Nikołaj. Zdołał przywołać na

twarz nieco więcej ciepła. Nie wydawał się już tak surowy. - Przyprowadzę go. Zostawię klucze

od kantoru za ostatnią beczką w rogu. Widziałem je dziś, nie przełożyłaś ich. Ukryję u siebie

Walerija. Przyjdę do ciebie jutro do biura. Albo pojutrze. Musimy porozmawiać, jak chłopaka

przerzucić dalej. Z pewnością potrzebuje kilku dni odpoczynku, by nabrać sił.

- Wiedziałam, że pomożesz!

- Wszystko zostanie w rodzinie - rzekł Nikołaj Norkin poważnie. - Takimi sprawami nie

należy obcym zawracać głowy...

4

Nikołaj przyszedł do kantoru Raiji. Był bardzo blady. W futrzanej kurtce z wilków

wydawał się dwa razy grubszy. Nie zdjął nawet czapki.

- Wiem - odezwała się Raija. Miała sucho w ustach, wargi spękane. Jak zawsze, kiedy

się bała. - Nie pytali nawet o pozwolenie na przeszukanie statków. Po prostu powiadomili

Olega, że to zrobili. Załoga zwymyślała żołnierzy za nagłe wtargnięcie i Oleg musiał

udobruchać oficera, żeby spojrzał na to przez palce.

Nikołaj Norkin usiadł bez zaproszenia. Uznał to za coś oczywistego. Raija nie zdążyła

poprosić go, by znalazł jakieś krzesło. Dla niej proponowanie gościowi miejsca wydawało się

rzeczą oczywistą.

Jej świat i świat Nikołaja były tak odmienne. Raija teraz to zauważyła. Teraz to sobie

uświadomiła.

- Walerij nie może zostać w Archangielsku - zaczął Nikołaj. - Boję się bardziej ze

względu na niego i ze względu na was niż z obawy o siebie. - Musiał wyraźnie to Raiji

powiedzieć. - Zawsze mogę...

- ...się wykupić - dokończyła Raija. - Tym razem, gdyby znaleźli go u ciebie, mogłoby

ci się nie udać. Musiałbyś się tłumaczyć, że nie wiedziałeś, że uciekł z wojska. W przypadku,

gdy giną oficerowie carycy, gubernator nie jest pobłażliwy. Sama caryca decyduje o życiu i

śmierci. Ona, która wysyła ludzi na wojnę...

- Za takie słowa i tobie trudno byłoby się wykupić, Raiju - uśmiechnął się Nikołaj. Do

swojej matki nigdy nie odzywał się w ten sposób, nigdy nie rozmawiał z nią o ważnych

sprawach, o tym, co miało dla niego znaczenie. Za to Raija nie lubiła czczej gadaniny, tak jak i

on czuła do tego odrazę. - Nie chciałbym cię wciągać w niebezpieczną grę, ale nie wiem, jak te-

go uniknąć. - Zrobił przerwę. Zdjął czapkę z jasnowłosej głowy. Raija zauważyła, że

przerzedziła mu się czupryna, chociaż dopiero wkraczał w dorosłe życie. Przebiegło jej przez

myśl, że to dobrze, iż jest nieźle sytuowany, bo mimo coraz wyższego czoła nie będzie miał

kłopotu ze znalezieniem żony. - Wpadłem na pomysł, że mógłbym pojechać do Kem. Jako

powód bym podał, że mam tam rodzinę i prowadzę interesy. Nie mogę wyruszyć w tak daleką

drogę całkiem sam. Potrzebuję woźnicy. Pomyślałem więc, że Walerij mógłby wybrać się ze

mną, podając się za Misze.

- Skoro wyruszysz z Misza, musisz również z nim wrócić. Czy i jego chcesz zabrać do

Kem? W takim razie on nie może jechać jako on. Nie możesz podróżować z dwoma

Michaiłami.

Nikołaj uśmiechnął się.

- Twojemu synowi to się nie spodoba! Ale on nie jest zbyt duży ani zbyt dobrze

zbudowany. Głos ma jeszcze całkiem wysoki. Nie mówiąc już o zaroście. Jest bardzo ładny jak

na chłopca...

- Nie, to mu się na pewno nie spodoba! - przyznała Raija. Zrozumiała, do czego Nikołaj

zmierza.

- Wszyscy wiedzą, że mam słabość do dziewcząt ze służby - mówił dalej Nikołaj tonem

usprawiedliwienia. Tak jakby musiał zwierzać się z tego Raiji. - Można by wypożyczyć

papiery, należące do kogoś, kogo żołnierze nie znajdą, gdyby szukali. Albo sfałszować

odpowiednie dokumenty... Dla dziewczyny, która się czerwieni i wstydzi, gdy ją o coś pytają. I

nikt nie spodziewa się, że przywiozę ją ze sobą z powrotem. Może mi się na przykład znudzić.

Natomiast mógłby ze mną wrócić Michaił i nikogo by to nie dziwiło.

- Ucieszę się, jeśli uda ci się go przekonać - rzekła Raija sceptycznie. - Chociaż nie

bardzo mi się to podoba. I im więcej o tym myślę, tym więcej ogarnia mnie wątpliwości. Ale

przyznaję, że twój pomysł ma szanse powodzenia. Może powinieneś wyruszyć, zanim kto-

kolwiek nabierze podejrzeń. Nie zabronię Miszy jechać, jeżeli on sam zechce. Ale musi zdawać

sobie sprawę, że to niebezpieczne. O tym również musisz mu powiedzieć, Nikołaj! To nie tylko

wielka przygoda lub bajka, której zakończenie sam wybierzesz. To nie tylko okazja do ukojenia

wyrzutów sumienia wobec rodziny Uskowów. To niebezpieczna gra. I pamiętaj, że wciągasz w

nią mojego syna. - Westchnęła. - Do diabła, wszyscy jesteście moimi synami! W moim sercu

jest dość miejsca dla was wszystkich. Tylko uważajcie na siebie! Nie chcę, by to miejsce

wypełnił smutek!

Antonia i Olga przybyły z Raiją, kiedy po południu wróciła z biura do domu.

Misza zazgrzytał zębami na widok Olgi, a ona pokazała mu język, kiedy matka ani Raija

nie mogły tego zobaczyć. Poza tym uśmiechała się słodko.

Nikołaj przyjechał konno o zmroku. Sam zaprowadził konia do stajni, zanim wszedł do

środka.

- Nikogo u mnie nie było - odezwał się w progu. Nie przywitał się. Zdjął futro i

przewiesił je przez oparcie krzesła. Nie był zależny od starych nawyków. - Ale za to ja

odwiedziłem gubernatora - uśmiechnął się, dziękując za parujący rosół, który podała mu Raija.

Wieczór był mroźny. - Pojechałem do niego i powiedziałem, że słyszałem plotki... - Nikołaj

wzruszył ramionami. - Dodałem, że owe plotki wiążą się z nazwiskiem osoby, z którą nie tak

dawno temu żyłem na przyjacielskiej stopie.

- Czy nie możesz mówić po ludzku? - spytała Olga bardziej zrezygnowana niż

uszczypliwa. - Nie jestem głupia, Nikołaj, ale słuchanie twoich wywodów i zgadywanie, do

czego właściwie zmierzasz, męczy mnie.

Jasne brwi Nikołaja uniosły się do góry. Roześmiał się. Nie miał Oldze za złe jej uwag.

- Spytałem wprost, czy poszukują Walerij a. Spytałem też, dlaczego. I wyraźnie dałem

do zrozumienia, że nie popieram ani tego czynu, ani sprawcy. Gubernator trafnie odczytał moje

intencje i przyznał mi rację, że czasami istnieją takie znajomości, których nie pragnie się

pielęgnować. Powiedział, że cieszy się, widząc, że dziką i próżną młodość mam już za sobą.

Dodał, że bunt rzadko prowadzi do czegoś dobrego i że Walerij jest tego najlepszym

przykładem. Że jako wichrzyciel i butny, młody człowiek wstąpił do wojska i został

żołnierzem, z którego ojczyzna mogłaby kiedyś być dumna. Po krótkim czasie okazało się

jednak, że nie chciał służyć carycy i narodowi. - Nikołaj zaczerpnął powietrza. - Poza tym

gubernator przedstawił przebieg wydarzeń podobnie jak Walerij. Tylko w jego opowieści lało

się więcej krwi. Dodał, że to było do przewidzenia, iż właśnie Uskow chwyci za broń w obronie

człowieka ulepionego z tej samej gliny. - Nikołaj zamilkł. Długo nic nie mówił. - Żołnierze za-

bili potem tego chłopca. Tylko dlatego, że Walerij uciekł. Obciążyli go

współodpowiedzialnością za śmierć kapitana. Czy możecie to zrozumieć? Nie byłem w stanie

powiedzieć o tym Walerijowi.

- Uważam, że powinieneś - rzekła spokojnie Raija. - On również ponosi za to

odpowiedzialność. Wie przecież, że życie nie składa się tylko z wiosennych poranków. Śmierć

chłopaka jest konsekwencją tego, co uczynił. Mimo że to okrutna prawda, Walerij powinien ją

poznać, Nikołaj. Nie masz prawa go oszczędzać.

- Ale chyba ostatnią osobą, którą mogliby podejrzewać o ukrywanie dezertera, jesteś ty,

Nikołaj? - Olga przeszła do sedna sprawy.

Nikołaj skinął głową.

- Jednak Walerij nie może u mnie zamieszkać na dłużej. Jest podenerwowany. Ciągle

powtarza o niebie nad głową, o morzu i rześkim powietrzu. Najchętniej siedziałby w otwartym

oknie. Mój żołądek tego nie wytrzyma, jeśli miałbym takiego zbiega gościć przez całą zimę.

Walerij musi wyjechać z Archangielska. Nie chcę, by go w końcu znaleźli i zamknęli. - Nikołaj

nie zareagował, gdy Olga się roześmiała. Najwidoczniej nie dowierzała mu, nie ufała w jego

szczere intencje. - Postanowiłem, że wyruszę na zachód - rzekł Nikołaj bez wstępów. - Za-

bieram ze sobą Walerija. Chciałbym też zabrać Misze, ale pod warunkiem, że się przebierze za

dziewczynę.

Olga parsknęła śmiechem. Nie mogła się powstrzymać. Nie chciała się powstrzymać.

- Za dziewczynę? Nigdy! - Michaił wzdrygnął się z odrazą. Spojrzał na Olgę zamiast na

Nikołaja.

Nikołaj wyjaśnił swój plan. Nie zwracał uwagi na Olgę, która nie była w stanie

opanować ataku śmiechu. Aż się trzęsła, choć sytuacja była naprawdę poważna. Zatkała rękami

usta i odwróciła się do wszystkich plecami, ale mimo to skupiała na sobie ich spojrzenia.

- Tu nie ma nic do śmiechu, Olga! - Antonia usiłowała przywołać córkę do porządku. -

To nie jakaś głupia zabawa! Tu może chodzić o życie Walerija. Nie rozumiem, jak możesz się

śmiać!

Olga krztusiła się od śmiechu. Nie mogła się opanować, patrząc na Michaiła. Wszyscy

westchnęli z jej powodu. Wymienili spojrzenia. Stali po jednej stronie, chociaż Michaił nie czuł

w tej chwili wyłącznie sympatii dla Nikołaja.

W każdym razie nie stał po jednej stronie z Olgą!

- Ty na pewno nie pojedziesz! - rzucił Michaił. - Twój ostry język tylko przysporzyłby

nam kłopotów. Może rzeczywiście powinienem jechać?

- Będziesz uroczy jako dziewczyna, Miszeńko! - roześmiała się Olga i cmoknęła w

powietrzu.

Michaił odwrócił się do niej plecami. Czuł, że się zarumienił, i nie chciał, by to

zauważyła. Olga zapewne uznałaby, że to jej zasługa. Tak jakby przejmował się tym, co ona

myśli, co mówi i robi!

- Przynajmniej na pewien czas się od ciebie uwolnię - odburknął ze złością.

- Musisz wiedzieć, że ta wyprawa może być niebezpieczna - zauważył Nikołaj.

Uniósłszy jasne brwi, przyglądał się badawczo Michaiłowi. Nie patrzył na Raiję ani na Antonię.

- Nasza piękna Bykowa nie lęka się niebezpieczeństw - prychnęła Olga.

Michaił zazgrzytał zębami, aż wszystkim zadzwoniło w uszach. Trudno było nie

zwracać uwagi na docinki!

- Powinienem zaznaczyć, że twoja matka nie jest zachwycona tym pomysłem - dodał

Nikołaj. - Długo musiałem ją przekonywać. Boję się, że może się rozmyślić, jeżeli będziemy

zwlekać.

- Dlaczego próbujecie mnie zniechęcić, skoro już się zgodziłem? - spytał Michaił.

Niewiele czasu zabrało mu podjęcie decyzji.

- Uważam, że to będzie podejrzanie wyglądało, jeżeli wybierzesz się w drogę bez

stangreta - zauważyła Antonia, która do tej pory milczała. Nie o jej dziecko tu chodziło.

- Im więcej osób w to wtajemniczymy, tym bardziej ryzykujemy - odparł Nikołaj z

powagą. Być może za jego nieprzeniknionym wzrokiem krył się lęk. Michaił starał się dostrzec

w oczach Nikołaja choćby cień strachu, ale nie potrafił powiedzieć, co w nich zobaczył. Czuł,

że sam się boi. Może pozostali poznali to po nim, po jego oczach, po twarzy. Nie bardzo

potrafił przybrać maskę obojętności, nie opanował jeszcze dobrze tej sztuki.

- Ja mogę powozić - rzuciła Antonia. - Już zostałam w to wciągnięta. Tak jak wy

wszyscy. Jestem dorosła. Nieraz zmagałam się z niebezpieczeństwami. Nie boję się byle czego.

Nikołaj pokręcił głową.

- Pojedziemy we trójkę: Walerij, Misza i ja. Nikt więcej. Nie powinniśmy zabierać

więcej osób. Ani ciebie, Antonia, ani Raiji. Nikogo innego.

- Gdybym była chłopcem, nikt by mnie nie powstrzymał! - rzuciła oburzona Olga.

- Nie jesteś chłopcem - odparł Nikołaj. Jego wzrok mówił to tak wyraźnie, że Olga się

zaczerwieniła.

Michaił z Olgą niepostrzeżenie przedostali się nocą do domu Norkinów. Nikołaj musiał

pomóc Miszy wejść po schodach, ponieważ chłopak nie mógł jeszcze stąpać na zranionej

nodze. Michaił najchętniej wolałby nie oglądać tu Olgi, ale nie tak łatwo było się jej pozbyć.

Poza tym potrzebowali jej. Nie omieszkała o tym wspomnieć.

- Jeżeli Misza ma zostać przebrany, trzeba to zrobić porządnie! Nie wystarczy wcisnąć

go w sukienkę, by wyglądał jak panienka. Chodzi jak marynarz. Nie zauważyłeś tego, Nikołaj?

Widziałeś, żeby jakaś dziewczyna poruszała się w ten sposób?

- Tak - odparł poważnie Nikołaj, lecz w jego oczach pojawił się błysk. - A ponieważ

pochodzisz z porządnego domu, nie dowiesz się, gdzie ją spotkałem!

Olga nie mogła sobie darować, że się zaczerwieniła, zwłaszcza że Nikołajowi wyraźnie

o to chodziło, żeby ją zawstydzić. Nie chciała okazać się takim dzieckiem! Ale Nikołaj był

dorosły i wydawał się ją przeszywać wzrokiem na wskroś.

Poczuła się nieswojo.

- Olga sama chodzi jak koń - rzucił Michaił. - Na pewno mnie nie nauczy, jak poruszają

się kobiety! W dodatku boli mnie noga, że i tak ledwo stoję.

- Cieszę się, że nie kłóciliście się na ulicy! - westchnął Nikołaj. Patrzył to na Olgę, to na

Michaiła, kiedy zapalał lampy. Zapukał do drzwi, wymówił cicho imię Walerija.

Po chwili pojawił się Walerij. Wciągnął bluzę przez głowę i zapiął spodnie, nie

przejmując się obecnością Olgi. Jej niepewny wzrok i płonące policzki wydawały się go bawić.

- Ten dom to jeden wielki grób, Nikołaj! - odezwał się. Z największą oczywistością

rzucił się na krzesło i z równą oczywistością oparł pięty o kant stołu. - Jak możesz sam tu

mieszkać? Ten pałac jest stworzony dla dwudziestu - trzydziestu ludzi. Nie dla mężczyzny, któ-

rego prześladują tylko ściany wokół! Nawet służba nie byłaby w stanie ożywić tych głuchych

pokoi. Są bardziej niż głuche. Niektóre z nich wręcz przytłaczające.

- Niewiele brakowało, a znalazłbyś się w niebie - rzekła Olga surowo.

Walerij spojrzał na nią. Uśmiechnął się. Potrząsnął głową.

- Jeżeli mnie dostaną, to na pewno nie trafię do nieba. Ale do dobrze, bo nie lubię

marznąć...

- Olga ze wszystkimi musi się kłócić - stwierdził Michaił. Ogarnęło go potworne

zmęczenie. Bał się. Denerwował. Chciałby, żeby już było rano. I jednocześnie chciałby, żeby

ranek nigdy nie nadszedł. Czuł się obco wśród tych sprzętów w domu Norkinów. To nic, że

Nikołaj tu mieszka. Michaił nie mógł uwierzyć, że ktokolwiek potrzebuje tylu rzeczy. Wydawa-

ło mu się, że zbyt wiele mebli i przedmiotów stoi tylko dla ozdoby. Uważał to za rozrzutność.

W domu nad Dwiną nie cierpieli biedy, ale nie posiadali nic, co służyłoby tylko na

pokaz. Oprócz kwiatów, które matka zrywała latem. Poza tym wszystko było potrzebne.

Nikołaj puszczał uwagi Olgi mimo uszu. Ponieważ cały czas domagała się, by jej

słuchano, traktował ją jak zło konieczne. Wolałby, żeby zamiast niej przyszła Raija lub

Antonia. Ale Raija odmówiła stanowczo, nie tłumacząc się. Nie musiała niczego wyjaśniać.

Antonia wzruszyła ramionami, zdając się we wszystkim na córkę. Powiedziała, że Olga choć

raz może na coś się przydać.

- Nie można powiedzieć, żebyś był źle wyposażony, Nikołaju Norkin! - Olga podnosiła

jedną rzecz za drugą. Okręcała w ręku peruki. Oglądała je ze wszystkich stron. Poprawiała tu i

tam jakiś lok. Odrzuciła dwie siwe. Kręciła nosem na brązową, która jej została. - Kto by

pomyślał, że masz tak ogromny magazyn sukni i damskich peruk!

- Ale pod spód włożę własne spodnie! - zarzekał się Michaił. Zbladł, rzuciwszy okiem

na bieliznę, którą Nikołaj układał przed nimi w stosach.

Walerij uśmiechnął się. Wyciągał koszule i halki. Gwizdnął i mrugnął zaczepnie do

Olgi.

- Może powinniśmy zabrać ze sobą Olegownę zamiast Michaiła i ubrać ją w którąś z

tych rzeczy, ku radości wielu...

- Na pewno nie ku twojej! Ręczę za to głową! - Olga rzuciła brązową perukę w stronę

Michaiła. Złapał ją niezgrabnie. Zastanowił się, kto dał sobie obciąć włosy, żeby zrobić tę

perukę. Pewnie ktoś, kto nie miał na co wydawać pieniędzy. Ta myśl odstręczała go bardziej

niż pomysł przebrania się za dziewczynę. - Trochę zbyt wytworne - stwierdziła Olga z przeko-

naniem, oglądając suknie. - Misza ma przecież uchodzić za służącą, prawda? Kto inny

zgodziłby się na taką wyprawę... - dodała wyniośle.

Nie spodziewała się odpowiedzi. Zresztą jej nie otrzymała. Jednak Walerij roześmiał

się.

- Musimy zdjąć ozdoby z niektórych sukienek, Nikołaj - zarządził. - Jakie kobiety noszą

takie stroje? To nas od razu zdradzi, rozumiesz, mój chłopcze? - Podał Oldze nóż. - Czy

potrafisz tego używać? Czy nie obetniesz sobie czegoś, co może ci się kiedyś przydać?

- Najlepiej przyciąć jej język - zaproponował Misza.

Olga poodcinała ozdoby z trzech sukienek. Pozbawione kokardek i falbanek wyglądały

całkiem skromnie. Materiał nie należał do tanich, ale na pierwszy rzut oka nikt tego nie

zauważy.

- Starczy mi jedna suknia. Nie potrzeba mi więcej - bronił się Misza. - Nie będę się

stroił...

- Czy słyszałeś o takiej kobiecie, która wybrałaby się w podróż tak jak stoi?

Misza musiał w duchu przyznać Oldze rację. Nie spodziewał się po niej aż takiej

roztropności. On sam by na to nie wpadł. Ale nie powiedział jej tego. Nie zrobi jej tej

przyjemności, istnieją przecież pewne granice!

Nikołaj wyłożył na stół solone ryby i chleb. Złociste masło na ciemnobrązowym

kwaśnym chlebie. Smak słony i słodko - kwaśny, i jeszcze promień słońca stapiający jeden z

drugim. Gospodarz nalał gościom kwasu. Walerij zasugerował, że w takim domu jak ten

spodziewał się szlachetniejszego trunku.

- Ale bogaci muszą zapewne oszczędzać? - dodał z ironią.

- Nie rozumiem, dlaczego to dla ciebie robimy, Walerij! - Olga spojrzała na niego. Nie

zaczerwieniła się, choć pieścił ją wzrokiem. - Wygląda na to, że wcale się nie przejmujesz. Nie

martwisz się ani o siebie, ani o nas. Wiemy, że nawet nie powiesz „dziękuję”. Mimo to

ryzykujemy dla ciebie. To znaczy bardzo wiele, Walerij. Czy zdajesz sobie z tego sprawę? Czy

to dla ciebie błahostka? Czy i z tego się śmiejesz?

- Nikołaj uważa, że jest mi coś winien - odparł lekceważąco Walerij. - Raija twierdzi, że

jest za mnie odpowiedzialna. Może i ona myśli, że musi odkupić jakąś winę. Misza traktuje tę

wyprawę jak przygodę. A ty pewnie uległaś mojemu urokowi...

- Wiesz, że chłopak, w którego obronie stanąłeś w wojsku, zginął? - przerwała mu nagle

Olga. Ze złością rwała nitki wystające z kołnierzyka sukienki. - To, że zabiłeś, w niczym mu

nie pomogło, rozumiesz?

- Zamknij się, Olga! - rzekł ostro Nikołaj. Zmusił ją do milczenia, ale już powiedziała za

dużo.

- Zabili go? - szepnął Walerij. Szczęki mu drżały.

Teraz Misza dostrzegł, jak bardzo Walerij przypominał Wasilija. Ujrzał przed oczyma

ojca i Wasię. Nie potrafił ich rozdzielić w myślach. To, co połączyło ich w życiu, i teraz

trzymało ich razem. W myślach syna jednego z nich.

- To on nie żyje? - pytał z niedowierzaniem.

- Nie żyje - potwierdził Nikołaj. Zamierzał posłuchać rady Raiji. Chciał, by Walerij

dowiedział się prawdy. Ale nie w taki sposób.

Lampy rzucały skąpe światło. Zbyt słabe, by stwierdzić, że na twarzy Walerij a pojawił

się strach. Lecz wszystkim się zdawało, że Walerij się przestraszył. Przez moment. Walerij

potrafił ukrywać uczucia pod wieloma maskami. Nie mógł się zdecydować, by pozostać przy

jednej z nich.

Olga nie przeprosiła. Ale też nic więcej nie dodała. Nie chciała podsycać i tak nerwowej

atmosfery tylko dla własnej satysfakcji.

- Może powinienem się zgłosić? Mieć to za sobą? - wykrztusił z trudem Walerij. Starał

się ukryć w cieniu. Na niebie salonu pozostało niewiele słabych świetlnych gwiazdek. Walerij

wycofywał się powoli w stronę ciemnego kąta. Chciałby się zapaść pod ziemię, ale nie mógł.

Gdzieś za ścianami tego domu czekał dzień. - Czy moje życie jest cokolwiek warte? - padło z

cienia głuche pytanie. - Dlaczego w to wierzę? Czy zrobiłem dla kogoś coś dobrego? Moja

odwaga obróciła się przeciw temu biedakowi... Wy też właściwie tak uważacie. Lecz tylko Olga

jest na tyle bezpośrednia, by to powiedzieć. Nikołaj i Misza zostali zbyt dobrze wychowani i

jedynie tak pomyśleli. No, przyznajcie się! Wszystkim bardzo by ulżyło, gdybym się zgłosił.

Gdybym to raz na zawsze załatwił. W wojsku szybko by zakończyli sprawę. Nie są na tyle

okrutni, by mnie dręczyć.

- Tak, rzeczywiście tak byłoby najprościej - westchnął Nikołaj.

Nie znał niektórych stron Walerija. Nie rozumiał go. Walerij zawsze miał swoje

tajemnice, ale teraz wydawał się jeszcze bardziej nieprzystępny. Niektóre wspomnienia

zachował tylko dla siebie. Opowiedział tylko to, co zaszło. Niczego nie wyjaśniał. Nie

wspomniał o bólu.

Nie dzielił się kłopotami.

Walerij nie należał do tych, którzy się dzielą czymkolwiek. Trzymał mocno w garści to,

co udało mu się zdobyć. Milczeniem zaś okrywał wszystko, co bolesne. Z większością

kłopotów zostawał sam.

Dzielił się z Jelizawietą. Otwierał się nieznacznie przed stryjem. I przed Raiją.

Drzewa zaufania nie wypuściły wielu gałęzi. Tworzyły rzadki zagajnik. Miały cienkie,

wysoko wyciągnięte pnie, które groziły złamaniem.

Bliskim mogło się wydawać, że znają Walerij a, ale pokazywał im tylko te strony, które

chciał.

- Tak czy owak nie możemy się na to zgodzić, Walerij! - Nikołaj usiadł ciężko. - Nie

możemy pozwolić, byś tak zakończył życie. Kto powiedział, że wszystko ma być łatwe? Wiele

jestem winien twojej rodzinie. Nie myśl sobie, że o tym nie wiem. Często o tym myślę. Często

myślę o twojej siostrze. Jelizawieta nadal dla mnie żyje. Ale tu nie chodzi wyłącznie o spłatę

starych długów. Zostaliśmy przyjaciółmi, ty i ja, Walerij. To więcej znaczy niż wszystkie długi,

których zresztą nigdy nie da się spłacić. Żadna z moich zasług nigdy nie zrównoważy śmierci

Jelizawiety. Mógłbym nawet umrzeć, a dług mimo to pozostanie niespłacony. Pamiętaj, że

Jelizawieta dla mnie również znaczyła bardzo wiele. Gdy żyła, nie zdawałem sobie sprawy, jak

bardzo. W tym czasie pozwalałem się unosić głupocie. Dorosłem, Walerij. Podejmę dla ciebie

to ryzyko. Nie będziesz mi nic winien. Nie chcę nawet, byś dziękował. Nie pytaj, dlaczego. Nie

ma takiej odpowiedzi, którą mógłbyś zaakceptować. Zresztą nikomu nie jest potrzebna. Jeżeli

chcesz, pomożemy ci. Po prostu. Może nam się uda. Może nie. Wtedy nie tylko ty jeden bę-

dziesz musiał się ukrywać. W najlepszym wypadku. W najgorszym wypadku stracimy

wszystko.

- W najgorszym wypadku będę musiał wziąć na swe sumienie i wasz los? - spytał

ochrypłym głosem.

- Można chyba i tak na to spojrzeć. - Nikołaj nie spuszczał z Walerija wzroku. Nie raz

rozmawiali już ze sobą, ale nigdy tak jak teraz.

- No tak... - westchnął Walerij. Roześmiał się ochryple. Błysnęły jego zęby. W oczach

pojawiły się gwiazdy, niebo, wieczność. - Kilka dusz mniej czy więcej nie ma żadnego

znaczenia. Mam już to i owo na sumieniu. Kilku... - Zerknął z ukosa na Michaiła. - Nie

chciałbym jednak mieszać w to Michaiła. Jest jedynym synem Raiji.

- Raija mu pozwoliła. Teraz tylko od Miszy zależy, czy się zgodzi. Ty, niestety, nie

możesz uchodzić za kobietę, Walerij!

- A ja widywałam kobiety z zarostem - zauważyła Olga przekornie.

- Doskonale zdaję sobie sprawę z niebezpieczeństwa - odezwa! się Michaił. - Dlaczego

ciągle próbujecie mnie nakłonić do zmiany decyzji? Powiedziałem przecież, że się zgadzam.

Dobrze wiem, co w najgorszym wypadku się może stać. Nie jestem idiotą. Doskonale to

rozumiem. I mimo to chcę pojechać. Czy mogę wreszcie przymierzyć te przeklęte suknie? Nie

chciałbym wyglądać gorzej niż to konieczne.

Olga dawno się tak nie uśmiała. Nic nie pomogła peruka, którą ułożyła najlepiej, jak

potrafiła. Nic nie pomogło poprawianie sukienki ani chustek zwiniętych pod stanikiem. Olga i

tak wiedziała, że pod długimi włosami i damskim strojem kryje się Misza.

- Jeżeli nie będzie tak człapał, wymachiwał rękami i gadał zbyt dużo, to może uchodzić

za bardzo niezgrabną kobietę! - Nie mogła osądzić inaczej.

- Tylko że wszyscy wkoło będą się zastanawiali, co, u licha, w niej widziałeś, Nikołaj -

zauważył Walerij. - Może powinniśmy wcisnąć więcej szmat pod biustem. Wtedy pomyśleliby

przynajmniej, że masz słabość do obfitych kształtów.

Michaił i Nikołaj nie odzywali się. Od niezliczonych uwag Olgi na temat, co

dziewczyny robią, a czego nie robią oraz jak się poruszają, szumiało im w głowach. Zaczynali

wątpić, czy cały pomysł się powiedzie. Zwątpili we wszystko. Czuli się zmęczeni.

- Z drugiej strony, to nic pewnego, że spotkamy kogoś, kto będzie o cokolwiek pytał -

rzekł z nadzieją Walerij. - Do tej pory wędrowałem bez wyraźnie widocznego herbu rodziny

Norkinów i jakoś sobie poradziłem. Ludzie pochylają głowy przed dobrze urodzonymi, Ni-

kołaju Norkin. Może tego nie zauważyłeś? Może myślisz, że wszyscy są tak traktowani, jak ty?

Biedni ludzie pochylają głowy, a gdy się pochyla głowę, widać tak cholernie mało. Nawet tym

w uniformach łamią się głosy, kiedy spotykają człowieka o wielkiej władzy i ogromnym

bogactwie. Nie jestem pewien, czy ktoś odważy się nas wypytywać o cel podróży. Ludzie

myślą sobie różne rzeczy, ale rzadko mówią je otwarcie tym, którzy stoją wyżej. W nas

wszystkich tkwi jakiś lęk. Mówię to, gdybyś przypadkiem nie wiedział. Widziałem też brzydsze

dziwki niż to babsko, w które przeobraziliście Misze. Gdybym nie wiedział, że to on,

gwizdnąłbym z podziwu. W ciemnej karczmie, po wypiciu zbyt wielu szklaneczek wódki.

Misza ściągnął z siebie przebranie. Bolało go całe ciało. Był zmęczony i zły. Bał się.

- Wystarczy - rzucił. - Zrobiłaś, co mogłaś, Olga. Opowiem ci, jak poszło. Jeśli

przeżyję. - Uśmiechnął się.

Olga uścisnęła go, zanim wyszła. Nie uścisnęła nikogo innego. Nie odezwała się.

Mrugała szybko. Misza zdążył zauważyć, że błyszczą jej rzęsy, ale słowem o tym nie

wspomniał. Nadal potrafili się nawzajem zaskakiwać.

5

Wszyscy trzej niewiele spali tej nocy. Nikołaj denerwował się. Usiłował to ukryć

najlepiej jak potrafił, ale nie całkiem mu się to udało wobec pozostałej dwójki, która znała go

zbyt dobrze. Nie odzywał się wiele, ale tak mu się śpieszyło, że Misza i Walerij czuli, jakby ich

popędzał, chociaż nic nie mówił.

- Nie jestem babą! - Michaił również wydawał się rozdrażniony. Jakoś łatwiej było

chodzić w sukience poprzedniego wieczoru, loki w peruce łatwiej się układały dzięki pomocy

zręcznych palców Olgi. - W damskich ubraniach jest diabelnie dużo guzików! W dodatku w tak

cholernie trudno dostępnych miejscach!

Walerij uśmiechnął się.

- Z czasem zrozumiesz, że z kobietami nie może być zbyt łatwo, mój chłopcze, potrzeba

trochę emocji Po to są te wszystkie guziki, do których same nie mogą dosięgnąć. I te, które są

zbyt maleńkie dla twoich wielkich, niezdarnych palców. Kiedyś zaczniesz je błogosławić.

Mimo wszystko. Poza tym nie powinieneś tak prostacko przeklinać. To może uchodzi

zwykłemu marynarzowi, lecz nie armatorowi Musisz się nauczyć dobrych obyczajów, Byków!

Michaił wcisnął się w sukienkę. Przeklinał przy tym gorzej niż stare wilki morskie.

Tylko po to, żeby pokazać Walerijowi, że nie pozwoli sobie dyktować, co powinien robić.

- Albo to za sprawą światła dziennego, albo gorzej się starałeś niż Olegowna - uznał

Walerij. - Szczerze mówiąc, widziałem ładniejsze dziewczęta niż ta, za którą się przebrałeś.

- Co innego mówiłeś dziś w nocy! - Michaił zaczynał tracić cierpliwość.

- Nie przejmuj się, Walerij zawsze widywał ładniejsze dziewczęta niż te, które mu

pokazujesz - rzucił z humorem Nikołaj. Starał się nieco rozładować sytuację. - Ten chłopak

potrafi strzelać oczami, rozumiesz, Misza! Przestałem już z nim dyskutować na ten temat.

Walerij widzi tylko najpiękniejsze kobiety.

Pakowali rzeczy do dwóch par sań. Tam, dokąd się wybierali, ludzie mieszkali daleko

od siebie. Nie wiadomo, gdzie i kiedy uda się zdobyć coś do jedzenia.

Nikołaj zamknął dom na klucz i ruszyli w drogę.

Dookoła kładła się gęsta, granatowa ciemność. Śnieg gwizdał zimno pod płozami sań,

skrzypiał pod końskimi kopytami.

Misza siedział skulony, szczelnie otulając się futrem. Tak głęboko nasunął czapkę na

czoło, że ledwie wystawały spod niej oczy. Przynajmniej zakrywała tę okropną perukę. Dopóki

siedział, mógł uchodzić za samego siebie. Niezupełnie wyglądał jak dziewczyna, za którą tak

starannie się przebrał. Ale czul się dużo lepiej.

Nikołaj uśmiechnął się do niego.

- Od tej chwili nazywasz się Katerina Aleksiejewna. Masz dziewiętnaście lat i

pochodzisz z Kem.

- Dobrze. A co się stało z prawdziwą Katerina?

- O ile wiem, mieszka w Kem. - Nikołaj wzruszył ramionami. - Istnieje. W każdym

razie istniała naprawdę. Może nie żyje. Ale była uroczą dziewczyną. Nawet Walerij by to

przyznał. Pewnie jej nie pamiętasz, ale służyła kiedyś u mnie.

Misza miał dopiero piętnaście lat i bujną wyobraźnię. Potrafił wczuć się w rolę. Jednak

nie chciał uchodzić za głupszego i bardziej dziecinnego, niż był, więc nie zadawał więcej pytań.

Jeżeli Nikołaj zechce coś jeszcze opowiedzieć, niech mówi. Jeżeli nie, Michaił spróbuje sobie

resztę wyobrazić. Czeka ich długa podróż. Będzie musiał czymś zająć myśli.

Nikołaj nie dodał żadnych szczegółów na temat Kateriny z Kem.

Przeszli przez gładki, ciemny lód na Dwinie, zanim Archangielsk obudził się ze snu. W

mroku byli prawie niewidoczni. Stanowili jedynie nieco ciemniejsze cienie na tle szarości

poranka, sylwetki bez twarzy dla tych, którzy przypadkiem ich zobaczyli. Może niektórzy

okoliczni mieszkańcy rozpoznali ich po koniach, po saniach. Niewielu w Archangielsku po-

siadało tak wspaniale sanie jak rodzina Norkinów.

Wpatrywali się w ciemność. Szukali oczyma postaci, które woleliby ominąć. Oddychali

z ulgą, kiedy okazywało się, że są sami.

Dzień stawał się coraz jaśniejszy. Coraz bardziej błękitny. Niebo odnajdywało nowe

odcienie barw. Śpiewało ku nim mroźnym różem, fioletowym światłem na tle przejrzystego

błękitu nieskończonego sklepienia rozpościerającego się w górze.

Nawet śnieg przystrajał się w barwy różowe, jaskrawo żółte, niezwykle blade

żółtoczerwone, słowem: jakich oczy nie widziały. W kolory, których jeszcze nie nazwano, które

nie przypominały niczego, co znali, ale które były piękne, które jakby wykonywały barwny

taniec ponad iskrząco białym krajobrazem.

Minęli kilka sań z towarami. Mężczyzn, którzy ich pozdrawiali, widząc znaczne

osobistości w podróży. Znali swoje miejsce. Często zjeżdżali z drogi, chociaż wieźli ciężkie

ładunki. Nie wszyscy w pięknie malowanych saniach ustępowali miejsca prostym ludziom.

Nikołaj, Misza i Walerij podróżowali dobrze znanymi drogami. Zdawali sobie jednak sprawę,

że może nadejść taki moment, kiedy będą musieli podążyć mniej uczęszczanymi ścieżkami.

Zachowali czujność. Nie przestawali wypatrywać w tym bezkresnym krajobrazie niepokojących

sygnałów. Robili krótkie postoje, lecz trwali w ciągłym pogotowiu. Zawsze któryś z nich

obserwował okolicę. Śledził drogę z tyłu, z przodu. Miał oczy otwarte na wszystko, co się

rusza.

Nie spotkali żołnierzy. Nie rozmawiali z nikim od czasu, kiedy opuścili Archangielsk.

Nadal serce waliło im w piersi ze strachu, ale nadzieja nabrała jakby jaśniejszego odcienia.

- To dopiero pierwszy dzień - rzekł ciężko Nikołaj.

W czasie postoju przekąsili soloną rybę i suchy chleb. Smarowany masłem zjedzą, gdy

znajdą się pod dachem. Również nic nie pili. Jedli śnieg, kiedy czuli pragnienie, chociaż

wiedzieli, że po tym jeszcze bardziej będzie im się chciało pić.

Nie mieli czasu odkorkować butelek. Nie mieli czasu, by się trochę rozgrzać. Trzęśli się

z zimna. Starali się jak najwięcej ruszać. Opiekowali się końmi.

Najgorzej znosił podróż Michaił. Zatoczył się niebezpiecznie, kiedy próbował stanąć,

ale nie chciał przyjąć pomocy. Nie mógł przecież cały czas siedzieć nieruchomo, bo wtedy

zamarzłby na śmierć.

Nie zanosiło się na poprawę pogody. Mróz kładł się ciężko ponad ziemią. Mrugał ku

nim wieloma parami oczu zimnych śniegowych kryształków.

- Ktoś za nami jedzie - zauważył w pewnej chwili Walerij. - Podąża naszym śladem -

poprawił głosem zimniejszym niż otaczające ich powietrze. - Minęło dopiero pół dnia. Za

wcześnie, by cieszyć się, że wszystko idzie jak z płatka.

- Skąd możesz wiedzieć, że ktoś nas śledzi? - spytał Nikołaj.

Stanął obok Walerij a. Próbował spojrzeć tam, gdzie patrzył Walerij. Próbował dostrzec

to, co widział Walerij.

Wytężając wzrok, spojrzał przed siebie i zobaczył czarny punkt.

- To człowiek na koniu - rzekł sucho Walerij. Nie patrzył ani na Nikołaja, ani na

Michaiła, tylko na czarny punkt na śniegu za nimi. Nie tak bardzo daleko. Ale w wystarczającej

odległości, by tylko mogli się domyślać, nie widząc wyraźnie. - Był tam, kiedy zatrzymaliśmy

się po raz pierwszy. Był tam, kiedy zatrzymaliśmy się po raz drugi. I teraz też tam jest.

- Jadący konno już dawno powinien był nas minąć! - wyrwało się Michaiłowi.

Walerij uważał, że nie musiał o tym mówić. Żaden z nich nie był idiotą.

- Zatrzymuje się za każdym razem, gdy my się zatrzymujemy.

- Siedzi nas - stwierdził Nikołaj. Twarz mu pobladła. Zacisnął usta, które zrobiły się

białe. W jego wzroku pojawiła się podejrzliwość. - Udajmy, że go nie zauważyliśmy - mówił

dalej. - A w każdym razie, że się nim nie przejmujemy. Dopóki całkiem się do nas nie zbliży.

Zamilkł. Walerij i Misza nie znajdowali lepszego rozwiązania.

- Poza tym możemy się bronić. Nie wybrałbym się w drogę nieuzbrojony.

Walerij wzruszył ramionami. Odwrócił się plecami do groźnego punkcika w oddali.

- To znaczy, że nie możemy przenocować dziś w gospodzie, jeśli nawet jakąś

znajdziemy. Być może nie możemy nawet zatrzymać się gdzie indziej niż w stajni. Nie warto

niepotrzebnie narażać niewinnych i nie podejrzewających niczego ludzi. Bóg jeden wie, kto za

nami jedzie... Ale co mu z tego przyjdzie, że nas śledzi?

- Może czeka na innych? - zgadywał Michaił. Sam miał nadzieję, że się myli. - Jest

przecież sam, a nas mimo wszystko jest trzech. Skoro wie, że podróżuje z nami Walerij, to

zachowuje bezpieczną odległość. Przecież zabiłeś oficera, Walerij.

- Tak, może rzeczywiście czeka na innych?

Spakowali się. Ruszyli dalej. Nie tak, żeby przypominało to pospieszną ucieczkę. Z

pewnej odległości powinno to wyglądać całkiem naturalnie. Z pewnej odległości może to i tak

wyglądało. Z bliska jednak dało się wyraźnie zauważyć, że są zdenerwowani. Nawet Walerij.

Nawet on zbyt często spoglądał przez ramię, nie zdołał opanować drżenia rąk. Nawet on

uśmiechnął się z ogromną ulgą, kiedy na powrót znalazł się w saniach i usłyszał śpiewanie płóz.

Kiedy znowu ruszył w drogę.

W oddali samotny jeździec również drgnął. Zaczął jechać za nimi. Nie uczynił nic, by

znaleźć się bliżej, żeby ich dogonić. Trzymał się z tyłu. Wyczekująco. Zachowywał dystans.

Na czole Nikołaja pojawiły się krople potu. Parowały na mroźnym powietrzu. Nadeszło

popołudnie. Minęły krótkie chwile rozświetlane dziennym światłem. Natura znowu wczołgała

się pod granatową pelerynę. Coraz ciaśniej się w nią otulała. Ciemniała. Na niebie pojawiły się

gwiazdy. Plamki żółtego światła. Śnieżne latarenki z innego świata.

Lampy dzieci nieba zapalone po to, by wędrowcy mogli się według nich kierować,

odnaleźć drogę, wrócić do domu.

- Jest tam - rzekł Nikołaj do Michaiła. Postanowili, że kiedy ciemność zacznie gęstnieć,

przyspieszą i postarają się pokonać jak najdłuższy odcinek drogi, póki zwierzętom i im samym

starczy sił. Poruszali się według gwiazd. Nikołaj z Michaiłem z przodu. Wskazywali drogę.

Walerij jechał za nimi. Nie zapalili lamp. Jechali w zupełnej ciemności. Nasłuchiwali nawzajem

swoich głosów. Wypatrywali cieni. Domyślali się, że Walerij jest z tyła Słyszeli jego konia.

Śpiew płóz. - O ile wiem, dogoni nas. Pewnie pozostali dołączyli do niego w ciemności. Może

czekał właśnie, aż zapadnie z mrok. Nie podoba mi się to.

- O ile wiem, zgubiliśmy go - odparł Michaił. W gruncie rzeczy sam w to nie wierzył,

ale czuł, że jego powinnością jest znaleźć jakiś jasny punkt w całej sprawie. - Może nadal tam

jest. I nadal sam. Nie wiemy, Nikołaj. - Michaił zamilkł. Istniało coś, o czym długo rozmyślał,

ale nie śmiał zaproponować. W każdym razie nie w obecności Walerija. Teraz jakoś łatwiej

przyszłoby powiedzieć coś głupiego Nikołajowi. Przedtem było inaczej. Przedtem Walerij

wydawał się najlepszym kompanem. Teraz wiele się zmieniło. Michaiłowi to się nie podobało.

Pragnął, by wszystko było jak dawniej. Brakowało mu Walerija, brakowało mu tego kompana,

którym kiedyś był. Nie podobało mu się, że Walerij dorósł. - Ty albo Walerij moglibyście

wyjechać mu naprzeciw. Jeżeli jest sam, moglibyście go zaskoczyć. Masz przecież broń.

- Na Waleriju już ciąży zarzut zabójstwa - stwierdził Nikołaj. - A ja nie zaatakuję tego

tajemniczego jeźdźca, Misza. Już o tym myślałem. Myślałem, że dwóch mężczyzn mogłoby się

z łatwością z nim rozprawić, kimkolwiek jest. Ale odrzuciłem ten pomysł. O ile wiemy, ten

człowiek nie jest groźny. Może to ktoś, kto przypadkiem jedzie za nami. Kto też musi robić

postoje. Nie wie przecież, jakiego rodzaju ludźmi jesteśmy. Może tak samo boi się nas, jak my

jego. Może dlatego zachowuje dystans. Może istnieje jakieś proste wytłumaczenie, Misza. To

nie musi być ktoś, kogo powinniśmy się obawiać...

Miszy trudno przychodziło dać wiarę prostym wytłumaczeniom. Nie dał się przekonać,

że to zwykły zbieg okoliczności. Zdołał poznać po głosie Nikołaja, że tamten również nie

wierzył w to, co mówi. Może i on czuł się w obowiązku znaleźć jakiś jasny punkt?

Jechali dalej w milczeniu. Obaj rzucali niespokojne spojrzenia do tyłu w ciemność. Nie

widzieli nic poza ciemnym cieniem Walerija i jego konia. Próbowali sobie wyobrazić, co

znajduje się dalej. Pocili się w swych futrzanych kurtkach.

Wkrótce dostrzegli zarysy jakichś domów. Właściwie nie była to wioska. Nikołaj znał to

miejsce. Wiedział, że jest tu gospoda, choć osada nie ma nawet nazwy. W każdym razie takiej,

której używałby ktoś poza nielicznymi jej mieszkańcami.

Zatrzymał konia. Walerij omal nie wpadł na ich sanie.

Wokół panowała niema cisza. Ciemność trzymała ich mocno w swych objęciach. Nawet

jednym gestem nie zdradzała, że inni również znaleźli miejsce na jej kolanach.

- Wreszcie konie trochę odpoczną - odetchnął Walerij.

Wyglądał na zmęczonego. Ostatni odcinek okazał się bardzo wyczerpujący. Znad koni

unosiła się para. Nikołaj widział to w ciemności Misza również to zauważył. Zmartwił się. - To

jeszcze nie wieczór, Nikołaj! Czy nie uzgodniliśmy, że będziemy jechać, dopóki starczy nam

sił? Uważam, że nie powinniśmy się zatrzymywać! Może uda się nam pozbyć cienia. „W nocy

wszystkie koty są czarne.

Roześmiał się krótko, ale jego śmiech pochłonął mrok. Gwiazdy ponad nimi nie odbiły

tej radości.

- Przynajmniej o dzień drogi stąd nie znajdziemy w okolicy żadnych innych zabudowań

- rzekł Nikołaj. - Podróżowałem już w tych stronach, mój drogi. Znam to miejsce. Jutro

ruszymy dalej. Uważam, że jak na jeden dzień dojechaliśmy wystarczająco daleko. Szczerze

mówiąc, nie wierzyłem, że nam się uda. Zrobiło się strasznie zimno. Jestem przemarznięty do

szpiku kości. Dla koni to też nie lada wysiłek.

- To ty decydujesz! - westchnął Walerij. - W którym domu się zatrzymamy? Wszystkie

wyglądają na wymarłe. Czy ludzie chodzą tu spać z kurami?

- Przenocujemy w gospodzie - odparł Nikołaj. - Znają mnie tam. Zajmą się końmi. Jeśli

ktoś jest w stanie zapłacić, może dostać pokój dla siebie. Jeżeli nie, to pozostaje mu duża sala.

Palą w niej jak w piekle i układają ludzi pod ścianami. Ale o tej porze roku nie ma chyba wielu

podróżnych.

Wysiadł z sań. Poprosił towarzyszy, by poczekali na zewnątrz. Ruszył w stronę

budynku, w którym paliło się światło, lecz który pod żadnym innym względem nie różnił się od

innych domów. Nie wydawał się ani trochę większy, lecz może to tylko z powodu panujących

ciemności zawodził ich wzrok.

Długo czekali. Michaił wiercił się w saniach. Szczelniej otulił się skórą. Marzł, mimo że

miał na sobie futro, siedział na skórach i okrywał się skórami. Czuł mrowienie w nogach. W

stopach prawie stracił czucie, palce zupełnie mu zdrętwiały. Spróbował nimi poruszyć.

Zabolało. Skrzywił się, ale przynajmniej się przekonał, że jeszcze tli się w nich życie.

Zastanawiał się, jak długo muszą jeszcze wędrować. Zdawał sobie sprawę, że to dopiero

początek. Przed nimi daleka droga. Jeszcze daleko do Kem. A może będą musieli jechać dalej?

Walerij musi przedostać się za granicę, jeżeli ma być bezpieczny.

Do Norwegii...

Michaił pomyślał o wiosce nad fiordem położonej między górami. Nad fiordem

niebieskim i lśniącym. Który nie zamarza w zimie, jest równie lśniący i obfituje w ryby jak w

cieplejszych porach roku. Który odbija białe góry, podobnie jak odbija zielone.

Norwegia.

Lyngen.

Jego dziedzictwo. Kłamstwo, które uczynił swoim. Wielka tajemnica, którą przekazał

mu ojciec.

Pewnego dnia zabierze tam matkę. Do wioski między górami. Wioski kołysanej w ich

ogromnych objęciach. Pokaże Raiji świeżą zieleń lasów sosnowych, drzewa liściaste

porastające zbocza niższych partii gór. Pokaże jej szczyty sięgające nieba. Powinna to

zobaczyć.

Jeśli sobie przypomni, będzie szczęśliwy.

Jeśli sobie nie przypomni, będzie musiał nosić tajemnicę do końca życia.

Michaił nie lubił kłamać matce. Nie lubił niczego przed nią ukrywać.

Ale ojciec prosił go o milczenie. A ojciec był głową domu. Matka dbała o dom, ale to

ojca należało słuchać. Michaił wiedział, że jest dobrym synem.

Pragnął mieć to już za sobą. Gdy tylko nastanie wiosna, popłynie na zachód. Popłynie

„Raiją” do Norwegii. Zabierze ze sobą matkę. Do jej kraju. Pokaże jej wszystko. Być może

ofiaruje prezent niepodobny do tych, które kiedykolwiek dostała.

- Chciałbym wiedzieć, kto taki depcze nam po piętach! - rozległ się tuż obok głos

Walerija. Chłopak stanął blisko, opierając się o sanie Michaiła. - Przypomina to raczej

zachowanie zazdrosnej kobiety niż mężczyzny będącego przy zdrowych zmysłach!

- Ktokolwiek by to był, to udało mu się nas porządnie przestraszyć - Michaił zerknął

kątem oka w ciemność, która jednak nie zdradziła mu więcej niż Walerijowi. Potrafiła

dotrzymywać tajemnic.

- Nigdy nie powinienem był wrócić do Archangielska! - Walerij patrzył przed siebie.

- Rozmawialiśmy już o tym - westchnął Michaił. Zapragnął, żeby Nikołaj był z nimi.

Nie wiedział, co robić, kiedy Walerij przybierał ten smutny ton. Nigdy nie był pewien, jakiej

odpowiedzi spodziewa się po nim Walerij. Sam nie miał pojęcia, co w ogóle mógłby

powiedzieć.

- Musiałem tylko porozmawiać z Raiją - Raisą, musiałem ją zobaczyć - tłumaczył się.

Znowu potrząsnął głową. Pochylił się. Michaił niemal się wystraszył tego, co zobaczył

w jego twarzy. Przez moment Walerij wydał się tak bardzo podobny do Wasilija. Przez

mgnienie ujrzał swą matkę razem z Wasią. Nie rozumiał, dlaczego tak pomyślał. Nie rozumiał,

skąd w jego głowie te obrazy. Jednak nie potrafił ich odgonić.

- Nie martw się, mama wybaczy ci, niezależnie od tego, co się stanie - Michaił starał się

pocieszyć Walerija; jedynie to przyszło mu na myśl. - Nie tylko ja jestem jej dzieckiem. Tak

samo kocha ciebie i Nikołaja. Chyba przez jakiś czas byłem z twojego i Jelizawiety powodu

zazdrosny, ale to było parę lat temu.

- Cicho!

Walerij oddalił się. Niemal zniknął w mroku, lecz Michaił był spokojny, że nie odszedł

dalej niż do swoich sań. Nie rozumiał czasem reakcji Walerij a. Nie wiedział, czy chciałby je

rozumieć. Przerażały go.

Z gospody wyszedł Nikołaj w towarzystwie dość postawnego mężczyzny. Wydawał się

w każdym razie wyższy niż szerszy, choć niewiele brakowało, by dorównał tuszą wzrostowi.

Nikołaj klepnął mężczyznę po ramieniu, przedstawiając go jako właściciela gospody.

- Przyjechałem z Kateriną i Misza. Zajmij się saniami i końmi. Mam nadzieję, że będą w

nocy bezpieczne. Jeżeli okaże się, że nie masz razowego chleba, nie zapłacę ci za nocleg!

- Czy Norkin kiedykolwiek wyjechał stąd rozczarowany? - gospodarz wydawał się

szczerze dotknięty.

- Nie - przyznał Nikołaj z uśmiechem i uniósł Misze z sań. - Ufam, że i tym razem tak

się nie stanie. - Zawołał przez ramię do Walerij a: - Michaił, zadbaj, by wódka trafiła pod dach!

I rzeczy tej małej damy. Kobiety są takie próżne!

Gospodarz śmiał się, trzęsąc się na całym ciele. Całkowicie zgadzał się co do tego z

Nikołajem. Michaił odnosił wrażenie, że gospodarz zgadzałby się z Nikołajem we wszystkim.

Dobrze wiedział, kim jest jego gość. Nazwisko Norkinów miało swoją wartość również w tych

stronach.

- Zajmij się końmi, mój miły panie! - wydał polecenie Nikołaj. - Mam nadzieję, że twoja

żona ugości nas śniadaniem takim jak to, które przyrządziła, kiedy ostatnio się u ciebie

zatrzymałem, przyjaciela A dziś wieczorem zjemy wszystko, co dla nas wybierze. Padamy z

głodu. Poza tym jeżeli dobrze znam twoją żonę, to gotuje wybornie!

Gospodarz roześmiał się wyraźnie zadowolony.

- Zadbam, by przyniosła wam posiłek do pokoju! Ceni sobie gości, którym odpowiada

jej kuchnia!

Nikołaj otworzył kopniakiem drzwi. Miał niezwykle silne nogi. W korytarzu nie

zobaczył żadnych gości. Zataczając się, wszedł po schodach, które wydawały się zbyt strome i

zbyt wąskie, by można cokolwiek lub kogokolwiek po nich wnieść, lecz nie wypuścił Michaiła

z rąk.

Na poddaszu panowała cisza. Nie było widać żywej duszy, lecz Nikołaj mimo to nie

odważył się odezwać. Michaił i Walerij również woleli milczeć.

Nikołaj posadził Michaiła na ławie. Następnie zamknął drzwi na klucz. Chyba odrobinę

mu ulżyło.

- Brat gospodarza służy w wojsku - wyjaśnił. - Jest podoficerem. Nie mogliśmy lepiej

trafić.

Pod ścianą stał piec, a obok leżały drewniane szczapy. Walerij zabrał się za rozpalanie

ognia.

Żaden z nich nie zdjął kurtki. W pokoju panował chłód. Ich słowa nabierały kształtów -

stawały się białymi obłoczkami pary wypływającymi z ust. Rozsądniej było pozostać w

okryciach.

- Chciałbym wiedzieć, co robi nasz cień - rzekł Nikołaj. Zdjął najpierw czapkę. Jego

włosy, sztywne i spocone, sterczały na wszystkie strony. Nie pozostało w nim wiele z ważnej

persony, jedynie zachowywał się tak, jakby miał prawo do wszystkiego. - Mógł przecież

zrezygnować - mówił dalej. Nie zdołał zobaczyć, co się dzieje na zewnątrz, ponieważ w

pomieszczeniu nie było okien. Jedyna lampa rzucała niewielki krąg słabego, żółtego światła.

Więcej światła dawał ogień, który stopniowo przybierał na sile. Łakomie pochłaniał chude

patyki. Nie mógł się nasycić, dopóki Walerij nie dołożył kilku grubszych szczap. Walerij

odczekał trochę z zamknięciem drzwiczek. Rozkoszował się zarówno ciepłem, jak i czerwono -

żółtym światłem. Tak długo jechali w ciemności.

- Może nas zgubił?

- Może nikogo nie zabiłem? - Walerij rozpiął futrzaną kurtkę. Uśmiechnął się, lecz jego

twarz pozostała zgorzkniała i zmęczona. Widniały na niej ciemne bruzdy.

Michaił uważał, że Walerij wygląda na starszego niż Oleg i niż jego ojciec, Jewgienij.

- „ Może” to dziwne słowo, Nikołaj. Potrafi na moment wymazać to, co złe. Ale nie

znam nikogo, kto mógłby żyć, opierając się przez dłuższy czas na przypuszczeniach. A ty?

Może wcale za nami nie jechał... Może w ogóle nikogo nie było! Wszyscy trzej się myliliśmy™

Może.

Nikołaj westchnął. Nie odpowiedział.

Nagle na schodach rozległy się kroki. Ciężkie. Powolne. Ten, do kogo należały, musiał

wiele razy odpoczywać, zanim pokonał wszystkie stopnie.

Nikołaj milczał w oczekiwaniu na gościa, który najwyraźniej zmierzał w stronę ich

pokoju.

Rozległo się pukanie do drzwi, jakby ktoś bił młotem kowalskim. Drzwi otworzyły się,

zanim zdążyli się odezwać.

Pojawiła się w nich kobieta, największa, jaką Michaił kiedykolwiek widział. Musiała się

obrócić bokiem, by zmieścić się w wejściu. Jej biodra otarły się o framugi. Uśmiechnęła się. Z

tym uśmiechem wydawała się bardzo ładna.

- Nikołaj Norkin! - Postawiła garnek na środku podłogi. Złapała Nikołaja za oba

ramiona. Przyciągnęła go do siebie, tak że niemal zniknął w jej objęciach, niemal utonął między

jej piersiami.

Michaił nigdy dotąd nie widział tak dużego biustu, nie miał pojęcia, że może osiągnąć

takie rozmiary. Nie potrafił sobie wyobrazić, jak wygląda pod ubraniem.

- Nikołaj Norkin! Całe wieki minęły od czasu, kiedy zatrzymałeś się u nas po raz

ostatni! Co takiego ci zrobiliśmy, chłopcze? Dlaczego nie odwiedzałeś nas tak długo? Czyżby

nie smakowało ci jedzenie, które mama Dawidowna dla ciebie szykowała? Jestem nie-

szczęśliwa, że pozwoliłeś na to, by minęło tak dużo czasu! Nie wiedziałeś, że zajmujesz

szczególne miejsce w sercu mamy Dawidowny?

- Mama Dawidowna przyrządza najlepsze posiłki na południe od Morza Białego. Nic się

z nimi nie może równać również na północ od Morza Białego. Ale po prostu długo nie

wyjeżdżałem. Wiesz, że zawsze się tu zatrzymuję. Nie mógłbym nie wstąpić, przejeżdżając w

pobliżu! Co takiego tym razem dla mnie ugotowałaś?

Puściła go Wreszcie. Michaił obawiał się, że Nikołaj się udusi. Nie wiedziałby, co robić,

gdyby tak się stało.

- Pytasz, co ci przyrządziłam? - wydawała się prawie obrażona. Uniosła pokrywkę.

Zapachniało mięsem.

Nikołaj pociągnął nosem. Uśmiechnął się szeroko.

Michaił odniósł wrażenie, że to swoistego rodzaju rytuał. Wszystko przebiegało niemal

z takim namaszczeniem jak obrządek kościelny.

- I co za chłam przywiozłeś tym razem? - spojrzała spod przymrużonych oczu na

Michaiła, a potem popatrzyła przenikliwie na Nikołaja. Nie pokręciła głową, choć chyba miała

taki zamiar.

Walerij uśmiechnął się. Łatwiej przeszedł przez kontrolę niż Michaił. Urok Uskowów

ujął również mamę Dawidownę. Była przecież kobietą. Walerij zdawał sobie sprawę, jak

podejść kobiety, z którą miał do czynienia.

- Tak, tak - westchnęła. Popatrzyła długo na Nikołaja. - Zakładam, że jesteś dorosły. Nie

słuchasz rad mamy Dawidowny...

- Nie - przyznał Nikołaj poważnie. Otrzymał jeszcze kilka całusów w oba policzki,

zanim gospodyni ponownie przecisnęła się przez drzwi i zostawiła ich samych.

Michaił się spocił. Ściągnął kurtkę. Nie odważył się na to, kiedy ta potężna kobieta

wypełniała sobą prawie całą wolną powierzchnię podłogi.

- Ona również wierzyła, że Nikołaj ma lepszy gust - uśmiechnął się Walerij i podniósł

pokrywkę. - Wygląda apetycznie. Kiedy zaczniemy jeść?

Chłopak, który pojawił się w gospodzie, był niedużego wzrostu. Nie miał pewności, czy

rzeczywiście dobrze trafił. Doszedł jednak do wniosku, że żaden Z pozostałych domów nie

mógł służyć za gospodę.

W progu przywitała go ruchliwa, potężna kobieta. Zmierzyła go wzrokiem drapieżnego

ptaka.

- Szukam Nikołaja Norkina! - wykrztusił głosem przechodzącym z niskiego w wysoki.

Odchrząknął. - Jadę za nim aż z Archangielska. Mam dla niego wiadomość. To sprawa życia

lub śmierci! Czy ten człowiek tu jest? Czy pojechał dalej?

- A kto pyta? - spytała gospodyni równie bezpośrednio. Podparła ręce w miejscu, gdzie

musiały być biodra. - Co z ciebie za jeden, jeśli wolno spytać?

- Jestem stajennym Norkina!

- Jak na stajennego jesteś trochę mały!

- Ale znam się na koniach. Nikt do tej pory nie narzekał z powodu mego wzrostu. Za to

Norkin będzie miał do pani pretensje, jeśli nie otrzyma wiadomości, jaką mu przywiozłem! A ja

wolałbym nie zadzierać z Nikołajem Norkinem!

Mierzyli się wzrokiem, przez dłuższą chwilę mierzyli swe siły. W końcu wygrał

mniejszy i szczuplejszy z przeciwników.

Gospodyni skinęła ku schodom. Ciągle nie mogła złapać oddechu po tym, jak

przemierzyła je w górę i w dół. Nie miała ochoty na ponowną wspinaczkę.

- Pokój na lewo - rzekła. - Nie chciałabym być w twojej skórze, jeżeli mnie okłamałeś -

dodała.

Chłopak skinął głową. Pokonał schody w kilku lekkich susach. Prawie pofrunął. Mocno

zapukał do drzwi po lewej stronie. Chwilę trwało, zanim się otworzyły.

- Do diabła! - krzyknął Nikołaj. Cofnął się, pozwalając przybyszowi wejść do środka.

Zamknął drzwi, zanim znowu się odezwał. - Co ty, do diabła, tu robisz?

- Pomyślałam, że możecie potrzebować mojej pomocy - odparła Olga, uwalniając włosy

spod skórzanej czapki. - Misza nie wygląda jak dziewczyna, a ja tak.

Nikołaj zamknął oczy i oparł się zrezygnowany o framugę. Misza i Walerij nie mogli

powstrzymać uśmiechu.

- Czy to ty za nami jechałaś? - spytał Michaił. Bał się, że zabrzmiało to głupio.

- A jak myślisz, kto? - odparła zaczepnie Olga. - Jakiś święty? Gienadij Uljakow?

- Wracaj do domu! - rzekł Nikołaj spokojnie, lecz stanowczo.

- Nie - Olga nie tak łatwo dała za wygraną. - Przynieś moje rzeczy - powiedziała. -

Wprowadź konia. I powiedz tej kobiecie na dole, że jestem twoim stajennym.

Nikołaj wyszedł. Nie odezwał się ani słowem. Walerij uśmiechał się. Olga ściągnęła

wysokie buty. Spojrzała z dezaprobatą na Michaiła.

- Zdejmuj sukienkę! - rozkazała mu. - Zamienimy się ubraniami. Ty będziesz stajennym

Nikołaja!

- Nikołaj stłucze cię na kwaśne jabłko - śmiał się Walerij. Nie przerywał jedzenia.

Dokładnie przeżuwał każdy kęs.

- Zostaję z wami - oznajmiła Olga. Zaczerwieniona na twarzy. Z uporem w spojrzeniu.

Wyprostowana, z podniesioną głową.

- To Nikołaj o tym zadecyduje - zauważył Michaił, jednak z ochotą pozbył się sukienki.

Spodnie, które miała na sobie Olga, najwyraźniej należały do Olega. Na nią były za

duże, ale na Michaile leżały znacznie lepiej.

Zdążyli się przebrać, zanim Nikołaj wrócił z workami Olgi. Z trzaskiem rzucił je na

podłogę. Nie uśmiechał się, kiedy na nich popatrzył, i powiedział:

- Idę spać. Ale jutro porozmawiamy, Olga!

6

Olga jadła kolację. Michaił pożyczył jej swoją łyżkę. Musieli posilać się prosto z

garnka. Czymś takim, jak talerz dla każdego z osobna, gospodyni nie zaprzątała sobie głowy.

Nikołaj położył się na jednej z trzech ław znajdujących się w pokoju. Odwrócił się do

wszystkich plecami. Uczynił to rozmyślnie.

Olga jadła dalej. Wzruszyła ramionami. Zerknęła ukradkiem na drzwi. Nikołaj zamknął

je na klucz i zasunął kotarę. Walerij siedział razem z Olgą na środku podłogi i jadł.

Michaił nie był już głodny. Ława wydawała się bardzo twarda. Nie wiedział, czy

powinien się położyć. Czuł się zmęczony, mimo że przez większą część dnia siedział.

- Będę spała z tobą, Misza - oznajmiła Olga z taką oczywistością, jak gdyby to zostało

już ustalone. Jak gdyby nie miało to dla niej większego znaczenia.

Michaiłowi zrobiło się ciepło aż w cebulkach włosów. Uszy miał gorące. Pewnie się

zaczerwienił. Olga i Walerij mogą się z tego śmiać.

Jednak żadne z nich nawet się nie uśmiechnęło.

Walerij tylko zrobił głupią minę do Olgi.

- Jesteś może za młoda, żeby zrozumieć, co tracisz, Olegowna. Szkoda. Dla ciebie...

- Daruj sobie, Walerij - odgryzła się Olga. - To ciebie jest mi żal. Bardziej z powodu

twoich myśli niż czegoś innego.

- Czy nie może być trochę spokoju dziś w nocy? - spytał Nikołaj. Ściana nadała jego

słowom głuche brzmienie. - Musimy wcześnie wstać. To nie zabawa, niezależnie od tego, co

sobie myślisz, Olga! A teraz bądź cicho! Chciałbym się przespać!

Olga podciągnęła spódnicę i wdrapała się do Michaiła. Uśmiechała się do niego, ale w

jej brązowych oczach pojawił się cień niepewności. W pokoju panował półmrok, lecz Michaił

zdołał to zauważyć. Poza tym znał Olgę. Mimo że robiła wszystko, by wydać się obca. Znał ją.

- Mogę spać przy ścianie? - spytała. Michaił tylko skinął głową. Okrył Olgę skórami.

Zastanowił się, czy nie ma w nich pluskiew, jednak zaraz odrzucił tę myśl. Nikołaj nie

zatrzymałby się w gospodzie, w której grasowałoby robactwo. Ludzie tacy jak Nikołaj potrafili

o siebie zadbać. Wiedzieli, gdzie znaleźć to, co najlepsze.

Zrobiło się ciemno, kiedy Walerij zdmuchnął lampę. Michaił starał się dostosować do

rytmu oddechu Olgi. Udało mu się. Ale nie przysunął się bliżej. Nie zdobył się też na to, by

przełożyć rękę nad Olgą. Nie wiedział, co właściwie ma zrobić z tym ramieniem.

Przyjaciółka nie odzywała się. Nie zasnęła, dopóki się nie upewniła, że Misza śpi. Może

czuwała, kiedy zmorzył go sen.

Dobrze było wiedzieć, że na nim polega. Jednak zasiała w nim również niepokój. Nie

byli sobie już tak bliscy jak kiedyś. Nie byli już jak rodzeństwo.

Świadomość tego sprawiła Michaiłowi ból.

- Musisz wrócić do domu! - Michaił nie pamiętał, by Nikołaj kiedykolwiek patrzył tak

surowo.

- To cały dzień jazdy! - rzucił Walerij. On nie miał tylu wątpliwości co do uczestnictwa

Olgi w wyprawie. Michaił zazgrzytał zębami. Mimo młodego wieku domyślał się zamiarów

Walerij a. Ale Olga nie jest z tych dziewcząt! Czuł wściekłość, że Walerij w ogóle pomyślał, że

z Olgą pójdzie mu łatwo. To nie dlatego przyjechała za nimi!

- Tak, to cały dzień jazdy - zgodził się Nikołaj. Tylko popatrzył na Olgę. - Lecz ta

młoda dama pokonała tak długi odcinek w ciągu jednego dnia. Może zniesie również powrotną

drogę.

Olga wysunęła brodę.

- Zostanę z wami. Przynajmniej wyglądam jak dziewczyna. Bardziej ją przypominam

niż Misza.

- To nie zabawa, Olga! - Na twarzy Nikołaja odbijało się zmęczenie. - Nie rozumiesz, że

wkrótce będziemy mieć cały świat na karku z twojego powodu? Co, u licha, sobie myślałaś,

kiedy wybierałaś się w pogoń za nami?

- Tato nie jest głupcem! - Olga nie należała do tych, którzy umykali wzrokiem. -

Naprawdę myślisz, że wyślą kogoś za mną w pościg? Myślisz, że mama i tato nie wiedzą, o co

tu chodzi?

- Wiem także, że jesteś ich jedynym dzieckiem. Nie zapominaj, że jesteś córką

armatora, Olgo Olegowna!

- A poza tym potrafię sama się pilnować - rzuciła. Nadal trzymała wysoko głowę. Nie

ugięła się przed żadnym z argumentów Nikołaja. A w ogóle trzeba czegoś więcej niż słowa, by

ją ugiąć. - Zostawiłam rodzicom list. Jechałam tak wolno, że nawet dziecko na starej szkapie

mogłoby mnie dogonić Sądzisz, że jestem całkiem bezmyślna? Gdyby tato lub mama mieli

zamiar sprowadzić mnie z powrotem, już dawno zaciągnęliby mnie za uszy do Archangielska.

Uważają, że jestem wystarczająco dorosła. Wierzą, że potrafię sobie sama poradzić!

- Napisałaś list?

Olga skinęła głową. Otworzyła szeroko oczy, udając niewinną i szczerą. Michaił

wiedział, że nie wszystko jest tak, jak mówi.

- Nie podoba mi się to - rzekł Nikołaj. - Ani trochę mi się to nie podoba. Już dość

kłopotu z Misza. Teraz będę miał do pilnowania dwoje dzieciaków.

- Może się przydać - stwierdził Walerij. - Olga przynajmniej wygląda jak

dziewiętnastoletnia Katerina Aleksiejowna z Kem.

- Nie mamy dokumentów dla czworga osób - odparł Nikołaj. - Nie lubię tak ryzykować.

Poruszamy się po kruchym lodzie. Olga wcale nam nie ułatwia sytuacji, chociaż w zasadzie

masz rację, Walerij. Łatwiej ją wziąć za Katerinę z Kem.

Trochę się rozpogodził.

- Naprawdę myślisz, że jestem całkiem pozbawiona wyobraźni, Nikołaju Norkin! - Olga

uśmiechnęła się swym najsłodszym uśmiechem. Poderwała się z miejsca. Zaczęła szukać w

kurtce, którą miała na sobie. Po chwili podała Nikołajowi jakiś papier.

Nikołaj rozłożył kartkę, którą najwyraźniej już wiele razy rozkładano.

- Jurij Iwanowicz Popów - przeczytał. - Urodzony w Onedze w 1725 roku... Co to, do

diabla, jest?

- Za dużo przeklinasz - zauważyła słodko Olga. - Dokument stwierdzający, że jeden z

nas jest Jurijem Popowem - odparła. - Miłym chłopakiem w wieku dwudziestu pięciu lat.

Ciemnowłosym i dość przystojnym. Pożyczył mi to.

- Wtajemniczyłaś jeszcze kogoś? - zagrzmiał Nikołaj. Uniósł się do połowy, lecz zaraz

opadł z powrotem na ławę. - Panie Boże, aż prosicie o to, by Walerij został pojmany! Byśmy

wszyscy trafili do więzienia!

- Jesteś trochę zbyt nerwowy! - rzekła Olga tonem przypominającym Antonię. Tonem

matczynego upomnienia. - Myślisz, że naprawdę jestem tak głupia? Myślisz, że wszystkie

dziewczęta są jak te twoje gęsi? Jurij wierzy, że chciałam z wami pojechać, ponieważ jestem w

tobie zakochana. Jest o tym święcie przekonany. Ma bardzo miękkie serce. Nie przyjdzie mu do

głowy, by komukolwiek o tym opowiadać. Bardzo się ucieszył, że dostanie kilka tygodni

urlopu. Pewna dama mieszkająca niedaleko Archangielska również z tego skorzysta. To

wdowa...

Nikołaj westchnął. Michaił i Walerij uśmiechnęli się. Brązowe oczy Olgi wyglądały

najniewinniej w świecie.

- Zostałem chyba zdegradowany - zauważył Walerij. - Domyślam się, że nasz przyjaciel

Jurij jest stajennym u twojej matki?

Olga skinęła głową.

- Zarobi trochę grosza u tej wdowy spod Archangielska. Mówi, że bardzo mu się

przydadzą dodatkowe pieniądze. Ale wolałby, żeby nikt o tym nie wiedział. Sądził, że i ja nie

wiedziałam.

Nikołaj wreszcie się uśmiechnął. Szeroko. Z uznaniem. Puścił oczko do Olgi. Trochę

złagodniał. Wydawał się bardziej wyrozumiały. Jakby ogarnęły go wątpliwości.

- Dopięłaś swego, Olga? - spytał łagodnie. - A mówią, że wygląd kłamie! Jesteś

nieodrodną córką swej matki.

Olga nie odpowiedziała. Zapadła długa cisza. Wszyscy patrzyli na Nikołaja. On zaś

zerknął na dokument, który trzymał w dłoniach. Spojrzał z ukosa na Olgę. Wreszcie westchnął

zrezygnowany.

- Dobrze, Katerina, jedziesz z nami. A Walerij tym samym zostaje przechrzczony na

Jurija Iwanowicza. Michaił jest sobą. Ja także. Mam nadzieję, że to koniec niespodzianek.

Liczę, że wytrzymasz trudy podróży, Olga! Nie chcę słyszeć z twoich ust żadnych skarg!

Zapowiadam ci, że będę dla ciebie surowszy niż dla Miszy. I dla porządku jeszcze dodam, że

Olga nie ma stwarzać kłopotów żadnemu z nas. Powtarzam: żadnemu! Rozumiesz, Walerij?

- Myślisz, że jestem jakimś capem?

- Masz swoje słabości. Całkiem zwyczajnie - odparł Nikołaj sucho. - Traktuj Olgę jak

moją podopieczną. Ona jest pod moją opieką!

- Rozumiem, że takie same zasady obowiązują ciebie, Nikołaj? - spytał Walerij

niewinnie.

Nikołaj tylko machnął ręką w odpowiedzi. Nikt nie miał wątpliwości, co to oznaczało.

Znowu byli w drodze. Mieli trzy konie. Jeden ciągnął sanie z Walerijem, Misza i

zapasami. Przypadł mu teraz największy ciężar. Olga jechała z tyłu z Nikołajem. Tak wydawało

się najlepiej. Nadal grali, lecz wiedzieli, że to nie zabawa.

- Dobrze wyskoczyć z sukienki, co? - Walerij wstał tego dnia bardziej rozmowny.

Michaił skinął głową. Nie miał ochoty na pogawędkę.

Czuł się zbyt najedzony. Gospodyni podała im tak solidne śniadanie, że kiedy wstał od

stołu, myślał, że nie przełknie nic do wieczora. Najwyraźniej Nikołaj należał do ulubionych

gości gospody w tej bezimiennej osadzie. Jego gwiazda po ostatniej nocy nie przygasła, to

pewne.

- Ależ ta mała ma silną wolę - zauważył Walerij z uznaniem w głosie, co Michaiłowi

wcale się nie podobało. Nie lubił spojrzeń, które Walerij posyłał Oldze. Olga nie jest taka. Nie

jest też wcale dorosła, jak się wydaje. Jest niewiele starsza od niego samego. Nikt nie powinien

w ten sposób na nią patrzeć. Takie spojrzenia należą się dorosłym kobietom.

Dzień był spokojny. Wydawał się podobny do tego, który zostawili za sobą. Krajobraz

tu na północy zbytnio się nie zmieniał, rozciągał się płasko aż po horyzont. Tam, gdzie się tylko

dało, jechali po zamarzniętym Morzu Białym najprostszą i najkrótszą drogą. W miarę upływu

dnia nabierali coraz więcej odwagi.

Spotykali niewielu ludzi. Mijani chłopi i kupcy nie wydawali się groźni. Nie zauważyli

nikogo znajomego. Nie wymieniali więcej słów niż zwykłe uprzejmości.

- Może wyolbrzymiliśmy trochę niebezpieczeństwa? - zastanawiał się Nikołaj. Żuł

powoli. Dostali na drogę jedzenie od mamy Dawidowny z gospody, w której nocowali. Teraz

zatrzymali się, żeby się posilić, żeby posiedzieć razem. - Może nie słyszeli o tobie tu na

zachodzie? - zwrócił się do Walerija, który siedział na brzegu swoich sań.

- Nie przejeżdżaliśmy dotąd przez żadne miasta - odparł sucho Walerij. - Nawet przez

jakiekolwiek godne uwagi wioski. Tutaj nikt nie przejmuje się jednym czy dwoma wyjętymi

spod prawa. Tu wszyscy są wędrowcami. Właściciele zajazdów i kupcy zarabiają, na kim się

da. Nie zastanawiają się nad tym, czyje dłonie podają im monety. W czasie zimy trudno w tych

stronach o zarobek. Nikt nie dostrzega różnicy między wyjętymi spod prawa a praworządnymi.

Tutaj spotyka się tylko ludzi, którzy gdzieś jadą, Nikołaj... Nikołaj roześmiał się. Popatrzył

przymrużonymi oczyma w granatowy mrok. Rozpalili nieduże ognisko. Ogrzewali się jego

ciepłem. Ognisko zapadało się w śnieg. Coraz głębiej i głębiej. Nie dawało wiele światła, ale

przyjemnie było posiedzieć wokół ognia.

- W tych stronach nie ma gospody - rzekł Nikołaj. - Zabudowania są rzadko rozrzucone.

Jednak tu i tam można znaleźć pojedyncze gospodarstwa położone niezbyt daleko od siebie.

Możemy jechać tak długo, dopóki zwierzęta wytrzymają, jeżeli się nic nie trafi.

- A więc pozostaje nam dziś w nocy stodoła? - uśmiechnął się Walerij. - Los nas nie

rozpieszcza! Dobrze byłoby przespać się w wygodnym łóżku i ogrzać przy piecu. Przyznasz się,

kim jesteś, gdy spytasz o pozwolenie przenocowania w stodole? Czy też wystąpisz jako zwykły

włóczęga?

Nikołaj nie odpowiedział. Pił rosół, który dostali na drogę od gospodyni. Podgrzali go

na ognisku. Gorący napój sprawiał, że po zmarzniętym ciele rozchodziło się przyjemne ciepło.

Olga się nie odzywała. Ona również bardzo zmarzła, jednak dobrze wiedziała, kiedy

mówić, a kiedy pochylić nisko głowę. Dopóki Nikołaj zdawał się być w znośnym humorze,

wolała milczeć.

Dopóki zdawał się zapominać o jej obecności, było dobrze. Olga nie chciała wystawiać

jego cierpliwości na próbę.

Dzień przeszedł w wieczór. W żadnych z sań nie rozmawiano wiele. Zatrzymywali się

co pewien czas. Żeby rozprostować nogi. Żeby krew zaczęła lepiej krążyć. Żeby nikt nie

nabawił się odmrożeń. Żeby dać koniom odpocząć.

Wieczór doczekał już dojrzałego wieku. Przejeżdżali właśnie obok skupiska domów.

Zwolnili. Lecz po chwili Nikołaj, który jechał w pierwszych saniach, zmienił decyzję. Popędził

konia dalej.

Milczał.

- Czy nie powinniśmy się już zatrzymać pod dachem? - spytała Olga zatopiona głęboko

w futrze. Od czasu do czasu wysuwała z niego tylko nos, by odetchnąć świeżym powietrzem.

Patrzyła spomiędzy włosów futra. - Co ci się nie podobało w tych domach?

- Było ich za dużo - odparł Nikołaj. Zaskoczył tym Olgę, bo w ogóle nie spodziewała się

odpowiedzi. - Musimy unikać miejsc, gdzie mogą roznosić się plotki - dodał. Olga na moment

aż oniemiała, słysząc ten potok słów.

- A jeśli nie znajdziemy nic innego? - zaryzykowała jeszcze jedno pytanie.

Liczyła na dobrą wolę Nikołaja. Może z nastaniem nocy trochę złagodniał. Nie może

przecież gniewać się na nią przez całą podróż.

- To przenocujemy pod gołym niebem - odparł Nikołaj.

Jednak Olga dosłyszała w jego głosie pewne napięcie. Przejrzała go na wskroś.

Zrozumiała, że podejmował ryzyko. Może i znał trochę okolicę, ale nie tak jak własną kieszeń,

by mógł być pewien, że wkrótce dotrą do jakiegoś gospodarstwa.

Świadomie nadstawiał własną głowę.

Olga nie spodziewała się tego po nim. Zawsze uważała go za rozważnego i

przewidującego.

Teraz ujrzała go w znacznie wyraźniejszych barwach niż do tej pory. Przedtem pojawiał

się w jej myślach tylko w odcieniach szarości. Nie był może na wskroś interesujący, ale w

każdym razie potrafił zaskoczyć.

Dom, który wyłonił się z mroku, był nieduży. Stodoła, stojąca obok, niewiele większa.

Nikołaj wolał nie ryzykować dalszej podróży. Zatrzymał konia.

Olga miała nadzieję, że nie dosłyszał jej westchnienia ulgi. Nie chciała, by dotarło do

jego uszu. Nie powinien wiedzieć, że jest zmarznięta i zmęczona. Nie powinien pomyśleć, że

dziewczyna może nie wytrzymać podróży. Jeżeli Misza potrafi, to i ona zaciśnie zęby!

Nikołaj strzepnął śnieg z futra. Wyglądał dostojnie. Poruszał się tak, jak by się tego

należało spodziewać po Norkinie. Długimi krokami podszedł do chaty. Wewnątrz panowała

zupełna ciemność. Nawet pasmo światła nie przedostawało się przez szpary w otworach okien.

Michaił pomyślał, że to dziwne.

Mimo że las nie znajdował się daleko, dom wyglądał na biedny, podupadły i

zaniedbany. Dało się to zauważyć nawet w ciemności.

Nikołaj zapukał do drzwi, że aż się zatrzęsły.

- Każdy mógłby tu się wedrzeć, nawet gdy ma gorszy dzień - mruknął Walerij.

Wreszcie w niewielkiej chacie obudziło się życie. Drzwi uchyliły się nieznacznie. Na

wysokości twarzy Nikołaja pojawiła się lampa. Jej światło drżało.

- Nazywam się Nikołaj Norkin - rzekł Nikołaj władczym głosem z rękoma zatopionymi

w futrze. Musiał sprawiać wrażenie archanioła, który nieoczekiwanie stanął przed drzwiami

ubogiej chaty. - Szukam schronienia na noc dla mnie i mojej służby. I dla koni. Dobrze zapłacę.

- U nas jest mało miejsca, panie Norkin - odparł cienki głos. Stary głos. Drżał z uniżenia

niczym liść osiki na jesiennym wietrze. - Matka jest bardzo chora. Ona musi leżeć, nie mogę jej

przenieść. Dla panicza Norkina też oczywiście musi się znaleźć jakieś posłanie w chacie. Ale

tylko na podłodze. Jeżeli pan Norkin tym nie pogardzi. Na pewno przywykł do czegoś

lepszego, wiem coś o tym. Ale matkę trudno będzie przenieść. Jest chora. Mówiłem już o tym?

Dużo osób jest... w służbie Norkina? Jesteś synem samego starego Norkina? Budowałem mu

dom w Archangielsku, ale to było dawno temu. Czy stary Norkin żyje?

- Mój ojciec żyje - Nikołaj odchrząknął. Jego głos brzmiał tak donośnie, że siedzący w

saniach mogli dosłyszeć, że poczuł się zakłopotany. Być może kiedyś dostępował takich

zaszczytów. Teraz przyjmował je z zażenowaniem.

- Możemy się przespać w stodole. Masz tam trochę miejsca?

- W stodole? Syn starego Norkina nocujący w stodole? Co by na to powiedział pański

ojciec? To by mu się na pewno nie spodobało, nie inaczej!

- Wystarczy nam dach nad głową - odrzekł Nikołaj.

Przybrał taki ton głosu, któremu trudno było odmówić. Uśmiechał się do starca. Tamten

opuścił lampę. Nikołaj zobaczył go. Zobaczył zmarszczki, zapadnięte policzki. Zobaczył, jak

ręka trzymająca lampę nadal drży. Zobaczył, jak ten człowiek cienko jest ubrany.

- Mieszkacie tu sami, ty i twoja żona? Staruszek skinął głową. Zwilżył wargi kilka razy,

lecz nic nie powiedział.

- Musi być wam ciężko? - spytał Nikołaj. Pomyślał, że starzy ludzie nie powinni żyć tak

na uboczu. Tutaj nikt nie mógł im pomóc. Nikt młody, kto mógłby przejąć prace, których stare

ręce nie są już w stanie wykonać.

Przyłapał się na tym, że ogarnęło go współczucie. Nie było na to miejsca. Był jedynym

synem starego Norkina, a ojciec nie słynął ze swego dobrego serca i łagodnego usposobienia.

- Czy można rozpalić ogień w twojej stodole? Staruszek skinął głową.

- Od dawna nie trzymamy zwierząt - powiedział. - Ale w środku jest czysto. Nie czuć

tam oborą. Zostało jeszcze trochę suchego siana, tylko krucho z drewnem. My też nie mamy go

wiele.

- Masz jakiś kawałek lasu? Czy te drzewa za chatą są twoje?

Starzec potrząsnął głową. Wyglądał na załamanego.

- Nie, to las carycy! Wyciąłem tylko parę gałęzi. Poza tym nic nie ruszałem! Nie

przyszłoby mi nawet do głowy zabrać cokolwiek, co należy do jej carskiej wysokości! Zawsze

byłem prawym człowiekiem. Pański ojciec również może o tym zaświadczyć! Nigdy nie

tknąłem niczego, co do mnie nie należało. Tylko witki. Tylko gałązki. Prześwietliłem trochę

drzew dla carycy, dla cara. Dbałem o carski las!

Nikołaj wciągnął powietrze.

- Jeżeli pożyczysz mi, ojczulku, siekierę, to również obetnę trochę gałęzi w carskim

lesie. - Chętnie przenocujemy w stodole. I sam zapłacę, komu trzeba, za te gałęzie, które spalę.

Nikt nie będzie miał do was o nie pretensji. Nie musicie się bać. I dobrze zapłacę za

schronienie. Niech święci mają was w opiece!

Stary człowiek zamyślił się. Kilka razy zaczerpnął powietrza. Przyjrzał się dobrze

Nikołajowi.

- Jesteś podobny do ojca - mruknął i spojrzał ponad ramieniem młodzieńca. - Możesz

zatrzymać się mej stodole, lecz mam nadzieję, że nie opowiesz ojcu, że musiałeś nocować w

takich warunkach. To mu się nie spodoba. Nie, na pewno nie, mówię ci. Siekierę znajdziesz

koło chaty. Potrzebna ci lampa?

Nikołaj odparł, że mają swoją.

- Nie kłopocz się nami więcej, damy sobie radę! - dodał.

Staruszek stał w uchylonych drzwiach, kiedy Nikołaj wracał do sań.

- Tak się zachowuje jaśnie pan! - rzucił cierpko Walerij. Splunął na śnieg. - Stary jest

tak przerażony, że aż się trzęsie. Mróz nie ma z tym nic wspólnego.

- Upokorzony - poprawiła go Olga. - To upokorzenie, Walerij.

- Upokorzenie to tylko inne określenie dla strachu - nie ustępował Walerij. Olga nie

zaprzeczyła.

Nikołaj nie odzywał się. Poprowadził konia do stodoły. Zdjął uprząż. Otworzył

skrzypiące drzwi. Wprowadził zwierzę do mrocznego wnętrza.

Walerij z dwoma pozostałymi wierzchowcami poszedł za nim. Michaił wygramolił się z

sań. Zobaczył, że Olga niemal wyturlała się ze swoich. Pewnie zdrętwiały jej nogi. Ostatni

odcinek drogi był długi. Chyba zbyt długi.

Michaił zabrał skóry. Będą musieli jeszcze kilka razy chodzić tam i z powrotem, by

opróżnić sanie. Być może niepotrzebnie zabierali wszystkie rzeczy do stodoły. Okolica

wydawała się dość odludna, a starzec nie wyglądał na złodzieja. Jego uczciwość bardziej rzuca-

ła się w oczy niż strach... lub upokorzenie. To bez znaczenia, którego słowa się użyje. Drżały

mu ręce i głos.

- Olga i Misza zapalą lampy. Zajmą się końmi. Zwierzętami trzeba się dobrze

zaopiekować - zarządził Nikołaj.

- Myślisz, że nie znam się na koniach! - odgryzła się Olga. Przemknęła obok Nikołaja i

zniknęła w stodole, rozgorączkowana niczym lemingi w swej masowej wędrówce ku morzu. -

Róbcie swoje, a ja już zajmę się końmi! Wyrosłam...

- ...wśród końskich zadów - dokończył Walerij wesoło. Zapalił jedną z lamp. Wniósł ją

do środka i powiesił na haku. Uśmiechnął się do Olgi. - Miejmy nadzieję, że nie urodziłaś się za

wozem, moja droga.

- Idziemy narąbać drew, Walerij! - Nikołaj znalazł siekierę.

- W lesie carycy? - rzucił Walerij żartobliwie. - Chyba oszalałeś, Norkin! Chcesz nas

wszystkich wpędzić do więzienia za kradzież z jej wspaniałej posiadłości? To obraza majestatu!

- Jeżeli caryca sama tu się zjawi, żeby narąbać sobie parę gałązek na nastrojowe, małe

ognisko, upadnę jej do stóp na kolana i wyznam mój grzech - rzekł sucho Nikołaj. - Założę się,

że żadna z ważnych osobistości nie zjawiła się w pobliżu tych carskich gałązek przez ostatnie

czterdzieści - pięćdziesiąt lat! Ale staruszek drży ze strachu. Wszyscy się boją. Wszyscy są

wychowywani w strachu. Trzeba wykształcenia lub desperacji, by wyzwolić się z tego

zastraszenia.

- Ty masz wykształcenie, a ja jestem zdesperowany - mruknął Walerij.

- Idziemy narąbać sobie trochę carskich gałązek?

Michaił wnosił rzeczy. Poruszanie się nadal sprawiało mu ból, ale on też chciał się na

coś przydać. Wyglądało na to, że Olga bardziej zasłużyła na posiłek niż on. A przecież to ona

wkręciła się nieproszona.

- Coś dziwnego musiało być w tym liście, który zostawiłaś w domu - zagadnął Olgę,

gdy wniósł większość rzeczy. Trochę jeszcze zostało: pasza dla koni, której zwierzęta od razu

nie zjedzą, reszta suszonego mięsa, tak dobrze zapakowanego, że tylko sprytny lis lub orzeł

mógłby je naruszyć. Michaił chciałby zobaczyć to zwierzę lub tego ptaka, które odważyłyby się

podejść tak blisko zabudowań. Przysunął sanie całkiem do ściany stodoły, tak że stały tuż za

nią, niewidoczne z drogi, którą tu trafili. Sam na to wpadł. Z nikim tego nie ustalał. Nikogo o

nic nie pytał.

- Założyłbym się, że Tonią i Oleg natychmiast ruszyliby za tobą, gdybyś tak po prostu

zniknęła. W każdym razie Tonią. Nigdy ci nie pozwalała chodzić, gdzie ci się podoba. Bała się

o ciebie, że ci coś strzeli do głowy. I słusznie - dodał Michaił od siebie. Uważał, że ma pod-

stawy, by tak twierdzić, biorąc pod uwagę choćby ostatni pomysł Olgi, kiedy postanowiła do

nich dołączyć.

Olga kończyła oporządzać swego konia. Szczotkowała go z miłością.

- Trzeba umieć dobierać słowa, Misza - odparła tajemniczo.

- Dlatego właśnie się dziwię - rzekł Michaił zamyślony. Było mu zimno. Biała para

wydobywała się z jego ust. I z ust Olgi. Ciała koni parowały. Zwierzęta wypuszczały przez

nozdrza kłęby białego powietrza. Przestępowały z nogi na nogę. Jednak w stodole mimo

wszystko było trochę przytulniej niż na zewnątrz. W każdym razie nie wiało.

- Potrafisz trzymać język za zębami? Michaił spojrzał na Olgę. Zacisnęła usta. Zaczęła

szybciej szczotkować konia. Spoglądała na przyjaciela jakby zakłopotana. W kąciku jej ust igrał

uśmiech. Uśmiech zuchwałej dziewczyny. Znał go.

- Obiecujesz, że nic nie powiesz Nikołajowi? Ani Walerijowi, ale przede wszystkim

Nikołajowi?

- No, dobrze, obiecuję - przyrzekł Michaił niechętnie. Wiedział, że miał rację, czując, że

Olga nie wyznała Nikołajowi wszystkiego. Wybrała tylko część prawdy. Nie można

powiedzieć, by kłamała bez mrugnięcia okiem. Za to wybierała tylko tę część prawdy, która jej

odpowiadała. Resztę zatrzymywała dla siebie.

- Napisałam w liście, że jadę do Raiji - Raisy i zostanę u niej co najmniej cały dzień. Że

być może przenocuję. Że na pewno sprawię jej przyjemność swoją wizytą.

- Zauważą twój wybieg, gdy tylko mama wybierze się do portu.

- Napisałam jeszcze kilka innych listów - wyjaśniła Olga słodko. Skończyła

szczotkowanie konia. - Napisałam do twojej mamy. Od taty. Wiesz, on nie lubi pisać, więc...

- ...więc zwykle go wyręczasz! - Michaił się uśmiechnął. - Napisałaś, że mama nie musi

przychodzić do kantoru przez dzień albo dwa. Ze może trochę odpocząć?

- I że moja mama wybiera się z towarem na południe. Tak więc Raija nie będzie się

spodziewała wizyty Antonii ani sama do niej nie przyjedzie. Czy nie sądzisz, że jestem bardzo

przebiegła?

- A co, jeśli zorientują się, że nigdzie cię nie ma? Olga wciągnęła powietrze.

- Trzeci list wsadziłam za uprząż konia. Raija - Raisa znajdzie go, gdy będzie chciała

gdzieś pojechać. Napisałam na kopercie nazwisko mamy, więc Raija go nie otworzy. Podróż z

waszego domu do Archangielska zabiera trochę czasu. Czas jest po mojej stronie. Nawet tato

nie będzie się gniewał tak długo, by wysłać za mną pościg, wiedząc, że zyskałam ponad dobę

przewagi.

- Nikołaj sprawiłby ci porządne lanie, gdyby o tym wiedział!

- Dlatego musisz trzymać język za zębami - ostrzegła Olga.

Michaił się roześmiał. Nie mógł się powstrzymać.

- Jesteś strasznie bezczelna, Olga! Skinęła głową, wyraźnie zadowolona z tej opinii.

Usiadła obok Michaiła. Rozejrzała się podejrzliwie dookoła.

- Liczę na to, że nie będziemy tak spędzać wszystkich nocy. Lepiej było dzielić z tobą

ławę. Możemy się tylko pocieszyć, że nie ma tu pluskiew. Na pewno wszystkie zamarzły.

Nawet samemu diabłu nie udałoby się ogrzać tej stodoły, gdyby nie nakradł drzewa z lasu.

- A stary nawet diabłu nie pozwoliłby zrąbać choćby jednego drzewa - dodał Michaił i

uśmiechnął się. Przyjemniej było żartować, gdy zostawali z Olgą sami. Teraz miał nad nią

pewną przewagę. Nawet nie czuł się przy niej głupi.

- Tutaj wystarczy się posłużyć nazwiskiem tej miary, które nosi Nikołaj!

- Myślisz, że to może się okazać niebezpieczne? - spytała nagle Olga. Jej głos zabrzmiał

obco.

- Nie wiem. Mam nadzieję, że nie będzie gorzej. Ale kiedy tak długo wszystko się

dobrze układa, zaczynam niemal wierzyć, że niebawem to się urwie. Nie może przecież po

prostu iść zbyt gładko.

- Oto i carskie drewno! - Walerij wtoczył się do środka z pełnym naręczem gałęzi.

Okazało się zresztą, że razem z Nikołajem nie zadowolili się samymi gałęziami. - Ogrzejemy

się prawdziwie po królewsku! - zawołał. - Nikołaj jest miękki jak wiosenny śnieg. Zaniósł

drewno staruszkom! Ja przyniosłem to, co zostało. Czy Olegowna potrafi rozpalić w piecu? Czy

też zna się tylko na końskich zadach?

Nie zdążył zobaczyć, jak Olga pokazała mu język. Wszystkie swe siły włożyła w

rozniecanie ognia.

- Jeżeli trochę mniej będziesz mu się odszczekiwać, nikt tego nie zauważy - odezwał się

Michaił. W żołądku ciążył mu kamień.

- Czego?

- Wiesz...

Nie odpowiedziała. Ale udało jej się wreszcie rozpalić.

7

Zrobiło się jakby cieplej. Wiatr co prawda nadal hulał po stodole, ale ogień ogrzał

trochę wnętrze, gdy już drewno przestało dymić. Nie było zacisznie. Ani przytulnie. Mieli dach

nad głową i cztery ściany. Towarzystwo koni. Siano ubite i zbutwiałe było twarde, ale leżeli

między skórami i nie marzli zbytnio. Zdawali sobie sprawę, że mogło być gorzej.

Olga położyła się obok Michaiła. Dawało jej to poczucie bezpieczeństwa. Przypominało

dom. Nie chciała myśleć o tym, jak bardzo ojciec się rozzłościł, kiedy zrozumiał, że wszystkich

wyprowadziła w pole. Nie chciała myśleć o tym, jak bardzo rozczarowała rodziców.

Zastanawiała się, kto wziął ją w obronę. Ktoś musiał jej bronić, bo inaczej ojciec pojechałby za

nimi...

Może Raija. Raija potrafiła prosić w imieniu innych. A ojciec miał do Raiji słabość. Nie,

nie mógł to być nikt inny.

Przysunęła się bliżej Michaiła. Siano zachrzęściło. Konie przestępowały z nogi na nogę.

Tak łatwo wychwytywały wszystkie odgłosy. Olga leżała cicho i wydawało jej się, że minęła

cała wieczność. Przysłuchiwała się oddechom. Odnosiła wrażenie, że potrafi odróżnić oddech

Nikołaja od oddechu Walerija. Mniej więcej orientowała się, gdzie leżą. Słyszała też oddechy

koni.

Miszy.

On także nie spał.

Przysunęła się całkiem blisko przyjaciela. Nie sądziła, by Nikołaj i Walerij coś

podejrzewali. Widziała ich tylko jako wzniesienia na sianie. Nie potrafiła dokładnie ocenić, jak

daleko od siebie leżeli. Nie sądziła, by i oni mogli zobaczyć, jak blisko Michaiła ona się

znalazła.

Myślała, że śpią. Wnioskowała to z ich spokojnych i długich oddechów.

- Misza, śpisz? - szepnęła. Czekała, aż się do niej odwróci. Położył się na boku, plecami

do niej. Wyraźnie się od niej odsunął.

- Tak...

- Wiem, że nie... - wydawało jej się, że to wykrzyczała. Jej słowa zabrzmiały tak głośno

w panującej ciszy. Zagłuszyły łapczywe pożeranie suchego drewna w piecu. Zagłuszyły

oddechy śpiących. Nie brzmiały jak szept. Ale nie potrafiła mówić ciszej.

- Czego chcesz? - burknął odpychająco. Mógłby ją uderzyć, skutek byłby taki sam.

- Boisz się?

- Jestem zmęczony - odparł. Olga poznała po jego głosie, że kłamie. Znała go.

Znała go prawie tak dobrze jak samą siebie. Nie uda mu się jej oszukać. Nie udałoby się

mu również jej zaskoczyć. Jeśli nawet, to w mniejszym stopniu niż Nikołajowi. Misza stanowił

prawie część jej samej. To przerażające tak o nim myśleć, lecz jeszcze bardziej przerażające jest

uświadomienie sobie, że to prawda. Misza to jakby część jej samej.

- Czuję się taka samotna...

- Nikt cię nie prosił, żebyś jechała za nami. - Michaił ciągle kąsał. Nadal bił ją słowami,

które piekły niczym chłosta. Olga była rozczarowana.

- Wiem. - Dalej nie mogła się posunąć. Nigdy nie mogłaby zabrnąć tak daleko, by

stracić twarz. Wtedy Misza by się od niej odwrócił. Na to nie mogła pozwolić. Zawsze

powinien być blisko. Stanowił przecież część jej samej. Nie można tak po prostu odjąć ręki lub

nogi.

Misza zawsze powinien być obok.

Wysunęła rękę. Szukała między okryciem swoim i Miszy. Po dłuższej chwili znalazła

otwór. Misza nie uczynił nic, żeby jej ułatwić. Musiała szukać. Wzdłuż jego ramienia. W dół

ręki. Wpuściła mu chłodne powietrze. Mógłby jej trochę pomóc.

- Potrzymaj mnie za rękę! - poprosiła. Nie powiedziała tego głośno, nie powtórzyła. Jej

szept był jak słaby oddech. Niczego nie zagłuszył. Był jak krewny letniej bryzy, południowego

wiatru, który chciał się tylko bawić, pieścić...

Michaił gotował się pod skórą. Przekręcił się na plecy. Westchnął głośno. Chwycił Olgę

za rękę. Pomyślał, że jej dłoń jest mała, że cała Olga jest drobna. I całkiem znośna jak na

dziewczynę.

Misza poprawił swoje okrycie, przyklepał skórę, pod którą leżała Olga, tak żeby nie

było szpar. Żadne z nich nie powinno zmarznąć. Trzymał przyjaciółkę za rękę. Splótł palce z jej

palcami. Ścisnął jej dłoń.

Olga westchnęła.

Michaił nie próbował zgadnąć, co owo westchnienie miało znaczyć. W ogóle nie chciał

myśleć. W tej chwili nie pozwalał sobie myśleć. I marzyć również. Na jawie.

Trzymał dłoń Olgi w swojej. Dziewczyna odpowiedziała uściskiem. W jej drobnych

rękach tkwiła siła. I ciepło.

- Czy teraz dobrze? - spytał cicho. Nie czekał, aż odpowie. W podszytej wiatrem stodole

zrobiło się ciepło.

- Już dobrze - wyznała cicho Olga. Nie udawała zadziornej. - Teraz już dobrze, Misza.

Spij spokojnie.

Kiedy nastał ranek, wszystko wyglądało jeszcze nędzniej niż o zmroku. Ściany stodoły

miały mnóstwo szpar. Walerij bez słowa włożył do ognia ostatnie gałęzie. Wychował się w

ciężkich warunkach, ale i on marzł.

Rozpuścili śnieg. Ugotowali coś w rodzaju zupy z kaszy i mięsa. Jedli w milczeniu.

Olga przyniosła jeszcze trochę śniegu.

- Staruszkowie nie rozpalili w piecu - zauważyła.

- Czyżby tak długo spali?

- Po prostu oszczędzają drewno - rzekł surowo Walerij. Jego twarz zamknęła się, oczy

pociemniały.

- Pod skórami jest im wystarczająco ciepło. Zwykli biedacy żyją trochę inaczej niż ci,

którym nigdy niczego nie brakowało.

Olga nie odpowiedziała. Umknęła wzrokiem. Poskromiła swój cięty język. Wyglądała

na zawstydzoną.

- Olga też nie wybierała sobie rodziców - Nikołaj stanął w jej obronie. Nalał jej jeszcze

zupy. Trzymał miskę w wyciągniętej ręce, zanim dziewczyna jej nie odebrała.

Potem wyszedł. Walerij otworzył okienko. Patrzył, jak Nikołaj zmierza w stronę chaty

staruszków. Wciągnął głęboko powietrze. Ruszył za Nikołajem.

Nikołaj zapukał do drzwi. Nie odezwał się, widząc zbliżającego się Walerija, chociaż

tak jak wszyscy uważał, że Walerijowi nie wolno pokazywać się na oczy nikomu obcemu.

Powinno go widzieć jak najmniej osób. Nikołaj długo dobijał się do chaty. Staruszek wreszcie

otworzył. Nie zrobił w drzwiach większej szpary niż poprzedniego wieczoru. Nie wpuścił rów-

nież Nikołaja do środka, gdy ten przyniósł drewno. Mężczyzna miał zniszczoną wiatrem i

pomarszczoną twarz. Czaszka wyraźnie odznaczała się pod skórą. Nadgarstki składały się z

samej skóry i kości. Szyję miał długą niczym u chudego ptaka. Oczy równie czujne jak u

drapieżnika.

- Chciałbym zapłacić za nocleg - rzekł Nikołaj. Wzrokiem przebiegał ponad głową

starca. Wpatrywał się w półmrok pomieszczenia, nic właściwie nie widząc.

- Nie mogę nic przyjąć od syna starego Norkina. A na pewno nie za nocleg w stodole.

Powinienem cię zaprosić na noc do domu, ale matka źle się czuje.

- Jak sobie tu radzisz? Możemy podzielić się z wami żywnością, jeżeli nie chcesz innej

zapłaty.

Przytrzymując się jedną ręką framugi, staruszek uśmiechnął się ostrożnie bezzębnymi

ustami i ukazał czerwone dziąsła. Twarz stała się jednym splotem zmarszczek, które

przypominały misterną sieć pająka. Skóra twarzy wydawała się równie szara. Językiem

przeciągnął po ustach, jednak nie zdołał dobrze ich zwilżyć. Kąciki ust uniósł do góry. Umknął

wzrokiem. Popatrzył na Walerija, potem znowu na Nikołaja.

- Matka jest chora... - roześmiał się krótko. Pokręcił głową. - Nie mamy wiele, ale nigdy

przedtem nie przyjmowaliśmy jałmużny...

- To zapłata za schronienie - rzekł Nikołaj. - Nie można tego nazwać jałmużną. Poza

tym pracowałeś dla mojego ojca.

Stary człowiek nie wiedział, co powiedzieć. Stał przed nimi bezradnie. Patrzył gdzieś

obok. Nie spojrzał do środka. Nie zamierzał wpuścić przybyszów do chaty.

- Możesz porozmawiać z żoną - zaproponował Nikołaj łagodnym, lecz stanowczym

głosem. - Idź i spytaj ją, co o tym myśli. Kobiety mają swoje zdanie. Pewnie dobrze wie, czego

potrzebujecie. Niech wyznaczy cenę.

Staruszek skinął głową. Niechętnie. Popatrzył na obu z ukosa. Wycofał się jak kuna.

Zamknął im drzwi przed nosem, ale nie na klucz. Nie słyszeli też, by zasunął zasuwę.

- Podejrzewałem coś już wczoraj wieczorem - odezwał się cicho Nikołaj. - Domyślałem

się najgorszego, ale nie chciałem wierzyć. Co o tym sądzisz?

Walerij 'westchnął i skinął na drzwi.

- Musimy wejść do środka. Z tego, co widać, wynika, że nie jest dobrze. Nie możemy

stąd odjechać i pozwolić starym dalej tak żyć.

Nikołaj otworzył. Wewnątrz nie paliła się ani jedna lampa. Nie żarzyło się w piecu.

Okna były zamknięte. Dawno ich nikt nie otwierał. Drewno, które przyniósł Nikołaj, leżało

ładnie poukładane obok pieca.

W chacie było tylko jedno pomieszczenie. Szare i brudne. Wypełnione różnymi

zapachami. Zapachem starzyzny, pleśni, wilgoci. Zapachem brudu. Ponieważ i brud ma swój

zapach.

I ciężkim odorem zgnilizny.

Przy jednej z krótszych ścian stało łóżko. Szarobrązowe. Wszystko w tym ubogim domu

- w tym grobie z drewnianych bali - było szare lub brązowe.

Staruszek stał przygarbiony niczym stepowa sosna, zwrócony do Nikołaja i Walerija

plecami. Mówił zniżonym głosem.

- Jest synem Norkina. Pamiętasz, jak dobrze zarabiałem u Norkina? Wyciosałem dla

niego najpiękniejsze kolumny. Nie znajdziesz takich drugich w całej północnej Rosji. Tylko car

ma podobne. Widziałem niezwykłe kolumny i kopuły w Sankt Petersburgu. Pamiętasz, jak ci o

tym opowiadałem? Takie same zrobiłem dla Norkina. Kopuł nie chciał. Nie cierpiał na manię

wielkości, chociaż był możnym panem. Zamówił tylko kolumny. Jest tu jego syn, matko. Nie

wiem, czy mogę przyjąć od niego zapłatę za nocleg. Przyniósł nam drewno. Przenocował w

stodole razem ze swymi stajennymi i końmi. Jest tak, jak mówię. Oni wcale nie mają

poprzewracane w głowie, ci Norkinowie...

Nikołaj podszedł cicho do starca. Położył mu rękę na ramieniu. Tamten aż podskoczył.

Stanął przed łóżkiem, jakby chciał zasłonić żonę.

Zasłonić ten widok.

- Ona jest chora. Nie lubi obcych. Nie chce, by obcy widzieli ją w tym stanie.

Słowa potykały się o dziąsła, przemykały między suchymi wargami. Kościste ciało

drżało. Ramiona usiłowały przeszkodzić Nikołajowi i Walerijowi.

Nikołaj. zdecydowanie odciągnął starca od łóżka. Sam wolał nie patrzeć. Choć nie

uważał się za szczególnie wrażliwego, obawiał się, że nie zniesie straszliwego widoku. Myślał,

że wiele już w życiu widział, ale czegoś podobnego jeszcze nie doświadczył.

Walerij rozłożył koc na tym, co leżało w łóżku. Rozszedł się smród nie do opisania.

Zapachy mieszały się z dźwiękami. Złożyły się w coś, z czym nigdy przedtem się nie zetknęli i

czego już nigdy nie chcieliby przeżyć.

- Matka jest trochę wstydliwa. Nieśmiała. Zawsze była taka nieśmiała. Jako młoda

dziewczyna miała najczerwieńsze policzki ze wszystkich. Nadal tak jest. Czerwieni się z byle

powodu. Nie zawstydzajcie jej. Nie zna was. Wie ode mnie, że jesteś synem starego Norkina,

ale jego także nie znała. Znała go tylko z moich opowiadań. Nigdy go nie spotkała. Stary

Norkin rozmawia! ze swoimi pracownikami, ale nie z ich żonami. Nigdy nie zabieraliśmy żon

ze sobą. Matka nie widziała domu w Archangielsku. Chciałem jej go pokazać. Pokazać jej

kolumny, które wyciosałem. Czy nie są piękne?

- Są bardzo piękne - przyznał Nikołaj. - Chodź z nami do stodoły, ojcze. Musisz coś

zjeść. Napaliliśmy w piecu. Tam jest cieplej niż tu.

- Ale matka...

- Ją też zabierzemy - zapewnił go Nikołaj. Mówił przyjaźnie, ale stanowczo. Prowadził

staruszka ze sobą. Wyprowadził z domu, przeprowadził przez podwórze.

Musiał niemal pchnąć go na siano w stodole. Nalał zupy do swej miski i podał ją

staremu razem z łyżką. Mężczyzna nie wziął łyżki. Upił letniej zupy.

- To nasz gospodarz - wyjaśnił Nikołaj, spoglądając na Olgę i Misze. - Niech trochę zje.

Wystarczy zupa, bo od czegoś innego mógłby się rozchorować. Myślę, że dawno nie jadł nic

pożywnego. - Nikołaj nabrał powietrza. - Musimy znaleźć jakieś deski na trumnę.

Staruszek pił zupę. Nie słyszał, co Nikołaj mówił. Olga i Michaił o nic nie pytali.

Patrzyli tylko na Nikołaja szeroko otwartymi oczami.

Wrócił Walerij. Był blady. Rzucił na ziemię rękawiczki. Ręce miał czerwone.

- Musiałem wytrzeć je w śnieg - rzucił krótko, przyglądając się swoim dłoniom. -

Wymiotowałem. Dawno nie widziałem czegoś tak potwornego. - Spojrzał z ukosa na starca. -

Kobieta od tygodni nie żyje. Może nawet od miesięcy. W chacie jest tak zimno, że rozkład

następował powoli. A starzec chyba postradał zmysły i trudno czegokolwiek się od niego

dowiedzieć.

Walerij stał w otwartych drzwiach. Pił świeże powietrze wielkimi, łapczywymi

haustami. Pocił się. Pot wprost lał się z niego. Nie z powodu pogody, bo panował mróz i wiał

ostry wiatr.

- Widziałeś to zagłębienie w łóżku? - rzekł Walerij ochrypłym głosem, nie patrząc na

Nikołaja. Zamilkł na chwilę i przełknął ślinę. - Widziałeś, Nikołaj? Spał ze zwłokami, z tym...

Bóg jeden wie, jak długo!

Walerij wybiegł ze stodoły. Był szary na twarzy, gdy wrócił.

- Zawinąłem ją we wszystkie koce i skóry, które znalazłem, i wyniosłem z chaty. Bałem

się, że po drodze coś wypadnie na ziemię. - Na dworze krakały kruki. Wypełniły

bladoniebieskie niebo nad stodołą. Rozpostarły czarne skrzydła, skrzeczały z zachrypniętych

gardeł. - Nie możemy jej teraz pochować - mówił dalej Walerij. Musiał mówić, nie potrafił

milczeć. Nie był w stanie. - Ale musimy umieścić zwłoki w jakiejś trumnie. I porządnie

wyszorować dom. Tam śmierdzi trupem. Śmierdzi śmiercią. We wszystkich kątach czai się

śmierć.

Zadrżał. Po ciele przeszedł mu dreszcz.

- A co zrobimy ze starcem? Nie możemy go samego tu zostawić - rzeki Nikołaj ze

spokojem. Nie spuszczał wzroku z Walerija. - Nie możemy.

Nie wspomnieli ani słowem o tym, że marnują czas. Unikali tego tematu. Rozejrzeli się

po stodole w poszukiwaniu desek. Musieli zadowolić się dwoma starymi korytami. Powinny

wystarczyć.

- Deski mogą zostać takie niewygładzone - uznał Walerij. - Trumna też nie musi być

zbyt długa.

- Przestań! - Olga nie chciała tego słuchać. Nie chciała też wyjść na dwór, dopóki to, co

wyniósł Walerij, tam leżało.

Walerij z Michaiłem zbijali trumnę. Staruszek siedział nieruchomo i przyglądał się ich

pracy. Wyglądało na to, że nie rozumie, co robią. Uśmiechał się. Na pewno widział, ale jego

blady wzrok wydawał się jakby nieobecny.

- Norkin nie powinien brudzić rąk pracą - rzekł tylko. Uśmiechnął się rozbawiony,

ponieważ Nikołaj nie trafił w kilka gwoździ. - Matka też tak mówiła. Między ubogimi ludźmi a

możnymi panami jest różnica. Bogaci nie powinni pracować tak jak my. Zostali stworzeni do

czegoś innego. Do czegoś lepszego. Stary Norkin jest pewnie dumny ze swego syna. Matce byś

się spodobał. Spodobałbyś się...

Nikołaj słuchał jego słów. Uświadomił sobie, że to nie o ojcu mówi staruszek, ponieważ

dom w Archangielsku wybudował dziadek. Jednak wyprowadzanie tego człowieka z błędu nie

miało sensu. Niech nadal myśli, że Nikołaj jest synem starego Norkina, którego sam pamięta.

Przekonywanie go, że jest wnukiem, niczego nie zmieni, tylko zamąci staremu w głowie.

- Obawiam się, że będziesz musiała wejść do chaty. - Nikołaj spojrzał na Olgę. Wyraz

jej twarzy krzyczał „nie”. - Powinniśmy wyrzucić część rzeczy. Większość z nich musimy

spalić. A wnętrze trzeba porządnie wyszorować. Zrobię to, ale potrzebuję pomocy. Nie możemy

tracić czasu, ale też nie możemy po prostu stąd wyjechać. Musisz mi pomóc, Olga!

W końcu skinęła głową. Niechętnie się podniosła i poszła za Nikołajem. Nie odezwała

się ani słowem.

Starała się nie patrzeć w stronę zawiniątka pod ścianą domu. Starała się nie zwracać

uwagi na kruki. Przysiadły w lesie tuż za szarą chatą. Niektóre krążyły coraz niżej. Stawały się

natrętne. Skrzeczały ochryple. Skrzeczały, krążąc wyczekująco pod zimowym niebem.

- Nie mogę w to uwierzyć - rzekła Olga, stając w drzwiach.

Nikołaj pootwierał okna. Rozwarł drzwi na oścież. Wpuścił chłód, który chętnie

wypełnił kąty. Wpuścił również światło.

Jednak lepiej by było, gdyby wnętrze pozostało w mroku.

Olga przełknęła.

- To niepojęte, by można tak mieszkać! Tu śmierdzi...

- Czuć rozkładające się zwłoki. Śmierć, Olga. Nie mdlej, dziewczyno! - Nikołaj złapał

ją, kiedy się zatoczyła, i przytulił do piersi. Poklepał trochę niezdarnie po głowie, po plecach. -

Nie choruj nam! To potworne, zgadzam się z tobą, ale nie możemy się poddawać. Zwymiotuj,

jeśli musisz. Mam nadzieję, że jednak wytrzymasz...

Olga płakała w kurtkę Nikołaja. Zatopiła twarz w futrze. Wycierała w nie łzy.

Szlochała. Chciałaby tak jeszcze chwilę stać. Czuć tylko zapach Nikołaja i zapach futra, ą nie

fetor, wypełniający chatę.

- Poczekaj jeszcze trochę! - poprosiła. Przez moment cieszyła się, że Misza jej nie

słyszy.

Nie powinien wiedzieć, że okazała się taka słaba, taka mała.

Nikołaj nic nie powiedział. Nie odezwał się ani jednym słowem. Tylko trzymał ją w

ramionach, jak prosiła. Nie czynił jej wymówek. Nie gniewał się.

Tylko ją trzymał.

- Już dobrze - pisnęła Olga cienkim głosem, ale w jej oczach już pojawiła się odwaga, a

usta przybrały wyraz uporu, tak dla niej typowy. - Równie dobrze moglibyśmy spalić całą chatę

- rzekła, rozejrzawszy się jeszcze raz dokoła.

Nikołaj właściwie się z nią zgadzał, ale uważał, że dom to jednak dom. Cokolwiek by o

tym myśleli. Ściany tego domu stanowiły ramy dla życia dwojga ludzi. Może dla kogoś jeszcze.

Staruszek nie mówił nic o dzieciach, nie wymienił żadnych imion. Być może jakieś żyły gdzieś

w świecie, ale dawno nie odwiedzały tych stron. Nikołaj nie zauważył śladu innych rąk niż ręce

staruszków. Nikt inny tu nie bywał. Przynajmniej od czasu śmierci staruszki. Może żyli tu tylko

we dwoje dłużej, niż Nikołaj mógł sobie wyobrazić.

- Bierzmy się do pracy - rzekł ochrypłym głosem. Nie miał pojęcia, za co najpierw

powinien się złapać, co uznać za bezwartościowe. Ale musieli dokonać wyboru. Mdlący odór

wgryzł się w większość przedmiotów. Ten dom nie będzie się nadawał do zamieszkania, jeżeli

go nie sprzątną, nie wyszorują podłóg i nie wyrzucą najbardziej cuchnących rzeczy.

- Trzeba nagotować wody - zdecydowała Olga. - Ja nie dam rady wyjść znowu na

zewnątrz.

Nikołaj przyniósł śniegu w dwóch dużych blaszanych wiadrach. Olga próbowała

rozpalić w pieca Nikołaj wyręczył ją. W końcu udało mu się rozniecić ogień.

Ustawili wiadra na piecu, by śnieg stopniał.

Musieli poczekać. Nikołaj wyszedł do stodoły i pomógł Walerijowi przy trumnie. Potem

włożyli do niej ciało, zabili wieko gwoździami i ustawili tam, gdzie przedtem stało jedno z

koryt.

Staruszek patrzył na nich, nie widząc.

- Co tam niesiecie, chłopcy? Norkin nie powinien dźwigać takich ciężarów. Staremu

Norkinowi by się to nie spodobało. Jesteś silnym mężczyzną, jak widzę. Nie przedźwigasz się.

Ale to nie przystoi. Trzeba znać swoje miejsce. Trzeba pamiętać, kim się jest. Nazwisko Norkin

ma swoją wagę. Nie należy go brukać.

Nikołaj położył koc na ramionach starca. Spytał, czy mu nie zimno.

Staruszek uśmiechnął się, ukazując bezzębne dziąsła. Szczęśliwy. Pokręcił głową.

- Czuję się dobrze - odparł. - Czy matka coś dla was w domu szykuje? Jest taka

nieśmiała. Ale chyba o was zadbała? Nie mamy tak wiele do ofiarowania.

- Niczego nam nie trzeba - uspokoił go Nikołaj. Nie wiedział, co powiedzieć temu

człowiekowi. Nie był w stanie patrzeć mu w oczy, mimo że zdawał sobie sprawę, że staruszek

nie pojmuje, co się wokół dzieje. - Prześpij się, jeżeli możesz!

Starzec nadal się uśmiechał. Nie ruszył się z miejsca. Kiwał głową i uśmiechał się. Było

mu ciepło i czuł się najedzony. Nikołaj zastanawiał się, kiedy ostatnio mu się to zdarzyło. Piersi

przygniatał mu ciężar.

Wyszedł.

Pomyślał, że mogli tego wszystkiego uniknąć.

Mogli spytać o nocleg w jednym z domów, które zdecydowali się ominąć, zanim tu

dotarli.

Mogliby tego uniknąć.

Stary mężczyzna mógłby nadal sypiać obok rozkładających się zwłok i nadal marznąć,

mieszkając na skraju niezmierzonego lasu. Nie odważyłby się ścinać rosnących za domem

drzew, ponieważ to las carycy, a wobec wszystkich, których uważał za wyżej postawionych,

czuł ogromny respekt.

Mogliby tego uniknąć.

Nikołaj martwił się, że wplątali się w tę historię. Z drugiej strony zdawał sobie jednak

sprawę, że być może uratowali człowieka od śmierci. Przybyli za późno, by ocalić zdrowe

zmysły staruszka, ale jego życie udało się uratować.

Uprzątnięty dom nie zmienił się w przytulne mieszkanie, ale przynajmniej szara barwa

ścian i podłogi trochę pojaśniała. Zużyli dużo wody. Nagrzali sporo wiader. Wylewali wodę

prosto na podłogę.

Smród zgnilizny, choć nie zniknął zupełnie, nie był już tak silny.

- Trzeba by tu wietrzyć jeszcze wiele tygodni - stwierdziła Olga z grymasem na twarzy.

- Teraz przynajmniej jako tako można tu oddychać! - wzdrygnęła się. - Przydałoby się znaleźć

następny nocleg w jakiejś gospodzie, gdzie będzie można się wykąpać. Nie zniosę tego smrodu!

Podniosła rękę do twarzy i po chwili ją cofnęła. Wykrzywiła twarz.

- Śmierdzę trupem! Chce mi się tylko wymiotować! Z trudem się powstrzymuję!

- Zobaczymy, co nam się trafi - Nikołaj nie chciał niczego obiecywać. - Nie wiem, czy

już dziś będziesz mogła się wykąpać, Olga. Nie chciałbym cię zwodzić.

Przełknęła ślinę. Wyobrażała to sobie zupełnie inaczej. Zdawała sobie sprawę, że

wyprawa z Walerijem do Kem może być niebezpieczna. Widziała w wyobraźni patrole

żołnierzy, układała kłamstwa.

Ale czegoś takiego, co zobaczyli w tej mizernej chacie, nie potrafiła przewidzieć.

- Czy staruszek nie ma żadnych rzeczy, które mógłby ze sobą zabrać?

Walerij pokręcił ponuro głową.

- Spaliliśmy wszystkie łachy. Nawet pranie nic by nie pomogło. Tego smrodu nie

udałoby się usunąć.

- Jego ubranie nie wytrzymałoby nawet prania - wtrąciła Olga sceptycznie. - Rozeszłoby

się między palcami, tak było zniszczone. Jak ci starzy tu żyli?

- Jak ubodzy ludzie - odparł Walerij. - Myślę, że nikt tu nie zaglądał od wizyty

ostatniego poborcy podatkowego.

- Czas ruszać w drogę. Olga pojedzie razem z Misza i Walerijem - Nikołaj podjął

decyzję. - Ja zabieram starca. Pamięta mego dziadka, myśląc, że to mój ojciec. Ma do mnie

zaufanie.

- Jak długo z nami zostanie? - Walerij spytał o to, o czym wszyscy myśleli.

Nikołaj westchnął. Popatrzył na stado kruków, które nadal trzymały się skraju lasu. Nie

przestały liczyć na ucztę, na której mogłyby napełnić brzuchy. Ich widok przyprawił go o

mdłości.

- Znajdę kogoś, 'kto się nim zajmie. Zapłacę za opiekę. Ten człowiek sam sobie nie

poradzi. Nie może tu mieszkać samotnie. Umrze, zanim zdążymy wrócić. Nie mógłbym go na

to skazać. Chciałbym zapewnić mu takie warunki, by niczego mu nie brakowało.

- Przed nim już niewiele lat życia - zauważył Walerij.

Zabrzmiało to uszczypliwie, ale nie zamierzał nikogo urazić. Miał żal do wszystkich

bogaczy, nie do Nikołaja. Młody Norkin przynajmniej myślał trochę inaczej. Pozwalał innym

korzystać ze swej fortuny, umiał się dzielić.

Nikołaj nie odpowiedział na uwagę Walerija. Zarządził, by załadowali sanie i

przygotowali się do drogi. Uczynili to bez słowa.

Zbliżało się południe. Nie zajadą daleko przed nastaniem wieczoru, kiedy trzeba będzie

znaleźć kolejne miejsce na nocleg. Ale musieli jechać dalej.

Żadne z nich nie miało ochoty dłużej tu zostać.

8

W ciągu następnych trzech dni wydarzyło się niewiele. Ominęli Onegę. Nikołaj

utrzymywał, że podróż przez miasto jest zbyt niebezpieczna.

- Miasta oznaczają patrole wojskowe - wyjaśniał, jak gdyby komukolwiek musiał o tym

przypominać.

W pewnej odległości na północ od Onegi zatrzymali się na naradę. Zapadał zmierzch.

Wkrótce będą musieli znaleźć jakieś miejsce na nocleg. Życzenie Olgi dotyczące kąpieli jeszcze

nie zostało spełnione. Sypiali w stodołach. Marzli. Decyzja o zabraniu staruszka kosztowała ich

więcej, niż myśleli. Nie wytrzymywał chłodów tak długo jak oni. Musieli skracać dzienne etapy

wędrówki. Stał się dla nich ciężarem. Zwalniał tempo. Stwarzał dodatkowe ryzyko.

- Został nam jeszcze ponad dzień drogi przez Zatokę Oneską. Jeżeli się zdecydujemy na

takie rozwiązanie, czeka nas przeprawa przez otwartą przestrzeń, gdzie tylko lód i nic więcej.

To oznacza, że jeśli popsuje się pogoda, nie znajdziemy schronienia przed wiatrem. Jeśli

spotkamy żołnierzy, nie umkniemy przed nimi, nie budząc podejrzeń. Lecz jeżeli odważymy się

pojechać przez zatokę, znajdziemy się o jeden dzień drogi od Kem.

Nikołaj zamilkł. Patrzył to na Misze, to na Olgę, to na Walerija. Starzec spal w saniach.

Opatulili go starannie, oddali własne skóry, żeby nie przemarzł.

- A jeżeli zdecydujemy się posuwać wzdłuż lądu? - spytała Olga.

Było jej zimno. Wiało. Ciągle wiało. Potwornie marzła. I czuła się brudna. Nie

wiedziała, co jest gorsze. Nadal marzyła o kąpieli. Możliwie najcieplejszej, prawie gorącej. Nie

sądziła, by i taka zdołała ją rozgrzać.

- To na miejsce trafimy za tydzień. Olga uśmiechnęła się zmęczona. Walerij roześmiał

się. Misza wpatrywał się w szerokie ramię Morza Białego, Zatokę Oneską. Nie potrafił dojrzeć

przeciwnego brzegu. Wszystko było białe. Kiedyś tutaj żeglował. Wiedział, jak to miejsce

wygląda latem, kiedy morze nie spało skute czarnym lodem, pokrytym zdradliwą warstwą

śniegu.

- Stary nie wytrzyma tygodnia - stwierdził Walerij, jak gdyby to był jedyny powód

wybrania krótszej trasy. - Jeżeli nie chcemy nocować w Onedze, musimy jechać prosto przez

zatokę. Może pogoda będzie nam sprzyjać. Ale nie wiadomo, czy nie natkniemy się na patrol...

- Z Kem już tylko kilka dni drogi na zachód - rzekł Nikołaj bezbarwnie. - A wtedy

będziesz już w Szwecji. No, w Finlandii, ale to też szwedzka ziemia. Zresztą na tych terenach

nie ma wyraźnych granic. Może istnieją na papierze, ale nie dla tych, którzy tam mieszkają. Lu-

dzie w tych rejonach poruszają się beż przeszkód. Możesz tam zniknąć. I pojawić się jako ktoś

inny.

Walerij uśmiechnął się.

- Może niebawem usłyszysz, że Nikołaj Norkin dokonuje wielkich rzeczy poza

granicami kraju?

Wszyscy uśmiechnęli się razem z nim. Dostrzegli pewną nadzieję. Podróż nie wydawała

się już tak bardzo niebezpieczna. Ale nie była też zabawą.

- Czy zgadzacie się, byśmy spróbowali przedostać się na drugi brzeg? - spytał Nikołaj.

Wszyscy troje po kolei skinęli głowami.

Popołudnie było wietrzne. Rozbili obóz na skraju rzadkiego i niskiego zagajnika, który

musieli niemal wygrzebać spod śniegu. Niezbyt bujne zarośla przynajmniej koniom dały

pewnego rodzaju osłonę przed wiatrem.

Mimo silnego wiatru udało się rozpalić ognisko. Trochę się ogrzali.

- Przeczekamy tu do wieczora - oznajmił Nikołaj. - I miejmy nadzieję, że niebo będzie

gwiaździste.

- Chyba nie chcesz powiedzieć, że przejdziemy przez zatokę dziś w nocy? - spytała

Olga z niedowierzaniem.

- Właśnie tak - odparł Nikołaj z powagą, która jakby zamarzła na jego twarzy, jakby

została wykuta w lodzie. - Gwiazdy są doskonałym drogowskazem. Poza tym w ciemności nie

zwrócimy niczyjej uwagi. Zależy mi, żebyśmy jak najszybciej znaleźli się w Kem. Ze względu

na nas wszystkich. Na Walerija. I tego starego człowieka. I nas pozostałych. Do tej pory

wszystko szło zbyt gładko. Boję się. Im szybciej dotrzemy na miejsce, tym lepiej. Przy

odrobinie szczęścia i przychylności pogody dotrzemy do Kem jutro przed nocą. W ciągu dnia

będziemy musieli odpocząć. Ale obiecuję ci kąpiel, kiedy znajdziemy się w Kem, droga Olgo.

Będziesz się mogła kąpać, jak długo zechcesz!

Olga westchnęła. Zamknęła oczy. Poczuła, że jest bardzo zmęczona. Bez trudu

natychmiast by zasnęła.

Śniła o tym na jawie: by móc się trochę przespać. Mimo niewygody bez trudu do tej

pory zasypiała, gdy tylko zapadał wieczór. To nic, że od jakiegoś czasu się nie myła i

nieprzyjemnie pachnie, to nic, że wszyscy nieładnie pachną. To nic, że chrapią i posapują przez

sen. Nawet armatnie wystrzały nie byłyby w stanie jej obudzić. Każdej nocy spała jak zabita.

- Musimy rozpalić większe ognisko! - stwierdził Walerij. - Przejdę się i nazbieram

gałęzi.

Nikołaj skinął głową. Dołożył drewna do ognia. Przyciągnął sanie tak blisko, jak to

tylko możliwe. Sprawdził, czy konie są dobrze okryte, dał im więcej siana niż trzeba, choć

wiedział, że powinien oszczędzać. Wiele się mogło zdarzyć. Nie chciał jednak o tym myśleć.

Zdawał sobie sprawę, że z pewnością jazda po zamarzniętym zalewie nie przebiegnie tak

gładko, jak starał się przekonać pozostałych.

Ale wolał wierzyć, że wszystko dobrze się ułoży.

Do tej pory jakoś się udawało.

Olga weszła do sań. Przysunęła się do Michaiła. Nauczyli się, że najlepiej jest siedzieć

blisko siebie i nawzajem się ogrzewać.

Zwykle Olga siedziała między Michaiłem a Walerijem. Mimo to wiele razy potwornie

marzła. W drodze przez otwartą przestrzeń wcale nie będzie cieplej. Dziewczyna bała się tej

przeprawy, lecz wszystko wydawało się lepsze od trwającej tygodniami wędrówki.

- Myślisz, że nam się uda? - spytała Michaiła. Chłopak naciągnął skóry na swoją i Olgi

głowę.

Zrobiło się niemal przyjemnie. Ciemno. Świat, roztaczający się na zewnątrz, biały,

otwarty i rozległy, stał się mały i miły w tym mroku, który sami stworzyli.

- To się nie skończy z chwilą, kiedy dotrzemy do Kem. Michaił czasem się nad tym

zastanawiał. Doszedł do wniosku, że dopiero wtedy uzna misję za skończoną, kiedy będzie miał

pewność, że Walerij jest bezpieczny, że jest już za granicą, poza Rosją.

Nie rozmawiał o tym jeszcze z Nikołajem. Ani z Walerijem.

- Co masz na myśli? - chciała wiedzieć. Michaił mógł niemal zobaczyć, jak Olga ściąga

brwi. Dokładnie tak jak Antonia. Zaintrygowało go, czy on sam porusza się jak matka, jak

ojciec... Nigdy przedtem nie przyszło mu to do głowy. W czasie tej podróży znajdował tyle

czasu na myślenie.

- Nie będziesz ciekawa, czy Walerijowi udało się przedostać przez granicę?

- Nie wiem, nie zastanawiałam się nad tym. Jak sądzisz, co Nikołaj dalej zamierza? -

Olga zniżyła głos.

- Nie wiem. Nie pytałem. Pewnie musimy poczekać, aż dotrzemy do Kem.

- Tss, wy dwoje! - To Nikołaj. Potem jego szybkie kroki na śniegu. Jednym ruchem

zdarł z nich skóry. Jego oczy zwęziły się. - Ktoś idzie! Założę się, że to żołnierze. Ja będę

rozmawiał, zrozumiano? Ani słowa, jeżeli nikt was nie będzie pytał. I wpuśćcie między siebie

trochę powietrza!

Odsunęli się od siebie. Olga zaczerwieniła się. W jej oczach pojawił się gniew, ale nic

nie powiedziała. Zacisnęła tylko usta. Popatrzyła urażona na Nikołaja. Nie zauważył tego. Całą

uwagę skierował na grupkę osób, która całkiem wyraźnie zmierzała w ich stronę.

Wiało. Śnieg niczym mąka unosił się wokół.

Okazało się, że to żołnierze. Pięciu mężczyzn. Jeden z nich był oficerem. Wyglądało na

to, że z niechęcią pełnili służbę, która przypadła im w taką pogodę. Ich konie również sprawiały

takie wrażenie.

Nikołaj wyszedł żołnierzom na spotkanie. Zachowywał się uprzejmie. On,

samozwańczy przywódca, miał pełną świadomość swej roli.

- To dziwne miejsce na obóz. O tej porze. - Oficer mierzył wzrokiem Nikołaja. Rzucał

uważne spojrzenia na pozostałych towarzyszy podróży. - Jesteś kupcem?

Nikołaj uśmiechnął się.

- Tak i nie. Handel to moja profesja, lecz wybrałem się w podróż w prywatnych celach.

Nazywam się Nikołaj Norkin. Mam rodzinę w Kem. Właśnie tam zmierzamy.

- Tak czy owak wybrałeś dziwne miejsce na obóz - powtórzył oficer. - Dokumenty?

Nikołaj mógł udokumentować, kim jest. Żołnierze słyszeli o rodzinie Norkinów,

również w Onedze.

- Czy to wszyscy twoi towarzysze podróży?

Nikołaj skinął głową. Nawet mu nie drgnęła powieka. Michaił wstrzymał oddech, nie

miał odwagi spojrzeć na Olgę. Utkwił wzrok w Nikołaju. Żywił nadzieję, że nikt nie dostrzegł,

jak bardzo się boi. Ufał, że nie będzie tym, który zdradzi.

- Czy nie zamierzacie przeprawić się prosto przez zatokę?

- Myśleliśmy o tym - odparł Nikołaj. Uśmiechnął się i rozejrzał dokoła. Po chwili dodał

z rezygnacją w głosie: - Ale przyszło mi do głowy, że powinniśmy zaczekać i zobaczyć, jak

zmieni się pogoda. Gdyby zaczęło mocniej wiać, nie mielibyśmy wyboru i musielibyśmy

pojechać do Onegi. Ale nadłożylibyśmy w ten sposób spory kawał drogi. A wędrujemy już dłu-

go. Archangielsk jest o kilka dni drogi. Kiedyś już przeprawiałem się przez Zatokę Oneską.

Znam te strony. Wiem, co robię. Nie podejmuję decyzji, które mogłyby zagrażać życiu mojemu

i moich towarzyszy.

- Gdybyście zabłądzili w czasie burzy, musielibyśmy wyruszyć za wami na ratunek -

zauważył oficer. Popatrzył na zatokę. - Nie wygląda na to, by wiatr zamierzał się poddać.

Radziłbym wam udać się najkrótszą drogą do Onegi. Zanosi się na porządną burzę. Wiatr jest tu

bezlitosny.

- Wiem o tym - zapewnił Nikołaj tonem kapitana statku. Patrzył wyczekująco na

oficera.

- Chcieliśmy tylko sprawdzić, coście za jedni - wyjaśnił oficer. - Przybywa w te strony

przejazdem tak wielu różnych ludzi. Niektórzy włóczą się bez celu. Poza tym łatwo tu zabłądzić

również zimą.

- Taki stary marynarz jak ja nie ma trudności z nawigacją - odpowiedział Nikołaj z

uśmiechem. - Doceniam to, że żołnierze carycy wykazują tyle odpowiedzialności i troski. O

wiele bezpieczniej jest podróżować i mieszkać w tym kraju, wiedząc, że pilnują go tacy ludzie,

jak ty i twoi podwładni! Potrafimy to docenić!

Oficer uśmiechnął się. Komplementy często odnoszą lepszy skutek niż krytyka.

Ani Olga, ani Michaił nie odezwali się długo po tym, jak żołnierze odjechali i stali się

małymi plamkami, które stopniowo znikały w śnieżnej zawiei. Milczeli. Tak jakby się bali, że

zdradliwy wiatr poniesie ich glosy w stronę patrolu.

- I tak nie możemy pojechać do Onegi - odezwał się wreszcie Michaił pobladły na

twarzy. Naprawdę się przestraszył. Czuł ucisk w żołądku.

- Pomyśl, co by było, gdyby wrócił Walerij! Gdyby zauważyli jego ślady! - dodała

Olga, która wyglądała tak samo blado.

- Walerij ma w głowie dość oleju - stwierdził rzeczowo Nikołaj. Starał się, by jego głos

brzmiał spokojnie i pewnie, ale nie do końca udało mu się oszukać tych dwoje. Zarówno Olga,

jak i Michaił wiedzieli, że on również się bał. Teraz mógł sobie pozwolić na maskę

nieustraszonego. Lecz on także wiele ryzykował. - Ufałem, że Walerij zachowa na tyle

rozsądku, by się nie zbliżać, widząc, że zatrzymali się tu żołnierze. Gdyby spacerkiem wszedł

prosto w ich ręce, sam bym go im oddał. Ze wstążką na szyi. A jeśli chodzi o ślady... - Nikołaj

rozejrzał się wokół. - Widzicie jakieś ślady? Mimo wszystko mieliśmy szczęście z tą

zawieruchą. - Zamilkł. - Ale masz rację, Misza. Teraz pozostało nam tylko jedno wyjście:

przeprawić się przez zatokę. Nie możemy jechać przez Onegę, bo jak wytłumaczę, że nagle

przybyła nam jedna osoba? Żołnierzom wyda się podejrzane, że zapomniałem o stajennym.

- Nie tak łatwo jest zliczyć wszystkich służących! - Walerij wyszedł z zarośli.

Uśmiechał się. - Widziałem, że mieliście wizytę. Padłem płasko na śnieg i pozwoliłem, by mnie

zasypało. To dość zimna przyjemność. Udało wam się wybrnąć z kłopotu?

- Natychmiast wyruszamy - zadecydował Nikołaj. Nogą zasypał ognisko. - Skoro już

nas odpytali, nie będą sprawdzać drugi raz. W taką pogodę jak dziś nie wysyłają więcej patroli.

Myślę, że żołnierze tak samo jak my wszyscy lubią domowe zacisze. Nie wyłączając oficerów.

W tej zadymce nie zorientują się, czy jest nas o jednego więcej. Mimo wszystko wiatr nam

sprzyja. Może nie warto czekać do nocy, pogoda wyraźnie się psuje.

- Przecież prawie nic nie widać - zdziwił się Walerij.

- Jakoś dojrzymy wyspy pośrodku zatoki - odparł Nikołaj. Nic nie było w stanie go

odwieść od właśnie podjętej decyzji. - Mamy szansę znaleźć schronienie przed nocą.

- Jeśli tak, to wszystko mi jedno - rzekła Olga. Nie była pewna, czy czuje swój nos. Nie

zdołała nawet podnieść rąk do twarzy, by to sprawdzić. Zagrzebała się jeszcze głębiej pod

skóry. Poruszyła stopami, palcami stóp. Panicznie bała się odmrożeń.

- Wszystko z powodu kąpieli dla Olgi - drażnił się Walerij.

Mimo trudnego położenia humor go nie opuszczał. Choć wyglądał na przemarzniętego

do szpiku kości, nie przeszkadzało mu to żartować.

Walerij będzie się śmiał również na moment przed śmiercią, przemknęło Oldze przez

głowę. Od razu pożałowała tego stwierdzenia. Pożałowała, ponieważ to tak, jakby życzyła mu

śmierci. A przecież nie to miała na myśli, tłumaczyła sobie w duchu. Życzyła mu długich lat

życia. Życzyła mu, żeby już zawsze był bezpieczny.

I tak jak Michaił zapragnęła, by znalazł się już za granicą.

Znowu wyruszyli w drogę.

Kiedy zrobiło się ciemno, zrozumieli, że czekanie do nocy oznaczałoby szaleństwo.

Wyruszanie o tej porze w taką drogę to igranie z losem. Pogoda nie kłamała. Wiało coraz

silniej.

Niebo wcale się nie rozjaśniło.

Istniało gdzieś tam w górze, ale nie chciało im pomagać. Nie ukazało żadnej gwiazdy,

według której można by się kierować, wyznaczyć odpowiedni kurs.

W granatowym mroku niełatwo też było dostrzec Wyspy Sołowieckie. Wyspy ze

słynnym klasztorem pośrodku Zatoki Oneskiej, w miejscu gdzie rozszerzała się ku Morzu

Białemu, zniknęły w śnieżnej woalce, w którą owinęła się noc.

Walerij omal nie wpadł na sanie Nikołaja, gdy ten się zatrzymał. Jechali wprawdzie z

zapalonymi lampami, żeby się nie zgubić, lecz mimo to trudno było cokolwiek zobaczyć dalej

niż na odległość końskiego łba.

Nikołaj, tupiąc, podszedł do Walerija. Musiał się pochylić, by stawić opór wiatrowi.

Musiał krzyczeć, by cokolwiek można zrozumieć.

- Wiatr chyba zmienił kierunek! - zawołał. - Kierowaliśmy się według niego...

Serce Olgi zamarło. Zamknęła oczy. Najchętniej zamknęłaby również uszy. Nie chciała

przyjąć tego do wiadomości. Czyżby pojechali w złą stronę? Czy to możliwe, żeby zabłądzili? -

Myślę, że dotarliśmy za daleko na północ!

- Pojechaliśmy za bardzo na ukos... minęliśmy klasztor. - Walerij w jednej chwili pojął

sens słów Nikołaja.

Olga i Michaił nie chcieli zrozumieć.

- Musimy za wszelką cenę odnaleźć Wyspy Sołowieckie!

Nikołaj nie czekał, aż mu odpowiedzą. Chwycił za brzeg sań, wskoczył do środka.

Ruszył dalej. W ciemność. W przestrzeń, która jednocześnie była i czarna, i biała. Wydawała

się tak nieprzenikniona, że sprawiała wrażenie rzeczywistej ściany.

- Zamarzniemy na śmierć! - pisnęła Olga cicho. Musiała to z siebie wyrzucić, nie mogła

dłużej zachować tej myśli dla siebie.

- Tylko trochę zbłądziliśmy - stwierdził twardo Walerij.

Starał się nie stracić z oczu Nikołaja. Jedyna lampa rzucała nikłe światło.

- Nie zamarzniemy! - zawołał Michaił. Nie miał pewności, czy Olga go słyszy.

Zamknęła oczy. Może płakała. Nie wiedział. Było mu zimno. Sam też się bał. Śmiertelnie się

bał. Ale uważał, że musi wierzyć tak jak Walerij i nie wolno mu okazać lęku.

Oby tylko nie tracić odwagi.

Może rzeczywiście zamarzną na śmierć.

Michaił pomyślał o matce. Miała tu w Rosji tylko jego jednego. Nie wiedziała, że ma

bliskich na zachodzie. Nie znała prawdy.

Kłamstwo, które nosił, nagle wydało się cięższe niż kiedykolwiek. Stało się bryłką lodu

przy sercu.

On nie może umrzeć.

Był wszystkim, co Raija miała. Nie może umrzeć. Najpierw musi uwolnić się od

kłamstwa. Musi oddać matce to, co jej zabrano, co jej zabrał Jewgienij, a co należało do niej.

Musi się Raiją podzielić z tymi, którzy mają do niej takie samo prawo jak on.

Nie wolno mu umrzeć.

Nie wolno.

Wieczność stała się nagle czymś, co mogli objąć - stanęli na jej skraju i zaglądali do

środka. Posuwali się naprzód, ale zwolnili tempo. Marzli tak, że aż dygotali. Wiatr stopniowo

przechodził w sztorm. Nie był małym wiaterkiem, z którym mogli się bawić. Rozpostarł

ramiona. Pokazał im swą siłę.

- Wiatr Północny szuka swej panny młodej - krzyknęła Olga spod skór.

- Opowiedz o tym! - poprosił Walerij. Musieli zatrzymać się na chwilę. Jeden z koni nie

chciał dalej iść. Walerij okrył zwierzę dodatkową skórą, choć nie wiedział, czy to pomoże.

Wszyscy czuli, że są u kresu sil. Zarówno ludzie, jak i zwierzęta. Naraz pomysł pojechania do

Onegi wydał się najmądrzejszym rozwiązaniem. Nie rozumieli, dlaczego skusiła ich jazda przez

zatokę. Walerij wrócił do sań. Pozwolił, by Michaił trzymał lampę, by osłaniał ją przed

wiatrem.

Walerij objął Olgę ramieniem. Nie podobał mu się wyraz obojętności, który zastygł na

jej twarzy. Przerażał go.

Zastanowił się, jak się czuje staruszek. Nasunęła mu się myśl, że może nie żyje. Nie

mógł się oprzeć wrażeniu, że na próżno zabrali go z sobą.

Kosztowało ich to tylko stratę czasu, nic więcej.

Nie mógł też otrząsnąć się z wyrzutów sumienia z powodu takich myśli.

- Opowiedz o Północnym Wietrze, jak szukał swojej panny młodej! - zachęcał Olgę.

Wydawało się, że naprawdę jest zaciekawiony.

- Prosisz o bajkę? Niemal się roześmiała. Zabrzmiało to tak smutno i głucho, że Walerij

a zabolało. Nie powinna za nimi wyruszyć. Trzeba ją było odesłać z powrotem. Zbyt łatwo dali

się przekonać.

- Opowiedz! - powtórzył Walerij.

- Nic nie usłyszysz! Za głośno wieje!

- Mimo to opowiedz! Olga położyła głowę na ramieniu Walerija. Nie myślała o niczym

innym poza bajką.

- Kiedy Matka Śniegu urodziła córkę, nie wiedziała, jak jej dać na imię - zaczęła Olga.

Jej głos miał siłę. Wargi były spękane i odrętwiałe, ale używanie głosu rozgrzewało. Mówienie

rozgrzewało. Dobrze było odpłynąć w bajkę. - Rozmyślała i rozmyślała, aż wreszcie znalazła

imię, które jej się spodobało. Nazwała swe dziecko Śnieżynką. Matka Śniegu uważała, że to

piękne imię. Śnieżynka była ślicznym dzieckiem. Miała białe włosy i leżała w białej kołysce,

przykrytej białymi kocykami z obłoków. Kiedy dziewczynka dorosła, pojawili się na dworze

zalotnicy. To całkiem naturalne. Pierwszym, który przyjechał, był Promień Księżyca. Ale

Śnieżynce wcale się nie podobał. Nie miał włosów na głowie, prowadził nocne życie i pił w

karczmach, by o brzasku zejść na najbliższą chmurę i spać przez cały dzień. Śnieżynka nie

chciała go za żadną cenę. Potem pojawił się Promień Słońca, ale i jego dziewczyna odprawiła.

Tak dobrze skrywał przed nią swe oddanie, że zrobiła się podejrzliwa. W końcu Ojciec Śniegu

rozgniewał się na swoją córkę. Nie podobało mu się, że odmawia wszystkim kandydatom i

rzekł surowo: „Skoro ty nie możesz się zdecydować, ja wybiorę za ciebie!”

- Czy to teraz pojawia się Północny Wiatr? - spytał Walerij.

- Naprawdę słuchasz?

- Oczywiście. Olga wciągnęła powietrze. Oddychanie sprawiało jej ból. Potwornie

bolało wciąganie zimnego powietrza. Czuła, jakby setki igieł kłuły ją w piersi, ale opowiadała

dalej. Spojrzała w twarz Walerija. Naprawdę na nią patrzył. Czekał. Słuchał.

- Ojciec Śniegu wysłał posłańca do Wiatru, władcy Niebieskiego Królestwa, który miał

czterech dorosłych synów. I Wiatr przybył w pięknie przystrojonych saniach, ciągniętych przez

konie o błyszczących podkowach. Sopelki u ich uprzęży dzwoniły jak małe dzwoneczki. Zanim

Śnieżynka o czymkolwiek się dowiedziała, została zaręczona z Północnym Wiatrem,

najstarszym z synów Wiatru. Matka Śniegu była szczęśliwa. Zaczęła szyć wyprawę dla córki.

Przygotowała miękkie łóżko i poduszki wypełnione śnieżnym puchem. Zrobiła dywaniki z

obłoków i piękne narzuty na łóżko wykończone błyszczącymi sopelkami. Kiedy nadszedł dzień

ślubu, Śnieżynka wyszła gościom na spotkanie piękna jak księżniczka. Wszyscy zaproszeni

życzyli panu młodemu i pannie młodej szczęścia i wszyscy mówili, że dobrze do siebie pasują,

że tworzą piękną parę. Ale serce Śnieżynki nie zabiło mocniej, kiedy goście zawołali, że pan

młody powinien ją pocałować. Poczuła na swoich wargach lodowate wargi Północnego Wiatru.

„Nie potrafię go pokochać” - szepnęła nieszczęśliwa tak cicho, że tylko matka ją

usłyszała. I Matka Śniegu bardzo się zasmuciła, ponieważ jej córka cierpiała. Ogarnęły ją złe

przeczucia. Kiedy uroczystość bardzo się ożywiła, pan młody zawołał swego brata, Wiatr

Południowy, by zagrał do tańca. Wiatr Południowy usiadł na najwyższym obłoku i wyjął flet.

Zaczął grać. Z fletu popłynęła łagodna i czuła muzyka i Śnieżynka wyszła na środek. Wirowała

dookoła. Srebrne podeszwy jej butów błyszczały, a Wiatr Wschodni, najweselszy z braci,

klaskał w dłonie i śmiał się w głos. Ale Wiatr Zachodni coraz bardziej pochmurniał. W końcu

położył głowę na ramieniu ojca i zapłakał. „Dlaczego płaczesz, mój synu?” - spytał Wiatr. - „W

taki dzień, jak ten, wszyscy powinni być szczęśliwi”. „Dlaczego pozwoliłeś mojemu bratu się z

nią ożenić?” - spytał Wiatr Zachodni. - „Dlaczego Śnieżynka nie mogła zostać moją żoną? Ona

jest taka piękna!” Wiatr Południowy usłyszał skargę brata i utkwił swoje niebieskie oczy w

pannie młodej. Śnieżynka napotkała jego wzrok. Tony wydobywające się z fletu Wiatru

Południowego stawały się coraz łagodniejsze i łagodniejsze. W końcu grał tylko dla Śnieżynki,

a ona tańczyła tylko dla niego. Matka śniegu załamywała ręce. Widziała, co się stało, i obawiała

się reakcji porywczego Wiatru Północnego. „Moje dziecko, powstrzymaj swoje serce!” -

szepnęła ostrzegawczo Matka Śniegu do Śnieżynki, gdy córka przemknęła w tańcu obok niej.

Ale czy ktoś może opanować swe serce, które jest wypełnione miłością? Wiatr Północny

pewnie by niczego nie zauważył. Prowadził poważną rozmowę z Ojcem Śniegu. Ale zazdrosny

Wiatr Zachodni dotknął jego ramienia i rzekł: „Uważaj na swą pannę młodą, bracie! Zaraz się

roztopi pod gorącym spojrzeniem Wiatru Południowego...” Wiatr Północny podskoczył z

przekleństwem na ustach. Uderzył zaciśniętą pięścią w stół, aż zadźwięczało, i podniósł ją

groźnie na brata: „Schowaj ten swój flet, zanim go całkiem roztrzaskam!' Muzyka jest płocha

jak ptaki. Melodia urwała się, Śnieżynka stanęła drżąca i spojrzała pytająco na Wiatr

Południowy, tak jakby chciała go spytać, czy jego miłość jest równie ulotna. Z rozmarzenia

wyrwał ją Wiatr Północny, który stanął przed nią i zawołał: „Jesteś moją żoną, nie zapominaj o

tym! A ty, bracie, Wietrze Południowy, wbij sobie do głowy, że ona nie jest twoja! No, Śnie-

żynko, teraz zatańczysz do mojej muzyki!”. Włożył do ust dwa palce i gwizdnął tak

przeszywająco, że wszyscy goście zadrżeli. „Tańcz, tańcz, nakazuję ci!” - zagrzmiał, ale

Śnieżynka stała przymarznięta do ziemi, twarzą w twarz z Wiatrem Południowym, który podał

jej dłoń. Próbowała się poruszyć, lecz jej nogi zmieniły się w dwa sople. „Tańcz!” - krzyczał

Wiatr Północny. Krzyczał tak, że cały śnieżny dom się zatrząsł i popękał. Tylko Śnieżynka się

nie poruszyła. „Wiiiii! Uhuuuuuuu!” - wył Wiatr Północny i wyrwał zza paska bicz. Strzelił z

niego. - „Uważaj, bracie, Wietrze Południowy! Nie oszczędzę twojego ogrodu róż ani sadów

jabłoni. Dmuchnę na nie dziś w nocy swym lodowatym oddechem i jutro będziesz mógł się

huśtać na suchych gałęziach i płakać!” Ale miłość wie, jak ocalić to, co dla kochających

cenniejsze niż życie. Zanim Wiatr Północny zdążył zaczerpnąć powietrza, Śnieżynka, widząc,

jak oczy Wiatru Południowego ciemnieją ze smutku, rozerwała pierzynę, którą zrobiła dla niej

matka. W jednej chwili ogrody i sady Wiatru Południowego pokryły się miękkim, białym

puchem. Lodowaty oddech Wiatru Północnego nie mógł teraz uczynić krzywdy różom i

jabłkom Wiatru Południowego. Oszalały z wściekłości Wiatr Północny pragnął się zemścić na

Śnieżynce. Zamachnął się na nią biczem, ale się uchyliła. Pan młody cisnął bicz na ziemię i

rzucił się ku swej żonie. „Uroczystość skończona!” - krzyczał. - „Zabiorę cię do domu i zamknę

w ciemnej piwnicy, gdzie żywcem cię zjedzą szczury i myszy!” Ale miłość Wiatru

Południowego również wiedziała, jak ochronić to, co droższe jego sercu niż własne życie.

Pochwycił Śnieżynkę i poleciał z nią do swych ogrodów. Z ust Wiatru Północnego wydobyło

się wycie niczym z gardła rannego wilka. Złapał swój bicz i rzucił się w pogoń za swoim

bratem i młodą żoną. Na niebie w miejscu, gdzie Wiatr Północny trzaskał z bicza, pojawiały się

błyskawice, a jego krzyki brzmiały jak burza przewalająca się po czarnym nocnym niebie.

Gdzie Wiatr Południowy ukrył Śnieżynkę przed gniewem Wiatru Północnego? Schował ją pod

krzewem różanym i poprosił, by się stamtąd nie ruszała, gdy będzie walczył ze swym bratem.

„Pocałuj mnie, zanim odejdziesz, mój kochany, moja jedyna miłości, a ja będę czekać aż do

śmierci!” - rzekła. I Wiatr Południowy pocałował ją. Pocałunek był tak długi i gorący, że Wiatr

Południowy poczuł nagle, jak Śnieżynka topi się w jego ramionach. Zmieniła się w kropelkę

rosy, która spłynęła z jego rąk i wsiąkła w ziemię. „Gdzie ona jest?! Dokąd uciekła?!” -

krzyczał Wiatr Północny i potrząsał bratem. - „Widziałem, jak przed chwilą ją całowałeś!”.

„Drogi bracie” - odparł Wiatr Południowy. - ”Nie zostało nic, o co moglibyśmy się bić” - rzekł

pogrążony w smutku. - „Patrz, jest tutaj! To ta łza, która wsiąkła w ziemię”. „Nie wierzę ci,

bracie!” - Wiatr Północny zazgrzytał zębami. - „I jej także nie ufam! Przykryję ją warstwą lodu,

żeby nigdy nie mogła wrócić!” Często Wiatr Południowy przychodzi do swego ogrodu róż i do

sadu jabłoni. Pielęgnuje krzewy i drzewa i myśli o swej ukochanej. I choćby to był środek zimy

lub wczesna wiosna, Śnieżynka czuje jego obecność. Swym oddechem dziewczyna robi nie-

duży otwór w pokrywającej ją warstwie lodu i przeciska się przez ziemię do góry, żeby zajrzeć

w niebieskie oczy ukochanego. Ich miłość okazała się tak silna, że stała się kwiatem, który

nawet ludzie mogą zobaczyć. To maleńki biały dzwoneczek jaśniejący na śniegu, którego nawet

lodowata zazdrość Wiatru Północnego nie zdołała zniszczyć.

Olga odetchnęła. Czuła, jak ogarnia ją zmęczenie. Opowiadając bajkę, nie zwróciła na

to uwagi. Teraz chciała tylko spać. Spać...

W ciemności dał się słyszeć głos Nikołaja. Ochrypły. Musiał krzyczeć kilka razy, zanim

zrozumieli, co mówi.

- Znaleźliśmy Wyspy Sołowieckie! Jesteśmy uratowani!

Walerij śmiał się, a jego śmiech brzmiał łagodnie niczym flet Wiatru Południowego w

samym środku lata. Uścisnął Olgę za ramiona.

- Nie zasypiaj, Olga! To była piękna opowieść! Doprowadziła nas prosto na Wyspy

Sołowieckie! Teraz musimy tylko znaleźć klasztor!

9

Nikołaj wydawał się najmniej wyczerpany ze wszystkich. W pojedynkę wyruszył na

poszukiwanie klasztoru. W ciemności i sypiącym śniegu nie było to wcale łatwe. Brnął w

białym puchu niczym ślepiec. Kiedy wydawało mu się, że chyba całą wieczność już tak błądzi,

wpadł prosto na kamienne ogrodzenie.

Z powodu szalejącej burzy nikt w klasztorze nie usłyszał wołania. Muzyka zimowego

wiatru dźwięczała przenikliwie i ogłuszająco. Tłumiła wszelkie inne odgłosy.

Nikołaj poczuł ogarniającą go rozpacz. Mogła okazać się równie niebezpieczna jak

chłód.

Zmierzył wzrokiem zbudowany z kamieni mur, który miał przed sobą - gładkie

kamienie nie stanowiły przeszkody nie do przebycia. Brama była zamknięta. Nikołaj nawet nie

próbował jej otwierać. Uznał również, że tkwienie przed murem i zdzieranie sobie gardła do

niczego nie doprowadzi.

Wiedział, że musi się przedostać na drugą stronę. Inaczej razem z przyjaciółmi

zamarznie pod klasztorną bramą.

Nikołaj przesunął dłonią wzdłuż muru. Znalazł występ, którego się mógł uchwycić.

Potem szukał oparcia czubkami butów. Podeszwy ślizgały się na gładkich, pokrytych cienką

warstwą lodu kamieniach. Zdradliwych.

Ale musiał przejść.

Miał przeciw sobie wiatr, mróz, lód i śnieg. Wiele razy zawisł na koniuszkach palców.

Zawsze jednak udało mu się uratować od upadku. Zdołał utrzymać się rękami, znaleźć jakieś

oparcie dla stopy.

Do krwi otarł sobie twarz o mur. Czuł, że opuszki palców również krwawią.

Musiał przejść.

Zaczął wierzyć, że mu się uda, dopiero kiedy przerzucił jedną nogę ponad krawędzią

ogrodzenia.

Wiatr ziębił w policzki. Zmuszał do przymykania oczu. Nikołaj czuł, jak pot spływa mu

z czoła, szczypie w oczy. Wiatr zamrażał pot i łzy na rzęsach, ciął gałki oczne. Oślepiał. Nikołaj

oddychał szybko i płytko. Kiedy znalazł się na szczycie, musiał się uchwycić muru z całych sił,

żeby silne podmuchy nie zepchnęły go z powrotem.

Nie tracił czasu na rozmyślanie o tym, w jaki sposób znaleźć się na dole. Zamknął oczy.

Wiedział, że nie może teraz zrezygnować. Przesunął ciało ponad szczytem muru, spuścił nogi,

przytrzymywał się rękoma tak długo, jak potrafił. Potem skoczył.

Ziemia, na którą spadł, twarda i zmarznięta, nie przywitała go zbyt czule. Chwilę trwało,

zanim Nikołaj zdołał na powrót zebrać siły. Czuł, że zostało ich niewiele.

Myślami powędrował ku tym, którzy na niego czekali. Po prostu nie mógł teraz

odpoczywać.

Dźwignął się i z trudem ruszył w stronę klasztoru. Znalazł wydeptaną ścieżkę. Rzucił

się ku niej. Dotarł do drzwi. Oparł się o nie ciężko i zapukał. Nie przestawał. Pukał. Pukał.

Mnisi nie pozwolili Nikołajowi wracać po pozostałych towarzyszy, lecz on nie zgodził

się zostać w klasztorze. Choć skrajnie wyczerpany, poszedł z nimi.

- Wiem, gdzie są - upierał się, właściwie nie będąc tego pewnym.

Dużo czasu zabrało mu przecież odnalezienie klasztoru. Nie wiedział, czy szedł prosto,

czy kluczył. Nie wiedział, czy będzie w stanie pomóc odnaleźć przyjaciół. Ale nie mógł

pozostać w cieple, podczas gdy oni marzli.

- Nigdy nie zobaczą naszej lampy - jęknęła Olga. Wydawało jej się, że jakby trochę

mniej wiało. Może traciła czucie. Nie zrobiło się cieplej, ale chyba słabiej wiało. Słabiej sypało.

- Nie wiemy nawet, czy trzymamy ją wystarczająco wysoko!

- Co zatem proponujesz? - Walerij musiał się powstrzymać, by nie odburknąć. Był

zmęczony i zły, ale wiedział, że Olga także.

- Zostało trochę siana - odparła. - Jakieś sparciałe koce. Wrzuć kawałki do lampy i

podpal! Wtedy może zobaczą ogień. I trochę się ogrzejemy. Staruszek na pewno już nie żyje.

- To nie znaczy, że mogę go podpalić - zauważył Walerij.

Niechętnie wyszedł z sań. Poruszanie się sprawiało mu ból. O wiele przyjemniej było

siedzieć pod skórami, mimo wszystko chroniły trochę przed chłodem.

Równie niechętnie musiał przyznać, że Olga miała dobry pomysł. Irytowało go, że to

nie on na niego wpadł. To jemu powinno coś takiego przyjść do głowy.

Wyciągnął siano. Nie zostało go wiele. Może mnisi będą mieli trochę na sprzedaż. Sami

przecież hodowali zwierzęta. Powinni podzielić się z bliźnimi.

Uśmiechnął się pod nosem. Czuł, że wiatr nie wiał już tak piekielnie mocno. Może to

nadzieja sprawiła, że odniósł takie wrażenie.

Siano powinno wystarczyć na początek. Przeniósł je nieco dalej od sań. Z ogniem nie

ma żartów. Przy takim wietrze można poparzyć palce. Konie mogą się przestraszyć. Są dzielne,

ale ruchome języki ognia mogą przerazić nawet najodważniejszego.

Chociaż wiatr nadal dął z wielką siłą, Walerijowi udało się zapalić siano. Czerwone

języki lizały suche źdźbła, prychały w stronę wiatru, sypały iskry ku temu synowi zimy, który

dmuchał im śniegiem w oczy, chciały pokazać, że siły ciepła są potężniejsze niż pomocnicy

mrozu.

- Podgrzejemy zupę? - spytał ze śmiechem. Śmiał się do Olgi. Musiał się cofnąć, by nie

stać w samym środku deszczu iskier.

Ogień jeszcze się żwawo palił i pluł iskrami w niepohamowanej złości, kiedy nareszcie

pojawił się Nikołaj w towarzystwie sześciu mnichów. Wiatr szarpał ich habity, ale jakby nie

mieli mu tego za złe.

- Mądrze zrobiliście, rozpalając ogień - rzekł jeden z braci. - Zobaczyliśmy go już z

daleka. Zaraz się wami zajmiemy.

Michaił nie pamiętał nic więcej, kiedy się obudził. Leżał na skórze rozłożonej na

podłodze w niewielkim pomieszczeniu, w którym ściany, sufit i podłogę zbudowano z

kamienia. Panował tu chłód, ale w porównaniu z przeprawą przez Zatokę Oneską wydawał się

latem.

Usiadł. Oczy przyzwyczaiły się do ciemności. Zobaczył, że nie jest sam.

- Olga? - szepnął. - Olga, czy to ty? Cichy, zaczepny glos mruczał żartobliwie:

- Chyba nie myślisz, że umieściliby dojrzałego chłopaka w tych samych czterech

ścianach z kobietą, którą w ich oczach jest Olga? Zapomniałeś, gdzie jesteśmy? Oprzytomnij!

To klasztor, mój chłopcze. Tutaj nie zapraszają do nierządu. Jesteśmy tylko ty i ja.

- Gdzie jest Olga? - spytał Michaił szeptem. Głosy brzmiały głucho między ścianami z

kamienia.

- Nie wiem - odpowiedział Walerij, jakby wcale go to nie interesowało. - Kilka drzwi

stąd w tę czy inną stronę. Jest tu mnóstwo korytarzy z niezliczonymi pomieszczeniami takimi

jak to. Każdy mnich ma swą własną klitkę. - Rozejrzał się dookoła. - W zasadzie niewiele tu

można nazwać swoim. Niewiele można posiadać. Ale pewnie tacy ludzie i tak niewiele posiądą.

Nigdy nie rozumiałem tych, co idą do klasztoru. Zdrowi, dorośli mężczyźni. Nawet jednej

kobiety! Nie sądzę, bym się do tego nadawał.

- Czy jest dzień?

- Nie dociera tu światło z zewnątrz - odpowiedział Walerij. - Nie ma nawet okienka w

ścianie. Ale dzwony dzwoniły kilka razy. I dość dawno słyszałem szuranie stóp. A więc mnisi

wstali już pewnie jakiś czas temu. Jednak nikt nie przyszedł nas obudzić. Jesteś głodny?

Michaił zastanowił się. Nie wiedział. Przede wszystkim czuł, że nie jest mu już zimno.

Leżeli. Nie rozmawiali ze sobą zbyt dużo. Leżeli cicho i czuli, że jest im dobrze. Czuli,

jak ich mięśnie odpoczywają.

Obudziła ich Olga. Wśliznęła się do ich pomieszczenia i szybko zamknęła za sobą

drzwi.

- To wbrew regule - wyjaśniła. - Rozmawiałam z pewnym poważnym człowiekiem,

który nazywał siebie ojcem i który powiedział, że nie wolno mi przebywać sam na sam z

mężczyzną, dopóki mieszkam pod dachem klasztoru.

Prychnęła.

- Czy jest dzień? - spytał Michaił.

Wstał i przetarł oczy na widok Olgi. Miała na sobie jedną z sukienek, które zabrał w

swoim bagażu. Ogołocona z ozdób i koronek, sięgająca wysoko pod szyję suknia stanowiła w

klasztorze odpowiedni strój. Jednak tak dobrze przylegała do ciała Olgi, że mogła przykuwać

wzrok mężczyzn, chociaż mnisi podobno zachowywali obojętność na kobiece wdzięki.

Olga roześmiała się.

- Dzień? Miszeńko, już wieczór! Następnego dnia. - Potrząsnęła głową. - Czuć od was.

Musicie się porządnie wyszorować.

- A ty się już umyłaś? Pewnie zapanowało wielkie ożywienie, kiedy mnisi myli ci plecy

- zażartował Walerij. - Czy stali w kolejce?

Olga pokazała mu język. I zaraz potem poczuła się głupio. Raczej powinna mieć zawszę

w zanadrzu jakąś ciętą odpowiedź, kiedy Walerij zaskakiwał ją swymi Zanami.

- Nikołaj i ja wykąpaliśmy się, przebraliśmy i zjedliśmy. Wymoczyłam się w balii

pełnej ciepłej wody - westchnęła z zachwytu. - Ciepłej wody! Już nie wierzyłam, że

kiedykolwiek jeszcze przeżyję coś takiego! W niebie nie jest lepiej niż w ciepłej kąpieli!

- A co ze staruszkiem? - spytał Michaił.

- Żyje. Mnisi się nim zajęli. Razem z Nikołajem potwornie się o niego baliśmy. Nikołaj

umówił się z braćmi zakonnymi, że się nim zaopiekują. Że pozwolą mu tu mieszkać aż do

śmierci. Nikołaj zapłacił za to. Tak jest lepiej, niż liczyć na kogoś, kto może z dobrego tylko

serca uczciwie się nim zajmie, twierdzi Nikołaj. I pewnie ma rację. - Wciągnęła powietrze. -

Spotkałam tu mnicha, który kiedyś znał mamę. Czy to nie nadzwyczajne? Najpierw przyglądał

mi się uważnie. I tak patrząc, obszedł mnie kilka razy dookoła, a potem zapytał, czy

przypadkiem nie jestem córką Antonii z Archangielska. Tej Antonii, która lepiej zna się na

koniach niż większość mężczyzn. Pomyślcie, spotkać mnicha, który pamięta mamę!

- Twoja mama to kobieta z szumną przeszłością - zauważył Walerij z uśmiechem. -

Może kiedyś ktoś tak powie o tobie twojej córce, Olgo Olegowna?

Olga odcięła się uwagą, że powinien uwolnić się od smrodu, w którym stoi.

Gościom nie pozwolono włączyć się w życie klasztoru. Mnisi trzymali się osobno.

Tylko kilku najstarszym i najbardziej statecznym wolno było z nimi rozmawiać. Nawet przy

stole zostawiano kilka miejsc wolnych oddzielających mieszkańców klasztoru od przybyszów.

Posiłki były skromne. Zupa z kaszą, kawałkami ryby i ziołami. Miód własnego wyrobu

mnichów, który podawano do picia, miał swoją moc.

- Rozmawialiśmy o tobie - rzekł Nikołaj, patrząc na Walerij a. - Bracia wiedzą, że masz

kłopoty - mówił dalej zniżonym głosem. - Ale nie wiedzą, jakie.

Nie powiedziałem im, dlaczego uciekasz. Możesz tu zostać do wiosny. A potem

postaramy się, żeby zabrał cię któryś z naszych statków płynących na zachód. Tak będzie

najbezpieczniej. Wiesz, jak się płynie podczas złej pogody. Sam dobrze o tym wiesz, Walerij!

- Państwo i kościół idą ręka w rękę - zauważył Walerij, również zniżając głos. -

Dlaczego miałbym im ufać?

- W grę wchodzą obietnice i pieniądze - odparł Nikołaj. Powiedział to z naciskiem.

Starannie dobierał słowa. Zdawał sobie sprawę, że każde jego słowo może słyszeć ktoś

niepożądany. - Poza tym mnisi mają obowiązek pomagania tym, którzy proszą o pomoc. Mimo

wszystko stoją bardziej po stronie Boga i świętych niż po stronie wojskowych. Rzadko widują

się z carycą. Jeżeli jeszcze tego nie zauważyłeś, to muszę ci uświadomić, że klasztor znajduje

się trochę na uboczu. Mnisi nieczęsto kontaktują się ze światem. Niektórzy z nich od kilku lat

nie byli na stałym lądzie.

Walerija przeszedł dreszcz.

' - W przeciwieństwie do wszystkich innych miejsc Wyspy Sołowieckie są dla ciebie

bezpieczną kryjówką. Wiosną zaciągniesz się na jakąś szkutę płynącą na zachód. Sam

zdecydujesz, gdzie w Norwegii wysiądziesz na ląd. Czy tak trudno ci się na to zgodzić?

- Szkoda, że mamy już jednego świętego Nikołaja - rzekł Walerij z krzywym

uśmiechem. Pił zupę. Wszyscy utkwili w nim wzrok, mniej lub bardziej zdumiony. Widząc to,

Walerij uśmiechnął się szeroko. - Sam mógłbyś zostać świętym, Nikołaj. Może świętym

Norkinem?

- Nie drwij sobie. Nie tutaj! - szepnął Nikołaj. - My wyruszamy jutro. Muszę tak czy

owak pojechać do Kem. Mam nadzieję, że zgodzisz się tu zostać.

Mam nadzieję, że wiesz, co jest dla ciebie najlepsze!

- Ja? W klasztorze? - spytał Walerij. Westchnął ciężko. Popatrzył spod oka dookoła. Nie

podobało mu się to, co zobaczył. Nie był pewien, czy tym, którzy jemu się przyglądali, on się

bardziej podobał. - Nie mogłeś znaleźć bardziej odpowiedniego miejsca?

- Przykro nam, że trafiliśmy prosto na takie schronienie - szepnęła Olga.

Jedno spojrzenie Nikołaja wystarczyło, że zamilkła i utkwiła wzrok w misce z zupą.

Walerij długo się nie odzywał. Dokładnie rozważał za i przeciw. Czuł się zmęczony. Bał

się o swoją skórę. Z drugiej strony nie ufał zbytnio mnichom. Nie wierzył, że mówią tylko

prawdę i są na wskroś bogobojni. Nikołaj musiał być zbyt bezkrytyczny w swej wierze, chociaż

prawdopodobnie miał rację. Pewnie to teraz najbezpieczniejsze miejsce. Nikt by nie pomyślał,

że zbieg z wojska i zabójca oficera ukryje się w klasztorze.

- A co, jeśli się dowiedzą, dlaczego uciekam?

- Zapłaciłem im tak dobrze, że mimo wszystko powinni ci pozwolić zostać pod swym

dachem - odparł Nikołaj spokojnie. - Możesz im o tym przypomnieć. Ale niezależnie od tego

mam nadzieję że starczy ci rozumu i podporządkujesz się obowiązującym tu zasadom.

Walerij skrzywił się. Roześmiał się bezgłośnie.

- To gorsze niż służba w wojsku. Powinienem tam zostać i grzecznie siedzieć. Może ten

klasztor to jakaś forma kary? Dziękuję ci, Nikołaj! Nie mam wyboru, prawda? Mogę albo

zniknąć gdzieś na odludziu, albo zostać tutaj?

Nikołaj skinął głową.

- Zostaję - zdecydował Walerij. - Spodziewałeś się innej odpowiedzi? Ale będę pokładał

w Bogu nadzieję, jeżeli wolno mi bez narażenia się na określenie mianem bezbożnika, że lody

szybko ustąpią z Morza Białego! I będę czekał, aż zabierze mnie stąd jeden ze statków Miszy.

- Zgoda, zabierze cię jeden z moich statków - obiecał Michaił. Wreszcie mógł się

włączyć do rozmowy. Już mu się wydawało, że całkiem tu zniknął. Poczuł się taki mały w tym

klasztorze o niebotycznie wysokim sklepieniu i bogato zdobionych ścianach. Wspaniałe

kolumny i dzieła sztuki przyprawiały go o zawrót głowy. Nigdy przedtem nie widział takiego

przepychu.

- Traktuję twoje słowo jako kontrakt na rejs, armatorze Byków - rzekł Walerij. -

Marynarz Uskow zaciągnie się na statek na wiosnę tu na Wyspach Sołowieckich i wysiądzie na

ląd w takim czy innym porcie na zachodzie. - Zerknął spod oka na Nikołaja. - Tanio się

wykręciłeś z tej przygody, Norkin. Czyżby wczorajszy patrol napędził ci strachu? Przeraziłeś

się, że możesz trafić do więzienia? Czy dlatego ci się tak spieszy, żeby się mnie pozbyć?

- Tanio? - spytał Nikołaj wymownie. - Nie powiedziałbym, że tanio. - Spojrzał na

Michaiła. Potem na Olgę. - Myślałem też o was, dzieciaki. Nie chciałbym was dodatkowo

narażać. Podróż, którą mamy za sobą, okazała się trudniejsza, niż to sobie wyobrażaliśmy. Nie

doceniłem pogody o tej porze roku. Biorę całą winę na siebie. Dlatego chciałbym wam oszczę-

dzić dalszych trudów. Ja muszę jechać do Kem, ale wy nie. To jakieś dwa dni podróży. Może

uda mi się dotrzeć tam w ciągu jednego. Konie są wypoczęte, ładunek lżejszy. Możecie tu

zostać, a ja zabrałbym was w drodze powrotnej.

Michaił zerknął z ukosa na Olgę. Nie musiał się rozglądać wokół siebie. Wiedział, co by

zobaczył. W klasztorze przebywało wielu młodych nowicjuszy i najwyraźniej jeszcze nie

zapomnieli o ziemskich przyjemnościach, od których stopniowo będą się musieli odzwyczajać.

Nie wszystkie spojrzenia, którymi obdarzali Olgę, były równie czyste. Michaił nie do końca

ufał też starszym mnichom. Trudno powiedzieć, czy byli całkiem wolni od cielesnych żądz.

Misja Nikołaja zajmie kilka dni. Michaił nie chciał zostać z Olgą i niejako wziąć za nią

odpowiedzialność. Poza tym wiedział o niej trochę za dużo.

Nie ufał też innym.

- Jedziemy z tobą, Nikołaj - zadecydował. - Tak będzie chyba najlepiej. Powiedział to

tak stanowczo, że nikt się nie sprzeciwił. Nawet Olga, choć nie wyglądała na zachwyconą jego

propozycją. Raczej miała zupełnie odmienne zdanie.

- A więc wyruszamy jutro - oznajmił Nikołaj. - Wcześnie rano. Obudzę was. Mnisi

przepowiadają lepszą pogodę.

- Mają wiadomości z pewnego źródła - mruknął Walerij i chlebem wytarł ostatnie

krople zupy ze swojej miski.

Olga stłumiła śmiech. Tylko jej oczy się nadal śmiały. Było w niej tyle radości.

Ku swemu zdziwieniu Michaił nie miał kłopotów z zaśnięciem, mimo że było jeszcze

dość wcześnie, a wstali tego dnia stosunkowo późno. Jego ciało domagało się widocznie

większej ilości odpoczynku. Zapadał się jakby we mgłę. Zapadał się i zapadał. Nie

przeszkadzało mu twarde posłanie.

Coś szczęknęło. Potem rozległ się słaby zgrzyt. Ciche skrzypnięcie.

Michaił przekręcił się przez sen. Co to mogło być? Kiedy próbował otworzyć oczy,

zorientował się, że jest zupełnie ciemno. Na noc nie zostawiano zapalonej ani jednej lampy.

Mnisi byli ostrożni i dokładni. Spodziewali się po swych gościach tego samego.

Michaił przekręcił się znowu i ułożył wygodniej. Zapadł w sen. Było mu dobrze. To

wspaniale móc się wyspać.

Panowała zupełna cisza.

Olga nie mogła zasnąć. Zostawiła swoją lampę zapaloną. Mnisi wielokrotnie ją

upominali, żeby na pewno zgasiła światło, zanim pójdzie spać.

Ale jeszcze przez chwilę nie zamierzała spać. Usiadła na posłaniu i oparła się o chłodną

ścianę, chropowatą, nierówną. Ale gdy lepiej się ułożyła, było jej całkiem wygodnie. Ściana

chłodziła tak bardzo, że nie pozwalała Oldze zasnąć.

Mała izdebka była brzydka, nieprzytulna i budziła lęk. Oldze nie podobało się, że nie

ma okien. Chętnie otworzyłaby drzwi na oścież, ale wiedziała, że jej nie wolno, że nie powinna.

Czuła się okropnie w tym zamknięciu. Tak jak gdyby ją ktoś więził.

Potrafiła zrozumieć, że Walerijowi nie podobał się pomysł, że miałby tu zostać.

Klasztor przypominał więzienie. I te wszystkie reguły. Modlitwy. Dokładność i dyscyplina. Nie

poznała wprawdzie zbyt wielu szczegółów z życia mnichów, bo nie dopuszczano jej do

wszystkiego. Nie mogła się wszędzie swobodnie poruszać.

Odnosiła wrażenie, że chroniono zakonników przed jej widokiem.

Olga musiała się w duchu uśmiechnąć, choć zrobiło jej się smutno. Uważała, że to nie w

porządku, by izolować ludzi od siebie. Nie mogła uwierzyć, że człowiek może okazać się

niebezpieczny, może dla innego człowieka stanowić pokusę, okazję do grzechu.

Olga nie rozumiała, dlaczego.

Drzwi do jej klitki otworzyły się. Olga podciągnęła koc pod brodę. Wstrzymała oddech,

gotowa jednak krzyczeć.

Nikt nie zapukał. Chyba powinien? Ale mnichom nie wolno do niej przychodzić.

Popełniliby grzech, gdyby zostali z nią sam na sam. Była jedyną kobietą na wyspach.

- Walerij! - odetchnęła z ulgą. Ale też trochę była zła. I lękała się o niego. - Nie wolno ci

tu być! - szepnęła. Bała się, że ktoś może ją usłyszeć. Bała się, że może ktoś przyjść i znaleźć

go tutaj. - Nie pozwolą ci zostać w klasztorze, jeżeli cię u mnie znajdą, Walerij!

Zamknął za sobą drzwi równie cicho, jak je otworzył. Stanął oparty o nie plecami.

Został. Uśmiechał się.

- Przyszedłem, ponieważ nie przestrzegam tutejszych reguł - powiedział cicho. Nie

zniżył głosu do szeptu.

Olga poczuła, jak bije jej serce. Bardzo się bała. Z jego powodu. Chciała, by dobrze mu

się ułożyło. Miał przecież wiosną wyjechać do Norwegii, a do tego czasu znaleźć tu bezpieczne

schronienie. Nikt nie będzie go szukał w klasztorze!

- Nie mogłem zasnąć - rzekł cicho. Jego uśmiech był taki ciepły. Przemawiał do niej.

Przemawiał równie przekonująco jak słowa. - Ty też nie?

Pokręciła głową.

- Misza śpi jak kamień. Nie dotrzymał mi towarzystwa. Próbowałem pogadać z

Nikołajem, ale z niego też wielki śpioch. Tak więc zostałaś mi tylko ty. Mogę trochę z tobą

posiedzieć? Nikt tu nie zajrzy. Kiedy szedłem korytarzem, nie widziałem żywej duszy.

Wszyscy śpią. Założę się, że jesteśmy jedynymi, którzy nie zasnęli.

Minęła chwila, zanim Olga odpowiedziała. Skinęła głową. Przesunęła się do ściany.

Zrobiła Walerijowi miejsce na cienkim materacu, przez który czuło się podłogę. Ale tak chyba

powinno być, w myśl reguły, że mnisi nie muszą spać zbyt wygodnie. Pobyt w klasztorze miał

chyba wymagać wyrzeczeń, pomyślała Olga. Z pewnością istniała taka zasada, że przyjemności

są grzechem. Nawet miła rozmowa z przyjacielem stanowiła pewnie coś złego.

Walerij usiadł obok Olgi. Przesunął koc w jej stronę. Nie chciał na nim siadać. Dotknął

niechcący ramienia Olgi.

- Ładna była ta historia, którą opowiadałaś, kiedy zabłądziliśmy w czasie zawieruchy.

- Nie wiedziałam, że lubisz bajki.

- Pewnie, że lubię. - Walerij uśmiechnął się. - Czy nikt ci o tym nie mówił? Czy nikt cię

przede mną nie ostrzegał, Olga?

Zniżył głos. Jego uśmiech mógłby stopić warstwę lodu pokrywającą ziemię.

Olga pomyślała, że nie tylko ciepły oddech Śnieżynki potrafił topić lody. Pomagał w

tym również czuły uśmiech Wiatru Południowego. Bez jego pomocy nie udałoby się ślicznej

pannie młodej przecisnąć przez czarną, zmrożoną ziemię. Bez ciepła Południowego Wiatru nie

udałoby się Śnieżynce dać życia tysiącom śnieżnych dzwonków, wyrosłych z miłości tych

dwojga.

- Będziesz za mną tęsknić? - spytał Walerij, patrząc Oldze prosto w oczy.

- Wiem, że będziesz bezpieczny.

- Nie o to pytałem, Olga. Powiedz, czy będziesz za mną tęsknić.

Skinęła głową. Nigdy dotąd nie tęskniła za nim, kiedy wyjeżdżał. Widocznie nie

patrzyła wystarczająco długo w jego błyszczące oczy. Nie ogrzał jej swym uśmiechem.

Teraz będzie za nim tęsknić.

- Czy mogę cię objąć? Tak bardzo bym chciał. Nie wiadomo, czy cię jeszcze kiedyś

zobaczę. Chciałbym wiedzieć, jak to jest cię obejmować. Miałbym piękne wspomnienie, Olga.

Chyba nic nie zaszkodzi, że ją obejmie! Nie prosił jej przecież o nic złego. Pozwoliła,

by przesunął rękę i położył wokół jej ramion. Podczas podróży saniami często siedzieli w ten

sposób. Wtedy nikt nie widział w tym nic zdrożnego. Ale teraz było inaczej, nie dzieliły ich

warstwy grubych futer. Teraz ich ciała znalazły się tak blisko.

Szczupłymi palcami Walerij odgarnął Oldze z czoła kilka niesfornych loków. Zrobił to

tak delikatnie. W kącikach jego ust czaił się uśmiech. Tylko dla niej. Olga nie sądziła, by

uśmiechał się w ten sposób do kogoś innego. Ten uśmiech przeznaczył tylko dla niej. Czuła

mrowienie w miejscu, gdzie dotykał jej ramieniem. Czuła mrowienie w koniuszkach uszu.

Mrowienie w wargach. Łaskotanie. Pulsowanie. Pulsowały nawet opuszki palców. Ręce

wydawały się takie gorące. Owo gorąco rozchodziło się aż do palców stóp!

To niemal przerażające.

I nowe.

Olga znała podobną reakcję z marzeń, których nie chciała snuć. Z fantazji, które tłumiła.

Z gorzko - słodkich mgnień, które należały tylko do niej.

Dłoń Walerija zataczała kręgi na jej ramieniu. Coraz większe i większe, niczym koła na

wodzie. Cudownie przesuwające po materiale. Jego opuszki palców dotknęły jej skóry w

miejscu, gdzie nie dopięła kilku górnych guzików surowej sukienki. Nie przywykła do tak

ciasnych ubrań. Lubiła, gdy wiatr pieścił jej szyję.

Teraz pieściły ją palce Walerija.

- Jesteś taka delikatna - rzekł. Jego oczy były ciemne, spokojne, pełne żaru... - Jesteś

taka cudowna i delikatna, Olga!

Nie przyszło jej do głowy, żeby to przerwać. Uznała, że powinno być właśnie tak: czule,

pięknie i łagodnie. To powinno trwać i trwać - powinno być cudownie i ciepło.

Walerij pocałował jej czoło. Ostrożnie. Gorącymi wargami. Uniosła ku niemu usta.

Powinien ją pocałować! Chciała tego. Paliły ją wargi. Pragnęły pocałunku. Chciały...

Dotknął ustami jej ust. Jego wargi bawiły się jej wargami. Wilgotne, mocne pocałunki

zapierały jej dech. Jego język uczył jej język tańca. Jej usta naśladowały kunszt Walerija.

Niezdarnie usiłowały wykraść mu pocałunek.

Nie chciała, by to się skończyło, kiedy Walerij rozpinał jej sukienkę. Nie była w stanie

nic powiedzieć. Chciała zażartować, że dobrze sobie radzi z drobnymi guziczkami, ale nie

zdołała wydobyć głosu. Usta pragnęły tylko całować, nie chciały nic mówić. Pokrywała

pocałunkami jego szyję, uszy, czoło, policzki. Całowała jego włosy. Trzymała go tak kurczowo,

jakby się bała, że spróbuje jej uciec.

Jego ręce poruszały się chciwie pod sukienką. Wypełniły się jej miękkością. Zbyt

szorstko dotykały jej piersi, bioder, okrągłego brzucha. Palce chwytały zbyt mocno. Ściskały.

Ugniatały tak mocno, że omal nie krzyczała. Równocześnie sprawiały jej przyjemność. Nie

robiły krzywdy.

Walerij znalazł się nad nią. Podciągnął suknię, założył jej kraniec za pasek. Olga nie

miała pod spodem bielizny, ponieważ wyprała ją i rozwiesiła w ustronnym miejscu, żeby nie

stwarzać mnichom pokus i okazji do grzechu.

- Boże, jaka jesteś piękna - mruknął Walerij. Uśmiechnął się krzywo. - Nie żartuję,

naprawdę jesteś piękna.

Przesunął dłońmi wzdłuż wewnętrznej strony jej ud. Jego palce spotkały się tam, gdzie

się w niej gotowało. Chciała zacisnąć nogi, ale łagodnie je rozsunął. Dotykał jej. Gładził.

Palcami wśliznął się ostrożnie do środka. Zrobiły się wilgotne.

Olga rozwarła kolana. Walerij klęczał między jej nogami. Rozpiął pasek spodni.

Olga wstrzymała oddech. Wiedziała przecież, co zamierza zrobić, ale nie wiedziała, jak.

To znaczy: niezbyt dokładnie. Nie wiedziała, jak to jest. Nie znała tego uczucia.

Okazał się mniejszy, niż to sobie wyobrażała w swoich fantazjach, które starała się

tłumić.

Walerij uśmiechał się do niej. Tym swoim niesamowitym uśmiechem. Czule. Niemal

oszałamiająco.

Przywarł do niej. Poczuła go na brzuchu. Dotyk materiału jego spodni. Sprzączkę paska

na biodrze.

Zaschło jej w ustach. Ogarnęła ją fala gorąca. Spociły się jej dłonie. Czuła pulsowanie w

wargach. W piersiach. Brodawki piersi ściągnęły się, stwardniały pod jego palcami. Walerij

roześmiał się cicho i pocałował je. Kąsał. Dotykał. Bawił się nimi, ściskał dłońmi. Potem

podciągnął jej suknię całkiem do góry, wysoko za ramiona. Niemal ją skrępował. Zatopił twarz

w jej nagiej skórze. Przesuwał po niej językiem, jakby spijał nektar. Wargami odciskał gorące

pocałunki. Sprawił, że zapragnęła tego, co nieznane. Zmusił ją, by rozchyliła wargi i prosiła o

więcej.

Uniósł się. Na moment zatopił w niej palce. Cofnęła się spłoszona. Wtedy roześmiał się

cicho, jakby się tego spodziewał.

Potem otworzył ją tak, jak powinien uczynić to mężczyzna. Zagłębił się po dno. Unosił

się i opadał w swoim rytmie. Całował ją. Pocałunkami tłumił jej krzyk.

Wypełnił ją, a potem opadł ciężki i gorący, by zaraz zupełnie się z niej zsunąć.

Po chwili wstał i zapiął spodnie. Zacisnął na powrót pasek. Poprawił Oldze sukienkę,

zakrywając jej nogi.

Posiedział przy niej. Pogładził ją niezgrabnie po włosach. Nie otworzyła oczu.

- Jesteś taka piękna i delikatna, Olga. - Opuszkami palców przesunął po jej piersiach. -

Byłaś wspaniała. Naprawdę. Pierwszy raz dla większości dziewcząt jest bolesny. - Zmilkł na

moment. - Zawsze będę o tobie pamiętał - rzekł w końcu.

Wstał, by wymknąć się z jej klitki.

Dopiero wtedy Olga otworzyła oczy. Wokół napierały ściany i sufit. Leżała na

podłodze. Widziała, jak drzwi uchyliły się i zamknęły. Nie mogła uciec. Nie teraz.

Wargi jej drżały, ale nie płakała.

Rozległ się ten sam szczęk klamki. Cichy zgrzyt. Pojawiła się słabiutka smuga światła.

Michaił obudził się. Nasłuchiwał. Wiedział, co to takiego. Wszędzie panowała cisza.

Uświadomił sobie, że długo był sam. Nie słyszał oddechów Walerija. Ale teraz Walerij

wrócił. Michaił zastanawiał się, dokąd wychodził. Nie mógł zapytać, bo chciał, by Walerij

myślał, że śpi. Słyszał, jak tamten wślizguje się pod koc. Jak śmieje się cicho.

Michaił zasnął, nic nie rozumiejąc.

10

Pogoda się poprawiła. Ranek wstał bezwietrzny. Niebo niebieściło się w ciemnych

odcieniach, ale było czyste.

Wyjazd nastąpił szybko. Mnisi pożegnali się i wrócili do swoich zajęć. Nikołaj odniósł

wrażenie, że pojawiły się wśród nich nowe twarze. A może habity sprawiały, że nie mógł ich

rozpoznać, że wydawali się jakby nieznajomi.

Olga zrobiła się milcząca. Małomówna. Michaił zwrócił na to uwagę, lecz właściwie się

temu nie dziwił. Jej humor ciągle się zmieniał, jak gdyby balansował na toczącej się beczce -

zanim wspiął się na górę, już znajdował się na dole. Michaił przywykł już do kaprysów

przyjaciółki. Takie zachowanie to nic nowego.

Kiedy znaleźli się poza murami, zdumiały ich rozmiary klasztoru. Musieli wejść na lód i

oddalić się spory kawałek, żeby móc objąć wzrokiem całą budowlę. Oczywiście będąc

wewnątrz zauważyli, że korytarze ciągnęły się w nieskończoność, sufity sięgały niemal połowy

drogi do nieba, ale nie spodziewali się, że to taki kolos.

- Dobry Boże! - zawołał Michaił. Odpowiadał teraz za prowadzenie sań, miał się

zmienić z Olgą, gdy się zmęczy. Nikołaj sam kierował cięższymi saniami zaprzężonymi w dwa

konie. - Wiedziałem, że klasztor jest ogromny - mówił dalej. - Wydawał się ogromny nawet w

ciemności. I w środku również. Ale ten widok przechodzi wszelkie wyobrażenia. To prawdziwy

zamek, Nikołaj! Założę się, że nawet caryca nie ma podobnego! Popatrz na kopuły!

- Staruszkowi powinno się tu podobać - uśmiechnął się Nikołaj. - Mam nadzieję, że

będzie czasem mógł wyjść na zewnątrz i to zobaczyć. On, który widział kopuły i wieże w Sankt

Petersburgu. Może wyda mu się, że na powrót znalazł się w mieście Piotra Wielkiego.

- Jest obrzydliwie wielki - stwierdziła Olga ponuro. Zamknęła usta dla reszty swych

myśli.

- Nigdy przedtem nie widziałem tego klasztoru - rzekł Michaił, starając się nie zwracać

uwagi na Olgę. - Nie wstąpiliśmy tu po błogosławieństwo na drogę, gdy płynęliśmy z tatą. Tato

nie przywiązywał do tego wagi.

Nikołaj uśmiechnął się.

- W każdym razie nie będzie w tym nic dziwnego, jeżeli przypłyniecie na wyspy wiosną

po przychylność świętych. To żaden wstyd, nawet dla całkiem dorosłego mężczyzny, Misza!

Tutaj udziela się błogosławieństw od trzystu lat. Mnich, z którym rozmawiałem powiedział, że

klasztor został założony w 1436 roku przez trzech mnichów o imionach: Zosima, Sawatii i

Herman. Teraz zamieszkuje go około sześciuset. Licząc z nowicjuszami. Tworzą nieduże,

niezależne miasto. Mają nawet więzienia.

- Więzienia? - zdumiała się Olga. Jej głos zabrzmiał ostro. Rzucała szybkie spojrzenia to

na klasztor, to na Nikołaja.

- I pozwoliłeś Walerijowi tu zostać? A jeśli go zamkną? - pytał Michaił, nie bardzo

pewien, co o tym sądzić. - Oszukałeś Walerija?

- Wcale nie. Czy myślicie, że ktoś będzie poszukiwał Walerija na wyspie, gdzie

znajduje się więzienie? - tłumaczył Nikołaj cierpliwie. - Poza tym Walerij jest wolny jak

wszyscy inni świeccy pracownicy. Mają wprawdzie dużo pracy, ale za to uczą się fachu.

Walerijowi to też nie zaszkodzi. Produkują sól, cegły, brukowce. Uprawiają ziemię. Polują na

foki. Kilku najzdolniejszych kowali północnej Rosji wyuczyło się swej sztuki właśnie w

klasztorze na Wyspach Sołowieckich. Tu zdobyło swój zawód również wielu świetnych

stolarzy. Wśród mnichów można spotkać niezwykle zdolnych malarzy. Wspaniałych rybaków.

Uważam, że Walerij może się też nauczyć czegoś pożytecznego. Na przykład warzyć sól.

- Dostałem od mnichów parę beczek soli - wtrącił Michaił. - Ja też słyszałem co nieco o

tym słynnym klasztorze, Nikołaj. Co nieco... Ale naprawdę nie sądziłem, że jest taki potężny!

To prawdziwa twierdza!

- Niestety mnisi utracili swe dawne znaczenie - wyjaśnił Nikołaj. I jemu trudno było

oderwać wzrok od klasztoru. Nawet on, który widział go nie pierwszy raz, ulegał pewnego

rodzaju oczarowaniu. Budowla prezentowała się wspaniale. Stanowiła jakby świat katedr.

Wszystkie wieże wydawały się sięgać nieba, jak gdyby chciały znaleźć się jak najbliżej Pana,

nie tylko duchem, lecz również ciałem. - Było to dawno przed waszym urodzeniem, przed

moim także. Kiedy kościół podzielił się, szukając odpowiedzi na pytanie, która wiara jest

prawdziwa, a która jest zła, tutejsi mnisi znaleźli się po niewłaściwej stronie.

Należeli do starowierców. Nie chcieli odnowy. Utrzymali w swej władzy klasztor i

wyspy przez osiem lat. Od tysiąc sześćset sześćdziesiątego ósmego do tysiąc sześćset

siedemdziesiątego szóstego roku. Moskwa musiała uciec się do podstępu, by z nimi wygrać.

Minęło już dużo czasu, ale mnichom na Wyspach Sołowieckich nowożytna cerkiew jeszcze nie

wybaczyła. Moskwa i Sankt Petersburg pragnęły pozbawić tutejszych mnichów wszelkich

wpływów. Przez lata ich gnębiono, żeby wreszcie się podporządkowali. Jednak mnisi, którzy

przez ponad dwieście lat posiadali ogromną władzę, nie zamierzali się poddać. Zachowali swe

wpływy, w każdym razie u wybrzeży Morza Białego. Wyspy nadal są tu święte. Na szczęście z

Sankt Petersburga na Wyspy Sołowieckie jest daleko. Mimo wszelkich przeciwności klasztor

nadal dumnie wznosi się ku niebu. To chyba coś najpiękniejszego, co dotychczas widzieliście,

prawda?

- Tak, ten klasztor jest imponujący - przyznał Michaił.

Patrzył na budowlę z namaszczeniem i szacunkiem. Pomyślał, że przeżył coś wielkiego,

stawiając swoje stopy w tym świętym miejscu. Opowie o tym swoim dzieciom, jeżeli będzie je

miał.

- Okropny - skrzywiła się Olga.

Po jej słowach malowanie cudów na lodzie wydało się niemożliwe. Odwrócili się

plecami do Wysp Sołowieckich i klasztoru. Podążyli na zachód. Do Kem.

- Nie podoba mi się, że dziecko tej kobiety mieszka w moim domu! - matka Nikołaja

jasno wyraziła swą opinię, nie grzesząc szczególną subtelnością. Michaił i Olga właśnie

opuścili salon. Drzwi ledwie się za nimi zamknęły. - Nie przerywaj mi, chłopcze! Nie

rozumiem też, dlaczego wybrałeś się w taką podróż w zimie! Chyba masz za mało do roboty,

Nikołaj. Kto teraz pilnuje twoich spraw? Chyba nie chcesz powiedzieć, że zostawiłeś wszystko

własnemu losowi?

- Jestem dorosły - odparł Nikołaj. - Nie uważasz, że ludziom wydałoby się to dziwne,

gdyby twój syn musiał nocować w gospodzie, przyjeżdżając do matki w odwiedziny? Nie

martw się, wracam do Archangielska najszybciej, jak będę mógł. I nie bądź nieuprzejma dla

Michaiła. Może jest jeszcze dzieckiem, ale po śmierci Jewgienija został armatorem.

- Jest też synem tej ladacznicy!

- Bardzo lubię Raiję - odpowiedział twardo Nikołaj. - Zaliczam ją do swoich przyjaciół.

Obrażasz mnie, kiedy ją obrażasz.

- Zakładam, że nie darzysz jej cieplejszymi uczuciami? - matka Nikołaja była bliska

histerii. - Ostrzegam cię, Nikołaj. Jeżeli się dowiem, że cokolwiek cię z nią łączy, zerwiemy z

tobą wszelkie kontakty! Do tej pory byliśmy wspaniałomyślni. Do tej pory patrzyliśmy na to

przez palce. Ale tak nie musi być zawsze!

- Mamo, udowodniłem, że potrafię się sam utrzymać, pływając jako marynarz - odparł

Nikołaj. Siedział z rękoma założonymi na brzuchu. Wydawał się zupełnie spokojny. - Nie

przestraszysz mnie tym, co mówisz. Dorosłem. Nie jestem już bladym i zalęknionym

dzieckiem. Musisz zrozumieć, że twój syn Nikołaj jest teraz dojrzałym mężczyzną. Jestem

niezależny i silny.

- Ona nas nie lubi - zauważyła Olga. Oboje z Michaiłem dostali przynajmniej osobny

pokój do spania.

- Mnie nie lubi - sprostował Michaił. - Słyszałaś ją. To z powodu mamy. Po wypadku z

Jelizawietą uważa, że to wina mamy.

- Nikołaj też był przedtem okropny - stwierdziła Olga bezlitośnie. Ale przynajmniej

odzywała się. Michaił uznał, że w jej zachowaniu nastąpiła pewna zmiana na lepsze.

Nikołaj znalazł oboje w pokoju Michaiła. Był zmęczony. Kiedy zaciskał wargi, w

kącikach ust tworzyły się bruzdy, nadając jego twarzy ponury wyraz.

- Nikt nie wybiera rodziców - rzekł krótko. - Matka zaprasza dziś na herbatę swoje

przyjaciółki i parę ich córek. - Nikołaj westchnął. - Jeżeli chcecie, możecie przyjść. Zadbałem o

to, byś mogła się wykąpać, Olga. Obiecałem ci porządną kąpiel i dotrzymam obietnicy, chociaż

pomoczyłaś się już trochę w klasztorze. - Uśmiechnął się. - Niewiele jest takich kobiet, które

kąpały się w męskim klasztorze, Olga. Będzie o czym opowiadać wnukom!

Olga zerwała się na równe nogi i wypadła z pokoju.

- Co ją ugryzło? - zdumiał się Nikołaj. - Myślę, że bez niej byłoby łatwiej podróżować! -

westchnął. - Kobiety są dziwne, czy to młode jak Olga, czy też w wieku mojej matki. - Stanął

ze skrzyżowanymi ramionami. - Mama nie lubi Raiji. Może się zdarzyć, że przeleje tę niechęć

na ciebie. Z góry za to przepraszam. Nie mogę jej zmienić, za późno na zmiany. Nie chce się

pogodzić z tym, że dorosłem.

- Matki już takie są! - stwierdził Michaił z przekonaniem.

- Nie Raija!

- Mama także! Nikołaj uśmiechnął się.

- Moja matka obawia się, że staram się o względy Raiji. Dlatego zorganizowała to

„polowanie na męża” z herbatką jako przynętą.

- Ty i mama? - spytał Michaił z niedowierzaniem. - Przecież mama jest już stara!

- Twoja mama jest nadal bardzo piękna - odparł Nikołaj. - Wystarczająco piękna, by

moja matka miała powody, by się jej obawiać. Mógłbym się z tego śmiać, ale nawet nie jestem

w stanie. Nigdy nie zerwij przyjaźni z mamą, Misza! Nie sądzę, byś mógł zrobić coś takiego,

przez co Raija upodobniłaby się do mojej matki, ale mimo to strzeż się! To bardzo boli. Tak czy

owak matka jest matką.

Woda była niemal gorąca. Sprawiała, że skóra prawie wrzała. Do kąpieli dodano

perfum. Pachniała egzotycznymi kwiatami, których nazw Olga nie znała i których nawet nie

potrafiła sobie wyobrazić tak daleko na północy. Za mało jeszcze w życiu widziała, by mogły

teraz wyrosnąć przed oczyma jej wyobraźni.

Olga szorowała ciało paznokciami. W kilku miejsca zdarła skórę niemal do krwi.

Zanurzyła się w balii po uszy. Zamknęła oczy i wciągnęła powietrze. Całkiem zsunęła się pod

wodę. Leżała tak, aż poczuła ból w piersiach. Wreszcie musiała się wynurzyć. Zdyszana wzięła

ogromny haust powietrza. Połknęła odrobinę perfumowanej wody. Nie wszystko, co niebiańsko

pachnie, ma równie cudowny smak, pomyślała.

Leżała w wodzie, czując, jak robi się przyjemnie ciepła. Letnia. Chłodna.

Leżała tak, widząc, jak na jej ciele tworzy się pod wodą gęsia skórka. Dłonie

pomarszczyły się po wewnętrznej stronie.

Te ręce dotykały go. Dotarły do tajemnych miejsc męskiego ciała. Wkradły się pod jego

ubranie.

Te ręce chciały poznać.

Była ciekawa. Pragnęła poczuć, jak to jest.

Chciała się dowiedzieć, jak to jest.

Nie rozumiała, że to on tego chciał, że tylko tego chciał.

Pojęła to dopiero dzisiaj. Nawet dziś w nocy usprawiedliwiała niezręczne zachowanie

Walerija, uniki, zdradę.

Pragnęła się dowiedzieć, jak to jest. Teraz już wie. Teraz pragnęła nie wiedzieć.

Woda wystygła. Olga zmarzła. Zmarzła tak, że szczękała zębami. Nie udało jej się

zedrzeć skóry w gorącej wodzie. Nie udało jej się zmyć nieszczerych pieszczot, chociaż piekły i

kłuły jej skórę. A tak bardzo pragnęła wrócić do ciała dawnej Olgi, która żyła w nieświado-

mości. Dawnej, piętnastoletniej Olgi, brązowookiej niewinności z ustami pełnymi

nieprzystojnych słów.

Woda wystygła.

Olga miała piętnaście lat i wiedziała. Tego nie można zmienić. Nie da się ukryć, że

chciała. Przez dłuższą chwilę. A kiedy wolała nie posuwać się dalej, zaniemówiła. Jej prośby

pozostały tylko w jej myślach. Wypełniały ją, kiedy zdawał się przewiercać ją na wylot. Jej

prośby wypaliły sufit nad jego plecami. Jego ramiona przetaczały się nad nią jak ciemne

chmury.

Czuła, jakby w powietrzu zawisła niema burza, i tylko ona zdawała sobie z tego sprawę.

Walerij powiedział, że była wspaniała.

- Nie przyszłaś, więc... - Nikołaj zatrzymał się w pól drogi.

Spojrzał przez ramię. Wciągnął powietrze i wszedł do pokoju. W kilku susach znalazł

się przy Oldze. Wyjął ją z lodowatej kąpieli. Owinął w koc przykrywający łóżko i posadził na

brzegu posłania. Chwycił ją zdenerwowany za ramiona.

Olga spuściła głowę. Z mokrych włosów spływała woda. Tworzyła strużki wzdłuż szyi.

Mokre ścieżki na jej dziewczęcym ciele.

- Nie traktowałem tego dosłownie, kiedy obiecywałem, że będziesz się mogła kąpać

godzinami, Olga! - spróbował się uśmiechnąć, zażartować. - Możesz się rozchorować, moja

mała! Ta woda zrobiła się prawie lodowata. Pamiętaj, że masz za sobą trudną podróż. Wiesz,

dlaczego nie chciałem, byś z nami jechała, Olga!

Olga nawet się nie uśmiechnęła. Spojrzała zmęczonym wzrokiem na Nikołaja. Płakała

cicho.

Chwilę trwało, zanim Nikołaj się zorientował, że to łzy spływają jej po policzkach.

Początkowo myślał, że to woda.

- Co się dzieje, Olga? Przyszedłem, bo skończyliśmy jeść. Nie słyszałaś, że dzwoniono

na posiłek? Myślałem, że zasnęłaś po kąpieli. Boże drogi, co się z tobą dzieje, dziewczyno?

Płakała, ale kiedy chciał ją objąć, poprosiła, by tego nie robił.

Nikołaj stanął przed nią bezsilny. Patrzył, jak płacze. Na jej pochyloną głowę. Na ciało,

które trzęsło się pod okryciem. Na mokre loki.

Wziął ręcznik i zaczął wycierać jej włosy. Nie protestowała. Ale nie przestawała płakać.

- To dla ciebie zbyt wielki wysiłek, moja mała - stwierdził. Nie mógł nic poradzić na

łzy. Nie rozumiał ich. Pamiętał łzy Jelizawiety. Pamiętał jej płacz. Zawsze bał się łez i płaczu.

Ojciec nauczył go, że łzy kobiety to tylko podstęp, a mężczyzna nie posiada broni, która

mogłaby się z nimi równać. Nikołaj bał się łez innych ludzi. - Podróż okazała się dla ciebie zbyt

wyczerpująca. Powinienem od razu odesłać cię z powrotem do domu! Nigdy nie powinienem

się zgodzić, byś jechała dalej z nami, Olga! Mimo wszystko istnieje różnica między kobietami i

mężczyznami. A ty na domiar złego jesteś jeszcze dzieckiem.

Jej śmiech jak sztylet przeszył nagle powietrze. Sprawił, że Nikołaj poczuł się nieswojo.

Urywany śmiech nie brzmiał przyjemnie.

- Musisz się ubrać! Połóż się! Poproszę kogoś, by przyniósł ci posiłek, Olga. Ktoś

zabierze wodę. Ale najpierw muszę się upewnić, że się ubierzesz. Nie chcę, by moja matka

dowiedziała się, że siedziałaś naga, gdy przyszła służba. Mówię to z troski o ciebie.

- Ubiorę się - obiecała. Uśmiechnęła się. Jednak bez przekonania. Otarła łzy wierzchem

dłoni. Podniosła głowę, jak to miała w zwyczaju. Nieznacznie odrzuciła ją do tyłu, co

Nikołajowi przywiodło na myśl Raiję. Olga, będąc córką Toni, raczej ją powinna mu

przypominać. - Już dobrze - uspokoiła Nikołaja głosem, który brzmiał jakby zbyt dorośle jak na

nią. Wyraz oczu wydawał się także zbyt poważny. - Masz rację, Nikołaj. To dla mnie za wiele.

Po prostu cała ta podróż przerosła moje wyobrażenia. Powinnam sobie wybić z głowy udział w

tej przygodzie. Przygody nie są przeznaczone dla takich zwykłych dziewczyn jak ja. Przygody

są dla mężczyzn. I może dla takich kobiet jak mama i Raija - Raisa.

Nikołaj nie zadawał więcej pytań, choć słowa Olgi nie do końca go przekonały. Nie

dostrzegł więcej łez na policzkach Olgi. Uciekał przed spojrzeniem jej czysto brązowych oczu.

Nie chciał wierzyć, że z tych ciemnych studni przeleje się woda, gdy tylko odwróci się plecami.

Zamknął Olgę w pokoju. Odciął się od myśli, których nie był w stanie zgłębić.

Wyglądało na to, że nawet nie próbował. Stał na pokrytym chodnikiem korytarzu i nie

wierzył, że Olga już czuje się dobrze.

Lecz w tym domu nie mieszkały czułe i pełne zrozumienia siostry, którym by mógł

powierzyć płacz Olgi i obce spojrzenie. Jego matka nie wbiegnie po schodach powodowana

jakimś sentymentem. A służbie nikt się nie zwierza, po prostu nie powinna się wtrącać w ro-

dzinne sprawy. Rozniosłaby plotki po mieście. Nikołajowi wpojono przekonanie, że nie należy

ufać ludziom.

Nikołaj znalazł Misze przy kolekcji statków ojca, wielkiej namiętności Anatolija

Norkina. Statków, które stanowiły dokładne modele prawdziwych. Michaił również patrzył na

ów zbiór z lubością, nie śmiał niemal dotknąć burt, masztów, żagli.

Na jego twarzy malowało się rozmarzenie. Nikołaj wiedział, że Michaiła trudno będzie

wyleczyć z tej miłości.

Syn armatora sam został armatorem. Rzadko się zdarza, by komuś tak się w życiu

poszczęściło jak Michaiłowi. Wykonując jakąkolwiek inną pracę, nie byłby szczęśliwy.

Morze i statki zawładnęły nim bez reszty. Opanowały go, zanim chłopak zrozumiał, że

to jego przeznaczenie.

- Spała?

- Płakała. Musiałem ją wyciągnąć z kąpieli. Woda tak wystygła, że zmarzły mi ręce.

Czy to normalne u dziewczyn? Potem tylko płakała. Nie chciała, bym ją pocieszył. Nie

pozwoliła mi się dotknąć. Tylko ciekły jej łzy. Może ty powinieneś z nią porozmawiać?

- A teraz śpi czy ciągle płacze?

- Obiecałem, że przyślę jej coś do jedzenia. Miała się ubrać. Jeżeli zachoruje, będziemy

musieli zostać tu kilka dni. A wolałbym nie zwlekać z wyjazdem. Pogoda jest taka niepewna,

taka zmienna. Oleg obedrze mnie żywcem ze skóry, jeżeli przywiozę mu chore dziecko. A

Tonią mnie potem powiesi.

- Zaniosę Oldze jedzenie - zaproponował Michaił. Jego myśli krążyły wokół tego

samego. Wokół tego, czego nie pamiętał wyraźnie, co nawet nie było wspomnieniem zdarzenia

na jawie.

Olga siedziała na środku łóżka. Całkiem ubrana. Ktoś zabrał już balię z wodą. W pokoju

nadal pachniało nieznanymi perfumami. Łaskotało w nosie. Ów zapach nie pasował tu nad

Morzem Białym. Mozę w Sankt Petersburgu, ale nie w Kem. Nawet nie w takim domu jak ten.

Zapach wydawał się równie obcy jak kopuły wież klasztoru na Wyspach Sołowieckich.

Michaił pomyślał o klasztorze. Przypomniał sobie, że policzył wieże. Doszedł prawie do

trzydziestu.

- Jedzenie - powiedział. Postawił tacę na stole. Olga musiała wstać z łóżka, żeby zjeść.

Michaił nie widział dotąd takiego wyrazu jej oczu. Nikołaj nie znał jej tak dobrze jak

on. Nikołaj widział w niej małą dziewczynkę.

Michaił znał ją dobrze.

Nie byli już dziećmi. Nie czuł się dzieckiem. Olga też nie.

Usiadł na łóżku obok niej. Nie odezwała się. Ale pozwoliła mu zostać. Michaił

przypomniał sobie bajkę, którą opowiadała w saniach, kiedy zabłądzili, a wiatr omal ich nie

zdmuchnął.

Wtedy Walerij mu się spodobał. To ładnie z jego strony, że nakłonił Olgę do mówienia.

Sprawił, że pomyślała o czymś innym, że i on nie poddał się panice. Olga potrafiła tak

opowiadać, że porywała wszystkich wokół. Dzięki niej słowa zmieniały się w kolory i obrazy,

dźwięki i zapachy. Michaił pomyślał, że Walerij również cały zamienił się w słuch. On, który

nie wierzył w takie bajdy. Walerij, który był już dorosły i który uciekał przed prawem, władzą

cara i przed więzieniem. Który zabił i być może popełnił inne przestępstwa, do czego nigdy się

nie przyznał. Walerij, którego Michaił traktował jak starszego brata.

- Którym z wiatrów był? - spytał. Spojrzał na Olgę. Nie odrywał od niej wzroku. W

końcu musiała na niego popatrzeć. Napotkała jego wzrok.

- W każdym razie nie Wiatrem Południowym - odparła. - Może Wiatrem Wschodnim.

Albo Zachodnim. Nawet nie Wiatrem Północnym. Nie zależało mu na mnie aż tak bardzo... -

Olga zamilkła. - Skąd wiedziałeś? - spytała. - Czy ci się przyznał? Spaliście przecież w jednym

pokoju. Chyba nie opowiadał ci o tym?

Michaił potrząsnął głową. Doszedł do wniosku, że między Olgą i Walerijem nie zaszło

nic pięknego, skoro mogła posądzić Uskowa o niedyskrecję.

- Przebudziłem się, kiedy wrócił. Nic nie rozumiałem aż do chwili, gdy Nikołaj

powiedział mi, że płakałaś.

- To nie był gwałt - wyznała cicho Olga. Oparła brodę na kolanach. Potem policzek. Tak

było wygodnie.

- Nie zrozumiesz tego, Misza - westchnęła.— Ale po prostu nikomu bardziej nie ufam

niż tobie. Jeżeli komuś powtórzysz, zabiję cię. Naprawdę. Albo zrobię coś jeszcze gorszego. Po

prostu przyszedł - rzekła cienkim głosem. - Przyszedł i tak pięknie mówił. Ma do tego dar.

Uśmiecha się tak, że potrafi całkiem zniewolić. I patrzy takim ciepłym wzrokiem. Jest taki

miły. Niczego nie obiecuje. Tylko prosi. Nie czeka na odpowiedź. Bierze to, co chce. I

pozwoliłam mu wziąć.

Wydawała się niepozorna w tej ogołoconej sukni, przyozdobionej kiedyś koronkami i

wstążkami, które oderwała przed wyjazdem. Teraz jakby tonęła w brunatnej tkaninie. Mówiła,

że materiał jest dobry. Drogi. Wyglądała blado. Wyglądała jak chora.

- To nie był gwałt, rozumiesz, Misza? Chciałam tego. Moje ciało tego pragnęło. Zagrał

na nim i wydobył wszystkie właściwe tony. Poruszył właściwe struny. To było smutne i piękne.

Czułam, że płonę. I zrobił to. Ale moje myśli nie brały w tym udziału. Ani serce.

- Usiadła i przycisnęła dłoń do piersi. - Tak nie powinno być, rozumiesz, Misza?

Straciłam ochotę, powinnam od razu zrozumieć, że nie wystarczy pożądanie... Michaił nie miał

pewności, czy pojmuje, o czym Olga mówi. Nie był w stanie słuchać, cisnęło mu się do głowy

zbyt wiele myśli, zbyt wiele obrazów. Odziedziczył po matce ową przeklętą wyobraźnię. Bez

trudu ujrzał przed oczyma Olgę z Walerijem. To obrzydliwe. Podwójnie obrzydliwe, ponieważ

jest teraz tak nieszczęśliwa. Ból w jej głosie sprawiał, że ostatni postępek Walerija wydawał się

gorszym przestępstwem niż poprzedni, kiedy zabił.

- Potem powiedział, że byłam wspaniała - Olga mówiła jakby nieobecna. Jej słowa

brzmiały głucho. Śmiała się tak, że rozdzierała mu serce.

Olga powinna śmiać się najradośniej ze wszystkich dziewcząt! Powinna pozostać

najbardziej pyskatą i pewną siebie dziewczyną w Archangielsku!

- Wspaniała! - Przeszedł ją dreszcz. Ukryła twarz w dłoniach. Michaił widział tylko jej

kręcone włosy, plecy. Ramiona, którymi zasłaniała twarz. - Potem w ogóle nie zwracał na mnie

uwagi. Kiedy skończył, rozpętało się we mnie prawdziwe piekło. - Zapadła cisza. - Szkoda, że

mu nie odpowiedziałam, że za to on się nie spisał. Że nie zrobił na mnie wrażenia.

- Nienawidzę go - syknął Michaił. Nienawidził Walerija z całej duszy. Żałował, że nie

dowiedział się o wszystkim, zanim opuścili klasztor na Wyspach Sołowieckich.

- Ja też - przyznała Olga.

11

- W pierwszej kolejności musimy odprowadzić do rodziców ciebie, młoda damo! -

Nikołaj nie zatrzymał się przy swoim domu.

Olga tylko wzruszyła ramionami. Powrotna podróż okazała się całkiem inna niż droga

do Kem. Matka Nikołaja wymogła na synu, by wracał do Archangielska w krytych saniach.

Chciała też wysłać z nim stangreta, ale Nikołaj stanowczo odmówił.

Podróżowali tylko przy sprzyjającej pogodzie. Nocowali w gospodach. Jedli posiłki

przygotowywane specjalnie dla dziedzica Norkinów. Nikołaj nie zdołał ukryć, kim jest, gdyż

rodzinny pojazd rozpoznawano z daleka. Zakłopotany przyjmował zaszczyty, z którymi

wszędzie po drodze witano tak godnego gościa.

Powrotna podróż trwała dłużej, ale nie była uciążliwa. Nie zatrzymał ich żaden patrol

żołnierzy. Nikt nie pytał o zbiega z wojska, który zamordował oficera.

Wracali prawie o miesiąc starsi. Dojrzalsi. Spokojni o los Walerija.

Nikołaj i Michaił weszli z Olgą do środka. Co prawda dziewczyna stała się

nieproszonym członkiem ich wyprawy, ale teraz gotowi byli bronić jej przed rodzicami

wszelkimi sposobami.

Antonia smarowała właśnie tłuszczem swoje buty do jazdy konnej. Westchnęła, kiedy

zobaczyła całą trójkę. Wolno wtarła w skórę butów to, co jeszcze jej zostało w rękach, umyła

się.

Michaił pchnął Olgę naprzód. Matka i córka spotkały się na środku kuchni. Antonia

chwyciła Olgę za włosy i uczyniła ruch, jakby miała ją za nie wytargać, ale zaraz uśmiechnęła

się zrezygnowana. Uścisnęła Olgę. Ucałowała ją w policzki, w czoło. Przytrzymała w

ramionach, a potem posadziła na krześle.

- Powinnaś dostać porządne lanie! Gdybyś wiedziała, ile mnie kosztowało uspokajanie

twego ojca! Omal nie poruszył nieba i ziemi, żeby cię odnaleźć. Codziennie z nim walczyłam,

przekonywałam, że będzie jeszcze gorzej, jeżeli wywoła zamieszanie. Należy ci się porządne

lanie! - powtórzyła Antonia, a potem skierowała palec wskazujący na Nikołaja. Gdyby to był

pistolet, Nikołaj leżałby już nieżywy. - Nikołaju Norkin, myślałam, że masz więcej rozsądku i

nie pozwolisz mojemu dziecku z wami jechać! Powinnam przewidzieć, że Olga nie oprze się

pokusie wielkiej przygody! Ale na nieszczęście nie przyszło mi to do głowy. Dlaczego, do

diabła, nie odesłałeś jej z powrotem?

- To nie wina Nikołaja! - odezwała się Olga.

- Wiem, że to nie wina Nikołaja! - Antonia oparła ręce na biodrach, z oczu ciskała

błyskawice. - Ale Nikołaj odpowiadał za wszystkich! Dlaczego?

Nikołaj wyjaśnił spokojnym głosem, jak to się stało: że Olga najpierw porządnie ich

przestraszyła, a potem sprytnie przekonała, by się zgodzili ją zabrać. Mówił dokładnie tak, jak

było. Starał się niczego nie pominąć. Wszyscy zebrali się wokół kuchennego stołu i słuchali z

uwagą. W tym czasie Antonia posłała jednego ze stajennych do portu po Olega i Raiję.

Nikołaj przerwał swą opowieść i postanowił poczekać, aż przyjdą.

Kiedy Oleg stanął w drzwiach, całkiem się rozczulił. W porcie jego złość sięgała zenitu,

lecz po drodze Raija zdołała go trochę udobruchać. Do tego Olga spojrzała na ojca takim

wzrokiem, że Oleg już wcale nie czuł gniewu.

- Dziki Ptaku! - wziął córkę w ramiona i w jednej chwili wszystko wybaczył. -

Powinniśmy cię zamknąć w klatce, mały trollu! Wiesz, że poskarżono się na ciebie

gubernatorowi, ponieważ zachowałaś się niegrzecznie wobec jednego z oficerów?

Nikołaj opowiadał dalej. Olga oparła głowę na ramieniu ojca. Oleg śmiał się w głos,

kiedy Nikołaj stwierdził, że Olga prawdopodobnie jako pierwsza dziewczyna brała kąpiel w

męskim klasztorze na Wyspach Sołowieckich.

- Jednak nie byłbym tego całkiem pewny - wtrącił Oleg ze złośliwym uśmieszkiem. -

Nie wiadomo, co mnisi wyczyniali za tymi murami przez trzysta lat. Nie wierzę, by

zachowywali się tak pobożnie, jak się większości wydaje. Nie dałbym za to rubla!

Olga opowiedziała o człowieku, który rozpoznał w jej twarzy twarz matki.

W spojrzeniu Antonii pojawiło się pewnego rodzaju rozmarzenie.

- Pamiętam go - przyznała tylko. Wadim należał do tego okresu jej życia, który się

skończył i który bezpowrotnie zostawiła za sobą. Spotkali się w drodze, wtedy żadne z nich nie

było u siebie. - Pochodził z bogatej rodziny - dodała. - Ale zerwał z nią wszelkie więzi. Był po

prostu uczciwy.

- Zawarłem umowy na kupno soli - pochwalił się Nikołaj zadowolony z siebie. - A więc

jeszcze inne korzyści wynikły z tej wyprawy. Wróciliśmy. Przeżyliśmy. Znowu jesteśmy w

domu, ci sami, choć trochę odmienieni.

Olga uśmiechnęła się. Michaił szybko zerknął na nią z ukosa. Zacisnął usta. Nie wyjawił

Nikołajowi sekretu Olgi. Zabroniła mu. Nosił zatem jeszcze jedną bolesną tajemnicę, chociaż

właściwie nie chciał jej poznać.

- Lecz ty, Dziki Ptaku, nie popłyniesz z nami wiosną za granicę! - Oleg uznał, że

powinien to podkreślić.

Pogroził palcem wskazującym przed nosem Olgi. Roześmiała się, ponieważ tego od niej

oczekiwał.

- Wcale nie chcę.

- Czy to nie ty miałaś taki apetyt na przygodę? - drażnił się z nią. - Czy to nie ty zwykle

zadręczasz mnie prośbami, bym cię zabrał z sobą?

- Nie chcę nigdzie wyruszać tej wiosny - oznajmiła, nie zamierzając niczego wyjaśniać.

- Po prostu nie chcę płynąć z wami w tę podróż. Czyżbyś nie był zadowolony? Przecież zawsze

chciałeś mieć grzeczną córeczkę kochającą dom?

Wszystko wróciło do normy. Znowu toczyło się spokojnym, zwykłym trybem. Wrócił

Jurij Iwanowicz. Dobrze zaopatrzony. Również bardziej zmęczony. Zwierzył się Oldze, że

życie z wymagającą kobietą nie jest warte zachodu.

Michaił skończył piętnaście lat. Nie przepełniało go to szczególną radością. Kiedyś

może wierzył, że z dniem urodzin powinien się od razu jakoś nadzwyczajnie zmienić, ale gdy

się budził następnego ranka, nie widział żadnej różnicy. Uśmiechał się miło do tych, którzy

wyjątkowo go w tym dniu traktowali, ale uważał, że nie jest to zbyt rozsądne.

Nie czuł się sobą. Był jak oszołomiony.

Tęsknił do wiosny. Do zapachu morza. To tego, by móc poczuć ruch fal. Chciał stanąć

na pokładzie i doznać wrażenia, że tu jest jego miejsce. Chciał poczuć wiatr wiejący mu w

twarz. Chciał, by przybyło mu zmarszczek charakterystycznych dla ludzi morza. Chciał

popłynąć na zachód. Zabrać ze sobą matkę. Jak tylko zrobi się trochę cieplej, zacznie ją

stopniowo do tego przekonywać. Nigdy przedtem nie pragnęła mu towarzyszyć w podróży.

Teraz będzie musiała.

Michaił nie zniesie ukrywania przed nią przez resztę życia wielkiej tajemnicy. Wiedział,

że musi się od tego ciężaru uwolnić. A także uwolnić matkę od niepewności.

Nie wiedział, co z tego wyniknie, ale nabierał coraz większej pewności, że podjął

słuszną decyzję.

Ojciec by się nie zgodził na wyjawienie Raiji prawdy. Tyle to Michaił rozumiał. Ale on

nie jest Jewgienijem. Ojciec nie żyje. Żywi są ważniejsi od umarłych.

Michaił zdziwił się, kiedy Olga przyszła z nim porozmawiać. Był początek lutego.

Słońce nabrało rumieńców na policzkach w swej wędrówce po niebie coraz wyżej i wyżej z

każdym dniem.

Michaiła wypełniała tęsknota za wiosną. Chciałby unieść słońce wysoko, wysoko na

niebie. Chciałby ubrać niebo w czerwcowo niebieską aksamitną sukienkę Raiji, chciałby

oglądać wiosnę, lato, chciałby, żeby Morze Białe przeczyło swej nazwie.

- Nie jesteś chora? - spytał zdziwiony.

Wszyscy tej zimy chorowali. Wszyscy kasłali, mieli spuchnięte oczy, zachrypnięte

gardła i czuli mdłości, jak gdyby stali na pokładzie statku miotanego północnym wiatrem i

cierpieli na chorobę morską.

Sam Misza nie oparł się chrypce i katarowi. Słyszał też, że Antonia nakazała Oldze

położyć się do łóżka.

- Wyjdź ze mną - poprosiła. Nie usłuchała Antonii. A zatem zimowe choroby nie

zdołały jej złamać, może tylko wydawała się trochę bledsza na twarzy.

Michaił od razu zrozumiał, że nie może odmówić. Wciągnął kurtkę i wyszli.

Port wciąż wydawał się prawie wymarły. Codziennie przychodzili tu marynarze w

różnym wieku i stawali, wyczekując na skraju nabrzeża.

Ludzie nadal przejeżdżali po lodzie. Prędzej przywitają czerwiec, niż lód odpuści.

Lecz lutowe słońce wywoływało w nich wszystkich tę samą tęsknotę. Nie zawsze

jednak ową romantyczną tęsknotę za morzem. Niektórzy, cierpiący nędzę, marzyli o szybkim

nadejściu wiosny i o pracy.

Olga przez dłuższą chwilę milczała, idąc obok Michaiła. Wciągnęła dłonie w rękawy

kurtki. Przyszła bez rękawiczek. Słońce prowokowało do lekkomyślności.

- Bardzo wyrosłeś w ciągu zimy - rzekła w końcu. - Jesteś dużo wyższy ode mnie.

Michaił uśmiechnął się. Kopnął grudkę lodu. Poczuł idiotyczną radość z tego powodu,

że Olga przynajmniej nie dorówna mu wzrostem. Istniały dziedziny, w których przegrywała

jeszcze przed rozpoczęciem rywalizacji.

Pomyślał, że chyba nie wyciągnęła go z domu po to, by rozmawiać o jego wzroście.

Zauważył, że czuła się niepewnie. Poznał to po jej głosie. To dziwne, że można tak dobrze

kogoś znać, żeby wyłowić uchem tak subtelne różnice. Że zorientował się, mimo że mu nic nie

powiedziała.

Dziwne.

Ale z drugiej strony to trochę dobrze.

- Uważasz, że się zmieniłam?

Zatrzymali się w miejscu, gdzie kończyło się nabrzeże. Morze Białe iskrzyło się ku nim

poufale. Wykradało słońcu życie. Odbijało promienie prosto w ich twarze. Barwiło je na

różowożółto. Ulotnie.

Michaił zerknął na Olgę. O co, u licha, jej chodzi? Olga nie należała do osób, które się

napraszały, by w kółko powtarzano im, że są piękne! Przecież dość jest tych, którzy prawią jej

komplementy nieproszeni. Ujrzał ciemne, pytające oczy. Wysuniętą brodę jak wtedy, gdy robiła

coś na przekór.

Olga wydawała się może szczuplejsza na twarzy. Michaił nie wiedział, co

odpowiedzieć, czuł się zagubiony. Urosły jej włosy. Ale chyba musiała sobie z tego zdawać

sprawę! Nie powinna do niego przychodzić i pytać, czy się zmieniła.

- Jesteś jakaś dziwna - odezwał się wreszcie. Popatrzył na morze. Zapragnął zaklęciem

roztopić lód. Zapragnął stanąć na pokładzie. Znaleźć się jak najdalej od trudnych pytań i tych

stron osobowości Olgi, których nie rozumiał.

Rozległ się jej śmiech, odbijający się od śniegu. Równie nieprzyjemny jak ten, którym

się śmiała po powrocie z zachodu. Równie bezdźwięczny.

- Jeszcze nie widziałeś we mnie najdziwniejszego, Misza - rzuciła zaczepnie.

- Ja też tak myślę - spróbował zażartować. Roześmiał się, chociaż nie był pewien, czy

jest skora do żartów.

- Pytam poważnie, Misza - usłyszał. Smutek w jej oczach, w jej głosie, zmusił go do za-

milknięcia.

Nie wiedział, co zrobić z rękoma. Kieszenie nie wydawały się wystarczająco bezpieczną

kryjówką. Czuł, że nie potrafi się zachować jak prawdziwy mężczyzna, mimo że próbował

stanąć tak, jak to robią starzy marynarze.

Nic nie pomogło, nawet gdy splunął daleko w bok.

- Naprawdę nie widzisz różnicy? - spytała Olga.

Michaił widział. I nie widział. Nie bardzo rozumiał, o czym Olga mówi. Nie pojmował

jej powagi. Nie zdołał przedrzeć się przez tę woalkę, która zasłaniała przed nim głębię jej oczu.

Skończył piętnaście lat i bardzo wyrósł tej zimy, lecz wcale nie był chudy jak patyk, a

jego ciało zaczynało przypominać ciało mężczyzny. Jednak Olga nadal wydawała się bardziej

dorosła, bardziej dojrzała niż on. Nie rozumiał jej. A już zupełnie nie rozumiał takiego

zachowania.

- Kiedy popłyniesz na zachód, Misza, kiedy popłyniesz na Wyspy Sołowieckie, żeby

otrzymać błogosławieństwo i zabrać Walerija, możesz mu powiedzieć, że zostanie ojcem.

Niektóre słowa docierają do świadomości niczym trzask z bicza. Inne potrzebują na to

więcej czasu. Te wymagały dłuższej chwili.

Kiedy Misza zrozumiał, objął Olgę. Trzymał ją w objęciach, aż uprzytomnił sobie, gdzie

są.

Znowu ukrył ręce w kieszeniach, tam mimo wszystko było dla nich najbezpieczniej.

Poczuł, że policzki robią mu się gorące. Ogarnęła go złość. Skierował wzrok na

spódnicę Olgi. Nie zauważył niczego szczególnego. Nie wiedział, jak duży powinien być

brzuch dziewczyny.

- Ale... czy jesteś pewna?

Na twarzy Miszy malowało się tak wyraźne powątpiewanie, że Olga odezwała się

trochę łagodniej:

- Jestem pewna. Nie myślisz chyba, że wymiotuję tygodniami bez powodu! I nie

krwawiłam od...

Michaił nie odzywał się. Olga dotknęła tematu, w którym nie bardzo się orientował, o

którym mężczyźni nie powinni zbyt wiele wiedzieć. Świat kobiety pozostawał dla niego

zamknięty.

Teraz bardziej niż kiedykolwiek.

- Czy w domu już wiedzą?

- Oszalałeś? - oburzyła się. - Wiesz tylko ty. Nie jestem mężczyzną i nie przechwalam

się wszystkim wkoło!

- Dowiedzą się. Wcześniej czy później. - Michaił popatrzył na Olgę. Wypełniły go inne

pragnienia niż to, by poczuć pokład pod stopami, kołysanie fal, zapach słonej wody. - Zauważą.

Niedługo... Co wtedy zrobisz?

- Nie bój się, nie zamierzam się rzucić do morza - rzekła Olga z pewnością w głosie. -

Czyż nie tego oczekuje się od dziewcząt, które popadły w nieszczęście?

Michaił odgarnął jej pośpiesznie kosmyk włosów z policzka. Uśmiechnął się.

- Musiałabyś iść bardzo daleko od brzegu, by ci się to udało.

- To nie żarty, Misza! Ujrzał białe policzki. Drżącą brodę i wargi. Ale jej głos brzmiał

pewnie. Ze złością. Prawie jakby była sobą.

- Istnieje inne rozwiązanie, prawda, Misza?

Znowu minęło trochę czasu, zanim zrozumiał. Nie dostrzegał tego rodzaju możliwości

równie łatwo jak Olga. Poruszała się w świecie kobiet, którego nie znał. Znane jej krajobrazy,

dla niego były obce i dziwne, niemal przerażające. Olga miała wszystkie atuty po swojej

stronie.

- Są jeszcze mądre babki - dodała wyjaśniająco. Zacisnęła usta. Stały się niewielką

różową kreską na jej zimowej twarzy.

- To niebezpieczne - zaoponował Michaił.

- Ale żony rybaków do nich chodzą - rzekła Olga. - Kiedy już nie widzą możliwości

wykarmienia jeszcze jednej gęby. Chodzą do nich biedne dziewczyny, które nie zniosłyby

wstydu. Wszędzie się to robi. Również w Archangielsku.

- Ale to przestępstwo - stwierdził Michaił. - Zarówno zajmowanie się tą praktyką, jak i

korzystanie z niej jest zabronione. Możesz trafić za to do więzienia. Mówią, że to zabójstwo. -

Zastanowił się. - Nie wiem, może pozbycie się nienarodzonego dziecka to też zabójstwo?

- Jesteś mężczyzną! Nic o tym nie wiesz! Olga wykopywała nogą w śniegu głębokie

dołki.

Nikt przedtem nie nazwał go mężczyzną. Michaił nie był pewien, czy Olga rzeczywiście

tak uważa. Nie spytał jej. Słowa spadły jej z ust niczym deszcz z chmury.

- Sama możesz przy tym umrzeć - powiedział, choć nie był w stanie przekonująco

bronić swego stanowiska. Z pewnością Olga miała rację, ale jednocześnie nie rozumiał jej.

Trząsł się z zimna i ze strachu. - I to będzie kosztowało. Myślisz, że ktoś zrobi to dla ciebie bez

zapłaty? Będziesz miała odwagę komuś o tym powiedzieć? Zanim do czegokolwiek się przy-

znasz, będziesz musiała drogo zapłacić, by ta czy inna babka trzymała język za zębami. Może

cię prześladować przez całe życie. Pomyślałaś o tym?

- Pomyślałam o wszystkim. U tych znachorek słowa są jak kamienie, które wpadły do

głębokiej wody i dosięgły dna. Wierz mi, jestem przerażona. Boję się konsekwencji. Ale

bardziej się boję urodzić to dziecko. Nie chcę tego dziecka! To dziecko Walerija. Nie chcę

urodzić jego dziecka. Nie chcę. Czy potrafisz to zrozumieć, Misza? Tylko to?

Powoli skinął głową. Ogarnęły go mdłości. Powróciła myśl o Oldze i Waleriju razem.

Niczym upiór, który powstał z grobu.

Michaił też nie chciał, żeby Olga urodziła dziecko Walerija. Równie mocno jak Olga

pragnął, by się nie narodziło. Wolałby nigdy się nie dowiedzieć. Nie chciał myśleć o tym, że

Olga zostanie z dzieckiem w ramionach, kiedy on popłynie na zachód. To nie pasowało do jego

tęsknoty za wiosną.

- Słyszałaś o jakiejś, która się tym zajmuje? - spytał w końcu. Tego też wolałby nie

wiedzieć, ale pogodził się z tym, że Olga wybrała go na swego powiernika.

Nie chciała go prosić o pomoc, po prostu mu się zwierzyła. Uznała to za oczywiste, że

poda jej rękę w potrzebie.

Olga była zbyt dumna, by prosić.

Skinęła głową. Była blada. Tak blada, że niemal ginęła na tle śniegu. Usta miała sine.

- Potrzebuję pieniędzy - wyznała. - Możesz mi w tym pomóc, Misza? Nie mogę zwrócić

się do nikogo innego. I nie mogę zbyt długo czekać. Chcę, żeby to się już stało. Chcę, żeby było

po wszystkim. Nie chcę tego dziecka. Nie chcę nosić w sobie czegoś, czego nienawidzę całą

sobą. Nie chciałabym, żeby mi przypominało tego drania. Chcę się tego dziecka po prostu

pozbyć. Teraz. Jak najszybciej... Nawet jeśli do końca życia mają mnie dręczyć wyrzuty

sumienia, lepsze to niż wychowywanie dziecka, którego nigdy nie pokocham. Dzieci powinny

być chciane i kochane. A to, które noszę, wcale nie jest upragnione. I nigdy mi się nie uda go

pokochać.

- Jesteś pewna? - Tak. Michaił westchnął. Czuł, że został wciągnięty w kłopoty Olgi

wbrew swej woli. Jednocześnie nie wyobrażał sobie, że mógłby jej odmówić pomocy. Olga

liczyła na niego. Byli przyjaciółmi.

- Spróbuję zdobyć pieniądze - obiecał.

- Tylko zrób to tak, żeby Raija - Raisa się o niczym nie dowiedziała!

- Myślisz, że jestem głupi?

- Postaraj się! - poprosiła Olga. - Nie zniosę tego dłużej. Co rano przełykam ślinę, żeby

nie zwymiotować. Nie zdołam dłużej tłumić płaczu. Już nie wytrzymuję, Misza.

- Dobrze, zrobię, co mogę - zapewnił. - Pomogę ci zdobyć pieniądze. Ale nie wiem, czy

dobrze robisz. Nie zmusisz mnie, bym myślał tak jak ty.

- Tylko mi pomóż, Misza!

Michaił wiedział, że nie może poprosić matki o pieniądze. Raija należała do ostrożnych.

Do tego stopnia, że każdą monetę obracała w dłoni wiele razy, zanim ją wydała.

Na pewno spyta, na co chce przeznaczyć pieniądze. Zwykle niczego nie kupował. Miał

wszystko, czego potrzebował. Nie potrafiłby się wytłumaczyć, gdyby spytała.

Odnalazł drogę do Nikołaja. Nie dlatego, żeby myślał, że Nikołaj nie będzie o nic pytał,

ale Nikołaj nie będzie przynajmniej usiłował za wszelką cenę wydusić z niego odpowiedzi.

- Chciałbym cię o coś poprosić - zaczął. - Ale nie jestem pewien, czy będę ci mógł

wyjaśnić, dlaczego.

- To brzmi bardzo tajemniczo. - Nikołaj nabił fajkę. Popadł w nałóg palenia i chętnie by

go rzucił, ale fajka wypełniała wiele pustych godzin, stanowiła pewnego rodzaju nieme

towarzystwo. - Proś!

- Potrzebuję pieniędzy.

- Nie sądziłem, że właściciel floty statków może znaleźć się w potrzebie. Zamierzasz

kupić nowy statek?

- Nie. Nic takiego. To coś, o czym nie mogę ci powiedzieć. To...

- ...tajemnica? - zgadywał Nikołaj. - Chyba się w nic nie wplątałeś? Nie popadłeś w

jakieś tarapaty? Mów, nie powtórzę nikomu.

- Nie mam żadnych kłopotów — odparł Michaił. Było w tym trochę prawdy. - Ale nie

mogę ci niczego wyjaśnić. Pożyczysz?

- O jakiej kwocie rozmawiamy? - spytał Nikołaj. - Czy takiej, by wystarczyło ci na

kupno statku, chociaż twierdzisz, że niczego podobnego nie planujesz?

W takim razie możesz nadać sprawie kryptonim „Nikołaj” - uśmiechnął się.

- Nie, mniej - rzekł Michaił. - Tyle, ile możesz mi pożyczyć. Wszystko ci zwrócę. Mogę

podpisać oświadczenie, że pożyczyłem od ciebie pieniądze. Będę płacił odsetki. Nie stracisz na

tym.

- O, już się sporo nauczyłeś - stwierdził Nikołaj. Popukał swoją fajką. Odłożył ją i

przyniósł pieniądze z szafy w salonie. Położył dłoń na stole przed Misza. Popatrzył na chłopaka

pytająco. Potem położył drugą dłoń z pieniędzmi tuż przy pierwszej. - Nie chcę od ciebie

żadnego pokwitowania. Możesz przeliczyć, żebyś wiedział, ile pożyczyłeś. Zwrócisz mi, kiedy

będziesz mógł. Tyle, ile będziesz mógł. Nie zamierzam cię pytać, na co chcesz wydać te

pieniądze. Nawet nie będę pytał, czy nie łamiesz prawa. Nie jestem pewien, czy chciałbym to

wiedzieć. Może ta sprawa należy do takich, o których powinno wiedzieć jak najmniej osób?

Michaił skinął głową. Nie mógł nawet wyznać, jak bardzo jest wdzięczny.

- Jesteś prawdziwym przyjacielem, Nikołaj! - Michaił wypełnił kieszenie banknotami.

Ciężkim krokiem wyszedł z domu Norkinów.

Michaił nie spał wiele tej nocy. Rozmyślał. Myśli przelatywały mu przez głowę jak

stada wędrownych ptaków na wiosnę. Tłoczyły się tak ciasno, jak ławice śledzi w fiordach.

Błądziły jakby w mroku świadomości. Pieniądze leżały pod materacem. Michaiłowi

zabrakło odwagi, by zostawić je w kieszeniach kurtki. Matka miała w zwyczaju przenoszenie

rzeczy z miejsca na miejsce. A on rzadko wieszał kurtkę tak, żeby Raija była zadowolona.

Zadałaby wiele pytań, gdyby znalazła pieniądze. I zażądałaby odpowiedzi.

Bał się o Olgę. O mądrych babkach słyszał niezbyt wiele historii, ale wszystkie, które

znał, miały krwawe zakończenie.

Wiele biednych dziewcząt umarło nie wiadomo z jakiego powodu. Dopiero po

dokładnych oględzinach zwłok można było poznać przyczynę śmierci.

Nasłuchał się o dziewkach służących, które dostawały krwotoku, szorując podłogi u

bogatych. O kobietach wtrącanych do więzienia, które wykrwawiały się zamknięte w lochu. Od

czasu do czasu wieszano jakąś mądrą babkę lub ścinano jej głowę. Różnie bywało. Niektórzy

nazywali je czarownicami. Szeptano o kosteczkach płodów leżących za domem. O dymie

niezwykle czarnym i gęstym, dziwnie pachnącym.

Plotki stawały się podwójnie okrutne w porównaniu z rzeczywistością. Ale chociaż

Michaił odrzucił większość z niesamowitych opowieści, i tak go wystarczająco przerażały. Nie

chciał, by z Olgą stało się podobnie.

Musiał szeroko otwierać oczy i wpatrywać się w sufit, by nie widzieć jej w myślach

krwawiącej, krzyczącej, umierającej.

Mimo wszystko udało mu się w końcu jakoś zasnąć. Pocił się przez sen. Zapadł głęboko

w marzenia senne, w noc, w niechcianą podróż w krainę koszmarów.

Szedł razem z Olgą. W dziwnej okolicy z kamieni i śniegu. Z lodu. Domy stały wzdłuż

wąskiej ścieżki, którą szli. Ściany były gładkie, pokryte lodem. Kapało z nich, ale nie było

ciepło.

Skrawek nieba, który zdołał dostrzec, miał szary kolor. Misza nie widział słońca ani

księżyca, ani blasku gwiazd. Nie wiedział, czy to noc, czy dzień. Panował dziwny, nieokreślony

mrok. Wędrowali w przestrzeni pozbawionej czasu. W miejscu, którego nie ma. Mimo to nie

rezygnowali. W jego kieszeniach ciążyły pieniądze. Całą kurtkę pokrywały pieniądze. Czuł, że

zewsząd wyciągają się po nie czyjeś ręce, chcą zabrać banknoty, ale coś je powstrzymuje. Za

każdym razem, gdy pytał kogoś o drogę, chciwe, należące do nie wiadomo kogo ręce znikały.

Nie otrzymał odpowiedzi.

Szukali więc sami.

Wreszcie odnaleźli uchylone drzwi. Bez numeru, tabliczki, ale i Michaił, i Olga

wiedzieli, że to te właściwe.

Ktoś je uchylił dla nich.

Dla Olgi.

Weszli do środka. Wewnątrz panował mrok. Chwilę trwało, zanim oczy przywykły do

ciemności. Wtedy Michał zobaczył pięknie pomalowane ściany: widniały na nich obrazy ze

świętej księgi. Kolumny podtrzymywały sufit. Sufit był jak niebo, zamykał się nad nimi, rów-

nież ozdobiony malowidłami. Wydawało się, jakby trafili do refektarza klasztoru na Wyspach

Sołowieckich. Nic się nie zgadzało. Zupełnie nic się nie zgadzało.

Nie czekała tu na nich żadna mądra babka. Za to odwrócił się ku nim jakiś mężczyzna.

Michaił chciał pociągnąć za sobą Olgę do wyjścia, kiedy zobaczył, że to Walerij. Ale ona

chciała zostać.

Walerij spytał, czy mają pieniądze. Michaił zdjął kurtkę. Położył ją na stole. Olga

musiała się na niej położyć. Michaił nie chciał patrzeć, ale nie miał odwagi zostawić Olgi samej

z Walerijem.

- Czy naprawdę nie chcesz urodzić naszego dziecka? - spytał Walerij. Chwycił nóż z

ostrzem długim jak jego przedramię. Michaił nie był w stanie go powstrzymać. Stał niby

sparaliżowany i patrzył, jak Walerij rozcina brzuch Olgi i wyjmuje z niego dziecko. Prawdziwe,

maleńkie dziecko. Następnie Walerij pociągnął do siebie kurtkę, tak że Olga spadła na podłogę.

Zawinął dziecko w kurtkę i uciekł. Zniknął bez słowa.

Na podłodze przed Michaiłem leżała Olga i krwawiła. Wykrwawiła się. Umarła.

Obudził go jego własny krzyk. Michaił poczuł, że jest tak mokry od potu, jakby właśnie

wyszedł z kąpieli. Chwilę później w uchylonych drzwiach stanęła Raija. Zmartwiona jak to

matka.

- Co się stało?

- To sny - odparł blady jak kreda. Nie wiedział, czy się odważy położyć i znowu zasnąć.

- Wydawało mi się, że wołasz Olgę - uśmiechnęła się Raija.

- Olgę? - udał zdumionego. W pokoju panował półmrok i pewnie dzięki temu udało się

oszukać matkę. - Ona też jest małym koszmarem, ale chyba nie aż do tego stopnia!

Raija zostawiła syna samego. Lecz z jej czoła nie zniknęła zmarszczka zatroskania.

12

Michaił nie wyglądał zdrowo następnego ranka. Nie czuł się też dobrze. Wiedział, że

żołądek ściśnięty na supeł jest tylko wymówką, żeby odwlec wizytę u znachorki. Nawet jego

ciało stawiało opór.

Olga czekała. Michaił zdawał sobie sprawę, że każdy dzień zwłoki działa na jej

niekorzyść. Nigdy chyba do nikogo nie czuł tak silnej nienawiści, jak teraz nienawidził

Walerija. Bywały momenty, kiedy niemal miał ochotę wybrać się do gubernatora i wyjawić,

gdzie ukrywa się Walerij Uskow.

Niemal.

Przed południem pojechał do Archangielska. Poszedł prosto do stajni, gdzie Olga

spędzała większość dnia. Powierzył jej pieniądze, które wyciągały kieszenie jego kurtki do

kolan.

- Jest pewna stara kobieta - wyjaśniła Olga - do której mogę przyjść, gdy tylko będę

miała czym zapłacić. Mieszka sama. Nie ma rodziny. Gdyby próbowała mnie szantażować, to

nie pożyje już wystarczająco długo, by uczynić piekło z mego życia. - Westchnęła. - A przez to

dziecko tak by się stało.

- Skąd, do diabła, o niej wiesz? - spytał szeptem Michaił.

Siedzieli w jednym z pustych boksów dla koni. Czasami wchodził i wychodził jakiś

stajenny. Żaden nie zwróci! na nich uwagi. Michaił często przychodził tu porozmawiać z Olgą.

- Od Jurija. Ten chłopak wie to i owo - odparła Olga tajemniczo. Roześmiała się. -

Myślę, że ma też do mnie słabość. Nie zawsze panuje nad tym, co do mnie mówi.

- Boże! - westchnął Michaił. Szczerze martwił się o Olgę. Nigdy przedtem nie była tak

krótkowzroczna. - Czym to się ostatnio skończyło, gdy ktoś miał do ciebie słabość?

- To cios poniżej pasa - odparła ze złością. I dodała: - Może rzeczywiście powinieneś mi

porządnie przyłożyć. Zaoszczędziłoby nam to sporo pieniędzy i nikt by się nie dowiedział.

- Oszalałaś? Nie jestem zwierzęciem! - Michaił wstał oburzony. Podniósł glos, lecz

zaraz zamilkł, zanim Olga zdążyła go upomnieć. - Jestem twoim przyjacielem, do diabła!

Powinienem ci pomóc. Ale jak mam ci pomóc, kiedy mi na to nie pozwalasz? Myślę, że potem

nie będę chciał mieć z tym nic wspólnego. - Zadrżał. - Śnił mi się straszny sen dziś w nocy.

Może wizyta u tej starej to nie jest dobry pomysł?

- Czy to ty nosisz w brzuchu dziecko? Poddał się. Nie protestował. Akurat o tym nie

mógł nic wiedzieć. Nigdy nie będzie się na tym rozumiał. Po prostu dlatego, że jest mężczyzną.

- Spytasz Raiję - Raisę, czy dziś w nocy możesz przenocować u nas - zaproponowała

Olga. - Poczekasz do chwili, gdy Raija będzie się zbierała do wyjazdu. Jakoś wyciągnę tatę z

biura. Ja natomiast powiem u siebie w domu, że jadę do ciebie. A jutro rano coś wymyślimy.

Michaił skinął głową. W jednej chwili koszmar stał się rzeczywistością.

- Ułożyłam na górze koce i skóry. - Olga wskazała na poddasze nad stajnią. W swoim

czasie mieszkali tam stajenni, lecz ostatnio Antonia uznała, że pomieszczenie jest zbyt

obskurne, ciasne, ciemne i zimne i jej pracownicy nie mogą mieszkać w takich warunkach. -

Przenocujemy tutaj dziś w nocy. Przyniosłam trochę jedzenia i coś do picia. Sprawdziłam, że na

górze zostało kilka lamp olejowych. Postaram się też o jakieś krzesiwo. Ale na razie, dopóki

stajenni nie skończą pracy, musimy się trzymać z dala od stajni. Pójdziemy do... niej, kiedy

zrobi się zupełnie ciemno. Nie chciałabym nikogo spotkać po drodze tam czy z powrotem.

Michaił zgodził się z Olgą. Nie miał jednak pewności, czy wszystko pójdzie tak łatwo.

W głębi duszy nie wierzył w to. Ale być może Olga wiedziała lepiej.

Jest kobietą.

- Chcesz nocować u Olgi? Mimo że rano tak źle się czułeś? - Raija potargała Michaiła

po włosach zmartwiona. Przyjrzała mu się dokładnie. - Nie pozarażaj wszystkich u Toni.

Dopiero co wyzdrowieli. Nigdy jeszcze nie widziałam Olgi w tak złym stanie, jak w ostatnich

tygodniach. To na pewno wasza zimowa wyprawa nadwerężyła jej zdrowie! Bądź grzeczny,

synku!

Michaił skinął głową. Wyszedł z portu. Ruszył w górę wąskimi uliczkami. Nie śpieszył

się.

- Dopiero co byłaś chora - rzekła Antonia, nie mniej zmartwiona niż Raija. - Myślisz, że

to rozsądne, wybierać się w tej sytuacji do Raiji? Nie biegaj z Misza! Słyszysz? Wkrótce

będziesz dorosła. Dziecięce zabawy już nie są dla ciebie, Olga.

Olga wywróciła oczami.

- Nie zachowaj się tylko beznadziejnie i nie przychodź za mną, by sprawdzić, czy

dobrze sobie radzę! Narobisz mi wstydu, mamo!

Antonia roześmiała się w głos i skrzyżowała ręce na piersiach. Zerknęła z ukosa na

Olega.

- Czyżbyśmy się aż tak zestarzeli, Oleg? Dziewczyna wstydzi się własnej matki!

Oleg roześmiał się. Uścisnął Tonie.

- Nie da się ukryć, że jesteśmy starzy - rzekł. - Za kilka lat zostaniesz babcią!

Olga trzasnęła drzwiami.

Oldze i Michaiłowi udało się niepostrzeżenie przemknąć do stajni, kiedy wreszcie

opustoszała. Położyli się na suchym sianie. Leżeli w milczeniu, słysząc, że ktoś jeszcze kręci

się na dole.

Wydawało się, że upłynęły lata, zanim z dołu dobiegało tylko parskanie koni.

Michaił odważył się podpełznąć do włazu. Odsunął go nieznacznie, zajrzał na dół.

Wszędzie było ciemno i cicho.

Odetchnął z ulgą.

Wkrótce oczy obojga przyzwyczaiły się do ciemności, miały na to wystarczająco dużo

czasu. Siano i koce nie pozwoliły Oldze i Michaiłowi zmarznąć.

Michaił ułamał kawałek chleba. Podał Oldze.

- Nie mogę - pisnęła cienkim głosem. W Michaiła wstąpiła pewnego rodzaju nadzieja.

Może Olga mimo wszystko się rozmyśli? - Nie mogę jeść ze strachu. Ale nic mnie nie

powstrzyma! Zrobię to, Misza!

Jadł suchy chleb. Kruszył go w palcach. Czuł, że grzeszy, kiedy okruchy spadały na

podłogę między jego kolanami. Pił kwas chlebowy, który przyniosła Olga. Był mocniejszy niż

ten, który robiła jego matka. Czuł to w żołądku, czul w tyle głowy.

Ciężko było czekać. Nie dlatego, by dokuczało im zimno. Kiedyś mieszkali tu przecież

ludzie, nawet z dziećmi, i jakoś to znosili. Nie zamarzli na śmierć.

Mrok wstrzymał oddech. Wytężał wzrok. Szeptał. Wiatr pomagał mu śpiewać.

Michaił nie rozumiał, jak Olga może tak leżeć v w milczeniu. Sam bardzo się

denerwował. Ręce miały ochotę wędrować własnymi drogami, stopy całkiem innymi. Chciałby

wstać i wyjść, ale nie był w stanie się ruszyć.

Czas nie okazał się jego sprzymierzeńcem.

Wiele razy Michaił podchodził do okienka. Wyglądał przez nie i dziwił się, że

poprzedniego wieczoru o tej porze uważał, że jest za ciemno!

Teraz wieczór wydawał się przejrzysty jak kłamstwa dla zdradzanego kochanka. Na

niebie świeciły gwiazdy! Pogoda spłatała im figla!

Brakowało tylko księżyca w pełni i brzegach tak ostrych jak dobrze naostrzony nóż.

- Jeżeli poczekamy dłużej, nastanie świt! - Olga podniosła się. Strzepała siano. Poprosiła

Michaiła, by zebrał źdźbła, których sama nie mogła dosięgnąć. - Ukradłam pelerynę mamy.

Zaciągnę kaptur mocno na twarz.

- Będę szedł trzy kroki za tobą - obiecał Michaił. On też postanowił naciągnąć swą

skórzaną czapkę aż po nasadę nosa.

Wyszedł za Olgą. Przecisnęli się przez okienko w stajni, które Olga zostawiła otwarte,

zanim się ukryli na górze. To, którego stajenni często zapominali sprawdzić, zanim zamknęli

drzwi na klucz.

Szli okrężnymi drogami i bocznymi uliczkami. Przemykali wzdłuż ścian domów. Starali

się trzymać jak najbliżej nich. Stąpali prawie bezgłośnie. Olga przypilnowała, by zmienili buty

na miękkie, skórzane. Niemal nie zostawiali śladów. Wysokie buty zimowe leżały na poddaszu

nad stajnią.

Michaił zdał sobie sprawę, że są takie dzielnice Archangielska, których nigdy nie

widział, że istnieją takie zaułki, których nie poznał. Nie wiedział o tym.

- Jak trafisz? - spytał, kiedy Olga na chwilę się zatrzymała.

- Przyjechałam tu wcześniej ze stajennym.

Zagryzła zęby. Uszli już spory kawałek drogi. Zwykle Olga mogła długo chodzić bez

zmęczenia, ale tym razem szła z trudem.

Michaił niósł torbę z pieniędzmi. Bardzo mu ciążyła, ale zarazem czuł, że i on może się

na coś przydać.

Domy stały blisko siebie. Nie tak blisko, jak w jego śnie. I były z drewna, nie z

kamienia. Michaiłowi przemknęło przez głowę, że gdyby w jednym z nich wybuchł pożar,

błyskawicznie strawiłby całą dzielnicę. Nie udałoby się ugasić ognia, ponieważ przy odrobinie

wiatru tańczyłby od ściany do ściany. A kto słyszał o choćby jednym bezwietrznym dniu w

Archangielsku?

Nad głowami mieli jasne niebo. Jednak to nie dzięki księżycowi, któremu jeszcze

daleko do pełni, nie dzięki jego bladej twarzy podążającej ich śladem. Ciemność rozświetlała

zorza polarna.

Zorza polarna - szerokie pociągnięcie pędzlem przez Boga po zimowym, nocnym

sklepieniu. Mroźno żółte wężowate ślady od krańca nieba do krańca. Wyginające się,

wędrujące. Dalej, dalej...

- Zostajesz tam? - rozległ się zachrypnięty szept Olgi.

Ruszyła naprzód. Nowe wąskie uliczki. Michaił zastanawiał się, czy znalazłby drogę

powrotną, gdyby przypadkiem Oldze się nie udało. Nie wyobrażał sobie, jak będzie potem.

Dom, do którego dotarli, niczym się nie wyróżniał. Mały i zaniedbany. Stał między

innymi podobnymi. Drzwi w wąskim zaułku. Zamknięte okienko. Światło lampy przedzierające

się między szparami desek.

Olga kazała Miszy odwrócić się plecami.

- Wolę, żeby cię nie rozpoznała! Nie wchodź do środka! Bez względu na to, co

usłyszysz! Obiecujesz?

Michaił przytaknął. Chciał Olgę zatrzymać, lecz nie był w stanie podnieść rąk. Stał w

nocnym koszmarze, w którym zło miało nad nim władzę, i nie mógł uciec. Nie był w stanie się

poruszyć.

Olga zapukała. Rozległ się odgłos otwieranych drzwi.

- Spóźniłaś się - odezwał się głos, niczym nie różniący się od głosu innych kobiet.

Michaił podejrzewał, że Olga kazała mu się odwrócić, by nie rozpoznał tej kobiety.

Olga weszła do środka. Drzwi zamknęły się. W zamku przekręcił się klucz. Zasunęła

zasuwka. Kobieta okazała się skrupulatna.

Czyżby którakolwiek z pacjentek usiłowała kiedyś uciec?

Nad głową Michaiła płonęła zorza polarna. Szaleńczo. Dziko. Trupio blada, pomyślał.

Głos Olgi przeszył noc. Michaił poderwał się. W kilku susach znalazł się przy drzwiach.

Podniósł ręce i zaraz je opuścił. Nie mógł przecież wejść do środka.

Słyszał rozdzierający głos Olgi. Jakby obcy. Krzyk z gardła, które nie mogło należeć do

przyjaciółki.

Olga nie ma takiego głosu.

To z powodu nieopisanego bólu głos wydawał się tak bardzo odmieniony. Krzyk

sprawił, że zorza polarna wyginała się w jeszcze bardziej powykręcane kształty. Że stała się

niemal brzydka.

W żadnym domu stojących w pobliżu nie otworzyło się okno. Nie uchyliły drzwi.

Michaił nie dostrzegł żadnego ruchu. Nie usłyszał jakiegokolwiek poruszenia.

Wydawało się, jakby cała okolica wymarła.

Naturalnie wszyscy wkoło musieli wiedzieć o praktykach tej kobiety. W tak wąskich

uliczkach nie ma tajemnic. Michaił usiadł ciężko pod drzwiami. Oparł się o nie plecami. Nie

miał siły stać. Olga nadal krzyczała, ale jej głos brzmiał słabiej.

Zorza polarna nie zbladła.

Może jej wygląd nie miał nic wspólnego z krzykiem Olgi.

Naturalnie sąsiedzi musieli przynajmniej się domyślać.

Michaił zastanawiał się, jak to wytrzymują, jak znoszą te hałasy.

Olga nie była pierwsza. Nie będzie też ostatnia.

Michaił nie rozumiał, jak ludzie mogą tu spać mimo krzyków cierpiących dziewcząt.

Zasuwka otworzyła się. Klucz w zamku przekręcił. Zachrobotało. Rozległy się kroki.

W chwilę później Olga przestała krzyczeć. Michaił wystraszył się, że umarła.

Nie słyszał żadnych głosów.

Wówczas wyszła, ledwie trzymając się na nogach, prosto na niego. Pelerynę miała

zarzuconą byle jak. Michaił nie dbał o to, że kobieta zobaczy jego twarz. Babka była stara,

pomarszczona. Na jej czole perliły się krople potu. Na jej rękach nadal widniały ślady krwi.

- Patrzcie no - rzekła, uśmiechając się i ukazując zdumiewająco dużo zębów. - Same

dzieci z lepszych domów. Tak, tak. Domyślam się, że i u was prawa natury biorą górę. Ta mała

nie jest zbyt twarda. Ale dzieci z lepszych domów często krzyczą najgłośniej. Idźcie już, przed

wami daleka droga!

Michaił objął Olgę. Zawisła na nim bezwładnie. Całym ciężarem. Zacisnęła ręce wokół

jego pasa. Trzymała się na nogach chyba tylko siłą woli.

Michaił ruszył z powrotem. Ciągnął i niósł Olgę. Sama również przebierała nogami, ale

bardzo wolno. Michaił nie miał czasu, by czekać, aż pójdzie o własnych siłach.

Nie było mowy, by iść okrężną drogą. Chwilami biegł, niosąc Olgę na rękach. Wybierał

najkrótszą drogę do stajni. Nie starał się zachowywać cicho. Chciał tylko zanieść Olgę na

miejsce. Tak bardzo się bał, że nie był w stanie myśleć o niczym innym. Dziękował zorzy

polarnej, że przez jakiś czas pokazywała mu drogę. Bez światła byłby bezradny. Nie trafiłby z

powrotem w sieci gęstych bocznych uliczek, na których nigdy przedtem nie postawił swej nogi.

Później dziękował zorzy polarnej, że zbladła, pofalowała dalej ku północnemu i

wschodniemu krańcowi nieba.

Kiedy dotarli do ulic, które znał, zrobiło się całkiem ciemno.

Kilka razy musiał odpoczywać, by móc Olgę dźwigać dalej. Opierał ją o ścianę domu,

stawał blisko, zasłaniając swym ciałem.

Raz spotkali jakichś amatorów nocnych zabaw. Wtedy musiał udawać, że ją całuje.

Śpiew przechodniów, ich pieprzne docinki i śmiech długo rozbrzmiewały mu w uszach.

Bliski rezygnacji i skrajnie wyczerpany wreszcie zobaczył stajnię. Przyśpieszył kroku.

Nie było mowy o przeciśnięciu Olgi przez okienko. Michaił westchnął zrozpaczony.

Zostawił dziewczynę samą z tyłu budynku.

- Za chwilę wrócę! Słyszysz? Zaraz będę z powrotem!

Skinęła głową, lecz Michaił nie był pewien, czy zrozumiała. Nie mógł teraz się nad tym

zastanawiać.

Na szczęście wiedział, gdzie leżał klucz, który zawsze zostawiano ukryty gdzieś w

pobliżu drzwi na wypadek wybuchu pożaru.

Noc była ciemna. Michaił nikogo nie widział. U Antonii i Olega nadal paliło się światło.

Może powinien do nich pójść? Powiedzieć o wszystkim?

Olga nie wyglądała dobrze. Bał się o nią.

Ale przecież obiecał. A obietnica to obietnica. Nie może teraz stchórzyć. Nie może

zawieść Olgi.

Otworzył drzwi do stajni i zaraz wypadł z powrotem. Postawił Olgę na nogi. Zdołała

sama zrobić kilka kroków. Szła obok niego. Niezbyt szybko, ale poruszała się samodzielnie.

Kiedy znalazła się już w środku, Michaił zamknął drzwi i schował klucz na miejsce.

Rozejrzał się. Nikogo nie zauważył. Nikogo nie usłyszał. Wokół panowała śmiertelna cisza. Nie

sądził, by ktoś mógł ich widzieć.

Potem wczołgał się przez okienko. Zamknął je od środka, tak by z zewnątrz wyglądało

na nie otwierane. Poruszał się cicho.

Olga znajdowała się w połowie drabiny prowadzącej na poddasze. Michaił zobaczył, jak

mięśnie jej rąk drżą z wysiłku.

Szybko wspiął się za nią. Podsadził do góry. Pomagał, jak mógł najlepiej.

Myślami był przy oświetlonym oknie domu Olega i Antonii. Uważał, że powinni się

dowiedzieć.

Olga przeczołgała się po podłodze do swego miejsca na sianie. Michaił otulił ją

wełnianymi kocami i skórami. Oddał jej również swoje skóry, ale mimo to nadal drżała. Leżała

skulona w kłębek i drżała.

Płakała.

Usiadł niezdarnie obok niej. Poczuł, że jest głodny. Poszukał wzrokiem koszyka z

jedzeniem. Zostało jeszcze sporo chleba. Olga przecież przed wyjściem nic nie jadła. Sam też

nie był w stanie wiele przełknąć.

Nie mógł teraz jeść.

Świadomość tego, co się stało, potęgowała ssanie w dołku, które rozchodziło się po

całym ciele. Nie mógł temu przeszkodzić.

Spod skór wysunęła się ręka. Chwyciła jego dłoń. Trzymała mocno, jak gdyby był

ostatnią nicią łączącą ją z życiem, jak gdyby ratowała się przed utonięciem.

- To było piekło, Misza - odezwała się Olga. Potem rozpłakała się. Ale nie puszczała

jego dłoni.

Czuł, że jest jej potrzebny.

Dławił go ucisk w gardle. Paliło jak zgaga. Odbierało mu mowę.

Zresztą Olga i tak nie chciała słuchać. Tylko płakała. Dygotała od płaczu.

Michaił nie sądził, by było jej zimno. Jej dłoń stała się jakby częścią jego samego.

Niemal zrosła się z jego dłonią.

W tej chwili stanowili jedno.

To wydawało się nawet piękne.

Michaił bal się. Dziwnie się czuł w tej skorupie, którą stanowiło jego ciało, tej nowej

skorupie, przypominającej ciało mężczyzny. To chyba trochę Olgę zmyliło, myślała pewnie, że

dorósł również psychicznie. Poprosiła go o pomoc jak kogoś dorosłego. Nie naśmiewała się z

niego, że jest dzieciakiem, który ma jeszcze mleko pod nosem.

W głębi duszy bał się i czuł się samotny, ale dla niej był pociechą.

Michaił nie przewidział, że stanie się dla niej podporą.

Kiedy Olga krzyczała, uświadomił sobie, że będzie inaczej, niż mu niejasno

zapowiedziała. Wtedy też zrozumiał, że sama dobrze nie wiedziała, na co się decyduje. Nie

spodziewała się, że zabieg okaże się tak bolesny i przerażający.

Określenie „przerażający” to za mało.

Nazwała to piekłem.

Teraz płakała i trzymała jego dłoń przy swoim czole. Czuł na kciuku jej łzy. Twarz Olgi

była również mokra od potu, który mieszał się ze łzami.

- Bolało?

Pytanie wydało mu się niezręczne, ale jedyne, które mógł zadać.

Olga próbowała pewnie się roześmiać. Niezbyt się jej udało. Miała szeroko otwarte

oczy, z których nie przestawały płynąć łzy. Szloch zatrzymywał się gdzieś w gardle. Z trudem

łapała powietrze.

- Wcisnęła mi... ostry drut! Wpychała go coraz głębiej i głębiej - mówiła Olga obco

brzmiącym szeptem. Poruszała ustami. Płakała. Połknęła kilka łez. Z trudem przekręciła się na

plecy. Trzymała kolana uniesione do góry, rozsunięte daleko od siebie. Utworzyły góry z doliną

pośrodku i łąkami ze skór reniferów. - Obracała nim! - wybełkotała. Jej paznokcie wbiły się w

skórę Michaiła. Nie puszczała jego dłoni. Nie chciała puścić za żadną cenę. - Nic nie mówiła.

Nawet nie kazała mi być cicho. Tylko wpychała ten drut. Niemal udławiła mnie wódką.

Odetchnęła szeroko otwartymi ustami. Jej piersi wyraźnie unosiły się i opadały.

Przetaczające się morskie fale. Morze uderzające o nagą skalę. Wolne, ciężkie

uderzenia, które tak pięknie wygładzają kamienie.

Michaił nie miał pojęcia, dlaczego wszystko zawsze kojarzy mu się z morzem.

Położył się obok Olgi. Wsunął wolne ramię pod jej kark. Wydawało się, że jest mu

wdzięczna. Wygodniej ułożyła głowę.

Nie wiedział, co się zmieniło w jej twarzy. Jeśli pominąć łzy i ból. Wiedział jednak, że

po tym, co się stało, Olga nigdy już nie będzie taka sama.

Będzie inna. Odmieniona.

- Pokazała mi... zawiniątko... Płacz przeszedł w gwałtowny szloch. Zacisnęła powieki.

Michaił czuł nienawiść nie tylko do Walerija. Znienawidził również tę kobietę, która zadała

Oldze tak okrutny ból, choć dostała sowitą zapłatę.

- Nie powinienem był ci pomagać! - jęknął. Ta świadomość pojawiła się zbyt późno.

Powinien zachować się po męsku i powiedzieć wczoraj „nie”. - Powinienem był ci odmówić.

- Wtedy poszłabym sama! Michaił przysunął czoło do czoła Olgi. Było śliskie od potu.

Mokre i zimne. Przeraził się.

- Ty marzniesz!

- Nie marznę! - zaprzeczyła ochrypłym głosem, którego nie znał. - Zostań! Trzymaj

mnie, Misza! Dziękuję! Dziękuję, że tam ze mną poszedłeś. Dziękuję, że jesteś tutaj. Teraz...

Dumna Olga nigdy aż do wczoraj go o nic nie prosiła. Teraz znowu go potrzebowała.

Nie mógł jej odmówić. Nie potrafił mówić „nie”, gdy ktoś go o coś prosił.

Olga bardzo cierpiała. Czuła się gorzej, niż mógł sobie wyobrazić. Ból sprawiał, że

zlewała się potem. Ból niepodobny do niczego, co Michaił był w stanie pojąć.

Urodził się chłopcem.

Milczał. Tłumił krzyk. Zagryzł wargi do krwi, by powstrzymać płacz.

Nie miał prawa płakać. Nic go nie bolało. Nikt nie wiercił drutem w jego ciele.

Milczał. Leżał cicho obok Olgi. Trzymał ją za rękę. Nie cofnął drugiego ramienia, które

służyło jej za poduszkę, chociaż poczuł, że zdrętwiało.

Tyle mógł dla niej wytrzymać. To drobiazg. Nieporównywalny z jej bólem.

A to bezczelne babsko powiedziało, że Olga nie jest twarda! Że nie potrafi znosić bólu!

Michaił nie zdołał zacisnąć pięści, choć miał na to ochotę.

Po jakimś czasie Olga uspokoiła się. Jednak jej ciałem długo jeszcze wstrząsały

dreszcze. Michaiła ogarnął lęk.

W końcu Olga zasnęła. Jej oddech wyrównał się. Tylko od czasu drgnęła przez sen.

Jęknęła słabo.

Łzy płynęły jej z oczu jeszcze długo po tym, jak upewnił się, że śpi.

Kiedy strużki wzdłuż policzków również przestały płynąć i wyschły, Michaił nabrał

pewności, że mocno zasnęła. Wtedy odważył się wstać.

Podnosił się powoli i ostrożnie. Nie chciał Olgi obudzić. Jeżeli ktokolwiek potrzebował

teraz odpoczynku, to właśnie ona.

Cicho odszukał w ciemności koszyk z jedzeniem. Odłamał kawałek chleba i zjadł go.

Czuł wyrzuty sumienia, że w takiej chwili może być głodny.

Przełknął chłodny kwas chlebowy. Skrzywił się. Nie przywykł do tak mocnego napoju.

Zastanowił się, czy może Olga w pośpiechu nie pomyliła się i zabrała piwo Antonii zamiast

kwasu.

W każdym razie ugasił pragnienie, niezależnie od tego, co to było. Napełnił pusty

żołądek. Rozbolał go brzuch. Michaił zawstydził się również z tego powodu.

Odstawił butelkę z kwasem na miejsce do koszyka. Musiał przy tym oprzeć się o

podłogę. Dotknął czegoś ciemnego, lepkiego.

W mroku nie widział, co to takiego.

Serce waliło mu ciężko. Niemal wyskoczyło z piersi przez żebra.

Gdzie, do diabła, jest krzesiwo, które Olga miała zabrać z domu? Szukał wkoło koców,

wokół koszyka. Wyjął wszystko z koszyka i sprawdził po omacku, czy nie leży gdzieś na dnie.

I nic.

Szukał w pobliżu lamp. Kręcił się po poddaszu i usłyszał, że konie na dole zaczęły się

denerwować. Niektóre zarżały. Nie przejął się tym.

Gdzie to cholerne krzesiwo!

Otworzył okienko. Nie sądził, by to coś pomogło, ponieważ nieprzenikniona ciemność

nocy również niewiele mogła ujawnić.

Ale wróciła zorza polarna. Wiła się przymilnie nad Archangielskiem, nad Dwiną i

Morzem Białym. Zawisła grubą warstwą nad dachem stajni. Aż po brzegi wypełniało ją

lodowate światło, które zatańczyło nad głową Michaiła. Oświetliło jego bladą dłoń, którą wy-

sunął przez okienko. Malowało jego skórę na biało. Migotało nad czerwonymi plamami na jego

ręce.

Wpuścił zimne powietrze. Zorza polarna pojawiała się tylko przy takim mrozie jak dziś.

Michaił jak oszalały zdarł z Olgi skóry i koce. Odrzucił je na bok. Podwinął spódnice.

Popatrzył, chociaż nie chciał.

Na nogach Olgi aż po kostki zobaczył krew.

Otulił dziewczynę z powrotem. Zamknął okienko. Potknął się w ciemności, przeklinając

krzesiwo, którego nie mógł znaleźć. Niemal zeskoczył na dół, pokonując po cztery - pięć

szczebli drabiny. Wypadł przez okienko na dole.

W oknie u Antonii i Olega już nie paliło się światło.

Tak mocno walił do drzwi, że omal ich nie wyważył.

13

- Pędź po matkę co koń wyskoczy! - Oleg prawie wyrzucił Michaiła za drzwi.

Nie minęło dużo czasu od chaotycznej relacji Michaiła, którą zdał jeszcze w drzwiach, a

momentem, kiedy Olga znalazła się w domu.

Nikt nie czynił mu wymówek, ale Michaił czuł, że awantura wisiała w powietrzu.

Zasłużył na nią.

- W powrotnej drodze zabierz też Nikołaja! - dodał Oleg groźnie, zanim Michaił

zniknął.

Rozświetlone zorzą polarną niebo czyniło z nocy bladożółty dzień. Cichy,

nierzeczywisty dzień. Jedynie Michaił był świadkiem tego zjawiska. Nikt inny nie wychodził

teraz z domu. Nikt nie obserwował ruchomych malowideł na płótnie nieba.

Przejechał przez zamarzniętą Dwinę. Obok wydeptanego śladu. Pędził, czując zorzę

polarną depczącą mu po piętach. Wiła się za nim, jak gdyby chciała przysmalić kopyta jego

koniowi, jak gdyby chciała go omotać i pociągnąć ze sobą.

Matka spała. Znowu Michaił musiał długo pukać do drzwi, zdzierając niemal skórę z

kostek palców.

- Na Boga, chłopcze! Co się stało? - spytała Raija. Miała rozpuszczone włosy, zarzuciła

szal na koszulę nocną. - Dlaczego nie jesteś w Archangielsku? Czy stało się coś złego? - jej głos

brzmiał ostro. Wzrokiem błądziła ponad ramieniem syna ku niebu.

Teraz zorza polarna wyginała się dla niej. Teraz wykonywała taneczne kroki tylko dla

niej. Chciała ją zaprosić do góry, ale Raija miała jeszcze do zrobienia wiele kroków tu na ziemi.

Raija ubierała się, a Michaił tymczasem opowiadał. Niechętnie. Tylko o dzisiejszym

wieczorze.

O nic nie pytała. Wzięła tylko ze sobą swoje słoiczki z ziołami, ususzonymi wczesną

jesienią zeszłego roku.

- Wpadnę jeszcze po Nikołaja - rzucił Michaił.

Wybrał inną drogę niż Raija. Obawiał się ewentualnych pytań. Wiedział, że trudno

będzie rozmawiać, pędząc na łeb na szyję, ale mimo to nie chciał jechać z matką.

Michaił bał się jej myśli. Bał się, że przyjdzie jej do głowy, że to jego dziecko. Przez ten

czas powinna zrozumieć, że to nie on jest ojcem.

Oleg chciał rozmawiać z Nikołajem!

Ale nikt nie powinien też podejrzewać, że to sprawka Nikołaja!

Tylko Olga może powiedzieć, jaka jest prawda. Choć Michaił też wiedział, uważał, że

nie ma prawa niczego wyjaśniać.

Dobry Boże! Oldze nie może się stać nic złego. Nic więcej! Olga musi żyć!

Wokół niej było tyle krwi.

Michaił znowu stanął na progu i pukał do drzwi. To kolejne drzwi tej nocy. Drzwi w

różnych miejscach miasta.

Otworzył człowiek - do - wszystkiego w domu Nikołaja, gotowy zrzucić ze schodów

każdego intruza.

- Michaił Byków - przedstawił się Michaił. - W bardzo ważnej sprawie! - przecisnął się

obok. Znał drogę do sypialni Nikołaja. Pokonał schody po dwa stopnie. Nie pukając, wpadł do

środka. Wyrwał Nikołaja ze snu. - Ubieraj się! Ty też musisz przyjść! - wykrztusił zdyszany.

Nikołaj przyjął to z takim spokojem, że Michaił miał ochotę nim mocno potrząsnąć, ale

się powstrzymał. Opadł na fotel stojący przy palenisku. Na moment ukrył twarz w dłoniach.

Spostrzegł, że ma gołe ręce. Przypomniał sobie, że rękawiczki zostały na poddaszu nad stajnią.

Całe dłonie miał czerwone. Poruszanie palcami sprawiało mu ból.

Pewnie je odmroził, lecz nie był w stanie tym się teraz martwić. To nie miało większego

znaczenia.

- Wybuchło piekło - rzekł Michaił.

- Podejrzewam, że wiąże się to z pieniędzmi, które ci pożyczyłem. - Nikołaj wstał.

Ubrał się. Trwało to dość długo.

Michaił skinął głową.

- Potrzebowałem ich dla Olgi - odparł ponuro. - Dała je dziś wieczorem pewnej

znachorce.

- Znachorce? - Nikołaj niezupełnie rozumiał. Po chwili spytał z niedowierzaniem: -

Olga?

Michaił potwierdził.

- Bardzo teraz krwawi.

- Jest sama? Michaił podniósł głowę. Płakał. Tutaj mógł sobie na to pozwolić. Nie

zdołał dłużej się powstrzymać.

- Nie. Zaniosłem ją do domu. Nie mogłem pozwolić jej umrzeć. Żadne obietnice nie są

tego warte. Rozumiesz, obiecałem Oldze, że nikomu nie powiem, ale nie mogłem jej pozwolić

się wykrwawić!

- Czy to twoje dziecko? O Boże, chyba nie twoje, Misza?

- Oszalałeś? Nikołaj westchnął.

- Przepraszam! - Stał w milczeniu zamyślony. - Chyba nie Walerija? - spytał ostro. -

Chyba nie zdarzyło się to w czasie naszej wyprawy? Walerij nie miał ku temu możliwości.

- Miał - odparł Michaił.

- Ostatniej nocy w klasztorze! - Nikołaj przeczesał włosy palcami. - Powinienem

nocować w tym samym pokoju, co on! Ale nawet nie przyszło mi to do głowy! Do diabła! Olga

jest jeszcze dzieckiem!

Przyniósł z szafy butelkę. W palcach trzymał dwa kieliszki na wysokich nóżkach.

Napełnił oba. Podał jeden Michaiłowi. Napój połyskiwał złociście i mienił się jak miedź.

- Myślę, że jesteś już na tyle dorosłym mężczyzną, Misza, że możesz się napić koniaku.

Michaił wypił. Wziął zbyt duże łyki, zakrztusił się, ale przełknął. Popłynęły mu łzy.

- To ci pozwoli trochę się uspokoić - rzekł Nikołaj. Nalał jeszcze jeden kieliszek,

wyraźnie dając Michaiłowi do zrozumienia, że to ostatni. - Powinniśmy porozmawiać o tym, co

się stało. A potem wybierzemy się do Toni i Olega. Zasłużyłem na wymówki z ich strony. To ja

odpowiadałem za bezpieczeństwo Olgi. - Nikołaj pokręcił głową. Westchnął ciężko. - Ale naj-

pierw musisz dojść do siebie, chłopcze. Przeżyłeś chyba prawdziwe piekło. Opowiadaj. Nie

łamiesz żadnych obietnic. Zapewniam cię, że to, co mi powiesz, nie wydostanie się dalej. -

Zamilkł na chwilę i dodał:

- A o tej pożyczce możesz zapomnieć. Nie ma sensu, byś ją spłacał. To ja powinienem

wyłożyć pieniądze.

Michaił poczuł ciepło w żołądku, mrowienie w odmrożonych dłoniach. Alkohol trochę

rozwiązał mu język. Chłopak rozpłakał się. Potrzebował tego.

- Nie pytaj i nic nie mów, tylko coś zrób! - Antonia pomogła Raiji zdjąć futrzaną kurtkę

i szal. Przytrzymała worek, w którym Raija przyniosła słoiczki z ziołami.

- Jest potwornie okaleczona! Zmyłam trochę krwi, ale nadal krwawi. Chciałabym dostać

tę kobietę w swoje ręce! Związałabym ją i potraktowała dokładnie tak samo!

Raija podwinęła rękawy sukni. Popatrzyła na Antonię.

- Może powinien ją zbadać lekarz?

- Myślisz, że o tym nie myślałam? Ale takie zabiegi są karalne. Nie chcę, by Olga trafiła

do więzienia!

- Antonia była blada. - Jeżeli jej życie będzie zagrożone, wtedy ostatecznie wezwę

lekarza. Zapłacę mu za milczenie, ile zechce. I tak pewnie plotki wkrótce się rozniosą się po

mieście. Licho wie, u kogo ona była. Spójrz na nią, Raija! Zrób coś dla mojego dziecka!

Oleg siedział na brzegu łóżka córki. W swych wielkich dłoniach trzymał jej drobną

dłoń.

- Jest jeszcze ktoś, kogo również z chęcią bym zamordował - syknął między zębami. -

Do tego trzeba dwojga!

Raija westchnęła. Wyjęła dwie buteleczki i podała Toni. Poprosiła ją, by zrobiła wywar

z ziół.

- Kiedy Olga się obudzi, powinna trochę wypić.

- Ale co teraz? - Antonia zerknęła na Raiję. - Raija? Co teraz zrobisz?

- Nie wiem - odparła Raija. Popatrzyła na swoje ręce. Proste paznokcie, pulchne palce. -

Nie wiem, Toniu. Nie wiem, czy jeszcze jestem w stanie coś zrobić. Ta zdolność na długo mnie

opuściła. Nie posiadam jej od śmierci Jewgienija. Nie wiem, czy cokolwiek potrafię, ale

spróbuję.

Raija usiadła po drugiej stronie łóżka na samym brzegu. Poszukała dłońmi bioder Olgi.

Ułożyła ręce tak, że opuszki palców obu dłoni spotkały się na brzuchu chorej, niczym w

modlitwie.

Nigdy nie mogła wydobyć tej siły na zawołanie. Ale czasami pojawiała się, gdy

pragnęła jej bardziej gorąco niż czegokolwiek innego.

Ta moc nie należała do niej, ujawniała się jedynie za pośrednictwem Raiji niezależnie

od jej woli. I tak samo wykorzystywała Raiję, jak Raija wykorzystywała ją.

Raija nie potrafiła jej nazwać. Nie chciała znać jej nazwy. Potrafiłaby żyć bez owej

zdolności. Mimo to raz po raz objawiała się, również w momentach, kiedy błagała, by mogła

stać się narzędziem tych sił, których ani nie rozumiała, ani nie chciała zrozumieć.

- Zostawcie mnie z Olgą samą! - poprosiła. Oleg niechętnie wstał i odsunął się. - Jeżeli

sobie nie poradzę, powiem wam o tym - dodała poważnie. - Ja także kocham Olgę. Jeżeli okaże

się, że jestem bezradna, sama sprowadzę do niej lekarza. To nie żarty!

Oleg skinął głową. Pociągnął za sobą Antonię do kuchni. Przymknął drzwi, zostawiając

tylko wąską szparę.

Raija zamknęła oczy. Wszystko w niej krzyczało, że to nie za sprawą Michaiła Olga

zaszła w ciążę. To nie on! Nie wiedziała, co by mu zrobiła, gdyby to on okazał się ojcem.

Myśli o synu rozpraszały ją. Starała się od nich uwolnić. Oczyścić umysł ze złości czy

wzruszenia. Wypełnić go tylko chęcią niesienia pomocy.

Musi doprowadzić się do stanu takiej rozpaczy, by móc otworzyć się na tę moc. Musi

ofiarować Oldze siebie, wszystkie swe siły.

Kiedy przyszli Nikołaj z Michaiłem, w pokoju od dłuższej chwili panowała cisza.

Śmiertelna cisza. Ani Oleg, ani Antonia nie mieli odwagi szerzej uchylić drzwi z obawy, by nie

przeszkadzać Raiji.

Ale oboje stali blisko wąskiej szczeliny i nasłuchiwali. Jednak nic nie słyszeli. Nie

mogli też nic zobaczyć, bo szpara w drzwiach nie ukazywała właściwej części pokoju.

- Czuję się odpowiedzialny za to, co się stało - odezwał się Nikołaj i stanął

wyprostowany przed Olegiem.

- Czy to było twoje dziecko? - głos Olega brzmiał złowieszczo spokojnie. Dziurki jego

nosa drżały. Uśmiechał się jak w chwilach, kiedy był naprawdę wściekły.

- Czy nie należałoby pozostawić Oldze decyzji, komu i o czym powiedzieć? - spytał

Nikołaj.

- Jestem jej ojcem! Mam prawo znać prawdę! Jeżeli ty albo Misza coś wiecie, żądam,

byście mi to wyjawili! Olga mieszka pod moim dachem. Jest moim dzieckiem. - Oddychał

przez zęby. - I własnoręcznie dałbym w gębę draniowi, który ją uwiódł. Podbiłbym mu oczy.

Zmiażdżyłbym nos! Wybił wszystkie zęby!

- I połamał wszystkie kości - dodała Antonia zmęczona. - Żeby nie uciekł, kiedy będę

mu obcinać przyrodzenie. - Westchnęła. - Jesteśmy źli. Wściekli. Rozczarowani. Śmiertelnie

przerażeni. Zrozumcie nas! To musiało się zdarzyć w drodze do Kem. Oleg i ja nie jesteśmy

tacy głupi. Taka ewentualność daje nam trzy rozwiązania. A może winę ponosi ktoś, o kim nie

wiemy. Jestem bardzo zmęczona. Nie zamierzam nikogo zetrzeć na proch. O ile wiem, Olga

chciała tego, co się stało. Widzimy w niej dziecko, ale ona nie jest już tylko dzieckiem. Nie była

nim również jesienią, Oleg.

- Do diabła, ona nadal jest dzieckiem!

- Ona jest dzieckiem dla ciebie, Oleg, ponieważ jest twoją córką! - Antonia odgarnęła

włosy z czoła. - Ale ty oglądasz się za dziewczętami w jej wieku. Patrzysz na nie tak, jak

mężczyzna patrzy na kobietę. Nie próbuj nawet zaprzeczać. Lina była niewiele starsza, kiedy z

nią sypiałeś. Nie zmuszaj mnie, bym rozdrapywała sprawy bolesne dla nas obojga!

- Nie wiem, czy to by cokolwiek naprawiło - wtrącił Nikołaj. - Niczego nie da się

cofnąć. Nie wiem nawet, do kogo Olga się zwróciła. Michaił nigdy przedtem nie bywał w

tamtych rejonach, ale sądzi, że mógłby trafić do owej znachorki. Musimy się też liczyć z tym,

że sprawa wyjdzie na jaw. Ludzie będą gadać. Jeżeli Olga zechce, to jestem gotów się z nią

ożenić. Wtedy może się uda uniknąć głośnego skandalu.

- Czy to było twoje dziecko?

Nikołaj rzucił szybkie spojrzenie na Michaiła. Ten zacisnął usta.

- Nie obiecywałem Oldze, że będę milczał. Jednak nadal uważam, że Olga sama

powinna wszystko wyjaśnić. Nie wiedziałem o niczym, zanim Michaił nie przyjechał po mnie

dziś w nocy. - Uśmiechnął się zmęczony. Zrezygnowany. - Tylko jeden z nas nie traktował Olgi

jak nieznośnego dzieciaka, który na siłę wepchnął się do naszego towarzystwa. Przykro mi, że

tego nie dostrzegłem, ponieważ to ja ponosiłem odpowiedzialność zarówno za nią, jak i za

innych.

- Walerij Uskow! - rzucił Oleg ciężko. - Powinienem był się domyślić! Jak długo

Uskowowie będą nad nasze głowy ściągać burzowe chmury? Nachodzi mnie ochota, by

podszepnąć gubernatorowi, gdzie ukrywa się pewien poszukiwany zbieg z wojska.

- Czy to miałoby jakiś sens? - spytał Nikołaj. - To niczego nie zmieni, prawda? Jeżeli

Olga zechce, może zostać moją żoną. Teraz lub później.

- A jeśli spotkasz kobietę, którą naprawdę pokochasz? - zastanowiła się Antonia

zmartwiona. - Nie chciałabym, abyś cokolwiek robił wbrew sobie, Nikołaj. Nie wiadomo, czy

będzie jeszcze mogła mieć dzieci. To nie była umiejętna robota, mogę cię zapewnić!

- Mimo to nie cofam mojej propozycji - zapewnił Nikołaj z powagą. - Co prawda nie

zastanawiałem się dłużej niż kilka godzin, ale nie cofam słowa. Stanowi to pewne rozwiązanie,

przynajmniej dla Olgi.

Antonia skinęła głową.

- Pomyślimy nad tym. Ale to Olga musi zdecydować. Nie chciałabym jej do

czegokolwiek zmuszać. Pragnę szczęścia mojego dziecka, Nikołaj. Poza tym uważam, że

jeszcze jest młoda. Nie wzdychała do ciebie. Mam nadzieję, że Olga zwiąże się z mężczyzną,

którego pokocha.

Michaił nie odzywał się. W jednej chwili znowu poczuł się jak dziecko. Przez prawie

cały wieczór i pół nocy odnosił wrażenie, że jest dorosły. Teraz nikt nie zwracał na niego

uwagi. Traktowali go smarkacza, nawet nie czynili mu wymówek.

Może mógł odwieść Olgę od powziętego zamiaru...

Jednak nikt nie wspomniał o tym ani słowem. Nie wyrzucali mu, że postąpił źle, że

mógł jej to wybić z głowy.

Tak bardzo jeszcze był chłopcem. Tak mało mężczyzną.

- Czy uda ci się odnaleźć to miejsce? - spytał Oleg. Musiał powtórzyć pytanie, zanim

Michaił zrozumiał, że zwraca się do niego.

- Możemy trafić, idąc po śladach krwi - zauważył Oleg. Zmarszczył czoło. - Zakończmy

te rozmowy na dziś. Trzeba zacząć działać. - Skrzywił się. - Czasem to dobrze mieć dość

pieniędzy, by móc przekupić ludzi lub wykupić się od wielu kłopotów. To wbrew moim

przekonaniom, ale jeszcze ten jeden raz zapłacę. - Spojrzał na Nikołaja. - Czy możesz odnaleźć

Jurija? Wygląda na to, że Olga uknuła z nim niejeden spisek. Potrzebne mi będą sanie gotowe

do drogi. Zapas jedzenia, który wystarczy na długo. Ciepłe koce. Jurij powinien otrzymać

solidne wynagrodzenie. A pewna dama obietnicę beztroskiego życia w Onedze.

Nikołaj pokiwał głową z uznaniem.

- Możliwe, że się zgodzi.

- Może wybierać: albo to, albo zgłoszenie na policję. Wiem, że może narażam Olgę, ale

ogarnia mnie taka złość na tę babę, że jestem gotów to zrobić. Nie dam jej czasu do namysłu.

Misza, prowadź mnie do tej kobiety, do której poszła Olga!

Udali się najprostszą drogą i bez trudu odnaleźli właściwy dom. Noc była jasna. Zorza

polarna nadal obmywała niebo. Dokładnie. Przecierała każdą plamkę. Polerowała każdą

gwiazdę, że lśniły jak dobrze utrzymana miedź.

Tu i ówdzie widniały na śniegu plamy krwi. Michaił nogą zasypywał każdą z nich.

Pewnie to dziecinny odruch próby ukrycia tego, co być może nie powinno zostać zatarte.

Jednak nie mógł przejść obojętnie.

Nie był w stanie.

- Czy to tutaj? Przystanęli w wąskiej uliczce. Domy tkwiły przy niej nieme, milczące,

leniwe. Michaił ujrzał te same ściany, te same zamknięte drzwi i okna, całą tę nędzę.

Zrobiło mu się niedobrze.

Znowu usłyszał krzyki Olgi. Nie milkły.

Skinął głową.

Oleg zapukał.

Jakiś głos ze środka chaty spytał podejrzliwie, kim są.

- Dziś w nocy była u ciebie moja córka.

- Nie rozumiem, o czym mówisz.

- Mam dla ciebie propozycję - rzekł Oleg. Walczył z sobą, by zachować spokój i nie

wedrzeć się siłą do środka. - Zamierzałem ci ją po prostu kiedyś przedstawić. Nie chcesz chyba,

żebym tak tu stał i krzyczał. Sądzę, że twoi sąsiedzi słyszą to, co chcą słyszeć.

Po chwili Michaił usłyszał odgłos otwieranej zasuwy, zgrzyt klucza w zamku.

Dokładnie tak samo jak kilka godzin wcześniej.

Nie wytrzymał. Cofnął się nieco w dół uliczki. Stanął w cieniu, kiedy drzwi się

otworzyły i ukazała się w nich do połowy kobieca postać. Oleg musiał się schylić, przechodząc

przez próg.

Olga zmieściła się wyprostowana.

Michaił znowu został na zewnątrz. Nie chciał wiedzieć, co się dzieje w środku. Nie

chciał po raz drugi widzieć tej kobiety.

Nie chciał znać słów, które padły w chacie. Najchętniej spaliłby tę norę, ale wtedy pożar

pochłonąłby pół Archangielska.

Michaił zdawał sobie z tego sprawę.

Zorza polarna machała do niego. Tworzyła mosty, po których niemal mógłby przejść.

Tam, gdzie niebo spotykało się z ziemią, daleko, daleko stąd, palce zorzy polarnej muskały

również ziemię. Tam mógłby wsiąść na tego żółtego konia, galopującego po niebie, i odjechać

daleko od wszystkiego, co trudne, uciec od wszystkiego, co przygniata piersi, popędzić prosto

na niebo. Wybrać najpiękniejszą gwiazdę jako lampę.

Oleg wyszedł na uliczkę. Uczynił ruch głową. Nie wymienił żadnych imion. Tu, gdzie

ściany są tak cienkie, nawet szept nie mógłby pozostać tajemnicą.

- Przyprowadź sanie! Zgodziła się. Zostanę, aż odjedzie.

Michaił pobiegł do stajni, tam gdzie położył Olgę nie tak dawno temu. Zmęczył się tak,

że poczuł w ustach smak krwi, kiedy dotarł na miejsce.

Nikołaj i Jurij czekali przy koniach. Grali w kości.

- Wiem, gdzie to jest - rzekł Jurij, kiedy Michaił zamierzał wsiąść do sań. - Antonia

powiedziała mi, co się stało. To ja podałem Oldze adres znachorki. Nigdy bym nie pomyślał, że

potrzebowała tej informacji dla siebie. Jest przecież jeszcze dzieckiem! - Zamyślił się. -

Mógłbym pozbyć się tej kobiety gdzieś po drodze.

Nikołaj potrząsnął głową.

- Nie sądzę, by Oleg tego chciał. Krwawa zemsta do niczego nie prowadzi. Są pewnie i

takie kobiety, które darzą znachorkę wdzięcznością za to, co dla nich zrobiła. Byle tylko

wyjechała, zanim zrobi się jasno. Bóg jeden wie, ile jeszcze potrwa ta noc!

- Nie wiem, czy odważę się wejść. - Michaił popatrzył na dom. Słabe światło lampy

przyprawiło go o dreszcze.

- Odsłoniły w pokoiku zasłony - wskazał ręką Nikołaj. W jego głosie pojawiła się nowa

nadzieja.

- Mama je rozsunęła, kiedy przyjechaliśmy - Michaił wydawał się zakłopotany. Zerknął

w niebo. Nie wiedział, czy to, co zobaczył, było dobrym znakiem, czy nie. - Jest coś takiego w

zorzy polarnej - dodał. Odrobinę uniósł kącik ust. - Nie wiem. Coś... - wciągnął powietrze.

Wypełnił brzuch i płuca. - Zwykle się udawało, kiedy Raija podejmowała się czegoś podczas

zorzy polarnej. Wiem, że to brzmi głupio, ale to prawda. Nie rozumiem, dlaczego tak się dzieje.

- Twoja matka jest kobietą, którą nie wszyscy są w stanie zrozumieć. Ani do końca, ani

nawet tylko powierzchownie - zauważył Nikołaj.

I Michaił odniósł wrażenie, że Nikołaj dostrzegał w Raiji coś więcej. Tak jakby mówił o

zupełnie innym człowieku, a nie o jego matce. Tak jak wtedy w Kem, kiedy Nikołaj powiedział,

że pani Norkin obawia się jego zbytniej sympatii dla Raiji. Kiedy powiedział, że Raija jest

piękna. Wtedy Michaił go nie rozumiał.

Tak, Raija jest piękna. Ale jest jego mamą! Przede wszystkim mamą. Michaiłowi nie

mieściło się w głowie, że można na nią patrzeć inaczej.

Nikołaj klepnął Michaiła po ramieniu. Objął go po przyjacielsku.

- Razem wejdziemy do środka, ty i ja. Może nasze dobre myśli coś pomogą?

Michaił uważał, że to również brzmiało idiotycznie, ale nic nie powiedział. Czuł się

zmęczony. Tak zmęczony, że nie miał nawet siły pomyśleć o spaniu.

Antonia popijała kwas. Patrzyła spod oka na niedomknięte drzwi. Wydawało się, że

odczuła ulgę na widok Nikołaja i Michaiła.

- Zgodziła się?

- Wyjedzie - odparł Michaił ochrypłym głosem. Antonia poczęstowała ich. Cieszyła się,

że może coś robić. Jej ręce nie mogły znaleźć spokoju: wygładzały coś, poprawiały,

przesuwały. Cały czas musiały być w ruchu.

- Zorza polarna... - Antonia popatrzyła w niebo znad krawędzi blaszanego kubka. Nie

wyjęła szklanek na kwas. - Nigdy nie widziałam podobnej. Tak rozległej i świecącej tak długo...

- Na twarzy Antonii malowała się rozpacz. Jej palce tworzyły niemal zagłębienia w kubku, tak

mocno je na nim zaciskała. - Twoja matka... - spojrzała na Michaiła. - Raija... istnieje jakiś

związek między nią a zorzą polarną. To brzmi niemądrze, ale czuję to. Wiem o tym. Z Raiją

wiąże się wiele dziwnego. A ten związek należy do najmniej dziwnych. Chyba. Czuję coś

złego.

- Zorza polarna jest zwykle dla mamy dobra - wtrącił Michaił. Starał się, by jego głos

brzmiał uspokajająco. Starał się być tak dorosłym, jak był dla Olgi, kiedy wieczór jeszcze

chodził w dziecięcych bucikach. - Zwykle wszystko jej się wtedy udaje - dodał niezręcznie.

Dziecinnie. Zabrzmiało to nierozsądnie, ale nie znalazł słów, dzięki którym zabrzmiałoby to

bardziej dorośle. Nie był jeszcze dorosły. Był chłopcem. I bał się. Potwornie bał się o Olgę.

A teraz za sprawą Toni zaczął się bać również o Raiję.

Antonia widziała, jak zorza polarna rozwiewa się i blednie. Oddala się. Jakby

pochłaniało ją nocne niebo. Gwiazdy świeciły jasno.

Wkrótce będzie ranek.

- Nie wytrzymam tego! - rzuciła. Wstała i otworzyła drzwi do pokoiku, zanim Nikołaj i

Michaił się zorientowali, co zamierza zrobić. - Dobry Boże! - usłyszeli stamtąd.

Nie zmieścili się obaj w drzwiach i utknęli w progu.

Do środka sypialni wpadało blade światło. Nadal jakaś potężna dłoń bawiła się pędzlem,

malując nad Archangielskiem zorzę polarną. Nadal tworzyła blade smugi światła, ale słabsze,

coraz słabsze.

Olga leżała cicho, przykryta cienkim kocem. Słyszeli jej oddech. Zobaczyli, że na

policzki wróciły jej kolory. Na brzuchu Olgi spoczywały ręce Raiji.

Raija, klęcząc na podłodze, leżała dziwnie nieruchomo oparta o brzeg łóżka.

Antonia uklęknęła obok niej.

- Dobry Boże, wydaje mi się, że straciliśmy Raiję!

14

- Zupełnie tego nie rozumiem - rzekł niewysoki, krągły mężczyzna. Reszta włosów, jaka

mu została, posiwiała. Posrebrzała. Na gładkiej głowie miał czarny melonik. Wygląda, jakby

żeglował po połyskującym morzu, pomyślał Michaił. - Ale nigdy nie pojmowałem zbyt wiele,

co się tyczy tej kobiety - dodał. W jego brązowych oczach malowała się łagodność. Twarz

stanowiła sieć zmarszczek. Broda sięgała mu do polowy okrągłego brzucha. Gęste, wełniste

srebrne nitki. - Może powinniście się zwrócić do kogoś innego, kto nadal praktykuje w

zawodzie.

Antonia uśmiechnęła się zmęczona.

- Nie mogliśmy pójść do nikogo innego. Wyjaśniłam już, dlaczego. Nie chcę, by moja

córka znalazła się w więzieniu. Nie chcę, by ktoś nazywał Raiję czarownicą. Myślisz, że

uniknęłabym rozgłosu, gdybym udała się do kogoś innego?

Pokiwał głową. Westchnął. Okrył kocem Raiję, leżącą na kuchennej ławie w domu

Olega i Antonii.

- Na pewno nie. Nie wiem, czy postąpię słusznie, jeśli będę milczał. Ale zawsze

milczałem, gdy chodziło o tego obcego ptaka. Podziwiam tę kobietę.

- Czy możesz dla niej coś zrobić? Potrząsnął głową.

- Nie wiem nawet, co jej dolega! Ktoś by może powiedział, że trzeba jej upuścić krwi.

Złej krwi. Nie sądzę, by to pomogło. Często wykonuje się zabiegi, które niczemu nie służą. Nie

mam nic, co mógłbym jej dać. Nic nie mogę dla niej zrobić. Mogę tylko was zapewnić, że nadal

żyje. Ledwie, ledwie. Gdybym uważał, że ktoś inny jest w stanie uczynić dla niej coś więcej,

zabrałbym ją do niego. - Westchnął. - Ale nie wierzę w to. Przykro mi. Jedyną osobą, która

mogłaby cokolwiek zaradzić, jest ona sama. A to niemożliwe.

W pomieszczeniu zapadła cisza. Michaił słyszał każde słowo. Rozumiał je. Nie chciał

uwierzyć.

Wstał, nic nie mówiąc. Wyszedł na zewnątrz, gdzie jeszcze panowała odchodząca noc.

- Pozwól mu iść - odezwała się Tonią, gdy Nikołaj chciał ruszyć za chłopcem. - Ma za

sobą bardzo trudną noc. Tylko on i Olga wiedzą, jak przebiegła wizyta u znachorki.

- Czy mogę rzucić okiem na dziewczynę? - starszy człowiek spojrzał pytająco na Olega

i Antonię.

Pozwolili mu pójść do pokoiku Olgi. Stali przy nim, patrząc, jak bada ich córkę. Spała.

Nie obudziła się. Spała spokojnie. Jej policzki lekko się różowiły.

- Według wszelkich znaków na niebie powinna już nie żyć - rzekł do nich później. Był

kiedyś medykiem. Kilka lat temu przestał pracować, ale nadal się zdarzało, że ludzie

przychodzili do niego po poradę. Najczęściej biedni, którzy nie byli w stanie zapłacić innemu

lekarzowi. Ci, którzy najpierw próbowali metod starych jak świat. Lekarzom się to nie

podobało. Zdarzało się, że odmawiali leczenia pacjenta, który najpierw zwrócił się do znachora.

- Domyślam się, do kogo zwróciła się wasza córka - mówił dalej. - Ta kobieta już wcześniej

wykonywała podobne zabiegi i nawet czerpała z tego niezłe profity. Ale w ciągu ostatniego

roku już nikt prawie do niej nie chodził. Rozeszła się wieść, że trzy dziewczyny, które przyszły

w tej samej sprawie co Olga, umarły wkrótce po wizycie u niej. Takie plotki szybko się roz-

chodzą, jak wiecie. Zła sława odstrasza. Dziewczęta zaczęły omijać jej dom. Może tych, co nie

przeżyły, jest więcej, może nie o wszystkich przypadkach słyszałem. Antonii zakręciło się w

głowie. Musiała się przytrzymać Olega.

- Mała już by nie żyła, gdyby nie nasza przyjaciółka, która leży tam w kuchni. Nie

wiem, jak tego dokonała, ale zahamowała krwotok, który inaczej by nie ustąpił. Świeże rany

zaczęły zarastać. I tego właśnie nie pojmuję. Nigdy tego nie zrozumiem, ale to każe mi wierzyć,

że istnieje Bóg, który ma nas w swojej opiece, jest wspaniałomyślny i wybacza. - Zamilkł. -

Obawiam się jednak, że wasza córka nie będzie mogła mieć dzieci.

Antonia przełknęła. Płacz dławił ją w gardle, ale zdołała go powstrzymać.

- Najważniejsze, że żyje - westchnęła. Uważała, że życie Olgi jest warte każdej ceny.

Michaił poszedł do portu. Mocno zacisnął pięści w kieszeniach. Musiał je tam wsunąć,

bo miały ochotę bić. Bić cokolwiek. Kogokolwiek.

Nie myślał.

Czuł tylko czarną pustkę. Żadnego światełka w otchłani.

Stanął samotnie na skraju wybrzeża. Wpatrywał się w dal. Dostrzegał tylko cienie,

niewiele więcej. Zorza polarna nadal tańczyła ponad nim.

Zła?

Michaił nigdy przedtem nie widział w zorzy polarnej nic złego. Pamiętał, jak stał na

podwórzu ukryty w fałdach matczynej spódnicy, kiedy sięgał Raiji niewiele ponad kolana, i

przyglądał się razem matką płonącemu nieba Oczami wodził za jej palcem wskazującym.

Rozpłakał się, kiedy mu powiedziała, że blade, falujące smugi to skrzydła stada łabędzi,

które zabłądziło w zimowej zamieci. Zamiast lecieć na południe, pofrunęły ku biegunowi

północnemu, gdzie nikt nie może przeżyć, gdzie jest tylko lód i mróz. Łabędzie były tak

wyczerpane, że wylądowały na północnym krańcu świata i zamarzły. Rozpaczliwe uderzenia

skrzydeł zagubionego stada utworzyły na niebie zorzę polarną.

Dopiero później Michaił zrozumiał, że to tylko bajka. Ale do tego czasu wylał wiele łez

z powodu łabędzi. Ojciec złościł się na matkę, że opowiada dziecku takie historie.

Michaił zlizał z policzków słony smak. Zawsze uważał, że zorza polarna jest piękna.

Matka mawiała ze śmiechem, że sama jest dzieckiem zorzy polarnej. I dlatego ją tak

bardzo kocha. Mówiła też, że wszyscy, którzy dali się oczarować zorzy polarnej, są jej

prawowitymi dziećmi. Że zorza jest promienistą drogą dla pięknych wspomnień. Że jest

złocistą wstęgą między ludźmi, którzy są sobie drodzy, między sercami, które się kochają.

Istnieje jakaś więź między Raiją a zorzą polarną.

- Mama musi żyć! - powiedział w noc. Jego głos drżał, ale to nic, bo i tak nikt nie mógł

go usłyszeć. Nadal noc miała przewagę nad dniem. Nadal dzień spoczywał w powijakach

niczym osesek. - Słyszysz? Mama musi żyć! Mama musi ze mną na wiosnę popłynąć do

Norwegii! Musi odzyskać wszystko, co jej odebrano! Musi zobaczyć miejsca, które kiedyś do

niej należały! Mama musi zobaczyć swoje dzieci! Nie może umrzeć dziś w nocy. Nie może

zostać pochowana w zamarzniętej ziemi. Mama jest jeszcze młoda i piękna. Musi ze mną

popłynąć na zachód. Musi wreszcie odnaleźć szczęście. Nie może umrzeć, nie wiedząc o tylu

rzeczach! Musi być szczęśliwa. I musi żyć!

Zacisnął pięści, grożąc niebu i zorzy polarnej, jak gdyby rzeczywiście wierzył, że owo

ulotne mroźne światło ma coś wspólnego z zimnym snem Raiji.

- Słyszysz? Mama musi żyć! Żyć! Żyć!

Zorza polarna machnęła ogonem. Musnęła niemal powierzchnię Morza Białego daleko

na horyzoncie, gdzie ziemia po drugiej stronie mocno przywarła do lodu.

Długo panowała cisza. Długo trzymał mróz. Ciemność. Wydawało się, że zabłądzi.

Długo.

Wtedy wyszła na światło. Świat okazał się gościnny i przyjazny. Szła boso po trawie.

O tej porze nie powinno być trawy! Jest zima. Ziemia jest zmarznięta, twarda, zimna.

Ale pod stopami miała mokrą od rosy, zieloną trawę. Źdźbła łaskotały ją w podeszwy

stóp. Krajobraz falował przed oczami.

Była u siebie.

Odwiedziła to miejsce już przedtem.

To jej strony. Jej.

Zawsze do nich tęskniła. Tu zmierzała. Tu ciągnęło ją serce. Do tych łąk. Do tych

kłębiących się mgieł. Pragnęła chłodzić nogi w przejrzyście czystej wodzie, odbijającej oblicze

nieba. Chciała tańczyć pod uśmiechającym się słońcem. Położyć się na plecach w tym zielonym

świecie, usnąć przykryta ciepłym powietrzem pod najpiękniejszym dachem nieba.

Wokół panował spokój. Całą ją wypełniał spokój. Mogła iść powoli, nigdzie się nie

śpieszyła. Radość stanowiła grubą skibkę dnia codziennego. Nie znano tu tęsknoty.

Wiedziała o tym.

To świat po drugiej stronie. Zmierzała tu. Wiedziała, że tu jest dom, który na nią czeka.

Domowe ognisko, które stanie się jej własnym.

I on tu był.

On, który pojawiał się w marzeniach. On, który wkradał się w jej marzenia zarówno w

dzień, jak i w nocy, najpierw bez twarzy, bez ciała, tylko jego wzrok, który otwierał drzwi do

jej serca i duszy.

On.

Spotkała go tutaj, nie wiedząc, kim jest. Stał razem z nią, młody i przystojny.

Pokazywał tę krainę znajdującą się po drugiej stronie. Która była teraz jego krainą. Mieszkało

tu wiele osób, które darzył sympatią. Wiele uśmiechało się również do niej. I na nią czekało.

Widziała tych ludzi. Widziała już ich twarze. Jednak coś ją od nich rozdzieliło. Zrazu

nie rozpoznała ich. Teraz wiedziała, kim są.

To również jej podobni ludzie. Nie tylko jemu. Ta kraina jest jego. Ta kraina jest jej.

On żył w tym świecie. Mieszkał tu i miał jurtę, która była przeznaczona również dla

niej. Czekała na nią skóra, którą się będzie mogła przykryć, na razie zwinięta pod ścianą.

Szła dalej. Tak łatwo było tu iść. Wszystko tu było łatwe. Nie istniały choroby i

tęsknota. Ani zmartwienia. Tylko radość, szczęście. Niczego nie brakowało. Było dobrze.

Chciała go znaleźć. Musiała go znaleźć. Z pewnością tu był. Młody, przystojny - jej.

Na wzgórzu stała samotna postać. Nieruchomo. Rozpoznała go. Rozpoznałaby go

wszędzie.

Czekał.

Jej ciało stało się lekkie. Stopy stąpały jakby po obłokach. Nic nie byłoby w stanie jej

zatrzymać.

Nie chciała wracać.

Wszystko, czego pragnęła, to ten mężczyzna. Wszystko, czego pragnęła, to objąć go i

zostać.

Zostać.

Na zawsze zostać przy nim.

To tutaj jest jej miejsce. Tylko tu. Przy nim. W jego jurcie. Przy ognisku, które rozpalił

dla nich obojga. U jego boku pod skórami reniferów.

- Mikkal! - zawołała jego imię, jakby mały ptaszek wyleciał jej z gardła. - Mikkal!

Przychodzę do ciebie! Mikkal, już idę! Idę!

Zobaczyła go wyraźniej, kiedy słońce znalazło się po jego stronie. Promienie słoneczne

pieściły go, tak jak sama pragnęła go pieścić. To jej palce powinny dotykać chudych,

wysuniętych policzków! To jej dłonie powinny dotykać niesfornych czarnych włosów! Jej ręce!

Jej!

Miał na sobie skórzane spodnie i kumagi z pięknymi barwnymi taśmami, czystymi

tęczami wokół łydek. Kaftan ze skóry rozcięty przy szyi. Skórzany rzemyk na szyi.

Wiedziała, co zwisa na końcu rzemyka pod kaftanem, zawsze na sercu: pukiel jej

włosów w zniszczonej, ciemnobrązowej skórzanej sakiewce.

Stał na wzgórzu opalony. Patrzył swymi bursztynowymi oczami. Jego wzrok zawsze

przypominał najbardziej złocisty bursztyn. Pełny tajemnic. Pełny miłości, gdy na nią patrzył.

Opierał się na lasce pasterskiej. To nie była zwykła laska.

Laskę Mikkala zdobiły piękne powycinane wzory. Na samej górze ptaki w locie, a sama

laska stanowiła jedno z ptasich piór.

U jego paska zwisał nóż.

Na pasku nie zobaczyła srebrnych ani cynowych ozdób.

To ją ucieszyło. A więc nikt inny nie przyozdabiał mu ubrania. Żadne inne ręce kobiece

nie powinny dbać o piękny wygląd Mikkala. Sama chciała to dla niego robić. Nigdy wprawdzie

nie miała zdolności do takich robótek, za młodu nie starczało jej cierpliwości. Nigdy nie

sprawiały jej radości, lecz stanowiły ciężką pracę, którą wykonywała z niechęcią.

Jej ściegi wyglądały tak samo - nie były przyjemnością dla oczu lub dłoni, które po nich

przesuwały. Dało się poznać, że powstały pod przymusem. Raniły skóry zwierząt, które

powinna przemienić w ubranie.

Mogłaby się nauczyć! Teraz mogłaby się nauczyć tej sztuki! Chciała! Matka Ravna

mogłaby ją nauczyć! Matka Ravna również tu mieszkała. Gdyby Ravna nie przybyła do Saivo,

na drugą stronę, byłoby to niesprawiedliwe. Ale matka Ravna tu była. Ona również na nią

czekała. Ucieszyłaby się na jej widok Nazwałaby ją swoim dzieckiem. Bardzo by się ucieszyła,

że Raija przeniosła się do jej syna. Matka Ravna zawsze uważała, że ona i Mikkal do siebie

należą. Matka Ravna by jej pomogła.

Dotarła do niego. Dotarła do wzgórza, na którym stał. Spojrzała do góry w kochaną

twarz.

Jak mogła o nim zapomnieć? Jak można zapomnieć o tak wielkiej miłości? Jak mogła

zapomnieć o kimś, kto był jej droższy niż życie?

- Mikkal, już idę. Nie chcę więcej wyruszać na poszukiwania. Nie chcę czekać. Tym

razem chcę zostać. Tutaj. Minęło wystarczająco dużo czasu. Należymy do siebie, Mikkal.

Pokaż mi swoją jurtę! Pokaż mi, gdzie będziemy mieszkać!

- Już sobie o mnie przypomniałaś? Przypomniałaś sobie moje imię?

Jak mogła zapomnieć ten uśmiech na jego twarzy. Szeroki, szczery, dobry uśmiech.

Uśmiech, który przepełniał blaskiem bursztyny. Nawet słońce nie miało więcej blasku niż oczy

Mikkala, gdy się uśmiechał.

- Pamiętam cię. Oparł się o laskę. Ujrzała stado białych reniferów pasących się

nieopodal. Reny w Saivo są białe, dobrze odżywione. Ich pastwisk nigdy nie ubywa, nigdy się

nie kończą. W Saivo renifery wędrują wraz ze zmianą pór roku. Wędrują tam, gdzie wzywa je

natura. Nigdy nie wyjadają trawy do gołej ziemi. Wędrują, by pastwiska odrosły. W Saivo

nigdzie natura nie jest uboga. Natura również jest szczęśliwa, jak życie. Natura i życie stanowią

jedno.

- Czy to twoje stado?

- Moje i wszystkich - odparł. - Nie posiadam niczego tylko dla siebie. Mam tyle, że mi

wystarcza. Tutaj każdy dostaje wszystko, czego potrzebuje.

Odniosła wrażenie, że to dobrze, że tak powinno być. Tęskniła za tym światem. Chciała

zostać. Chciała usiąść na wzgórzu razem z ukochanym. Chciała poczuć wiatr we włosach.

Słuchać głosu Mikkala.

Chciała poczuć jego ramię na swoich ramionach i sama chciała mocno objąć go w pasie.

Chciała zostać.

- Nie zmarzłeś? - Antonia pomogła Michaiłowi zdjąć kurtkę. Popchnęła go na krzesło

przy stole. Usiadł tak, że widział Raiję.

Antonia dobrze napaliła. Smoła kapała niemal z drewnianych bali ścian, które co

najmniej od dziesięciu lat były suche.

- Nadal nie daje oznak życia - odezwała się Antonia, zanim Michaił zdążył spytać. -

Widzieliśmy ją już w takim stanie, Misza!

Pił krupnik tak gorący, że niemal parzył wnętrzności. Dobrze rozgrzewał.

Nikołaj siedział przy piecu. Bez przerwy dokładał drew. Podwinął rękawy, spocił się.

- To nie jest pierwszy raz - powtórzyła Antonia. Sama słyszała, jak głucho i pusto,

niczym echo, zabrzmiał jej głos.

- Wiem, że to nie po raz pierwszy - rzekł Michaił. Mówił spokojnie. Nie przejmował się

z powodu swych zaczerwienionych oczu. To nic. Ma prawo płakać.

Nawet dorośli mają do tego prawo.

A on jeszcze nie jest dorosły.

Pogodził się z tym, że nadal jest chłopcem. Nie stało się nic, co zmieniłoby go w

mężczyznę.

- Robi się jasno - zauważyła Antonia. Tak jakby mogła zapomnieć o bólu, rozmawiając

o pogodzie. - Zorza polarna zniknęła, gdy wyszedłeś, Misza. Była niezwykle piękna. Raija

powinna była ją widzieć. Nie miała chyba czasu jej podziwiać, gdy do nas jechała.

Nie zwracała pewnie uwagi na nic innego poza drogą.

- Tak, rzeczywiście była piękna - przyznał Michaił. - Ale mama nosi zorzę polarną w

sobie. Nie musi na nią patrzeć.

Antonia musiała się odwrócić, by nie pokazać łez. Chciało jej się płakać. Ponura twarz

Michaiła mówiła wyraźniej niż słowa, że chłopak zdaje sobie sprawę z tego, że jego matka

może umrzeć.

Nie wyobrażał sobie, że wszystko będzie dobrze, że musi być dobrze, ponieważ Raija

jest jego matką, a rodzicom nic złego po prostu nie może się stać.

Nie był aż takim dzieckiem.

Wiedział, że musi się przygotować na najgorsze.

- Misza! - Oleg uchylił drzwi do sypialni. Uśmiechał się. - Pyta o ciebie, chłopcze.

Michaił przemknął obok Olega. Usiadł niepewny na brzegu Olgi łóżka. Jej ciemne oczy

zmrużyły się przed światłem, popatrzyły na niego. Olga przez moment ujrzała w szczelinie

drzwi swych rodziców. Olega obejmującego Antonię.

Olga nie była w stanie popatrzeć im w oczy. Nie zniosłaby tego, co mogłaby w nich

zobaczyć. Jeszcze za wcześnie.

Podniosła lekko jedną dłoń. Otworzyła ją.

- Weź mnie za rękę! - poprosiła. Michaił splótł palce z jej palcami. Jego ręce były duże,

palce długie. Dłoń Olgi wydawała się taka drobna w jego dłoni, ale zgięła się w uścisku.

Dziewczyna uśmiechnęła się do Michaiła.

- To tak okropnie boli - szepnęła. - Pewnie za karę!

- Nie myśl tak! - powiedział ochrypłym głosem. Szybko. Rzucając spojrzenie ku

Olegowi i Antonii, których widział przez uchylone drzwi. - Wyzdrowiejesz, Olga. Najgorsze

już minęło, zobaczysz. Teraz będziesz się czuła coraz lepiej.

- Dziękuję, Misza - rzekła cicho i zamknęła oczy. Zasnęła. Ale nadal mocno trzymała

jego dłoń.

- Zaczynamy się starzeć, Toniu! - westchnął Oleg. Zamrugał, powstrzymując łzy. Miał

nadzieję, że nikt tego nie zauważył. - Olga jest dla nas całym światem, ale ona woli już kogo

innego trzymać za rękę.

- Ach, ty stary głuptasie! - odparła Antonia, siląc się na wesołość.

Jednak nie bardzo jej się udało. Podobnie jak Olegowi nie udało się ukryć, że poczuł się

zraniony.

Pociągnęła go za sobą do kuchni. Stanęła na palcach i delikatnie otarła mu łzy.

Ucałowała w oba policzki.

- Już nie jesteś najważniejszym mężczyzną w jej życiu, mój przyjacielu. Stopniowo

będziemy odsuwani na dalszy plan, za tych, którzy staną się jej najdrożsi. Za tego, który stanie

się najdroższy - poprawiła się ze smutkiem Antonia. - Słyszałeś, co powiedział lekarz. Olga

prawdopodobnie nie będzie mogła mieć dzieci. Musimy jej to powiedzieć. Ma prawo wiedzieć -

westchnęła, po czym zwróciła się do Nikołaja: - Ty też o tym wiesz, Nikołaj. To miło z twojej

strony, że zaproponowałeś Oldze dom i przyszłość, ale tobie potrzebny jest potomek. Poza tym

nie o ciebie pytała, gdy się obudziła. - Antonia uśmiechnęła się słabo.

- Mimo to podtrzymuję swoją propozycję - rzekł Nikołaj poważnie. - Nie pochodzę z

tak znakomitego rodu, bym musiał walczyć o jego przetrwanie. Może byłoby lepiej, gdyby

umarł wraz ze mną.

Oleg poklepał Antonię po głowie, jakby klepał z uznaniem duże dziecko.

- Nie podoba mi się uśmiech zadowolenia z siebie, czający się w kącikach twoich ust,

Jurkowa! To jeszcze nic pewnego, że ułoży się tak, jak to sobie z Raiją zaplanowałyście, gdy

dzieci były małe. Na szczęście nie matki o tym decydują!

Antonia wzruszyła ramionami. Usiadła przy stole. Nie odrywała wzroku od Raiji.

Nic się nie zmieniło. Raija wydawała się tak samo blada, tak samo wolno oddychała.

Antonia nie miała odwagi jej dotknąć. Jednak była pewna, że jej skóra jest tak samo

lepka i zimna, chociaż w kuchni można by urządzić saunę. Wystarczyłoby tylko polać trochę

wody na piec.

Antonia miała powody do radości. Jej córka mimo wszystko żyje. Olga straciła wiele

dzisiejszej nocy, ale na szczęście nie życie.

Jednak Antonia nawet nie zdołała się uśmiechnąć.

- Dobrze cię widzieć - przywitał ją. - Jesteś tak samo piękna. Wiek nie odebrał ci urody,

najdroższa.

- Jestem stara - odparła. Przeciągnęła palcami po policzkach. Opuszkami palców czuła

zmarszczki. Widziała je nie raz w odbiciu szyby, w gładkiej lodowej tafli, w spokojnej wodzie.

Zdarzało się również, że oglądała swe odbicie w lustrze.

Nie lubiła przyglądać się sobie, ale czasami ulegała pokusie. Miała małe lusterko

oprawione w srebro. Dostała je w prezencie od jednego kupca z zachodu, który z kolei

przywiózł je pewnie z Europy.

Lusterko bardzo jej się podobało, ponieważ srebrne motywy wyglądały jak żywe,

ponieważ wydawały się znajome, nawet kiedy straciła pamięć. Potem dowiedziała się, że w

srebrze wyrzeźbiono kwiaty rosnące na płaskowyżu, na zachodzie. Rozpoznała je - te niepo-

zorne kwiatki porastające skały i płaskowyż. Wiedziała, jakiego są koloru, mimo że z tylnej

strony lusterka błyszczały srebrem. Z podziwem przyglądała się ptakowi unoszącemu się nad

kwiatami. Ptakowi z rozpostartymi skrzydłami. Takiemu, jakiego nosiła na piersi.

Ptakowi od Mikkala.

Nieznany artysta w obcym kraju wyrzeźbił razem jej kwiaty i ptaka jak ten, którego

dostała od Mikkala.

To niepojęte, lecz lusterko było niczym wskazówka na mapie losu.

Należeli do siebie. Ona i Mikkal. To nieunikniona prawda.

Ona i Mikkal.

Raija i Mikkal.

- Twoje zmarszczki znikną, jeżeli zostaniesz - rzekł. Uśmiechał się czule. Chciała pójść

w jego ramiona. Chciała poczuć dotyk jego ciała. Chciała należeć do niego, pragnęła, żeby nic

już nigdy ich nie rozdzieliło.

- Chcę zostać - wyznała.

- Wkrótce - obiecał. - Wkrótce. - Jego uśmiech zniknął. Spojrzenie posmutniało. -

Wołają cię. Wzywają cię z taką siłą, że nie mogę cię tu zatrzymać. Masz jeszcze coś do

zrobienia, Mały Kruku.

Ogarnęło ją rozczarowanie. Rozczarowanie tak gwałtowne jak morze w czasie sztormu.

Płakała. Płakała, jak gdyby straciła wszystko, co było jej drogie. Płakała, zanim otworzyła oczy.

- Dlaczego? - spytała. Oskarżała wszystkich, których ujrzała wokół siebie, Olega,

Antonię, Nikołaja, a nawet Michaiła, który przycupnął na brzegu ławy. - Dlaczego

przywołaliście mnie z powrotem? Chciałam zostać! Nie rozumiecie, że chciałam zostać?

Nie przestawała płakać.

- Potrzebuję cię, mamo - rzekł Michaił. Nie był pewien, czy go słyszała. Poczuł się

bardzo samotny.