Wykłady

z

D

D

D

I

II

A

A

A

G

G

G

N

N

N

O

O

O

S

S

S

T

T

T

Y

Y

Y

K

K

K

I

II

K

K

K

L

L

L

I

II

N

N

N

I

II

C

C

C

Z

Z

Z

N

N

N

E

E

E

J

J

J

prof. dr hab. Andrzeja Depty.

TOSIEK

®

KOLEGIUM REDAKCYJNE

Przewodniczący

Tomasz Doda (TOSIEK),

Redaktor merytoryczny

Specjalne podziękowania dla profesora dr hab.

Skrypt przeznaczony jest dla studentów Wydziałów Medycyny Weterynaryjnej

©Copyright by Tomasz Doda - TOSIEK®
©Copyright by Piotr Burliński – GRAJEK

Wszelkie prawa producenta zastrzeżone. Kopiowanie i publikowanie bez zgody producenta TOSIEK

®

zabronione.

Diagnostyka

1. Wprowadzenie do tematyki ćwiczeń : obchodzenie się ze zwierzętami, metody i sposoby

badania klinicznego. Poskramianie zwierząt.

2. Wywiad. Opis zwierzęcia.
3. Stan obecny – część ogólna : budowa, stan odżywienia i utrzymania, typ konstytucjonalny,

zachowanie się zwierzęcia (pozycja, postawa, świadomość, wyraz twarzy, spojrzenie,
pobieranie pokarmu i wody, głos chód, ruchy poniewolne.

4. Stan obecny – część ogólna (cd) : ciepłota wewnętrzna ciała, gorączka, tętno, oddechy.
5. Powłoka skórna : badanie kliniczne, włosy i wytwory rogowe, naskórka, badanie skóry

właściwej, badania dodatkowe w diagnostyce dermatologicznej.

6. Stan obecny – część ogólna (cd) : błony śluzowe, węzły chłonne, oko.
7. Zaliczanie
8. Układ oddechowy : wydychane powietrze, wypływ z nosa, przewody nosowe, zatoki, worki

powietrzne, krtań, tchawica, kaszel.

9. Układ oddechowy (cd) : badanie klatki piersiowej przez oglądanie, omacywanie i opukiwanie

(pole opukowe płuc)

10. Układ oddechowy (cd) : badanie klatki piersiowej przez opukiwanie osłuchiwanie (odgłosy

opukowe, stłumienia horyzontalne, ruchy oddechowe, nakłucie do jamy opłucnowej)

11. Układ krążenia : badanie serca przez oglądanie, omacywanie i opukiwanie (pole stłumienia

sercowego)

12. Układ krążenia : badanie serca przez osłuchiwanie – punkty główne i robocze, tony serca,

szmery wewnątrz i zewnątrzsercowe, badanie tętnic i żył

13. Zaliczanie
14. Układ pokarmowy: jama ustna, gardło, przełyk, zgłębnikowanie przełyku.

Badanie kliniczne:
- badanie przedmiotowe – objawy u pacjenta, narządów,
- badanie dodatkowe – laboratoryjne, hematologiczne, biochemiczne krwi, surowicy i innych

płynów, badanie moczu, badanie treści żwacza, badanie biopsyjne szpiku kostnego, biopsja
wątroby, nerki, węzłów chłonnych, badanie mikrobiologiczne, serologiczne, parazytologiczne,
metody obrazowania (RTG, USG, endoskopia, tomografia komputerowa), badanie
anatomopatologiczne i histopatologiczne.

Plan badania klinicznego.
1. Opis zwierzęcia (signalement, generalia).
2. Wywiad (anamnesis).
3. Badanie stanu obecnego (status presens) – cz. ogólna.
4. Badanie stanu obecnego (status presens) – cz. szczegółowa.
5. Badanie dodatkowe (examinatio accesorii).
6. Podsumowanie wyników badania (expertisis).
7. Rozpoznanie (diagnosis).
8. Rokowania (prognosis).
9. Leczenie (terapia, curatio).

Opis zwierzęcia (signalement, generalia):
1. gatunek,
2. płeć
3. maść, barwa,
4. wiek,
5. rasa,
6. wielkość,
7. masa ciała,
8. użytkowość
(bydło, krowa, łaciata czarno biała, 2.5 roku, nizinna czarno biała, ok. 120cm. wysokości, ok. 200 kg,
mleczna)

GATUNEK
Charakterystyczne jest to, że mamy do czynienia z wieloma gatunkami (koń, bydło owca, świnia pies,
kot królik świnia morska, ptaki użytkowe i ozdobne, płazy gady.
Gatunek usposabia do występowania niektórych chorób:
Konie – morzyska, Bydło – niestrawności, kwasica, zasadowica, wzdęcia, przeładowanie żwacza,
Świnia – choroby zakaźne (różyca wywołana przez bakterię Erisipelotrix rusiopathie – indyki także są
na nią wrażliwe, czerwonka ch. Aujeszkiego), Koty – FIV, katar koci, syndrom urologiczny u
kastratów, Psy – nosówka parwowiroza, leptospiroza.
Reakcja niektórych gatunków na pewne leki może być różna:
-zabronione jest podawanie związków fenolowych kotom (powodują zejście;wcześniej szczepionki
przeciw wściekliźnie były konserwowane w związkach fenolowych)
-preparaty nasercowe – związki naparstnicy nie mogą być podawane przeżuwaczom doustnie (przez
żwacz)
-związki rtęci u świń i kotów są toksyczne
-niektóre antybiotyki – pochodne amoksycyliny nie mogą być podawane trawożernym (konie)

PŁEĆ
Występują u zwierząt problemy z rozrodem. Samice – patologia ciąży, porodu, laktacji. Samce –
syndrom urologiczny kotów, nowotwory gr. Krokowego

MAŚĆ / BARWA
Maści u kona, umaszczenie bydła.


WIEK
Choroby noworodków (niedokrwistość prosiąt, szczeniąt), parwowiroza, koronawiroza, niedobory
witaminowe, stany zapalne przewodu pokarmowego u młodych zwierząt (nie ma specyfiki
gatunkowej)
Ostatnio zaczęto zajmować się geriatrią psów i kotów. Szybciej starzeją się psy ras dużych.
Średnia życia:
Rotweiler – 4 lata,

Dog - 5 lat,
Boxer – 7,5 lat
Psy ras małych – 15 lat
Koń – 35 lat, z wiekiem pojawiają się choroby kończyn.

RASA
Owce Algierskie – są odporne na zarażenie się wąglikiem (bacillus antracis, antrax),
Jamniki – często występują spondyloza, dyskopatia – zesztywnienie odcinka lędźwiowego kręgosłupa,
co w dalszym rozwoju choroby prowadzi do porażenia nerwowego. Paraliż kończyn tylnych, brak
czucia w kończynach, niefunkcjonowanie zwieraczy odbytu i pęcherza moczowego.
Owczarki niemieckie – gronkowce powodujące zapalenie skóry, gronkowiec



hemolityczny

WIELKOŚĆ
Wysokość w kłębie – bydło, konie.
Wielkość daje nam informacje, czy rozwój zwierzęcia jest prawidłowy.

WAGA
Znajomość masy ciała jest bardzo ważna do dawkowania leków (na 1kg mc, na 10kg mc, na 50kg mc).

UŻYTKOWOŚĆ
Konie – problemy ortopedyczne.
Bydło mleczne – mastitis.
Psy – otyłość (adipositas, obesitas), cukrzyca (diabetes).
Psy policyjne – choroby układu krążenia, niewydolność lewokomorowa.
Świnie mięsne – PSE

WYWIAD (anamnesis)
W jakich warunkach doszło do wystąpienia objawów chorobowych
1. Jak się nazywa zwierzę?
2. Czy doprowadzający jest właścicielem?
3. Od kiedy zwierzę choruje?
4. Jakie objawy zauważono u chorego zwierzęcia?
5. Czy zwierzę chorowało z podobnymi objawami?
6. Czy choruje jedno lub wiele zwierząt w stadzie?
7. Czy chorowało rodzeństwo lub rodzice?

Choroby genetyczne - cukrzyca, dysplazja, wnętrostwo, przodożuchwa.

8. Jakie są warunki zoohigieniczne środowiska?
9. Jaka może być przypuszczalna przyczyna choroby?
10. Czy zwierze było leczone u innego lekarza, w innej lecznicy?

METODY BADANIA KLINICZNEGO

Metoda indukcyjna – planowe i szczegółowe przeprowadzenie badania i na podstawie

podsumowania wyników postawienie rozpoznania (diagnosis)

Metoda dedukcyjna – polega na stwierdzeniu jednego lub kilku charakterystycznych –

patognomicznych objawów chorobowych i postawieniu rozpoznania bez szczegółowego badania,
stosowane w przypadkach podejrzenia choroby zagrażającej zdrowiu i życiu człowieka i zwierzęcia,
choroby zakaźne wymagające szybkiej decyzji i podjęcie odpowiedniego postępowania
Np.: koń z faskowato rozszerzoną klatką piersiową, wykazujący silny niepokój, uderza kończynami o
podbrzusze, a był na żniwach i jadł świeże żyto 99.9% ostre rozszerzenie żołądka (dilatatio ventriculi
acuta); żołądek powiększa się i może nawet pęknąć – potrzebna natychmiastowa pomoc

SPOSOBY BADANIA KLINICZNEGO:

1. oglądanie (inspectio)-zorientowanie się co do objawów zewnętrznych i zachowania zwierzęcia
2. omacywanie (palpatio)-tak bada się przede wszystkim organy i narządy
3. opukiwanie (percussio)-

a) opukiwanie bezpośrednie palcem o palec (stosowane u małych zwierząt)

b)opukiwanie pośrednie- wykonywane przy pomocy młoteczka i plezimetru (daje to silniejszy
odgłos opukowy)
4. osłuchiwanie (auscultatio)-dokonywane fonendoskopem
5. mierzenie (mensuratio)-pomiar temperatury wewnętrznej ciała
6. nakłucie(punctio)-do narządów mięśniowych (biopsja wątroby, jam ciała
7. badanie dodatkowe (examinatio akccesoria)-badanie hematologiczne, biochemiczne krwi i
surowicy, badanie moczu, treści żwacza, rentgen USG videoskopia, EKG
8. szczepienia diagnostyczne(vaccinatio diagnostica – np. przy tuberkuliniacji

OPIS JEDNOSTKI CHOROBOWEJ

1. przyczyna choroby (aetiologia)
2. wywód choroby (pathogenesis) np. u konia grupowe zapalenie płuc (bakterie pasteurellae)

bakterie drogą erogenną wędrują do pęcherzyków płucnych, powstaje przekrwienie stan
zapalny

3. objawy (symptomata)
4. zmiany anatomopatologiczne (laesiones anatomopathologicae)
5. rozpoznanie (diagnosis)
6. przebieg choroby (decursus morbi)
7. rokowanie (prognosis)
8. zapobieganie (prophylaxis)
9. leczenie (curatio, therapia)

Ad.1 czynniki środowiska zewnętrznego:bakterie, wirusy, substancje toksyczne, metale ciężkie,
uszkodzenia mechaniczne, zaurzenia metabolizmu

Ad.2 mechanizm powstawania zmian chorobowych
Np.; bydło – niestrawność kwaśna tzw alimentarna, nieodpowiednie żywienie powoduje nadprodukcję
kwasu mlekowego w żwaczu – rozchwianie proporcji pomiędzy bakteriami, które występują w
żwaczu, a jest więcej bakterii produkujących kwas mlekowy, ten powoduje wzrost ciśnienia
osmotycznego w żwaczu, przejście płynów krwi do żwacza, czyli odwodnienie krwi a rozwodnienie
treści żwacza, ustaje praca wymoczków, spada pH, Mleczany przechodzą do krwi – kwasica
metaboliczna, uszkodzenie wątroby i układu nerwowego

Ad.3) Podział objawów chorobowych

 objawy przedmiotowe czyli obiektywne (stwierdzone badaniem klinicznym, są

podstawą rozpoznania w medycynie)

 objawy podmiotowe czyli subiektywne (objawy które podajeopiekun, właściciel,

dane z wywiadu od opiekuna)

 objawy pierwotne (przy niektórych jednostkach chorobowych toczy się na skutek

czynności czynnika etiologicznego i pojawiają się objawy ściśle związane z tym
procesem chorobowym)

 objawy wtórne (w trakcie procesu chorobowego może dojść do innych uszkodzeń,

niekoniecznie związanych z tym układem, są one następstwem objawów
pierwotnych)

 objawy miejscowe (krosta na skórze, rumień alergiczny, zaczerwienienie)
 objawy ogólne (podwyższona temperatura, przyspieszone tętno)
 objawy swoiste – patognomiczne – objawy charakterystyczne dla danej jednostki

chorobowej (np.: szczękościsk i ochrypły głos, zez – objawy wścieklizny,
uwypuklenie lewego uda trudności w oddychaniu – wzdęcie żwacza, bolesność
brzucha u konia, koń kładzie się na grzbiecie – zatkanie okrężnicy małej

 objawy nieswoiste – przypadkowe np.: biegunka, kaszel, podwyższona temperatura

syndrom chorobowy – zespół objawów (np.: syndrom urologiczny, syndrom Pafkunda, Rusterholta)

zespół urologiczny występuje u kotów kastratów) pozbawiony testosteronu organizm powoduje

zaburzenia przemiany materii, daje to nadmierny apetyt, kot tyje a o paru latach ma trudności z
oddawaniem moczu, zmiana pH moczu, wytrąca się fosforan siarczanowo-magnezowy, powstają złogi
co zatyka kotu cewkę

zespół Hoflunda występuje u bydła, związana z ukłądem pokarmowym

uszkodzenie gałązek nerwu błędnego dochodzących do przedżołądków, np. przy zapaleniu urazowym
czepca, następuje skurcz zwieracza pomiędzy czepcem a księgami i oddźwiernika w trawieńcu, stąd
zachamowany jest pasaż treści pokarmowej oraz zwolnienie pracy serca

syndrom tłustej wątroby (u bydła)– zaburzenia w metabolizmie, brak fosfolipidów,

mediatorów, które transportują tłuszcze w organizmie, tłuszcz nie jest transportowany z wątroby na
obwód ciała, gromadzi się wokół zrazików wątrobowych następuje stłuszczenie wątroby, które może
skończyć się śmiercią

Ad.4) Zmiany anatomopatologiczne – to co stwierdzono podczas sekcji, charakterystyczne dla danej
jednostki chorobowej zmiany w narządach wewnętrznych;
Np. pomór świń: wybroczyny w nagłośni, nerkach, błonie śluzowej żołądka
Wścieklizna: ciałka Negriego w mózgu
Gruźlica :perełki gruźlicze

Ad.5) Rozpoznanie – diagnosis

 pewne – (oparte na stwierdzonych objawach klinicznych)
 wczesne – (obecność objawów patognomicznych podczas badania zwierzęcia)
 późne – (choroba w zaawansowanym stadium)
 mylne
 przyczynowe (stwierdzamy przyczynę choroby)
 objawowe (objawy patognomiczne)
 anatomiczne (np.:złamana noga)
 czynnościowe (zaburzenia w czynności organizmu)
 rozpoznanie różnicowe (diagnosis differentialis)

Ad.6) Przebieg choroby – decursus morbi

 podkliniczny (morbus subclinicus , np.: ketoza u bydła - jedyny objaw spadek mleczności)
 podostry (morbus subacutus)
 ostry (morbus acutus)
 przewlekły (morbus chronicus)
 zaostrzenie (excerebratio)
 polepszenie (remissio)

BADANIE STANU OGÓLNEGO – część ogólna (status praesens)

1. Budowa (structura)
2. Stan odżywienia (conditio)
3. Stan utrzymania
4. Temperament
5. Typ konstytucjonalny
6. Zachowanie się zwierzęcia: -pozycja, postawa

-przyjmowanie pokarmu i wody
-przytomność, wyraz twarzy, spojrzenie, głos, chód, ruchy
poniewolne

7. Badanie ciepłoty wewnętrznej ciała
8. Badanie tętna :liczba na minutę, wypełnienie i napięcie naczyń
9. Badanie oddechów : liczba na minutę
10. Badanie węzłów chłonnych
11. Badanie błon śluzowych
12. Badanie ogólne oka

(budowa silna, dobrze odżywiona, dobrze utrzymany, temperament żywy,typ konstytucjonalny
oddechowy,pozycja stopjąca postawa prawidłowa, przyjmowania pokarmu i wody nie
badano,przytomność zachowana, wyraz twarzy znudzony, spojrzenie znudzon, głosu i chodu nie
badano, ruchów poniewolnych brak)
Ad. 1 Budowa – structura
Wzajemne proporcje kości, stawów, mięśni, linia kręgosłupa, układ kończyn
Może być: bardzo dobra, dobra i zła
Budowa prawidłowa - silna
Patologicznie – słaba , ewentualnie dodać zaobserwowane odejścia od normy

grzbiet karpiowaty –kyphosis – wygięty ku górze

grzbiet łęgowaty -lordosis - wygięty w dół

garb - gibbus - deformacja głównie kręgów piersiowych

skrzywienie boczne – scoliosis

Ad. 2 Stan odżywienia – conditio
Określenie : bardzo dobry , dobry, mierny, zły

 Otyłość – obesitas (wywołana czynnikami genetycznymi, chorobowymi np. kastracje, cukrzyca

psów i kotów, niedoczynność tarczycy, nieprawidłowe żywienie; u papug stwierdzamy zmiany
miażdżycowe ponieważ żyją one długo; syndrom tłustej wątroby u drobiu

 Wychudzenie – inanitio

czynniki zewnętrzne – brak lub niemożność pobrania pokarmu
czynniki wewnętrzne – zespoły złego wchłaniania pokarmu i trawienia

 Wyniszczenie – charłactwo –cachexio – czynniki zewnętrzne i wewnętrzne (rak)

Ad. 3 Stan utrzymania – wygląd zewnętrzny
Badanie – oglądanie, omacywanie
Określenie : bardzo dobry , dobry, mierny, zły
Bardzo dobry u zwierząt luksusowych (psy, koty), hodowla zarodowa, sportowa ; zły stan utrzymania
przy prawidłowej pielęgnacji może być spowodowany chorobą : włosy bez połysku, zanieczyszczone
moczem, kałem
Ad. 4 Temperament
Sposób reakcji zwierzęcia na bodźce ze środowiska zewnętrznego
Badanie – obserwacja
Rodzaje temperamentu żywy , spokojny (flegmatyczny)
Rodzaj temperamentu związany jest z gatunkiem, rasą typem konstytucjonalnym
Konie sportowe (np.: arab, anglik)– żywy , konie robocze (np.: perszeron) – spokojny
Ad. 5 Typ konstytucjonalny
Jest to zespół odziedziczonych cech fizycznych fizycznych psychicznych
Rys historyczny:

Do XVIII w. podział typów konstytucjonalnych wg Hipokratesa

flegmatyk, sangwinik, choleryk, melancholik

w XVIII w. Kretschmer na podstawie budowy ciała określił typy:

pykniczny, asteniczny, atletyczny

w XIX w. Malsburg wyróżnił u bydła typy:

drobnokomórkowy - krowa mleczna

grubokomórkowy – bydło opasowe

w XX w. Eppinger – wyróżnił typy: trawienny, mięśniowy, oddechowy, mózgowy

Pawłow – wyróżnił typy: silny i słaby

Obecnie wg Dursta 3 typy:

oddechowy – respiratorius

trawienny – digestorius

mięśniowy – muscularis np.: dog, mastif

Ad. 6 Zachowanie się zwierzęcia

 Pozycja i postawa
 Przyjmowanie pokarmu i wody
 Przytomność, wyraz twarzy, spojrzenie, głos, chód, ruchy poniewolne

Pozycja – położenie zwierzęcia w stosunku do podłoża (stojąca, siedząca, leżąca)
Postawa – wzajemny stosunek części ciała, ułożenie linii grzbietu i szyi do kończyn, kończyn do osi
ciała, typy postaw to prawidłowa i nieprawidłowa
postawy patologiczne:

ochwat – trofoalergeny (alergeny z pokarmu)uwalniają histaminę, następuje rozszerzenie

naczyń krwionośnych miazgi rogu kopytowego koń z bólu stoi nieruchomo (rozwarstwienie odżywa i
tworzywa)

możysko – choroby przewodu pokarmowego konia charakteryzujące się różnymi reakcjami

bólowymi (postawa wahadłowa, przednie kopyta daleko z przodu, tylne odstawione do tyłu, koń
wygląda jak konik na biegunach), podobnie przy zapiaszczeniu okrężnicy małej, koń może także leżeć
na grzbiecie objaw zatkania okrężnicy małej ciężar jelit powoduje że koń szuka sposobu by sobie
ulżyć

urazowe zapalenie osierdzia – ciała obce dostają się do przewodu pokarmowego krowy,

bolesność od 3-5 przestrzeni międzyżebrowej, charakterystyczna postawa – łokcie odstawione na
zewnątrz – objaw patognomiczny
pęknięcie żołądka – acuta dilatatio ventriculi (ostre rozszerzenie żołądka)- koń siedzi na zadzie
porażenie wiotkie kończyn tylnych – pozycja foki, występuje u małych zwierząt przy przerwaniu
ciągłości kręgosłupa
Przyjmowanie pokarmu i wody – tzw. zaburzenia w pobieraniu pokarmu;
trudności z formowaniem i połknięciem kęsa;
brak łaknienia – anoreksja;
spaczone łaknienie – zwierzę zjada pokarmy niejadalne, np. lizanie tynków ścian~młode zwierzęta,
połykanie kamieni przez mięsożerne przy wściekliźnie; całkowita niemożność pobierania pokarmu;
wzmożone pragnienie przy gorączce, cukrzycy, ketozie;
zaburzenia w funkcji osi przysadkowo-nadnerczowej – moczówka prosta (diabetes insipidus –
wzmożone pragnienie i oddawanie moczu;
wzrost pragnienia przy ropomaciczu u suk (podłoże hormonalne, nieodpowiednia antykoncepcja –
gestageny, otwarcie szyjki macicy – infekcja bakteryjna)

Przytomność – a)zachowana

b)zmniejszona

c)zniesiona

d)zwiększona (przy chorobach układu nerwowego napady szału, nadmierne

podniecenie)

Wyraz twarzy – zaczerpnięte z medycyny ludzkiej

-żywy (warczenie psy)
-spokojny (krowa, przeżuwacze)

zmiany rysów twarzy:

- stan agonalny – tzw. twarz Hipokratesa (facies Hippocraticus), błyszczące oczy, wyostrzone rysy

twarzy

- grymas sardoniczny – risus sardonicus; tężec wywołany działaniem toksyn bakteryjnych (pałeczki

tężca), konie są bardzo wrażliwe

krzyż śmierci – wzrost ciśnienia i tętna, przy spadku temperatury (wywołane atonią naczyń, zapaść)
Spojrzenie – spokojne lub żywe u zdrowych

zmęczone, otępiałe u chorych

Głos – poszczególne gatunki zwierząt wydają charakterystyczny głos ale na skutek zmian dotyczących
strun głosowych zwierzęta mają ochrypły głos (zapalenie krtani, ochrypłe szczekanie przy
wściekliźnie)

Chód, sposób poruszania się (prawidłowy lub nieprawidłowy, na egzaminie i kole nigdy nie badany)
Stany chorobowe:
-kulawizna
-chwiejność
-zataczanie się
-niedowład

-bezwład

jednej lub obu kończyn

Ruchy poniewolne – ruchy niezależne od woli zwierzęcia, występują przy chorobach ośrodkowego
układu nerwowego, przykłady: parcie do przodu lub do tyłu, obroty wokół własnej osi ( przy chorobie
Aujeszkiego), ruchy maneżowe(krążenie po zacieśniającej się spirali, jak po muszli ślimaka,
przeradzają się zwykle w ruchy wokół własnej osi), ruchy obrotowe, wskazówkowe (obracanie się w
pozycji leżącej), ruchy toczenia

Ad. 7 Temperatura wewnętrzna ciała, wartości fizjologiczne

0

C

Konie 37.5 – 38.0
Bydło 37.5 – 39.0
Owce i kozy 38.5 – 39.0 wartości najwyższe dotyczą małych zwierząt
Świnie 38.0 – 40.0
Psy 37.5 – 39.3
Koty 38.0 – 39.0

Ssaki to zwierzęta stałocieplne, mają w pewnym stopniu ustabilizowaną termoregulację, temperatura
ciała jest ustalona na pewnym poziomie, nie jest to jednak tak precyzyjny mechanizm jak u człowieka
(36.6

0

C), występują fizjologiczne wahania temperatury.

Różnice przy pomiarze występują w zależności od miejsca pomiaru, pory dnia ( temperatura mierzona
w pochwie jest o 1 do 1.5

0

C niższa niż w odbycie

U świń przed porodem (ostatni trymestr) wahania fizjologiczne do 1

0

C

Wahania dobowe temperatury (różnice w granicach 1 do 1.5

0

C)

Godziny nocne do 6

00

rano – pierwsze minimum (najniższa temperatura)

Między 6

00

a 9

00

- pierwsze maksimum

Między 10

00

a 16

00

– drugie minimum

Między 16

00

a 19

00

- drugie maksimum

Pomiar temperatury dokonujemy:
- termometr rtęciowy – osiąga najwyższą wartość po ok. 1 minucie, po wyjęciu słupek rtęci nie

opada (wstrząsnąć przed użyciem)

- termometr elektroniczny – jeszcze trochę mało dokładny, czas pomiaru 0.5 minuty
- termistor – badanie temperatury skóry

Gorączka – pyreksia, febris : zespół objawów nieswoistych, z których najważniejszymi, są:

1. podwyższona temperatura wewnętrzna ciała
2. przyspieszenie tętna
3. przyspieszenie oddechów
4. upośledzenie lub brak łaknienia, często wzmożone pragnienie

5. przekrwienie błon śluzowych
6. zmniejszenie ilości oddawanego moczu (oliguria)
7. zmiana odczynowości moczu:

trawożerne – zasadowy w patologii kwaśny

mięsożerne – kwaśny w patologii zasadowy

wszystkożerne - obojętny

8. nierównomiernie rozłożona ciepłota skóry (zwierzęta w gorączce nie pocą się, gorące

kopyta konie przy ochwacie – pododermatitis recidiva acuta non purulenta)

9. dysproteinemia - w osoczu krwi występują białka albuminy i globuliny, zachwianie

wzajemnych proporcji pomiędzy IgG a albuminami to dysproteinemia (następuje spadek
syntezy albumin w wątrobie) densytometr odczytuje proteinogram i określa stan
dysproteinemii

10. przyspieszenie odczynu Biernackiego (OB)

metoda Westergrena –rurki pionowo

metoda Pronto

- rurki ukośnie

wielu chorobom i stanom zapalnym towarzyszy opad lawinowy (przyspieszony opad
Biernackiego), opad zależy od stosunku albumin do globulin, zmian w obrębie białek krwi

11. leukocytoza – wzrost ilości krwinek białych

leukopenia – spadek ilości leukocytów

Okresy powstawania gorączki

 początkowy – narastania – stadium incrementi
 szczytu – stadium fastigium
 ustępowania - stadium decrementi

Typy gorączki ( w zależności od stopnia podwyższenia temperatury wewnętrznej ciała):

 stan podgorączkowy –podwyższenie temperatury o kilka dziesiątych

0

C (0.2 – 0.5)

 gorączka lekka (umiarkowana – podwyższenie temperatury o

1.0 – 1.5

0

C

 gorączka wysoka – podwyższenie temperatury powyżej 1.5

0

C ;towarzyszy chorobom

zakaźnym, np. nosówka psów, objawy odoskrzelowego zapalenia płuc, zapalenie węzłów
chłonnych u koni (zołzy –adenitis equorum wywołane przez paciorkowca zołzowego
(Streptococcus equi subspecies equi)), różyca u świń (wywołana przez Erisipelotrix
rusiopathie)

Typy gorączki w zależności od czasu trwania

 gorączka jednodniowa – febris ephemera
 gorączka przejściowa
 gorączka ostra – febris acuta
 gorączka przewlekła –febris chronica (malaria babesziozy)

Typy gorączki w zależności od wahań dobowych temperatury

 ciągła – febris continua , wahania dobowe nie przekraczają 1.0

0

C (krupowe zapalenie

płuc u koni)

 zwalniająca

– febris remittens (choroby zakaźne)

 przerywana -febris intermittens (choroby pasożytnicze malaria, babeszioza, niedokrwistość

zakaźna koni)

 powrotna – febris recurrens (wtórne powikłania po infekcjach wirusowych)
 nietypowa – febris atypica
 trawiąca - febris hectica

Typy ze względu na czynnik wywołujący:

1. gorączka aseptyczna – pochodzenia zewnętrznego, powstaje w wyniku uszkodzenia

tkanek po urazach, oparzeniach (nie działa czynnik zakaźny)

2. gorączka resorbcyjna – gdy w organizmie zachodzi wchłanianie płynów – wylew,

gromadzenie się płynów w worku osierdziowym

3. gorączka na skutek podawania substancji pobudzającej – wcelu pobudzenia układu

siateczkowo śródbłonkowego (białko obcogatunkowe, wyciągi tkankowe)

4. gorączka alergiczna –na skutek reakcji na alergeny – zapalenie gruczołów

okołoodbytowych przez toksyny, przy uczuleniach na antybiotyki; preparatysterydowe,
po niektórych szczepionkach

5. gorączka adynamiczna – przebieg bez podwyższenia temperatury, z innymi objawami
6. gorączka septyczna – związana z pirogenami (związki gorączkotwórcze)

zewnątrzustrojowa (bakterie wirusy); wewnątrzustrojowa (zatrucie toksyny)

miejsce na zeskanowane wykresy gorączek

BADANIE TĘTNA
Prawidłowa ilość tętna na minutę
Konie 28 - 42
Bydło 36 – 80
Owce, kozy 70 – 80
Świnie 60 – 80
Psy 60 – 120
Lisy 80 – 240

Koń – tętno badamy na tętnicy szczękowej zewnętrznej (a.. maxillaris externa) przebiegającej we
wcięciu naczyniowym żuchwy (okolica sanek)
Bydło – tętno badamy na tętnicy twarzowej (a. facialis)przebiegającej przed przednią krawędzią
mięśnia żwacza (m. masseter)(chwyt oburącz od góry, opuszkami palców)
Mięsożerne – tętno badamy na tętnicy udowej (a. femoralis) w dole udowym po wewnętrznej stronie
uda (ręką od przodu, kciuk na zewnątrz)
Świnie – tętna się nie mierzy (zbyt duże otłuszczenie)
Awaryjnie można mierzyć tętno na tętnicy ogonowej lecz leży ona w rynience nie można wyczuć
napięcia i wypełnienia naczyń
Lekarze terenowi mierzą tętno zazwyczaj przy badaniu per rectum
Badania dokonuje się przez całą minutę (u psów występuje arytmia oddechowa co pociąga za sobą
zmianę pracy serca; zianie psa = wolne tętno)
Wielkość tętna – siła jaką odczuwamy
Napięcie wyczuwamy siłą jakiej musimy użyć do zamknięcia światła naczynia
Tętno
przyspieszone – frequens
rzadkie – rarus
Ze względu na napięcie:
nitkowate – filiformis (agonalne)
twarde – durus (marskość nerek)
miękkie – molis (niedociśnienie tętnicze)
drutowate – contractus (przy zatruciach ołowiem)
Ze względu na wypełnienie:
pełne – plenus
puste – vacuus
Ze względu na wielkość:
duże – magnus
małe – parvus
Ze względu na formę:
chybkie – celer
leniwe – tardus
normalne - normus

ODDECHY
Badamy przez oglądanie obserwując ruchy klatki piersiowej
Prawidłowa liczba oddechów na minutę
Konie 8 - 16
Bydło 12 - 25
Owce, kozy 16 - 30
Świnie 15 - 20
Psy 14 – 24

Oddechy:
-przyspieszone – polypnoe (połączone z tachycardią – przyspieszenie rytmu serca)
-zwolnienie – oligopnoe (połączone z bradycardią – zwolnienie rytmu serca)
-bezdech - apnoe

WĘZŁY CHŁONNE
Układ limfatyczny reagujący na wszystkie bodźce
Niektóre czynniki wywołują stan zapalny jego dwie formy to przewlekła i ostra
Bada się węzły chłonne powierzchowne
Badanie węzłów chłonnych:

1. wielkość i kształt (wielkość podaje się w centymetrach lub porównuje się do znanych warzyw i

owoców)

2. budowa (węzeł chłonny prawidłowy ma budowę zrazikową w stanach patologicznych budowa

zrazikowa jest zatarta)

3. konsystencja (sprężynująca, ciastowata;u zdrowego zwierzęcia jest tęga, niepodatna na ucisk)
4. temperatura węzła chłonnego (w stanie prawidłowym jest taka sama jak otaczających go

tkanek)

5. bolesność (zdrowy jest niebolesny)
6. przesuwalność na podłożu i skóry nad nim

Węzły chłonne badane u poszczególnych gatunków zwierząt:
Konie :
Węzły chłonne podżuchwowe-l. Submandibularis (dół żuchwy, strona wewnętrzna, w tzw. sankach)
Węzły chłonne fałdu kolanowego-l.poplitei
Węzły chłonne pachwinowe powierzchowne-l.inguinales superficiales (u klaczy nadwymieniowy , u
ogierów przyprąciowy)
Bydło i owce:
Węzły chłonne podżuchwowe (kąt żuchwy, pod ślinianką)
Węzły chłonne przedłopatkowe –l.prescapulares (nad stawem barkowym)
Węzły chłonne fałdu kolanowego (nad skórnym fałdem kolanowym)
Węzły chłonne nadwymieniowe (nasada wymienia)
(jeśli występuje białaczka to w dole słabiznowym wyczuwalne są węzły chłonne słabiznowe wielkości
i kształtu pięciozłotówki)
Psy i koty:
Węzły chłonne podżuchwowe (kąt żuchwy pod ślinianką)
Węzły chłonne podkolanowe (w dole podkolanowym)
Ewentualnie węzły chłonne przedłopatkowe( u owczarków, terierów, sznaucerów, dogów
bernardynów)
Świnie:
Węzły chłonne trudno wyczuwalne

Cechy ostrego zapalenia węzłów chłonnych (lymphadenitis acuta):

 powiększony (przekrwienie, płyn surowiczy)
 kształt zmieniony, budowa zatarta
 konsystencja elastyczno-twardy, napięty, chełbocący
 gorący
 bolesny
 przesuwalność na podłożu zachowana (przy nacieczeniu tkanki otaczającej może być

nieprzesuwalny, możliwość tworzenia się przetok

Cechy przewlekłego zapalenia węzłów chłonnych (lymphadenitis chronica):

 powiększony
 kształt zmieniony
 budowa zatarta
 konsystencja elastyczna lub zatarta
 niebolesny
 temperatura otaczających tkanek
 nieprzesuwalność na podłożu i skóra nad nim nieprzesuwalna

niekiedy przechodzi w przewlekłe zapalenie naczyń chłonnych – lymphangioitis, zaś przewlekły taki
stan na kończynach prowadzi do słoniowatości (elephantiasis), twałej deformacji

Na kole i egzaminie praktycznym
Bydło:
Węzły chłonne podżuchwowe – za kątem żuchwy w okolicy ślinianki (oburącz za kątem żuchwy,
wielkości śliwki
Węzły chłonne przedłopatkowe – na wysokości stawu barkowego (przesuwając ręką po szyi
wyczuwamy wrzecionko ok.12 cm długości
Węzły chłonne fałdu kolanowego – nad skórnym fałdem kolanowym (kładziemy rękę na guzie
biodrowym i zsuwamy w dół po boku krowy, wyczuwamy wrzecionowaty ok. 8 cm węzeł
Węzły chłonne nadwymieniowe – w nasadzie wymienia (podchodząc od tyłu do więzadła
podwieszającego) wielkości ziarenek grochu
Psy:
Węzły chłonne podżuchwowe – za kątem żuchwy, pod ślinianką, okrągłe wielkości od ziarna
soczewicy do ziarna grochu, w zależności od rasy zwierzęcia
Węzły chłonne podkolanowe – na kończynie tylnej, pod kolanem, płaskie wielkości pestki śliwki


Badanie błon śluzowych
Dostępne do badania błony śluzowe:

 spojówka oka (błona powieki górnej, dolnej, i trzeciej)
 śluzówka przedsionka jamy ustnej i nosowej (przedsionek jamy ustnej to przestrzeń pomiędzy

wewnętrzną powierzchnią policzków i zewnętrzną ścianą dziąseł; przedsionek jamy nosowej to
przestrzeń jamy nosowej do ujścia przewodów łzowych (tractus lacrimalis) , u bydła
przedsionek jamy nosowej przechodzi w śluzawicę, u psów mogą być obecne zmiany związane
z obecnością kamienia nazębnego (paradontoza) – zapalenie przyzębia, namnażanie
pierwotniaków, nieprzyjemny zapach z pyska (leczone sulfonamidami i metronidazolem)

 śluzówka przedsionka pochwy (badamy jedną ręką palcami wskazującym i kciukiem)
 śluzówka napletka
 śluzówka odbytu (na ogół niewidoczna, przy porażeniu odbytu tzw. odbyt ziejący, objaw

biegunki nieżytowego zapalenia jelit

Zmiany związane ze stanem błon śluzowych

1. zmiany barwne –bladość (polor, zaczerwienienie, zażółcenie, zasinienie
2. obrzęk (oedema)
3. wybroczyny (wynaczynienia krwi poza ściany naczyń krwionośnych), objaw np. morbus

vaculosus – wybrocznicy u świń w pomorze świń

4. wypływy diectio - odzwierciedlenie stanu fizjologicznego, śluz zawiera białko, ma działanie

ochronne i odżywcze, może powstawać w nadmiarze

Ad.1

Bladość palor – skutek niedokrwienia błon śluzowych- związane z niedokrwistością,
zmniejszeniem liczby krwinek czerwonych), zaburzeniami w krążeniu, po uporczywych
krwotokach błony mogą być porcelanowo białe (przezroczyste); u prosiąt występuje anemia
niedoborowa (anemia procelorum), objawy: bladość błon śluzowych i skóry (jak papier)
Występuje u prosiąt w 1 tygodniu życia, po urodzeniu następuje nagły rozpad hemoglobiny
płodowej (HbF) a organizm ma niewielkie zapasy żelaza więc nowo powstałe krwinki także mają
mało Fe, niedokrwistość niedoborowa, zaś mleko maciory ogólnie ma niski poziom jonów żelaza,
gdy miot liczy 10-12 prosiąt występuje wtedy głęboki niedobór żelaza; na fermach bez interwencji
lekarza zwierzęta nie przeżyją, w 4-5 dniu profilaktyka preparatami z Fe; przy podaniu dużych
ilości Fe w iniekcji trzeba uważać, żelazo musi mieć swój nośnik – globulinę która jest bardzo
podobna do γ-globulin, przy hiperferemii następuje zablokowanie gamma-globulin i blokada
układu odpornościowego (lepiej zatem podawać doustnie organizm sam wybierze ile będzie mógł
zużyć)
zaczerwienienie rubor– skutek przekrwienia czynnego (tętniczego; hyperaemia activa)-zastój
krwi w naczyniach tętniczych, lub biernego (żylnego, hyperaemia passiva)-zastój krwi w
naczyniach żylnych;lub przekrwienie mieszane tętniczo-żylne;spowodowane są gorączką,
czynnikami chorobotwórczymi, zmianami miejscowymi danej błony śluzowej

zażółcenie flavedo– objaw żółtaczka (icterus) – odkładanie się barwników żółciowych w różnych
miejscach organizmu, możemy wyróżnić :

1. żółtaczkę przedwątrobową (hemolityczną) działają tu czynniki uszkadzające krwinki

czerwone, hemoglobina wychodzi poza obręb erytrocytów, wydalana z moczem,
kałem,występuje na błonach śluzowych

2. żółtaczka wątrobowa – retencja barwników żółciowych, fizjologicznie wychwytywanych

przez wątrobę, na skutek dysfunkcji wątroby jest zwolniona albo niemożliwa, dzięki czemu
barwniki koncentrują się poza wątrobą np. w skórze (hepatopatie – wszystkie stany
chorobowe wątroby)

3. żółtaczka zastoinowa (obturatoryjna) – zaczopowanie przewodu żółciowego, np. kamica

woreczka żółciowego (brak u konia), u bydła na skutek uszkodzeń wątroby motylicą lub
motyliczką, nie ma barwników żółciowych w kale dużo bilirubiny jest w surowicy i moczu
– prowadzi to do uszkodzenia nerek

zasinienie cyanosis-sinica, zastój krwi – zaburzenia w krążeniu w obrębie naczyń włosowatych,
krew niedotleniona, barwnik krwi może przejść poza obręb naczyń

Badanie ogólne oka

Powieki i szpara powiekowa – czy powieki są otwarte czy zamknięte, czy obrzęknięte
Obrzęk powiek
Zwężenie szpary powiekowej
Trzecia powieka

Gałka oczna – wytrzesz (exophtalmus), wypadnięcie gałki ocznej (retractio - popularne u
pekińczyków), zez (strabismus), oczopląs (nystagmus)

 wytrzeszcz - spowodowany chorobą Graversa-Basedowa (nadczynność tarczycy)
 zez – zazwyczaj wada dziedziczna rozwojowa; zez może być rozbieżny – divergens i

zbieżny - convergens

 oczopląs – zazwyczaj objaw chorób ośrodkowego układu nerwowego; może być poziomy –

horizontalis (przy wodogłowiu),pionowy – verticalis (przy zapaleniu mózgu), okrężny -
rotatorius

Rogówka – wilgotność, przejrzystość, powierzchnia, wrzód rogówki (ulcus cornea), perforacja
rogówki, jej zmętnienie – przyczyna chorób wirusowych (herpes, korona i adenowirusy), pasożytów
np. telezjoza u bydła (pasożyty w worku spojówkowym), mechanicznych (w tym stanie nie wolno
przypisywać preparatów kortyzonowych)
Źrenica – rozszerzenie źrenicy (mydriasis), zwężenie źrenicy (myosis);
Najłatwiej reaguje na światło, atropina powoduje rozszerzenie źrenicy podobnie stres, światłowstręt
przy wściekliźnie


Badanie powłoki ciała
SKÓRA –DERMA
W badaniu posługujemy się oglądaniem, omacywaniem, badaniem dodatkowym (tj. badanie zeskrobin
skóry, badanie hematologiczne, badanie biochemiczne)
Kolejność badania:

1. włos i wytwory rogowe naskórka - gęstość, osadzenie, elastyczność, połysk, siwizna,

wyłysienia; rogi, opuszki, pazury, kopyta, racice, przestrzeń międzypalcowa (barwa,
połysk, wielkość, kształt, struktura powierzchni, ciepłota, wrażliwość, stan pielęgnacji)

2. naskórek – barwa, grubość, rogowacenie, złuszczenie (na egzaminie praktycznym

mówimy: naskórek przezroczysty rogowaciejący złuszczający się niewielkimi płacikami)

3. skóra właściwa – barwa, wilgotność, zapach, natłuszczenie, ciepłota, elastyczność, świąd,

wykwity i zmiany grubości skóry – obrzęki, odma, zmiany przerostowe

4. badania dodatkowe – zeskrobin skóry, preparaty odciskowe, biopsje, próby śródskórne,

oznaczanie poziomu hormonów

WŁOSY I WYTWORY ROGOWE NASKÓRKA
Funkcje okrywy włosowej: izolacyjna, termoregulacyjna, maskująca, receptorowa, obronna.
Przyleganie i połysk – zdrowe zwierzęta – włosy lub pióra są gęste, przylegające i lśniące
Termoregulacja – dla ostrzyżonych owiec szok termiczny – stany chorobowe
Funkcje obronne – prawidłowy włos to gwarancja, że nie docierają do skóry cząsteczki
chorobotwórcze; odpowiednie pH zabezpiecza przed szerzeniem się infekcji (pH kwaśne)
Nieprawidłowy wygląd sierści: zarobaczenie, brak pielęgnacji, niedobory żywieniowe – niedobór Zn,
witamin A i B, niedobór nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), choroby alergiczne skóry
(AZS,AZS), cukrzyca, mocznica, choroby trzustki i wątroby (zwłaszcza jej zapalenie)
AZS – alergiczne zapalenie skóry
APZS -alergiczne popchle zapalenie skóry
Cukrzyca występuje u psów, kotów i wszystkożernych
Pies – kąpiel raz na 3 miesiące, wskazane szczotkowanie i stosowanie zasypek.

Barwa włosa- fizjologicznie zmiana barwy – siwienie (canities) zanika melanina włos wypełniony
powietrzem, u psów ma miejsce w wieku 6 lat, ui koni 10-15 rok życia
Trwałe odbarwienie włosa – nosówka (wirus upośledza unerwienie naczyń zaopatrujących włosy),
miejscowe – blizny, pociemnienie sierści – przewlekłe stany zapalne, grzybica, nużyca, AZS
Wypadanie włosa w formie przerzedzenia (calvities);wyłysienia (alopetio): zapalenie skóry i
mieszków włosowych, dermatozy, endokrynogenne
Całkowite wypadanie włosa – alopetio universalis – zatrucia pokarmowe, chemiczne (ołowiem),
grzywacze chińskie to rasa prawie bezwłosa
Wyłysienie ograniczone – alopatio localis – mechaniczne ocieranie jako objaw świądu
Wyłysienia plackowate – alopatio armata – grzybica (objawem jest świąd <pruritus> przede
wszystkim grzyby z rodzaju Microsporidium), nużyca (wywołana przez Demodex ricinus, dotyczy ras
krótkowłosych, zmiany wielkości łepka od zapałki, w okolicy policzków, łopatek, zewnętrznych
powierzchni ud, czasem w obrębie klatki piersiowej)
Nadmierny wzrost włosa –hirustismus – wywołane najczęściej błędami hormonalnymi
Zupełny brak włosa –atrichia
Trichorexis – łamliwość
Trichophytosis – grzybica
Folliculitis – zapalenie mieszka włosowego
BADANIE NASKÓRKA
Komórki naskórka – epidermis , ulegają ciągłemu różnicowaniu i złuszczaniu, u psów proces ten
zachodzi w przeciągu 21-22 dni
Zaburzenia w rogowaceniu:

 nadmierne rogowacenie –hyperkeratosis – modzele, znaczne zgrubienia warstwy rogowej

naskórka, mało elastyczne, występuje w miejscach gdzie skóra narażona jest na obrażenia
mechaniczne (modzele na łokciach)

 nieprawidłowe rogowacenie – parakeratosis – łuszczyca, brak w budowie histologicznej

warstwy ziarnistej – komórki warstwy kolczystej przechodzą w warstwę rogową (rzadkie u
zwierząt)

 wadliwe rogowacenie – dyskeratosis – rak kolczystokomórkowy, zaburzenia w budowie

warstwy podstawowej naskórka, zmiany mogą mieć charakter łagodny lub złośliwy

BADANIE SKÓRY WŁAŚCIWEJ:
Funkcje skóry właściwej: ochronna, czuciowa, maskująca itp.
Posiada :
- barwę
- wilgotność
- natłuszczenie
- zapach
- ciepłotę
- elastyczność
- wady

(u krowy na egzaminie :skóra grafitowa pod włosem ciemnym i różowa z grafitowymi plamkami pod
włosem jasnym, wilgotna, natłuszczona, zapach charakterystyczny dla gatunku, temperatura
równomiernie rozłożona, skóra elastyczna, otarcia, pasożyty inne wady)
Budowa histologiczna:
zrąb - elementy włókniste, kolagenowe, sprężyste, retikulinowe
elementy komórkowe – fibroblasty, histocyty, komórki tuczne-wytwarzają histaminę, serotoninę, PGF,
komórki krwi-limfocyty, granulocyty, komórki plazmatyczne
substancja podstawowa – mukopolisacharydy, kwas hialuronowy, proteoglikany (elementy
budulcowe)
przydatki – włosy, gruczoły łojowe, potowe (gr. apokrynowe)
przydatki skóry: włosy, gruczoły potowe i łojowe, paznokcie i gruczoły apokryfowe

Badanie:
Fizjologicznie barwa skóry zależy od ilości melaniny
Zmiany barwne skóry w warunkach patologicznych:
Odbarwienie – leucodermia – nabyte (bielactwo nabyte – vtiligio), rany, zapalenia skóry, oparzenia,
maceracja, zaburzenia neurotroficzne (ciągłość neuronów)
Bladość palor w oligowalemii, anemii; określamy skórę jako bladą, bladoróżową, papierową lub
porcelanowo białą
Niedokrwistość niedoborowa- anemia procelorum – zmiana hemoglobiny płodowej na dojrzałą ,
podawanie żelaza iniekcyjnie po pewnym czasie powstaje kolibakterioza, ponieważ globuliny
transportujące żelazo są bardzo podobne do



- globulin i nadmiar żelaza blokuje działanie normalnych



- globulin

Przebarwienia – hyperpigmentatio – nadmiar odkładania się melaniny u niektórych ras psów –
acantosis nigricans u jamników, po wewnętrznej stronie ud, w pachwinach, na brzuchu
Hiperpigmentacja miejscowa – przewlekłe grudkowe zapalenie skóry, zaburzenia w metabolizmie,
nadmiar barwnika przy nużycy, grzybicy, nietolerancji pokarmowej
Hiperpigmentacja uogólniona – hiperadrenokortykoizm, niedoczynność tarczycy, niektóre leki
(lysoderm, minocyklina) [u świń dwie choroby wywołujące zmiany barwne: Ersocheroptix rusopatiex
– wywołuje różycę; wirus pomoru świń]
Zaczerwienienie – rubor – miejscowe lub uogólnione
Przebarwienia:
-Przekrwienie czynne i bierne
-Wybroczyny :

 punkcikowate – petechie
 pręgowate – vibicies
 plamy – ecchymoses
 podbiegnięcia krwawe – sugilationes

Zażółcenie –flavedo – następstwo odkładania się bilirubiny (żółtaczka – ictinus)
Zasinienie – cyanosis – następstwo zaburzeń w krążeniu
Przekrwienie a wybroczyna
W przekrwieniu zaczerwienienie ustępuje po naciśnięciu, przy wybroczynach nie ustępuje (przerwana
ciągłość naczyń krwionośnych)

GRUCZOŁY POTOWE
Gradując wobec rozkładu gruczołów potowych
koń, przeżuwacze, świnie, mięsożerne
Różnice gatunkowe
Konie – intensywne pocenie, pot zawiera białko, mocznik, zw. mineralne (daje to specyficzny zapach i
pianę) największe pocenie zachodzi w pachwinach, okolice uszu, szyi, łopatki, wewnętrzna strona ud
Bydło – pocenie rzadkie, okolice uszu, szyi, łopatki, wewnętrzna powierzchnia ud
Psy i koty – brak potów, gruczoły potowe jedynie między opuszkami palców
Poty patologiczne:

 Poty ciepłe – przekrwienie skóry
 Poty zimne – spadek ciśnienia krwi, zapaść zapalenie otrzewnej

 Poty miejscowe – podrażnienie nerwu obwodowego, początkowa faza zapalenia otrzewnej (w

okolicy słabizny)

 Nadmierne poty – hyperdrosis universalis ;konie – mięśniochwat porażenny (choroba

poświąteczna), ochwat, schorzenia morzyskowe (od żołądka do okrężnicy małej)

Cecha charakterystyczna bóli morzyskowych – trzystopniowość

1. łagodne
2. mocne
3. ostre – pocenie się

 Zmniejszone poty – hyperdrosis, anidrosis ; utrata płynów ustrojowych – gorączka,

wielomocz, biegunka, zmniejszenie elastyczności skóry, suchość włosów i naskórka

Biegunka : Osmotyczna

Sekrecyjna

Jelit grubych, itp.

 Poty krwawe – haematodrosis – konie ras lekkich w czasie silnych upałów, po ukłuciach

owadów, wybrocznica, skaza krwotoczna, pasożyt Parafilaria multipapillosa (nicień
pochodzenia orientalnego, pasożytuje pod skórą u konia, powoduje powstanie podskórnych
krwiaków, krwawiących szczególnie w porze letniej)

 Poty cuchnące – bromidrosis – zmiana składu chemicznego potu, zanieczyszczenie skóry

kałem, moczem ; mocznica, pęknięcie pęcherza moczowego; bydło – ketoza , mięsożerne –
cukrzyca, podanie olejku terpentynowego – zapach fiołków

GRUCZOŁY ŁOJOWE
Nadmierne wydzielanie – łojotok
Zapewniają połysk, elastyczność włosa

Łojotok tłusty – seborrhoe oleosa – skutek przetłuszczenia, nieprzyjemny zapach zasychając

tworzy łuski (squama) – łupież, może być punktem wyjścia do niektórych schorzeń (u psów ujście
mieszka włosowego rozszerza się, wnikają bakterie, zropienie+zaburzenia chormnonalne=trądzik
(acne), nie młodzieńczy

Łojotok suchy – seborrhoe sicca – bardzo obfity łupież
Asteatosis – upośledzenie wydzielania gruczołów łojowych, matowość włosa, zmniejszenie

elastyczności skóry, wysychanie pękanie naskórka, choroby przewlekłe, stany chroniczne

Elastyczność skóry
Badanie :ujęcie fałdu w miejscu dobrze rozwiniętej tkanki podskórnej (szyja w okolicy palearu czyli
fałdu szyjnego)
Elastyczna skóra – rozwinięta tkanka podskórna, uwodniona i napięta tkanka, czynność gruczołów
łojowych i potowych
Zmniejszenie elastyczności skóry – odwodnienie, niewydolność krążenia, krwotoki, gorączki,
wyniszczenie organizmu, nadmierne rogowacenie, przerost, świerzb, nużyca, rogowacenie ciemne.
Obrzęk (oedema)
Badanie – oglądanie, omacywanie; umiejscowienie, wielkość, kształt, odgraniczenie od tkanek, barwa,
ciepłota, bolesność, konstytucja
Obrzęk niezapalny – oedema non inflammatorium – niebolesny, zimny lub o temperaturze
otaczających tkanek, blady, barwa skóry niezmieniona, konsystencja ciastowata (po ucisku palcem
zostaje wgębienie), przesięk (transsudatum)
Rodzaje obrzęków niezapalnych:

1) zastoinowy ogólny (anasarca)- przy niewydolności serca, krążenia, objąc może całe ciało
2) zastoinowy miejscowy (localis) – ucisk na naczynia krwionośne, limfatyczne (ucisk

uprzężą, opatrunkiem, itd.)

3) opadowy – przy niewydolności krążenia, gdy jest bardzo mała różnica ciśnień w obrębie

naczyń włosowatych, peryferyjnych (kończyny, podbrzusze, przedpiersie; obrzęk opadowy
płuc, gdy zwierzę leży na boku zbyt długo)

4) głodowy – spowodowany niedożywieniem, obniżenie poziomu bialek surowicy (albumin),

dochodzi do spadku ciśnienia onkotycznego (siły z jaką białko wiąze wodę); zakłócona

równowaga ciśnienia onkotycznego i hydrostatycznego, następuje przechodzenie płynów
poza obręb naczyń (choroby przewodu pokarmowego, przewlekłe choroby nowotworowe

5) nerkowy (oedema nephritis) – stan zapalny nerek, zwiększona produkcja aldosteronu,

hyperaldosteronizm; Na i H

2

O obecne, zatrzymywane w organizmie (okolice oczu, powiek,

kończyny)

Oedema inflammatorium – obrzęk zapalny – spowodowany infekcjami bakteryjnymi, urazami

(obrzęk przyranny);
Cechy: bolesny, gorący, skóra napięta, zaczerwieniona, wysięk (exudatum) jest mętny, białko
powyżej 3%
Rozległe obrzęki występują przy wągliku, influenzie bakteryjnej koni

Oedema colaterale (obrzęk oboczny) – na skórze w okolicy węzłów chłonnych w stanach

zapalnych narządów, tkanek ułożonych głębiej, zapalnie stawów (także obrzęk przyranny i
alergiczny); bardzo podobny do krwiaka (haematoma- wynaczynienie, wylew krwi do tkanki
podskórnej, napięty, bolesny, wyraźnie odgraniczony, ulega resorbcji lub organizacji, może ulegać
przerostowi); u psów i kotów w obrębie małżowiny usznej powiększony, chełbocący, punkcje,
nacięcie, deformacja

Wykwity skóry pierwotne (efflorescientiae cutaneae primaria)
Przy rozwoju procesów chorobotwórczych, powstają w określonej kolejności; forma rozwoju stadium
chorobowego, zależy który wykwit (ważna kolejność!!!)

1) plamka (macula)

plamy naczyniowe, powierzchowne zmiany barwne skóry, dobrze widoczne lecz nienamacalne

a) naczyniowe – powstają z przekrwienia czynnego, mają charakter plamek rumieniowych (macula
erythematosa)

osutek :wysypka=exanthema rozsiane liczne plamki wielkości ziarna prosa;

rózyczka =roseola skupione plamki

są wynikiem podania leku (miejscowa nadwrażliwość na lek przy diaskopii (?) zaczerwienienie
zanika, gładka powierzchnia plam
z przekrwienia biernego – plamy są sine, rozlane, najlepiej widoczne na błonach śluzowych, tam gdzie
cienka skóra – np. pachwiny

wybroczynowe (ecchymoses – wybroczyny) przerwanie ścian naczyń krwionośnych

-kropki, plamki – petechie
-smugowate – vibices
-duże okrągłe – ecchymoses
-krwiak – haematoma
mogą zmnieniać barwę w czasie, w zależności jak szybko dochodzi do przemian hemoglobiny

b) barwnikowe – spowodowane nadmiarem lub niedoborem melaniny (wrodzone i nabyte)
wrodzone- znamiona barwnikowe, plamy błękitne i pręgowate
nabyte- chloasma (osuda)

c) złogowe – na skutek nagromadzenia się barwnika, czynniki zewnętrzne (barwnik heterogenny –
tatuaż), wewnętrzne(choroby metaboliczne, np. plamkiwątrobowe przy chorobach wątroby –
hepatopatiach, nagromadzenie hemosyderyny)
plamy z przekrwienia czynnego znikają bez śladu
plamy z przekrwienia biernego nie leczone pozostają
zmiany wybroczynowe ustępują samoistnie
plamy złogowe pozostają lub nie, w zależności od tego, czym są wywołane

2) grudka – papula

ograniczone uwypuklenie skóry (płaskie stożkowate)
konsystencja tęga
drobne, większe przerosłe

pojedyncze lub zlewają się
schodzą bez śladu, choć jeśli są powikłania – jest blizna (cicatrix)

-naskórkowe – w zewnętrznej warstwie naskórka, są wynikiem wadliwego rogowacenia,
można je zeskrobać
-skórne – obrzęk (wędruje płyn)-charakter naciekowy – do danego miejsca wędrują komórki
plazmatyczne
-naskórkowo skórne – uniesiony naskórek+naciek (histocyty) wskórze właściwej, dochodzi do
uszkodzenia warstwy naskórka

grudki w wyprysku mogą przekształcić się w grudki sączące, nadżerkowe, wrzodziejące
(dermatitis);świąd – rozdrapanie!

Guzek – tuberculum s. nodulum
Uwypuklony wykwit pierwotny ze skóry właściwej, pozostawia bliznę (wielkość orzecha laskowego);
może mieć różną konsystencję: twardy, miękki, płaski, uszypułkowany; po rozdrapaniu powstaje
blizna rozrostowa tzw. dzikie mięso (caro luxurians) nie regeneruje się, gdy ulegnie zropieniu tworzy
czyraki (cystis) [pochodzenia zapalnego, nowotworowego, po zatkaniu ujścia gruczołu łojowego]

Guz – tuber, nodus
Twarda wynisłość skóry, w głębszych warstwach skóry i tkanki podskórnej, większy od orzecha
laskowego (występuje w promienicy), charakter zapalny lub niezapalny, nowotwór, białaczka, może
mieć różną konsystencję (przeważnie jednak twardy), goi się z pozostawieniem blizny lub blizny
rozrostowej

Bąbel – urtica
Wyniosłość skóry, ostro odgraniczona, tęga, owalna, okrągła, nieregularna
Bąbel pokrzywkowy – po ugryzieniu komara lub oparzeniu pokrzywą
Pokrzywka pokarmowa – choroby zakaźne, wąglik, szelestnica
Powstaje nagle i goi się bez śladu, obrzęk podścieliska łącznotkankowego, skóry właściwej, płyn to
wysięk; blady, wokół zaczerwieniony, bąbel uciska na naczynia – skóra pod nim blada, nawet biała;
charakter alergiczny – świąd; pozostawia bliznę, gdy się rozdrapie powstaje nadżerka (goi się z blizną
lub bez)

Pęcherzyk – vesiculum
Wielkość od łepka szpilki do ziarna grochu, wystaje ponad powierzchnię skóry (okrągły, stożkowaty);
wypełniony treścią surowiczą (na skutek obrzęku komórkowego i naskórka lub mięzy komórkami
naskórka)
śródkomórkowy – płyn uciska na jądro – zanik jądra – komórki łączą się i powstaje pęcherzyk
wielokomórkowy (jedno lub wielokomorowy); duży pęcherzyk to pęcherz, np. pęcherz gąbczasto–
komórkowy; treść surowicza; zasycha w strup, lekkie przebarwienie; gdy zedrzemy naskórek –
nadżerka – bez blizny, gdy drażnimy powstaje blizna

Pęcherz – bulla
Wypełniony surowiczą treścią, oddziela komórki naskórka od skóry właściwej (ø ok.0.5 cm)
- subcornualis – podrogowy – dochodzi do oddzielenia tylko w warstwie rogowej naskórka (płyn

surowiczy unosi warstwę zrogowaciałą)

- epidermalis – śródnaskórkowy – płyn rozdziela warstwę ziarnistą, czasem kolczystą
- subepidermalis – podnaskórkowy – unosi się cały naskórek
pzyczyna pęcherza to oparzenie, goi się bez pozostawienia blizny, gdy się rozdrapie powstaje najpierw
wrzód potem blizna

Krosta – pustula
Płaska, okrągła, stożkowata (infekcja pęcherzyka i pęcherza), wypełnina treścią ropną ponad
powierzchnią skóry
- follicularis – przymieszkowa – w jamie mieszka włosowego, zawarte w kroście bakterie, przez

uszkodzone naczynie wędrują chłonką i krwią przez naczynia włosowate (follicularis)

- spongiformis – gąbczastokształtna – tak jak pęcherz, komórki z ropą łączą się ze sobą
- naskórkowa – pod warstwą rogową lub kolczystą naskórka (epidermalis)
ropa+krwinki czerwone – krosta czarna (pustula maligna), zasycha w strup, gdy się wygoi odpada,
drażniony – wtórne zakażenie – blizna

Zaskórnik – comedone
Przy zespole keratołojowym, nadmierne wydzielanie łoju + zaczopowianie ujść gruczołów łojowych
(masy keratynowe i lipidowe)+hormony=acne (trądzik); zapalenie mieszka łojowego; częste u
grzywaczy chińskich


Wykwity wtórne – efflorescientiae cutanea secundariae
Otarcie – excoratio
Z urzów mechanicznych (lizanie, drapanie, rzucanie się choroby morzyskowe), goi się bez blizn;
liniowe otarcie – przeczosy (abrasio); głębokie draśnięcia, pozostają blizny, płytkie nie

Nadżerka -erosio
Dotyczy naskórka lub błony śluzowej, ubytek naskórka i na skórze po zdarciu grudki, krosty,
pęcherza; jest to dziura w naskorku, wokół jest pas demarkacyjny
Afty – w błonie śluzowej jamy ustnej
zejście bez pozostawienia blizny, gdy dochodzi do zakażennia, powstają owrzodzenia-blizna

Rozpadlina – rhagas

naskórek, skóra właściwa (blizna)

Szczelina – fissura

liniowe przerwnie ciągłości skóry

warstwa rogowa

bez blizny

Pęknięcie – rima cutis

cały naskórek

bez blizny

-rozpadlina to rozszerzenie, pogłębione pęknięcie skóry, może wtórnie owrzodzieć lub ulec zakażeniu
nie muszą być (te trzy) poprzedzone wykwitami pierwotnymi, powstają wokół natoralnych otworów
ciała (odbyt, pochwa, kąciki zewnętrzne oczu, ust )poprzedza je pogrubienie skóry- silne napięcie i
rozciąganie skóry, nawet nie zmienionej chorobowo

Strup – crusta
Zasychanie wydzieliny surowiczej, ropnej, krwistej na powierzchni naskórka lub skóry właściwej,
kształt i wielkość strupa zależy od wielkości i kształtu wykwitu pierwotnego+obfitości wysięku;
powierzchnia dolna – wilgotna i gładka, powierzchnia górna – chropowata
-sączące strupy – exema medidans – u psów
-tarczka woszczynowa – scutula fabi – strup ciemnobrązowy, trudno oddziela się ; kolonie grzyba
woszczynowego; uniesione komórki naskórka; leukocyty zlepione płynem wysiękowym, włosami, goi
się bez blizny

Wrzód – ulcus
Sięga głęboko skóry właściwej – w wyniku uszkodzeń mechanicznych, chemicznych, fizycznych,
chorobowych – ubytek patologicznie zmienionej tkanki
Charakter pierwotny – urazy mechaniczne, odleżyny (decubitus)
Charakter wtórny – zejście guza i guzka
Wrzody zgorzelinowe – ulcera gangrenosa – w następstwie martwicy suchej (gangrena sicca) i
rozpływnej (gangrena humida)

Łuska – squama
Powstaje z oddzielającej się częsci zrogowaciałego naskórka (łupież); łatwo złuszczający się strzępek
zrogowaciaego naskórka jako zejście stanu zapalnego, mechanicznego lub niepełnego rogowacenia
wadliwego
Podział:
Łuski otrębiaste – squama furfuraceae – 0-4 mm
Łuski właściwe - squama propria - 4-10 mm
Łuski listeczkowate – sqama lamellosa - 10-40 mm

Łuski płatowate - sqama lobullosa - <40 mm
Powierzchnia tych łusek może być sucha, wigotna lub tłustawa
Blizna - cicatrix
Charakteryzuje się zanikiem sttruktury tkanki z której powstała, w miejscu stanu zapalnego, ubytków
tkanki: brak gruczołów łojowych i potowych, brak włosów, zmniejszona sprężystość i ścieńczenie
skóry, nie unerwiona i nieunaczyniona.
Blizna pourazowa – cicatrix traumaticae
Blizna poowrzodzeniowa – cicatrix postulceratione (wielkości i ksztatu wrzodu)
Blizna zanikowa – cicatrix atrophicans


Inne wykwity:
- rozstępy skórne – przy długotrwałym leczeniu glikokortykoidami
- czyrak – furunculus – ostre zapalenie mieszka włosowego, przechodzi w ropień, silny odczy

zapalny i naciekowy

1. cargunculus – czyrak mnogi – obok siebie na licznych mieszkach włosowych
2. furnuculosis – czyraczność – dotyczy całej powierzchni skóry
u pacjentów z nawrotowym ropnym zapaleniem mieszków włosowych – cukrzyca, łojotok, choroby
przemian metabolicznych, zapalnie nerek – spada odporność – maceracja i uszkodzenie naskórka
krosta przymieszkowa
oddzielenie ropne – czop – guz – czyrak (blizna)

- torbiel – cystis – twór guzowaty, zawiera treść o różnej konsystencji, otorbionej w zamkniętej

jamie

wyróżniamy:
naskórkowe – prosak- milium
łojowe – steatocystoma
mieszane – cystis pilaris
błon śluzowych – cystes mucose oris
pozostawiają blizny , potrzebne leczenie chirurgiczne


Badania dodatkowe – examinatio accesoria

1. postępowanie diagnostyczne
2. wskazania
3. uwagi

* lampa Wooda – promieniowanie podczerwone, wykrywanie grzybów, mikrosporidiów, trychophytoz
u bydła
* zeskrobina – ektopasożyty i ich formy rozwojowe, powierzchniowe (demodex – nużeniec, scabies –
świerzb drążący, cheyletiella), zeskrobujemy do pierwszej krwi
* szczotkowanie sierści – ektopasożyty, odchody, na białą bibułę (wszy, pchły, wszoły)
* test taśmą samoprzylepną – ektopasożyty, drożdże i bakterie (taśma barwiona metodą DiF-Quick`a)
* wyrywanie włosa – morfologia włosa, dermatofity, ektopasożyty, (penceta)
* płytki kontaktowe – pokryte agarem Dixona (wykrywanie Malasseria sp.)
* preparaty odciskowe – cytologia, grzyby, bakterie, pierwotnuaki ;szkiełkiem podstawowym z miejsc
zmian skórnych, najpierw poskrobać, wydziela się śluz, krew, barwienie na bakterie gram+ i gram- lub
D-G, giemsy (na elementy morfotyczne krwi)
* próby śródskórne – atopowe zapalenie skóry, podawanie antygenów swoistych (trudna interpretacja
wyników)
* biopsja skóry (cienkoigłowa) – histopatologia, histochemia, immunaofluorescencja (próbka
zabezpieczona w 10% formalinie)(toczeń powoduje zmiany w skórze właściwej wykryć go można
jedynie biopsją)
* krew – hematologia, biochemia, serologia, hormony, tło choroby, niedokrwistość ze zmianami w
moczu, w rozmazie przewaga eozynofili – alergie; barwienie charakterystycznymi substancjami;

biochemia – patologiczne metabnolity (mocznik, kreatynina, cukier); serologia (odporność); hormony
tarczycy, płciowe, kory nadnerczy nad lub niedoczynność narządów; profil cukrowy (glukoza we
krwi)
* mocz – podejrzenie cukzycy – cukier w moczu (cukromocz); stany zapalne pęcherza moczowego i
cewki (białko itd.), cukier itd.
Triada u psów z cukrzycą:
-zapalenie skóry
-zmiany przezierności gałki ocznej
-cukier w moczu

GÓRNE DROGI ODDECHOWE

1. Badanie wydychanego powietrza.
2. Badanie przedsionka jamy nosowej oraz jamy nosowej (wypływy z nosa).
3. Badanie zatok przynosowych (i worków powietrznych u koni).
4. Badanie krtani i tchawicy.
5. Badanie kaszlu swoistego i reakcyjnego.
6. Badanie wyksztusiny.

Ad.1 Badanie wydychanego powietrza.
Przykładamy dłonie grzbietową stroną do otworów nosowych i zwracamy uwagę na:

1. temperaturę
2. siłę wydychanego powietrza
3. dwustronność (obustronność) wydychanego powietrza
4. zapach wydychanego powietrza

prawidłowo: temperatura równa temperaturze ciała, powietrze wydychane z jednakową siłą z obu
nozdrzy o woni swoistej dla gatunku, lub bezwonne
Patologia
– powietrze o temperaturze wyższej (w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, gorączce)
- niejednostronność i zmieniona siła – spowodowane zwężeniem lub niedrożnością górnych dróg

oddechowych, jednogo lub obydwu przewodów nosowych – nowotworów, zaczopowanie
mechaniczne, chroniczny nieżyt przewodów nosowych, zwężenie w przypadku obrzęku

- woń cuchnąca – gnilny słodki mdły zapach - proces chorobowy na terenie górnych dróg

oddechowych lub płuc, przebiegający z rozpadem białka (stadium rozpadu nowotworu, zgorzel
płuc, zachłystowe zapalenie płuc, owrzodzenie nosa);
woń podobna do chloroformu, alkoholu – pasożyty płucne u cieląt i jagniąt (glistnica– ascaridosis)
woń acetonowa – ketonemia u bydła (ketosis)
woń moczu – mocznica (uraemia)
zapach fiołków – przy podaniu olejków eterycznych (wit B

1

– zapach wydychanego powietrza i

moczu)

Ad. 2 Badanie nosa
Fizjologicznie symetrzyczne, błona śluzowa ciemno pigmentowana pokryta niewielką ilością
bezwonnego, lepkiego śluzu
Konsystencja wypływów z nosa (diectio nasalis):
-surowiczy – wodnisty, przejrzysty, lejący (ostre zapalenie błony śluzowej nosa, początkowe stadia)
-śluzowo-surowiczy - ciągliwy, przejrzysty
-śluzowy - przy nieżycie górnych dróg oddechowych i nosa
-śluzowo-ropny - ciągliwy, mętny, szarawy z domieszką złuszczonego nabłonka leukocytów, krwinek
czerwonych, przy schorzeniach zatok, oskrzeli, płuc (zapalenie płuc, nosówka, zołzy, zapalenie krtani,
ropne zapalenie węzłów chłonnych
Barwa:
-bezbarwny – początkowa faza zapalenia krtani
-szarobiały
-kremowy – odoskrzelowe zapalenie płuc u cieląt
-różowy
-czerwony –domieszki krwi
-zielony – chlorofil u trawożerców, przy utrudnionym połykaniu dostaje się do nosa
-szafirowy – krupowe zapalenie płuc (uwalnia się hemoglobina), zaraza piersiowa
-brudnoszary (cuchnący) – procesy martwicze na terenie układu oddechowego, zgorzel (zachłystowe
zapalenie płuc)
-biały pieniesty – przy domieszce powietrza na terenie pęcherzyków płucnych, oskrzeli, objawy:
obrzęk płuc, piana przez ubijanie
-krwawienie z nosa –

kroplami – epistaxis –pęknięcie naczyń włosowatych, błony śluzowej

nosa, przewlekły nieżyt nosa

strumieniem – rinorhage – krwotoki, uszkodzenie naczyń większych,

gruźlica płuc, nieprawidłowe zakładnie sondy u konia
wypływ krwawy; wynik urazów mechanicznych, pękanie naczyń krwionośnych na terenie jamy
nosowej (jednostronnie)
wypływ bez domieszek powietrza – z nosa
wypływ z domieszką powietrza – z płuc (pienisty, jasno czerwony, kaszel, rzężenie)
U koni krwawy wypływ przy założeniu sondy nosowo-przełykowej, szczególnie przy gorączce –
rozpulchnienie.
Badanie błony śluzowej nosa – zmiany chorobowe
Przekrwienie – ostry nieżyt nosa, zołzy, nosacizna, wybrocznica
Sinica (cyanosis) – zastój żylny w niewydolności krążenia
Bladość (palor) – przewlekły, nieżyt nosa, niedodma
Zażółcenie (flavedo) – choroby wątroby, zapalenie żołądka i jelit, ostra niedokrwistość zakaźna,
pasożyty krwi.

Badanie otworów nosowych i jamy nosowej

Najłatwiej u konia, potem u bydła i psa;
Dokładne oglądanie błon śluzowych, przedsionka jamy nosowej, ujścia przewodów nosowo łzowych,
trzeba zwrócić szczególną uwagę na przsejście skóry w błonę śluzową;
Silny obrzęk powoduje objawy duszności wdechowej, zwracamy uwagę na barwę jamy nosowej,
ubytki, urazy i zmiany na terenie przegrody jamy nosowej; drożnośc przewodów nosowych sprawdza
się za pomocą sondy, gdy występuje obrzęk błony śluzowej to bardzo trudno, przy całkowitej
niedrożności, wyraźny opór przy zakładaniu;

Szmer nosowy – stridor nasalis
Badanie przez osłuchiwanie w okolicy nosa; prawidłowo: powietrze bezgłośne lub z lekkim sapaniem
(koń); szmer powstaje lub jest nasilony gdy powietrze z trudnością przedostaje się przez nos słyszalny
jest w czasie wdechu i wydechu; przy obrzęku błony śluzowej; duża ilość wysięku; zmiany kostne
(osteomalacja – rozmiękanie, krzywica)
Szmer spowodowany w jednej przegrodzie nosowej – zanika przy zatkaniu chorego nozdrza, wzmaga
się przy zatkaniu zdrowego nozdrza
Szmery zabawowe – gwizdanie, poświstywanie; wynik dobrego humoru zwierzęcia

Chrapanie – stretor
Może występować w czasie snu (boksery, mopsy, psy sttarsze); wynik zwiotczenia żagielka
podniebiennego (podniebienia miękkiego); chorobowo w zaburzeniach stanu świadomości i w agonii


Ad.3) Badanie zatok
Badanie przez oglądanie, omacywanie, opukiwanie (brak osłuchiwania!); u małych zwierząt palcem o
palec, u dużych zwierząt tępą stroną (obuchem) młoteczka;
Badanie dotyczy zatok: szczękowych (u konia) i czołowych (u bydła);;
Schorzenia zatok szczękowych- koń, pies, świnia

Czołowej – krowa

Infekcje związane ze schorzeniami jamy nosowej; scorzenia zębów, paradontoza, wady, zgryzu,
wnikające przez blaszkę podniebienną:
U koni – zęby typu rzekomorosnącego, blaszka ulega ścieńczeniu (u starszych koni może ulec
perforacji)
Pies – zęby sekodontyczne, wokół powstaje stan zapalny wynikający z obecności kamienia, stan
zapalny, perforacja zębodołu, brak pobierania pokarmu
Bydło – infekcje ze strony wyrostków rogowych, uraz mechaniczny możdżenia – zapalenie

Stan zapalny zatok
- wypływ z nosa (diectio nasalis), zazwyczaj ropny
- zmiany węzłów chłonnych po tej samej stronie
Badamy przez: oglądanie (uwypuklenia), omacywanie (ostre zapalenie – bolesność; przewlekłe –
podatność na ucisk)
- przez opukiwanie stwierdza się wypuk pudełkowy

wypuk przytłumiony – przy nagromadzeniu w zatoce płynu wysiękowego lub obecności tam

nowotworu

wypuk stłumiony – gdy płyn wysiekowy lub nowotwór zajmuje całą przestrzeń zatoki (od kości do

kości)

U koni jasnych można prześwietlić zatoką przez wprowadzenie małej latarki; zdjęcie RTG –

stwierdzenie zmian nowotworowych, guzy na terenie zatoki szczękowej u psa – włókniaki!

Badanie zatok przynosowych i czołowych
Zatoka szczękowa – sinus maxillaris •2 – miesożerne, koń (badanie – obie dłonie na jednej, potem na
drugiej, potem opukiwanie)
Zatoka czołowa – sinu frontalis – bydło (uciskamy kciukami, potem opukujemy; badamy bolesność,
podatność na ucisk); pośrodkowa przegroda oddziela zatokę lewą od prawej, zatoka tylna przechopdzi
do możdżenia, zatoki przedznie łączą się ale nie mają połączenia z tylną)
Opukiwanie: małe zwierzęta palcem o kość, duże młoteczkiem
Jak badamy – patrzymy na deformację i obrzęki
-dwustronne wysklepienie
-asymetria część twarzowa zatoki szczękowej lub czołowej; nieżyt błony śluzowej, nowotwory,
krzywizna, osteomalacja
u bydła gruźlice kości – w bliskim sąsiedztwie z wyrostkiem rogowym zatoki szczękowej

Zatoka szczękowa u konia
Zwykle ulega zmianom u koni starszych, bo następuje ścieńczenie blaszek podniebienia (wysuwające
się zęby rzekomorosnące)
Mięsożerne
Zmiany zapalne dziąseł – paradontoza, na bazie kamienia nazębnego ( zła pielęgnacja, żywienie;
infekcje, zmiany struktury blaszki podniebiennej, perforacje)
Granice
Zatoka szczękowa – od przyśrodkowego kąta oka do grzebienia twarzowego; oba kąty przyśrodkowe
oczu do zatoki możdżenia
Zatoka czołowa – powyżej wyrostków jarzmowych kości czołowej (powierzchnia oczodołów)

Badamy przez oglądanie (deformacje), omacywanie (ból, podatność na ucisk), opukiwanie (odgłos
opukowy)
Po zbadaniu zatoki mówimy:
-prawidłowo wykształcone, symetryczne
-niebolesne
-niepodatne na ucisk
-o temperaturze otaczających tkanek
-wypuk pudełkowy

U bydła nasadę rogów
Badanie nasady rogów – zatoka możdżenia; zapalenie zatoki czołowej- przez urazy okolicy rogów, np.
strącenie rogów – rana – bakterie wnikają do zatok – stan zapalny
U owiec Oestrus ovis – giez owczy

Stan zapalny zatok
Zwykle jednostronny, objawy wypływ z nosa+ powiększenie węzłów chłonnych (wypływ ropny-
słodki zapach); osttre zapalnie zatok - uwypuklenie kości, bolesność; przewlekłe – podatność na ucisk

U innych zwierząt zdjęcie RTG
U bydła – zapalenie zatoki czołowej po zbiciu rogu lub jego ułamaniu ( zatoka możdżeniowa)
U psów – zapalenie zatoki szczękowej, obecność kamienia nazębnego, lub wypadanie zębów
(paradontoza)
U koni- schorzenia zębów (przedtrzonowych i trzonowych)

Worki powietrzne – sacci aerophorici
Uchyłki trąbek słuchowych Eustachiusza; znajdują się w trójkącie Viborga (krawędź zuchwy; mięsień
mostkowo gnykowy; żyła szczękowa zewnętrzna)
Badanie:
1.oglądanie
2.omacywanie – powiększenie, chełbotanie, bolesność, podwyższona temperatura
3.opukiwanie – płyn-wypuk stłumiony
4.punkcja – zabieg diagnostyczny i terapeutyczny (płukanie worków i podawanie leków)
fizjologicznie nie do badanie dopiero w stanach patologicznych kiedy jest powiększona
Stan zapalny worka
-jednostronny: obfity wypływ śluzowy lub śluzowo ropny, obrzęki, bolesność w górnej części szyi (za
żuchwą)
w miejscu worków powietrznych uwypuklenie, obrzęk, może mieć wygląd guza, przy ucisku
chełbotanie, lub pluskanie bo gromadzi się płyn wysiękowy (exudatum)
Odma zachyłka trąbki głosowej: pneumatosis diverticuli tubae auditivae – niedomykanie ujścia
gardłowego trąbki powoduje (podczas biegania) wpadanie powietrza do zachyłka i rozdęcie – wypuk
metaliczny
Wypuk jest normalnie przytłumiony, w stanach zapalnych tępy lub stłumiony; w przypadku wzdęcia
(wolterorimus) wypuk jest bębenkowy, z podźwiękiem metalicznym (obecne wtedy gazy gnilne)

Ad.4) Krtań i tchawica – larynx et trachea
a)oglądanie – inspectio
Zewnętrznie można stwierdzić zniekształcenia wrodzone lub nabyte pierścieni tchawiczych, a podczas
ruchów oddechowych przesuwanie się krtani – zwężenie. Obrzęk w okolicy krtani towarzyszy
zapaleniu krtani i tchawicy (laryngotracheitis)
Problem u kotów –(rynotracheitis syndrom) –obrzęk błon śluzowych, trudności w oddychaniu,
wypływ z nosa
b)omacywanie - palpatio
Bada się położenie, kształt, temperaturę, bolesność pierścieni tchawiczych i chrząstek krtani; gdy
wszystko jest w porządku to chrząstki krtani i pierścienie tchawicze są: symetryczne, niebolesne,
elastyczne, o temperaturze otaczających tkanek, lekko przesuwalne względem siebie
W przebiegu zołzów – występuje zapalenie krtani i tchawicy; bolesność (wzmożona tkliwość, wzrost
temperatury miejscowej, często zniekształcenie chrząstek

Tarczyca – glandula thyreoidea
Położona w pobliżu krtani; po obu stronach tchawicy, (uwaga przy badaniu aby nic nie uszkodzić); u
koni i bydła – 1-3 pierścieni tchawicy, pies 5-8 pierścieni tchawicy
Praktycznie słabo lub w ogóle nie wyczuwalna, gdy jest powiększona to tak! (przy wolu,
nadczynności, chorobie Graversa-Basedowa, niedoczynności [cachexia, tachycardia, exophtalmus])
Normalnie pierścienie tchawicy są lekko przesuwalne względem siebie, przy porażeniu nerwu
krtaniowego powrotnego (nervus recurrens), chrząstki są słabo przesuwalne względem siebie; drżenie
pierścieni tchawicy lub chrząstek krtani (frenitis trachealis et laryngealis) – wzmożenie szmeru
krtaniowego lub powstawanie szmeru dodatkowego (duszenie, świsty – stridores; czkawka – singultus)

c)osłuchiwanie – auscultatio
szmer krtaniowy – prawidłowy ma charakter chuchający, powstaje przy wdechu podczas przeciskania
się powietrza przez cieśń krtaniową i struny głosowe; ten sam szmer słyszalny jest nad tchawicą i
wtedy jest to szmer tchawicowy, dalej jako szmer pęcherzykowy; szmer krtaniowy jest tym silniejszy i
większy, gdy pojawiają się zmiany prowadzące do zwężenia krtani; zaostrzony szmer krtaniowy –

występuje w stanach zapalnych krtani, tchawicy, gardła, słychać rzężenia, słyszalne nad krtanią i
tchawicą, gdy tam występuje wydzielina i obrzęki błony śluzowej); oglądanie krtani od wewnątrz
możliwe jest u drobiu, psów i kotów, przez rozwarcie jamy ustnej; u dużych zwierząt pzy użyciu
rynolaryngoskopu (rozwieracz; u koni badamy przez nos); badanie przeprowadzamy w kierunku na
nowotwory, zmiany strun głosowych, obrzęki i nieżyty błon śluzowych krtani i tchawicy ; zapadnięcie
i niedowład chrząstki nalewkowatej, dychwica świszcząca

Ad.5)Kaszel
Odruch obronny, wywołany przez podrażnienie zakończeń nerwowych, śluzówki w okolicy garda,
krtani, tchawicy, mający na celu usunięcie ciał obcych (dym , nadmierna ilość wydzieliny)
Kaszel samoistny – objaw chorobowy, występuje przy schorzeniach dróg oddechowych, opłucnej
Kaszel reakcyjny – wywoływany przez badającego w celach diagnostycznych,dla stwierdzenia
charakteru kaszlu i stanu pobudliwości dróg oddechowych; u zwierząt zdrowych trudno wywoływalny,
u chorych zwierząt łatwo wywoływalny
Wywoływanie kaszlu reakcyjnego:
-koń – ucisk na chrząstki nalewkowate krtani
-bydło – wywoływanie bezdechu na ok. 0.5-1 min
-owce\kozy – ucisk na tchawicę lub wywołanie bezdechu
-zwierzęta mięsożerne – ucisk na pierwesze pierścienie tchawicy

Zmiana kaszlu:
-koń – kaszel silny, głośny, głęboki
-bydło – kaszel przedłużony, słaby, chuchający
-owce\kozy – kaszel głęboki, podobny do przerywanego stękania
-pies – kaszel przedłużony, ostre chuchanie
-świnia – gdy występuje podrażnienie, zmusić do kwiczenia, wywołać kaszel
Po kaszlu może wystąpić odruch wymiotny.
Rodzaje kaszlu:

1.) częsty – żadki, napadowy, urazowy
2.) bolesny – częsty, bolesny (przy ostrym zapaleniu opłucnej i krtani, męczący)
3.) głośny – matowy (słaby, nikły)
4.) pokasływanie – częste, słabe nie poprzedzone wdechem
5.) długi, przedłużony – występuje przy obrzęku i zapaleniu strun głosowych
6.) wilgotny – przy obecności rzężeń wilgotnych
7.) suchy – powstaje przy włóknikowym zapaleniu opłucnej
8.) w skutek domiwszania się szmerów ubocznych wyróżniamy kaszel: ostry, chropowaty,

szczekający, ochrypły, gwiżdżący, charczący, porykujący, kwaczący, mruczący

Charakter kaszlu:

1. Wilgotny–tussis humidii – w pstrych procesach zapalnych górnych dróg oddechowych,

gromadzenie się dużej ilości śluzu

2. Suchy–tussis sibilantes – w przewlekłych procesach zapalnych górnych dróg oddechowych,

gromadzenie się lepkiego i gęstego śluzu i błon rzekowych (pseudomembran)

Siła kaszlu:
W zależności od elastyczności pluc i od siły skurczu mięśni wydechowych; silny – zapalenie krtani,
tchawicy, oskrzeli; słaby – rozedma płuc
Częstość kaszlu
Zależy od pobudliwości błony śluzowej (pojedynczy, rzadki, częsty, przez dłuższy czas jako kaszel
napadowy)
Bolesność kaszlu
-bolesny – ostre stany zapalne krtani, tchawicy, oskrzeli, zapalenie opłucnej
-bezbolesny – przewlekłe procesy zapalne dróg oddechowych

Badanie wykrztusiny - expectoratio
Wydzielina górnych dróg oddechowych wydostawać się może na zewnątrz samoistnie wraz z kaszlem,
można ją pobrać do badania
Badamy: barwę, konsystencję, obecność ciałek ropnych, ślady włóknika
Wykrzusina: ropna, śluzowa, z domieszką krwi (na błonie śluzowej nadżerki)
U zwierząt częste jest połykanie wykrztusiny i zalega ona w przewodach pokarmowych, może
wywoływać wymioty;
Wymaz pobieramy z gardła za pomocą techniki endoskopowej do badań mikrobiologicznych; badania
bakteriologiczne na drobnoustroje

Badanie tarczycy – glandula thyreoidea
Składa się z dwóch płatów, bocznie połączonych wąskim mostkiem, reguluje przemianę białkową,
węglowodanową, mineralną (Ca); u dużych zwierząt 1-3 pierścienie tchawicy. U małych zwierząt 5-8
Badanie:
1.oglądanie – wielkość gruczołu i jego położenie
2.omacywanie – konsystencja, przesuwalność i bolesność
3.USG – powiększenie tarczycy przy niedoczynności u psów i kotów – wola tarczycowe
- w okolicy krtani i tchawicy
- u zdrowych zwierząt praktycznie niewyczuwalna, gdy są zaburzenia – powięksaona i wtedy można
wymacać
Badanie wykrztusiny – expectoratio
Zostaje wyrzucona z krtani, tchawicy, oskrzeli, wraz z kaszlem, zawiera śluz i domieszki; zawartość
najczęściej zostaje połknięta, rzadko na zewnątrz;badania mikrobiologiczne

Badanie klatki piersiowej
Narządy układu oddechowego
Sposoby badania: oglądanie, omacywanie, opukiwanie, osłuchiwanie, nakłucia, RTG
Oglądanie zawsze dwustronne – kształt, symetria, zwiększanie objętości
1. Zmiany objętości i kształtu klatki piersiowej
- Obustronne rozszerzenie - klatka piersiowa beczkowata, występuje przy przewlekłej śródmiąższowej
rozedmie płuc i ostrej rozedmie pęcherzykowej
Faskowaty kształt – wolne końce żeber odstają, ostre rozszerzenie żołądka u konia
- Jednostronne rozszerzenie- głównie u małych zwierząt w przypadkach jednostronnego nacieku
zapalnego płuca, silnej bolesności, obfitym wysięku w jamie opłucnowej, odmie
- Obrzęk zastoinowy – wodnica ogólna (przemieszczenie się płynu, zapalenie opłucnej, obrzęk
zapalny,powstaje deformacja klatki piersiowej
- Bolesny obrzęk pourazowy: różaniec krzywiczy, nakostniaki, zmiany nowotworowe na żebrach


Ruchy oddechowe (opis w Nagórskim)
Typy ruchów oddechowych – udział scian klatki piersiowej i powłok brzusznych
-Typ piersiowo brzuszny – u zdrowego zwierzęcia, przewagqa u samic – piersiowy u samców –
brzuszny

-u psów o koni występuje fenomen oddechowy (przeponowy), wgłębienie przy wdechu za

ostatnim żebrem
-Typ piersiowy – w warunkach patologicznych
stany zapalne i bolesności przepony i otrzewnej, narządów jamy brzusznej, ostre zapalenie opłucnej,
wątroby, śledziony, rozszerzenie żołądka, przełądowanie żwacza, wzdęcia i skręt żołądka,
wodobrzusze, krwotoki w jamie brzusznej
-Typ brzuszny – w warunkach patologicznych
zapalenie opłucnej, zapalenie mięśni mięzyżebrowych, zapalenie osierdzia, złamanie żeber, przy
rozlanym zapaleniu rdzenia kręgowego, zapalenie płuc, rozedma pęcherzyków płucnych

Rytmy ruchów oddechowych
Stosunek wdechu do wydechu
Koń 1 - 1.8
Krowa 1 – 1.2
Koza 1 – 2.7
Owca 1 – 1
Pies 1 – 1.6

Zaburzenia rytmu oddechowego
Fizjologicznie – podniecenie, strach, radość
Patologie – zapalenie opłucnej, zapalenie oskrzeli, wydech dwudzielny (duszność wydechowa) w
przewlekłej rozedmie pęcherzyków płucnych u koni (brak sprężystości płuc, powietrze zalega w
płucach, pęcherzyki pękają, właściwości sprężyste zanikają, wydech i dodatkowy skurcz klatki
piersiowej)
Arytmia oddechowa – w agonii, zatrucia (BaCl

2

), morfina, utrata świadomości przy zapaleniu opon

mózgowych i mózgu (lecz fizjologicznie u psów)

Oddechy:
Przyspieszone – tachypnoe, polipnoe -zaburzenia czynności mięśni oddechowych (gorączka, zapalenie
płuc, zapalenie oskrzeli, obrzęk nowotworowy, stany anatomiczne)
Zwolnione - bradypnoe, oligopnoe – przy schorzeniach CUN (wylew krwi, wodogłowie, acetonemia u
krów)

Oddechy patologiczne – związane z procesami na terenie organizmu, następuje zmiana szybkości
oddechów, ich głębokości, występuje bezdech
1. oddech zapadowy
najpierw maksymalnie rośnie a następnie maleje amplituda oddechów, przechodzących w bezdech –
zapaść –collapsus
2. oddech Cheyn-Stokesa (mocznicowy)
występują pauzy 15-30 sekund, rośnie maksymalnie amplituda, maleje i następnie dalej rośnie aż do
maksimum; mocznica – w ostrej niewydolności nerek (dużo jonów NH

4

+

co upośledza funkcje mózgu,

wątroby i serca); zapach amoniaku w wydychanym powietrzu; (nadciśnienie tętnicze, guzy mózgu,
nerczyce)
3. oddech Biota (meningealny)
po głębokim wdechu następuje przerwa, zapalenie mózgu i opon mózgowych (meningeitis), wylewy
krwi do mózgu
4. oddech Kussmaula (wielkiej kwasicy)
pogłębione, przedłużone fazy oddychania, w stadium kwasicy oddechowej i metabolicznej, nadmiar
CO

2

w organizmie

Schorzenia obturatoryjne
-niedodma – hipoxia (niedotlenienie) - krupowe zapalenie pluc, niedrożność oskrzeli, krtani, tchawicy
-metaboliczna kwasica – np. choroby przewodu pokarmowego, z objawami biegunki; z kałem dużo
HCO

3

-

- jon wodorowęglanowy, przy zaburzeniach funkcji nerek wydalanie H

+

zatrzymywanie HCO

3

-

;

zaburzenia przemian metabolicznych: -kwasica mleczanowa (żwacz), -kwasica ketonowa (cukrzyca)

Częstość ruchów oddechowych
- przyspieszenie-tachypnoe : gorączka; niewydolność serca; zapalenie oskrzeli; krupowe zapalenie
płuc; choroby posocznicowe (różyca wąglik); wzdęcie jelit; zapalenie otrzewnej; odma; wysiękowe
zapalenie opłucnej; niedokrwistość; porażenie i zapalenie mięśni międzyżebrowych; tężec;
wodobrzusze; choroby morzyskowe; rzucawka poporodowa; u suk karmiących małych ras, płód
pobiera za dużo mleka zubożenie Ca

2+

u suk)

- zwolnienie-bradypnoe :choroby mózgu, utrata świadomości, wodogłowie, agonia, syndrom
Hofflunda u krów (podrażnienie gałązek czuciowych w obrębie przedżołądków), leki np. atropina,

weratryna, także podrażnienie nerwu błędnego; głębokość oddechów- pogłębienie po wysiłku,
powierzchowne przy bolesności klatki piersiowej

Duszność – dyspnoe – zaburzenia w oddychaniu
1. duszność wdechowa – dyspnoe inspiratoria
2. dusznośc wydechowa – dyspnoe expiratoria
3. duszność mieszana – dyspnoe mixta (występuje z przewagą jednogo z rodzajów)

ad.1 Objawy duszności wdechowej – przy przeszkodach w górnych drogach oddechowych sięgających
tchawicy i zwężenia światła oskrzelików; stosunek między wdechem i wydechem 3 - 5:1; żywa gra
skrzydełek nosa, rozszerzenie nozdrzy; rozwarcie jamy ustnej lub oddechy policzkowe; wdech-cofanie
się krtani; głowa i szyja w pozycji wyprostowanej; odchylanie wyrostków łokciowych od klatki
piersiowej; postawa stojąca u dużych, a siedząca u małych zwierząt; oddychanie zwolnione, z
przewagą oddechów piersiowych; zapadanie się w fazie wdechu przestrzeni międzyżebrowych;
słyszalne szmery stenotyczne (słyszalne na zewnątrz bez fonendoskopu), charczenie, słychać przy
wydechu
Przyczyny duszności wdechowej: porażenie skrzydełek nosowych; zwężenie nosa (obrzęk błon
śluzowych, nowotwory, polipy, uwypuklenia kości, złamania przegrody, ciała obce); zwężenie krtani,
kurcz i zapalenie; ropnie zagardłowe i okołokrtaniowe; zapalenie worków powietrznych (u koni);
zwężenie tchawicy i oskrzeli; zapad tchawicowy; ucisk powiększonych węzłów chłonnych (szyjne
głębokie, powierzchowne, żuchwowe, śródpiersiowe)

ad.2 Objawy duszności wydechowej – utrudnione wydychanie powietrza z płuc; stosunek wdechu do
wydechu 5 : 8-9; oddychanie brzuszne; wydech dwudzielny (dwie fazy wydychanego powietrza);
rynienka wydechowa (za linią ostatniego żebra, przy mięśniu skośnym brzucha powstaje zakleśnięcie
powierzchni jamy brzusznej); ruchy odbytu (oddychanie odbytowe- odbyt wydymany na zewnątrz);
uwypuklenie słabizn; u psów wydymanie się policzków – oddychanie policzkowe
Przyczyny duszności wydechowej – zapalenie oskrzelików, dusznica oskrzelowa

ad.3 Objawy duszności mieszanej – objawy 1 i 2 występują najczęściej
Przyczyny duszności mieszanej – obrzęk płuc; krwawienie płuc; wysiękowe zapalenie opłucnej; odma
płucna (zmniejszenie powierzchni oddechowej płuc); pęknięcie przepony (narządy w jamie klatki
piersiowej); przy tężcu (toksyny powodują skurcz mięśni oddechowych); rozedma pęcherzykowa i
śródmiąższowa płuc (zmniejszona sprężystość, występuje zwłaszcza u koni i przeżuwaczy);
zaburzenia przemiany gazowej w płucach (zapalenie płuc, robaczyce płuc); niewydolność sercowa u
owiec i bydła (zapalenie wsierdzia i osierdzia); guzy nowotworowe

Omacywanie - palpatio
Omacujemy w przestrzeniach międzyżebrowych; wzrost ciepłoty ciała – zapalenie oplucnej, zapalenie
ścian klatki piersiowej; wrażliwość przestrzeni międzyżebrowych na ucisk – początkowa faza
zapalenia opłucnej (reumatoidalne u koni i psów, lub gośćcowe zapalenie mięśni mięzyżebrowych);
złamanie żeber, martwica żeber; różaniec krzywiczy w przejściu żeber kostnych w chrzęstne

Drżenie ścian klatki piersiowej – frenitus
-drgania opłucnowe – frenitus pleuralis
-drgania rzężeniowo-oskrzelowe – frenitus roncho-bronchalis
-drgania piersiowo-głosowe – frenitus pectoralis s. vocalis (zapalenie fałdu głosowego

Opukiwanie – percussio
Duże zwierzęta pośrednio – młoteczkiem o plezimetr; małe zwierzęta bezpośrednio – palcem o palec
Na prawidłowy jawny odgłos opukowy klatki piersiowej składają się:
1. uderzeniowy odgłos opukowy
2. współdźwięk ścian klatki piersiowej
3. dźwięk rezonansowy mas powietrznych zawartych w klatce piersiowej
Zmiany mogą być stwierdzone na głębokości 3-7 cm.

Rodzaje opukiwań:
1. planowe (topograficzne)
konie, bydło, małe przeżuwacze
przeprowadza się od 4 do 5 przestrzeni międzyżebrowej, tuż za mięśniem łokciowym (prawym i
lewym), cel :stwierdzenie charakterystycznego odgłosu opukowego

granice pola opukowego płuc u konia
granica tylna I linia 16/17 przestrzeń mięzyżebrowa

II linia 14 przestrzeń mięzyżebrowa

zmiany w odgłosie opukowym

III linia 10 przestrzeń mięzyżebrowa

Dolna granica – linia fałdu kolanowego przechodzi w 6 przestrzeń mięzyżebrową w odległości na
szerokość dłoni powyżej linii mostka i w 5 przestrzeni mięzyżebrowej po stronie lewej na stłumienie
sercowe (wypuk jawny w stłumiony)
Przednia granica – IV linia – za mięśniami łokciowymi

linie pionowe wzdłuż 4 przestrzeni mięzyżebrowej i 6 przestrzeni mięzyżebrowej po stronie

lewej 12 cm. nad mostkiem, po stronie prawej 6 cm. nad mostkiem
po stronie prawej wypuk jawny przechodzi w bębenkowy (nad jelitem ślepym); po stronie lewej
wypuk przytłumiony przechodzi w stłumiony (śledziona)
Psy i koty – kończynę przednią należy wyciągnąć do przodu, a bark odciągnąć od ścian klatki
piersiowej
Prawidłowy wypuk klatki piersiowej:
Wypuk jawny – koń, krowa, owca, koza, dorosłe duże psy
Wypuk bębenkowy – koty, małe psy, młode, zwierzęta, króliki, świnki morskie, ptaki ozdobne
Wypuk zajawny – zwierzęta wychudzone
Wypuk przytumiony – zwierzęta otłuszczone

Opukiwanie topograficzne (diagnostyczne)
Cel, to określenie granic pola opukowego płuc (granice płuc)
Koń – poziome linie
I linia – guza biodrowego (górna granica) – od kąta łopatki równolegle pod kręgosłupem, wyrostki
kręgów piersiowych i lędźwiowych (16/17 przestrzeń mięzyżebrowa)
II linia – guza kulszowego – w połowie łopatki (14 przestrzeń mięzyżebrowa)
III linia – fałdu kolanowego – równoległa do pozostałych (10 przestrzeń mięzyżebrowa)

I – 16/17 przestrzeń mięzyżebrowa
II - 14 przestrzeń mięzyżebrowa
III - 10 przestrzeń mięzyżebrowa
Bydło – (13 żeber) opukujemy tylko w I i III linii (II linia –guza kulszowego pokrywa się z linią guza
biodrowego – leżą na tej samej wysokości)
U bydła wyróżniamy 2 pola opukowe:
I pole – załopatkowe
Tylna granica I linia 11/12 przestrzeń mięzyżebrowa

III linia 8 przestrzeń mięzyżebrowa

Dolna granica
III linia przechodzi w dolną granicę na wysokości 5 przestrzeni mięzyżebrowej i przebiega dalej w 4
przestrzeni mięzyżebrowej, w odległości 3 palców od dolnej krawędzi podpiersia – nie dochodzi do
stłumienia (strona prawa – wypuki: jawny – przytłumiony; strona lewa – wypuki: jawny - bębenkowy
II pole – przedłopatkowe
Występuje w postaci niewielkiej płaszczyzny, która na wysokości stawu barkowego położona jest na
szerokość 2 palców i sięga połowy łopatki (u zwierząt chudych wypuk jawny; u zwierząt dobrze
odżywionych wypuk przytłumiony)
Przednia granica - 4 przestrzeń mięzyżebrowa
Linie pionowe – wzdłuż 4 przestrzeni mięzyżebrowej (strona lewa – nad mostkiem; strona prawa – do
mostka)

Odmienność bydła w badaniu płuc: płaty wierzchołkowe u bydła (oskrzele nadtętnicze) jest podzielone
na dwa wierzchołki – skierowane są maksymalnie do przodu (aż do I przestrzeni mięzyżebrowej)
U zwierząt chudych, pole przedłopatkowe jest o wiele więlsze, po wyciągnięciu kończyny przedniej
ku tyłowi, obejmuje 1 i 2 przestrzeń mięzyżebrową, od krawędzi mostka do połowy łopatki (występuje
wypuk jawny!); u bydła, gdysą zmiany w płucach (pasożyty, procesy gruźlicze) najczęściej w płatach
wierzchołkowych występuje niewielkie przytłumienie a nawet stłumienie

Owce i kozy (13 żeber)
-granice pole opukowego jak u bydła; wychudzone – pole przedłopatkowe łączy się z załopatkowym;
robaczyce płuc – w płatach wierzchołkowych

Psy i koty (13 żeber)
Opukujemy bezpośrednio palcem o palec
Tylna granica – bocznie od kręgosłupa
W I lini - 11 przestrzeń mięzyżebrowa
W III lini przez 8 przestrzeń mięzyżebrową
Granica dolna III przebiega od 6 przestrzeni mięzyżebrowej i dalej nad stłumieniem sercowym, aż
poza staw barkowy, gdzie przechodzi w granicę przednią, która biegnie wzdłuż grzebienia łopatki i
przy kręgosłupie łączy się z górna granicą
Linia chrząstkozrostów – dolna granica pola opukowego płuc i górna granica pola stłumienia
sercowego; linie pionowe wzdłuż 4 i 6 przestrzeni mięzyżebrowej, po lewej 2-4 cm. nad mostkiem; po
prawej 1-2 cm. nad mostkiem;

Zmiany chorobowe odgłosu opukowego klatki piersiowej
Patologiczne zmiany granicy płuc:

Powiększenie pola opukowego płuc (przesunięcie tylnej granicy o 1-2 przestrzenie

mięzyżebrowe do tyłu): klasyczny przykład rozedmy pęcherzykowej płuc; rozedmy śródmiąższowej
płuc; odmy płucnej

Zmniejszenie pola opukowego w okolicy serca – przerost i rozszerzenie mięśnia sercowego;

idiopatyczne i urazowe zapalenie osierdzia (płyn w wprku)- do góry lub górno-grzbietowo

Przesunięcie przedniej granicy płuc – guzy nowotworowe, ropnie (z 4 przestrzeni

mięzyżebrowej do tyłu);wypuk stłumiony – silny ucisk trzewii

Przesunięcie ku przodowi tylnej granicy pluc (tył do przodu) – wzdęcia żołądka i jelit;

zaparcia; przeładowanie; wzdęcie żwacza (lewostronne); wodobrzusze; marskość i przerost wątroby;
nowotwory; ropnie okołoprzeponowe (poszerzenie przestrzeni mięzyżebrowych)
Serce – mniejsze stłumienie sercowe, gdy się przesuwa do przodu, środka itp. (ucisk trzewii)-ectopia
cordis

Wypuki patologiczne
1. wypuk zajawny – stoi na pograniczu wartości fizjologicznych i patologicznych, u małych zwierząt
określa się jako dźwięczny bębenkowy; zmniejszona powietrzność klatki piersiowej; powstaje rzy
zmniejszonej grubości klatki piersiowej w następstwie silnego wychudzenia; poszerzenie przestrzeni
mięzyżebrowych, najczęściej przy rozedmie pęcherzykowej płuc, odmie (pneumothorax) – wypuk to 3
objaw patognomiczny
2. odgłos opukowy przytłumiony, stłumiony, tępy (podobny do poukiwania mięsni)– zwiększenie
grubości scian klatki piersiowej; obrzęki; obecność włóknika w opłucnej płucnej i ściennej; obecność
guzków gruźlicy na opłucnej (mięsożerne); skostnienie chrząstek międzyżebrowych u koni
bezpowietrzność miąższu płucnego – krupowe zapalenie płuc (koniowate, bydło, mięsożerne);
uszkodzenie śródbłonka naczyń włosowatych, wysięk do światła pęcherzyków, krzepnięcie,
bezpowietrzność; wypuk stłumiony lub przytłumiony; zejście; wyleczenie – st. rozpuszczenia
włóknika, lizy, wypuk zajawny, jawny; zmięśnienie tkanki płucnej – wypuk tępy (krupowe zapalenie
płuc); płyny w jamie piersiowej – stłumienie horyzontalne; guzy śródpiersiowe;
Stłumienie horyzontalne – (u psa najłatwiej) płyn umiejscawia się w jamie opłucnowej przy
wysiękowym zapaleniu opłucnej; płyn jest niezapalny=przesięk (transsudatum); zaburzenia w
krążeniu; syndrom płucn-sercowy - niewydolność sercowa i zastój w obrębie krążenia małego

(płucnego); płyn – opukiwaniem stwierdza się jego obecność; linia pozioma do podłoża (równoległa)
granica między wypukiem jawnym a stłumionym; wskazanie do nakłuwania do jamy opłucnowej –
punkcje dokonuje się poniżej tej linii; nie wolno jednak przekraczać pola opukowego serca; z przodu u
dużych zwierząt po lewej nie przekraczać 5 przestrzeni mięzyżebrowej, a po prawej 4 przestrzeni
mięzyżebrowej; u małych zwierząt po lewej nie przekraczać 6 przestrzeni mięzyżebrowej, po prawej 5
przestrzeni mięzyżebrowej, inaczej wkłujemy się do worka osierdziowego;
Guzy śródpiersiowe u bydła przy białaczce;

3. Wypuk bębenkowy – fizjologicznie u małych i średnich psów, u dużych psów to patologia; odgłos
przypomina uderzenia w bęben; w wrunkach patologicznych powstaje w powierzchniowych
warstwach płuc – powietrznych otoczonych przez tkankę płucną o większej gęstości (zapalenie,
nacieczenie lub wysięk); zapalenie odoskrzelowe płuc – niewielkie ogniska przy oskrzelach, ogniska
są dość głęboko i trudno je stwierdzić; obrzęk płuc; ubytki – jamy w plucach – powstają przy gruźlicy,
lub zgorzeli płuc i odmie; wypadnięcie żołądka, jelit do jamy klatki piersiowej – pęknięcie przepony
( u młodych kociąt otwory przepony nie są zrośnięte i przy gwałtownych ruchach może przepona
pęknąć i narządy jamy brzusznej wnikają do klatki piersiowej, następują: duszność, zmiany
wypukowe, zaburzenia w przewodzie pokarmowym; rozedma podskórna (powierzchniowa)

4. Odgłos opukowy metaliczny – wysokie tony (jak metal o metal); związane z obecnością w płucach
jam kulistych o ø=4-5 cm., położonych blisko ścian klatki piersiowej, o gładkich ścianach,
wypełnionych jednolitą masą powietrza; występuje przy: odmie, rozedmie podskórnej, nad uwięźniętą
przeponą, w zgorzeli płuc;

5. odgłos pęknięteo garnka (glinianego)=odgłos czerepowy – olla rupta
zmodyfikowany, bezdźwięczny, tępy z domieszką szmeru, skrobania wypuk bębenkowy; powstaje ,
gdy istnieje w płucach jama komunikująca się z oskrzelem,; powietrze dostaje się do jamy i zwiększa
objętość; odma płucna połączona z drganiami oddechowymi; nierównomierne zagęszczenie tkanki
płucnej, stykające się bezpośrednioo z ogniskami bezpowietrznymi; psy i koty – odoskrzelowe
zapalenie płuc (nosówka); wysiękowe zapalenie opłucnej; rozedma podskórna; temu odgłosowi
towarzyszy szmer nieoznaczony (dzbanowy), amforyczny
szmer dzbanowy +odgłos pękniętego garnka = jamy w płucach komunikujące się z oskrzelem

Szmery (stridor) oddechowe oznaczone – główne



Szmer oddechowy pęcherzykowy:

Powstaje przy wdechu, jest to zmodyfikowany szmer krtaniowy, słyszalny nad klatką piersiową. Istota
powstawania znajduje się w krtani (fałdy głosowe- plicae vocales) – silniejszy i dłuższy przy wdechu
niż wydechu

Różnice w intensywności:

- konie – szmer pęcherzykowy jest miękki, słaby, najlepiej słyszalny za łopatką
płuca blisko klatki piersiowej
- bydło – szorstki, najlepiej słyszalny za łopatką
- owce, kozy – słychać ten szmer nad całym polem opukowym płuc, jest ostry i szorstki
- psy, koty -szmer pęcherzykowy jest najsilniejszy i najbardziej ostry (głównie u
kotów)
Im większe zwierzę, tym ma większą klatkę piersiową i słabszy szmer.

Osłuchiwanie:
W granicach pola opukowego,
w I linii (stawu barkowego) u dużych zwierząt w 3 miejscach (fonendoskopem)
w II drugiej linii w dwóch miejscach
w III linii w jednym miejscu
1-----2-----3
4-----5
6

na klatce piersiowej powstaje odwrócony trójkąt i tam osłuchujemy następnie raz przy razie całą
powierzchnię tego trójkąta
u bydła inny zasięg
małe zwierzęta – głównie górna granica płuc (słychać wyraźnie fonendoskopem)
miejsce osłuchowe tworzy kwadrat:
4------------1
I I
3-----------2
u zdrowych zwierząt nad klatką piersiową słyszymy szmer pęcherzykowy, to zmodyfikowany szmer
krtaniowy (przejście powietrza przez fałdy głosowe) – związane z fazą wdechu


Osłabienie szmeru pęcherzykowego (utrudniony przepływ powietrza w fazie wdechu)



zwężenie dróg oddechowych (obrzęk błon śluzowych, nowotwory, polipy nosowe)



zmniejszenie sprężystości płuc (rozedma pęcherzykowo-płucna, nadmierne gromadzenie
powietrza, pękanie pęcherzyków, zanik elementów sprężystych)



oddychanie powierzchowne (zapalenie mięśni międzyżebrowych, włóknik, suche zapalenie
opon )



zrosty opłucnowe (powikłania po krupowym zapaleniu płuc)



nagromadzenie płynu, powietrza w jamach opłucnowych (odma)



obfite pokłady włóknika i zrosty łącznotkankowe (urazy mechaniczne, obrzęki)



obrzęk ścian klatki piersiowej (obrzęk zastoinowy)



rozedma podskórna

Wzmocnienie szmeru pęcherzykowego
Duszność, obrzęk błon śluzowych oskrzeli, wysięk, ropa, naloty włóknikowe w oskrzelach (rezonans)

Okresowy- przerywany szmer pęcherzykowy
Bolesność opłucnej, zapalenie oskrzeli, dużo wysięku

Brak szmeru (respiratio nulla)



zatkanie głównych oskrzeli : -powiększenie węzłów chłonnych oskrzelowych

-nowotwory



bezpowietrzność płuca, oskrzeli – spowodowana procesami zapalnymi, gruźlicą, bąblowcem,
promienicą, krupowym zapaleniem płuc

Rozedma pęcherzykowa płuc u koni (emphysema alveolaris pulmoni)



beczkowaty kształt (klatka piersiowa obustronnie rozszerzona ) – badamy przez oglądanie



przesunięcie tylnej granicy do tyłu



wypuk zajawny



osłabienie szmeru pęcherzykowego badamy przez opukiwanie



duszność mieszana

Szmer oskrzelowy - patologiczny!!
Nie jest nigdy słyszalny nad klatką piersiową w warunkach fizjologicznych

Szmer oskrzelowy – patologiczny (stridor bronchialis)
Powstaje wskutek znacznego wzmocnienia szmeru krtaniowego, przy zwężeniu dróg oddechowych,
między jamą nosową a dużymi oskrzelami (zwężenie krtani i tchawicy)

Przyczyna :

Drożność oskrzela w bezpowietrzności tkanki płucnej wzmagająca szmer oskrzelowy

Występowanie :
Krupowe zapalenie płuc (objaw patognomiczny!) w stadium hepatisationis – zwątrobienie tkanki
płucnej
Przy nagromadzeniu płynu wysiękowego (exudatum) w jamie klatki piersiowej, pojawia się w górnej
1/3 części klatki piersiowej nad płynem (szmer!)



płyn tłumi wypuk przy: krupowym zapaleniu płuc – pęcherzyki są nieczynne, stadium
zwątrobienia i wysięku!



Płyn nie tłumi przy zapaleniu oskrzeli

Badanie przedsionka jamy nosowej
Oglądanie, omacywanie dokładne badanie otworów nosowych, deformacje,
Oglądamy z zewnątrz i przez rynolaryngoskop od wewnątrz



Obrzęk okolicy nosa w przebiegu wybrocznicy



Obrzęk alergiczny



Urazy mechaniczne



Zbliznowacenie lub zaschnięta wydzielina

Obserwacja okolicy zewnętrznej przewodów nosowych
-gra skrzydełek nosowych
-wypływ z nosa
-przedsionki jamy nosowej, ujście przewodu nosowo łzowego , jama właściwa
-drożność przewodu nosowego – zgłębnikowanie

U świń skrzywiona tarcza ryjowa w przebiegu zakaźnego zapalenia zanikowego nosa (nosoryjówka) –
wirus powoduje deformację kości nosa i chrząstki. Patrzymy na wypływy, barwę, wykwity, naloty.

Wypływ z nosa (diectio nasalis)
Prawidłowo (fizjologicznie) : brak, znikomy, charakter surowiczy
Może być tylko wilgotna śluzawica i lusterko nosowe lub tarcza ryjowa

Długotrwały wypływ z nosa powoduje macerację skóry, wypadanie włosa tworzy się tzw.: rynienka
wypływowa (z zaschniętą wydzieliną)

Wypływ po pochyleniu głowy zwierzęcia lub przy kaszlu :

- Zapalenie zatok
- Zapalenie worków powietrznych u konia
- Krupowe zapalenie płuc

Wypływ jednostronny – stan zapalny przewodu nosowego, zatok okołonosowych, worka
powietrznego, niedrożności jednego przewodu nosowego

Wypływ dwustronny – zmiany zapalne obu przewodów nosowych, schorzenia dalszych odcinków
dróg oddechowych (łącznie z płucami), choroby tchawicy, oskrzeli, płuc

Ilości:

Wypływ skąpy – przy nieżycie nosa i dalszych odcinków dróg oddechowych (gruźlica u bydła)
Wypływ obfity – w przebiegu przewlekłego nieżytu u ludzi i zwierząt, zapalenie płuc, postać

płucna nosówki, zgorzel płuc, zapalenie zatok, oskrzeli, krupowe zapalenie płuc

Wypływ bardzo obfity (rinorhoe) – gdy wypływa gwałtownie z zachyłków, z zatok, z worków

powietrznych, przy kaszlu, przy gwałtownych ruchach

U dużych zwierząt resztki pokarmu przy wymiotowaniu z nosa
Podajemy:

1. ilość wypływu
2. jego konsystencję

3. barwę
4. zapach
5. domieszki

szmer dzbanowy (amforyczny)
szczególna odmiana szmeru oskrzelowego
występuje w przypadku wystąpienia jam powietrznych w płucach komunikujących się z oskrzelami
(odma płucna – wypuk stłumiony)
Wypuk amforyczny (odgłos pękniętego garnka – olla rupta) i szmer dzbanowy występują zawsze
razem, są to zawirowania powietrza które dają odgłos dmuchnięcia w pustą butelkę

Szmery oddechowe (nieoznaczone)

* rzężenia (ronchi)
1. ze względu na warunki powstania
-wilgotne (ronchi humidi)
-suche (ronchi sonores et sibilantes)
2. w zależności od okresu występowania (faza oddechowa)
-wdechowe
-wydechowe

Stopień zaawansowania rzężeń
Siła i wysokość rzężeń zależą od lepkości wydzieliny, intensywności, siły prądu powietrza, wielkości
(ilości) fali płynu.
Podział ze względu na umiejscowienie:

7. drobno bańkowe
8. średnio bańkowe
9. grubo bańkowe

Rzężenia wilgotne (ronchi humidi) występują gdy w oskrzelach jest płyn wysiękowy

(exudatum), który utrudnia przepływ powietrza, płyn jest porywany, przesówa się fala i następuje
rzężenie; proces ten zaczyna się w obrębie oskrzeli (zapaleniem i wysiękiem)
U cieląt – bronchopneumonia
-śmietankowy wypływ
-rzężenia
-duszność mieszana
-ogniska głęboko położone
nieodpowiednie warunki zoohigieniczne, dużo NH

3

, i H

2

O, drażnienie dróg oddechowych, infekcje

wirusowe, bakteryjne, także biegunka – zespół płucno-jelitowo (pneumoenteritis)

Rzężenia suche (ronchi sonores et sibilantes) – odlewy włóknika, drgania cząsteczek wysięku

wznoszących się w trakcie przepływu powietrza nad powierzchnię błony śluzowej oskrzeli, wysięk
zawiera elementy włóknika (mamy odlew błony, gdy następuje ruch oddechowy błona się odrywa –
rezonans)
Zapalenie oskrzeli, odoskrzelowe zapalenie płuc, nieżytowe przewlekłe zapalenie oskrzeli, gruźlica
płuc, bąblowica.

*trzeszczenia (Crepitationes)
powstają przy odklejaniu się i zlepianiu (w czasie maksymalnego wdechu i wydechu) ścian
pęcherzyków płucnych, pokrytych niewielką warstwą wysięku (płyn zapalny z dużą ilością białka);
delikatny odgłos trzeszczenia (wydech – ściany pęcherzyków zlepiają się ; wdech – ściany
pęcherzyków rozklejają się); występuję przy obrzęku płuc; w początkowej fazie zapalenia krupowego
płuc (stadium nawału i lizy); niedodma na tle uwiądu płuc (mniejsza elastyczność – mało białka w
przesięku); śródmiąższowa rozedma płuc; przy obrzęku – obrzęk niezapalny płuc, przesięk ma mało
białka

*tarcia opłucnowe (affrictus pleurae)
występuje przy ocieraniu się szorstkich, nierównych blaszek opłucnej; w fazie wdechu, głębokiego
oddychania kaszel, zapalenie opłucnej, w okresie początkowym (pleuritis sicca); w gruźlicy,
nowotworach oplucnej; gdy zatka się nozdrza to nie słychać

szmery uboczne
szmery perystaltyczne żoładka i jelit; szmery połykania, szmery tarcia –odróżniamy fonendoskopem,
są bardziej szeleszczące

pluskanie –succsio Hippocratis
podźwięk metaliczny; w jamach płucnych zawiera się płyn i powietrze; rozszerzenie się oskrzeli;
odma plucna; zgorzel (martwica tkanki plucnej); także w obecności płynu+gazu w worku
osierdziowym (urazowe zapalenie worka osierdziowego u bydła, poprzez czepiec ostre przedmioty
wbijają się do worka osierdziowego)

odgłos spadającej kropli -gutta cadens
występuje po ruchu zwierzęcia; w obrębie pęcherzyków płucnych mała ilość płynu (pzesięk) przy
wdechu rozpyla się i przy wydechu jest skraplana; kropla spada na lustro płynu; rzadkie u zwierząt;
objaw zmian chorobowych u ludzi

Nakłucia do klatki piersiowej
Gdy stwierdzamy badaniem obecność płynu w klatce piersiowej; dokonujemy zawsze poniżej linii
stłumienia horyzontalnego; nie można uszkodzić narządów, tylna granica stłumienia pola sercowego
(granica rejonunakłuć odprzodu); żyła piersiowa zewnętrzna – nie możemy jej przebić;nakłucia
dokonujemy w przestrzeniach międzyżebrowych (na żebro które poprzedza przestrzeń mięzyżebrową_

1. wygolenie sierści
2. dezynfekcja
3. odciągnięcie skóry i nakłucie
4. puszczamy skórę – przekłuwamy mięsnie, 2 otwory żeby nie powstała odma
5. pobieramy płyn

UKŁAD KRĄŻENIA
2 działy: badanie sercas oraz układu naczyniowego (tętnice i żyły)

Badanie serca – posługujemy się klasycznymi sposobami: oglądanie, omacywanie, opukiwanie,
osłuchiwanie, oraz badanie EKG (prądy czynnościowe serca)

Oglądanie i omacywanie okolicy serca
3/5 serca po lewej
2/5 serca po prawej
za guzem łokciowym a mostkiem w 3-6 przestrzeni międzyżebrowej jest serce; najbardziej leżące na
mostku serce (pionowe) ma pies i człowiek;
poprzez oglądanie i omacywanie można stwierdzić: obrzęk, zniekształcenia ppowierzchni skóry w
okolicy serca; bolesność można stwierdzić omacywaniem lub opukiwaniem (uderzeniami), zwłaszcza
w przestrzeniach międzyżebrowych (zmiany urazowe, nowotworowe)

Uderzenia serca – uderzenia mięśnia sercowego o ściany klatki piersiowej, w fazie skurczu
Udrzenia boczne (komorowe) – konie 5pmż po lewej, 3-4pmż po prawej (8 cm. poniżej linii stawu
barkowego); przeżuwacze 4 pmż po lewej (serce jest odsunięte przez płat sercowy płuca (naturalna
izolacja) w 4 pmż krowa ma szersze żebra; psy i koty – 5 pmż nad mostkiem po stronie lewej, najniżej
w trakcie skurczu, serce dotyka koniuszkiem powłok

Uderzenia serca
Przesunięcie uderzeń serca na stronę prawą, ku przodowi, górze, tyłowi
wzrost objętości klatki piersiowej; wodopiersie, wzdęcie żwacza, żołądka i jelit; powiększenie wątroby
i węzłów chłonnych śródpiersiowych u bydła (białaczka); roztrzeń serca – rozszerzenie mięśnia
srecowego – wady serca, nie mylić z rozrostem, dotyczy ścieńczenia ścian komór i przedsinków (serce
nadmuchiwane jak balon)

osłabienie uderzeń serca – zwierzęta otyłe; rozedma pęcherzykowa płuc (powiększone pluca);

płyn w worku osierdziowym i w jamie opłucnowej (urazowe zapalenie osierdzia u bydła); zapaść,
agonia – akcja serca upośledzona

wzmocnienie uderzeń serca – kołatanie (dudniące uderzenia) –osłabienie mięśnia sercowego,

spadek ciśnienia krwi (po krwotoku); gorączka; zapalenie wsierdzia i faza początkowa idiopatycznego
zapalenia osierdzia; przerost mięśnia sercowego (fizjologicznie u sportowców, pracujących, lub w
następstwie wady (patologia) – przerost kompensacyjny); niedokrwistość – hipoxia, intensywna praca

Granice stłumienia sercowego
Opukiwanie, w celu stwierdzenia granicy stłumienia sercowego, u większości zwierząt jest
bezwzględne; może być otoczone czasem przytłumieniem (tkanka płucna) – bydło, przeżuwacze – nie
jest to pole bezwzględne ale względne, bo odgłos poprzez płat sercowy płuca jest przytłumiony;
Koń – występuje stłumienie bezwzględne;
a)przy równomiernie obciązonych kończynach przednich po stronie lewej ma kształt trójkąta
prostokątnego; w 4 przestrzeni międzyżebrowej na wysokości 12 cm od mostka; strona lewa za
mięśniami łokciowymi, w 5 przestrzeni międzyżebrowej
b)przy kończynie lewej wyciągniętej do przodu ma kształt trójkąta równoramiennego, w 4 przestrzeni
międzyżebrowej 7-10 cm od mostka
Bydło – występuje stłumienie (przytłumienie) sercowe tylko po lewej stronie; pole względne; górna
granica stłumienia przebiega 3-4 palce poniżej linii stawu barkowego; powiększenie tego pola jest
zawsze ku górze i przekracza linię stawu barkowego, objaw powiększenia serca; 3 przestrzeń
międzyżebrowa 12 cm od linii mostka, 4 przestrzeń międzyżebrowa 7 cm od linii mostka
Psy i koty – pole stłumienia sercowego ma zasięg po lewej stronie większy niż u innych zwierząt; od 4
do 6 przestrzeni międzyżebrowej; linia chrząstkozrostów – górna granica (żebra kostne w chrzęstne) –
przejście na terenie 6 przestrzeni międzyżebrowej stłumienia sercowego w wątrobowe (opukujemy od
3 –6 przestrzeni międzyżebrowej); po prawej nad mostkiem, poniżej linii chrząstkozrostów, niewiele
ponad mostkiem w pasie przytłumienia jest wypuk bębenkowy (opukujemy od 3 do 6 przestrzeni
międzyżebrowej, górna granica 2-3 cm nad mostkiem, dolna granica – linia mostka)
U psa stłumienie sercowe zajmuje 4,5 i 6 przestrzenń międzyżebrową po lewej; stłumienie
bezwzględne – biegnie poziomo, wzdłuż chrząstkozrostu i w 6 przestrzeni międzyżebrowej opada i
przechodzi w stłumienie wątrobowe; stłumienie względne – sięga nieco poniżej linii stawu barkowego;
powiększenie prawej komory – stłumienie względne może sięgać a nawet przekraczać linię stawu
barkowego; powiększenie lewej komory – stumienie zlewa się z wątrobowym
U konia bez względu na przyczynę powiększenie obserwujemy w kierunku guza biodrowego; u bydła
do góry i przekracza linię stawu barkowego;

Powiększenie pola stłumienia sercowego: roztrzeń mięśnia sercowego (dilatatio musculi cordis);
urazowe zapalenie osierdzia u bydła (próby bólowe – nie dotyczą jednak tego kolokwium); przerost
mięśnia sercowego z roztrzenią (przerost kompensacyjny, przy fizjologicznym przeroście nie
występuje powiększenie pola opukowego, gdyż z zewnątrz serce nie jest powiększone); rzekomo
powiększone pole opukowe przy niepowietrzności płuc (krupowe zapalenie płuc), płuca przylegające
do serca ulegaja zwątrobieniu;
Pomniejszenie pola stłumienia sercowego: przemieszczenie serca; powiększenie objętości płuc
(rozedma pęcherzykowa płuc); gazy w worku osierdziowym (pneumopericardiaceae) – może
występować wypuk bębenkowy; gazy w jamie opłucnowej (pneumothorax);
Powiększenie względne – białaczka; choroby nowotworowe u psa; bezwzględne – roztrzeń serca,
wady serca

Tony serca:
Ton I – skurczowy (systoliczny)
Silniejszy, niższy, dłuższy, głośniejszy; tworzą go: skurcz komór i przedsionków, zamknięcie
zastawek dwu i trójdzielnej, napięcie (drżenie) strun ścięgnistych (przy zastawkach przedsionkowo
komorowych)
Ton II – rozkurczowy (diastoliczny)
Słabszy, dźwięczniejszy, krótszy; toworzą go rozkurcz komór, zamknięcie się zastawek aorty i tętnicy
płucnej (krew chce się cofać do serca, zastawki maja kieszonki, które napełniają się krwią, brak strun
ścięgnistych)
Na bazie tych tonów powstają zmiany patologiczne

Badanie tonów – tylko z lewej strony;
Osłuchujemy w tzw. punktach roboczych (np.koniuszek – praktyczne osłuchiwanie serca)
Ton I – słyszalny jest w okolicy wierzchołka serca po stronie lewej nad mostkiem w 4-5 przestrzeni
międzyżebrowej
Ton II – nad podstawą serca w 4 przestrzeni międzyżebrowej 12-14 cm. nad mostkiem; zaś w 5 pod
linią chrząstkozrostów u małych zwierząt

Zmiany tonu skurczowego i rozkurczowego;
Siła tonw zależy od: siły i częstości skurczów mięśnia sercowego; wielkości ciśnienia tętniczego;
warunków przewodzenia tonów serca;

Akcentacja (wzmożenie) obu tonów serca: po wysiłku; zwierzęta wychudzone; przerost mięśnia
sercowego (mięsień silniejszy); wzrost temperatury (gorączka); zwątrobienie (hepatisatio) płatów
sercowych płuc – lepsze przewodnictwo odgłosów
Opukiwanie: przerost to wzrostwłókien mięśniowych, bardziej spoisty ale nie ma powiększenia pola
opukowego; większe jest pole przy roztrzeni i zmianach kompensacyjnych

Osłabienie (obniżenie) tonów serca: zwierzę otłuszczone; niewydolność mięśnia sercowego
(insufficientia musculi cordis); zapalenie osierdzia i wsierdzia; płyn w jamie opłucnowej; infekcje
bakteryjne;

Akcentacja tonu I – ton kłapiący – występuje najczęściej z osłabieniem tonu II; obniżenie ciśnienia
krwi; zapaść; silne krwotoki; gorączka; niektóre choroby zakaźne; uszkodzenia mięśnia sercowego;
nad zastawką dwudzielną przy zwężonym ujściu przedsionkowo komorowym lewym (stenosis ostii
atrio-ventricularis sinistrii dextri)
Akcentacja tonu II – rozkurczowego – nad zastawką aorty, przy wzroście ciśnienia krwi w krązeniu
dużym; przerost mięsnia sercowego (stany zapalne nerek); marskość nerek oraz marskość i
zwyrodnienie wątroby; nad zastawką tętnicy płucnej przy nadciśnieniu w krążeniu małym (rozedma,
zapalenie płuc) – zespół sercowo płucny (obrzęk, roztrzeń mięśnia sercowego – gwałtowne cofanie się
krwi w kieszonki)
Osłabienie tonu I – do całkowitego zniesienia (niewystępowania); zwyrodnienie mięśnia sercowego
(wirusy np. pryszczycy u bydła, nosówki); zapalenie wsierdzia (świnie – tylko sekcja, ubój;
kalafiorowate rozrosty na wsierdziu, komplikacje różycy, rozrost wsierdzia); niedomykalność
zastawek dwu i trójdzielnej (insufficientia valvulae di et tricuspidalis) – ton przechodzi w szmer
Osłabienie tonu II – nad zastawką aorty i tętnicy płucnej, przy obniżeniu ciśnienia w krążeniu małym i
dużym; zwęzenie ujścia aorty i tętnicy płucnej
(rozdwojenie a rozszczepienie poznać różnice)

Rozdwojenie tonu I – przedłużony – nierównoczesny skurcz obu komór; nadciśnienie tętnicze przy
chorobach; bloki serca; przerost lewej komory serca ( ta-ta/tam; tra-ta)
Rozdwojenie tonu II – rozkurczowego – niejednoczesne zamykanie się zastawek aorty i tętnicy
płucnej; przy wzroście ciśnienia tętniczego; zwężenie ujścia żylnego lewego; niedomykalność
zastawki dwudzielnej (tra/ta-ta;ta/tam)

Rytm cwałowaty – galloprhytmus – występuje przy zaawansowanej niewydolności sercowej (serce
kaput); jest to objaw prognostycznie niepomyślny, występują 3 tony :skurczowy, rozkurczowy i
przedskurczowy; następstwo zaburzeń w wytwarzaniu bodźców; nadciśnienie tętnicze; zaburzenia w
przewodnictwie przedsionkowo-komorowym


Punkty główne – puncta maxima
Stwierdzenie zmian w zastawkach i ujściach przedsionkowo komorowych, określają nam szmery
sercowe

Lewa strona

Prawa strona

Zastawka tętnicy

płucnej

Zastawka

aorty

Zastawka

dwudzielna

Zastawka

trójdzielna

Koń

3 pmż, tuż nad

mostkiem

4 pmż, 1-2 palce

poniżej linii stawu

barkowego

5 pmż, na

szerokość dłoni

pod linią stawu

barkowego

3-4 pmż, w 1/3

dolnej części klatki

piersiowej

Bydło

3 pmż, nad

mostkiem

4 pmż, 2 palce

poniżej linii stawu

barkowego

4 pmż na

szerokość dłoni

pod linią stawu

barkowego (pod

punktem głównym

zastawki aorty)

3pmż w 1/3 dolnej

części klatki

piersiowej

Pies i kot

3 pmż nad

krawędzią mostka

4 pmż, pod linią

stawu barkowego

5 pmż, górna

połowa 1/3 dolnej

części klatki

piersiowej

4 pmż, na

wysokości

chrząstkozrostów;

gdzie po lewej

stronie jest górna

granica pola

stłumienia

sercowego

Szmery sercowe

1. szmery wewnątrzsercowe – wsierdziowe – endokardialne
2. szmery zewnątrzsercowe – osierdziowe – perikardialne
3. szmery osierdziowo-opłucnowe

Ad.1 Szmery wewnątrzsercowe
Charakterystyczny objaw wad serca (vita cordis); są one słyzalne w punktach głównych; są to zmiany
we wsierdziu zastawek oraz ujść żylnych i tętniczych; są synchroniczne z tonami (uderzeniami) serca
Organiczne – wzmagają się po wysiłku i lekach nasercowych

skurczowe

rozkurczowe

Krew przedostaje się w czasie skurczu przez
elementy serca
-niedoczynność (niedomykalność) zastawki
dwudzielnej lewej
-niedoczynność zastawki trójdzielnej prawej
-zwężenie ujścia aorty
-zwężenie ujścia tętnicy płucnej

Krew cofa się do serca
-zwężenie lewego ujścia przedsionkowo
komorowego
-zwężenie prawego ujścia przedsionkowo
komorowego
-niedomykalność zastawki półksiężycowatej aorty
-niedomykalność astawki półksziężycowatej
tętnicy płucnej

Jest to jednak teoretyczne podejście, ponieważ niedomykalność zastawki dwudzielnej wiąże się z
innymi chorobami;
występują kombinacje tych szmerów; badamy EKG, echo serca

Czynnościowe – ze względu na różne podłoże szmeru, np. w wtrwarzaniu, przewodnictwie i
pobudzeniu mięśnia sercowego; są niewyraźne, chuchające; zmienne; ustępują po wysiłku (nasilenie
po wysiłku – istota próby wysiłkowej

Skurczowe

Rozkurczowe

Niewydolność sercowa

- rozszerzenie włóknistych pierścieni zastawek
- uwodniona krew (po krwotokach i podaniu

preparatów krwiozastępczych)

Nadciśnienie tętnicze

- zastój krwi w krążeniu małym (choroby

układu oddechowego)

- u zwierząt nie ma typowej choroby

nadciśnieniowej (tylko jako następstwo
innych chorób np. nerwowej)

Ad.2 Szmery zewnątrzsercowe (osierdziowe)
Włóknik znajduje się na listkach osierdzia;

- szmer tarcia osierdziowego – stridor affrictus pericardiaceae – powstaje przy ocieraniu się

listków osierdzia, zmienny, powierzchowny, synchroniczny z uderzeniami serca; słyszalny w
czasie skurczu i rozkurczu komór; przy ostrym i przewlekłym zapaleniu osierdzia (bez względu na
etiologię); zanika przy nagromadzeniu się płynu w worku osierdziowym

- szmer pluskania – stridor succusio – w worku osierdziowym jest bardzo dużo płynu (z gazem);

występuje u bydła w przebiegu urazowego zapalenia osierdzia (uszkodzenie z czepca); płyn i gaz
są w worku – wypuk metaliczny

Ad.3 Szmery osierdziowo-opłucnowe - stridor pleuro-pericardiaceae
Są zwykle synchroniczne z pracą serca; występują, gdy osierdzie jest zmienione (z włóknikiem) i
ociera o opłucną płucną (o jej listki); powoduje bezdech; gdy szmer występuje przy wdechu to jest to
szmer osierdziowy; natomiast jeśli występuje normalnie to zmiany sa głównie w opłucnej piersiowej


Wady serca – vita cordis
Pojedyncze (w jednym punkcie), złożone (szmer skurczowy i rozkurczowy w jednym miejscu,
kombinowane
Konie -niedomykalność zastawki aorty (szmer rozkurczowy); powiększenie stłumienia lewo
komorowego; tętno chybkie i duże
Bydło – wady zastawki trójdzielnej (częściej) lub tętnicy płucnej; powiększenie stłumienia lewo i
prawo komorowego; zastój żylny – sinica; duszność wysiłkowa; tętno zylne dodatnie (na żyle
jarzmowej); tętno niemiarowe i małe
Psy – niedomykalnośćzastawki dwudzielnej (na tle reumatycznym) – prowadzi do roztrzeni; szmer
skurczowy; powiększenie stłumienia lewo i prawo komorowego; akcentacja tonu II nad zastawką
tętnicy płucnej; w I etapie wady serca prowadzą do przerostu kompensacyjnego serca, samo serce chce
korygować wadę, powstają zaburzenia w krążeniu dalej roztrzeń serca (dilatatio cordis)

Pojedyncze

Złożone

Kombinowane

1. niedomykalność zastawki dwudzielnej
2. niedomykalność zastawkitrój dzielnej
3. zwężenie ujścia przedsionkowo-
komorowego lewego
4. zwęzenie ujścia przedsionkowo-
komorowego prawego
5. niedomykalność zastawki aorty
6. biedomykalność zastawki tętnicy
płucnej
7. zwężenie ujścia aorty
8. zwężenie ujścia tętnicy płucnej

Zwężenie ujścia i
niedomykalność zastawek

Zwężenie ujścia
przedsionkowo-
komorowego i
niedomykanie zastawek
aorty

Pytanie egzaminacyjne
MECHANIZM POWSTAWANIA PRZEROSTU KOMPENSACYJNEGO – niedoczynność zastawki
dwudzielnej
W momencie skurczu lewej komory, przy niedomykalności