Podstawy systemu 
Linux

dr inż. Ireneusz Mrozek

dr inż. Andrzej Chmielewski 

Wydział Informatyki 

Politechniki Białostockiej

 

 

Powłoka systemowa

Podstawy

Powłoka (shell) – tekstowy interfejs użytkownika w systemach 
UNIX/Linux

Powłoka nieustannie realizuje cztery zadania:

wyświetla 

prompt

wykonuje

polecenie

przetwarza

polecenie

wczytuje 

polecenie

powłoka

 

 

Typu poleceń

Podstawy

Polecenia dzielimy na wewnętrzne (wbudowane) oraz 
zewnętrzne (aplikacje)

Aplikacje znajdują się zwykle w katalogach: /bin, /usr/bin, /sbin, /usr/sbin

Jak sprawdzić typ polecenia?

$ type echo
echo is shell builtin

$ type date
date is /bin/date

 

 

System plików

Podstawy

Struktura podstawowych katalogów

Źródło: http://myshortnotes.info

 

 

Ścieżki dostępne

Podstawy

Ścieżki względne oraz bezwzględne

Ścieżka dostępu jest sekwencją katalogów oddzielonych znakiem „/”, 

która identyfikuje miejsce katalogu (pliku) w systemie plików.

Ścieżka bezwzględna

Sekwencja katalogów od wierzchołka systemu plików (root) do danego 

katalogu bądź pliku (np. /bin, /home/user/student).

Ścieżka względna

Sekwencja katalogów od bieżącego miejsca w systemie plików do 

danego katalogu bądź pliku (np. ./proj1, ../student1/proj2).

 

 

Podstawowe polecenia

Podstawy

Korzystanie z interfejsu tekstowego jest zwykle znacznie 
szybsze w porównaniu z narzędziami graficznymi

ls

: lista plików

cp

: kopiowanie plików

mv

: przenoszenie plików

rm

: kasowanie plików

mkdir  

: tworzenie katalogów

cd      

: zmiana katalogu

rmdir  

: skasowanie katalogu

pwd

: wypisanie bieżącej ścieżki

chmod

: zmiana praw dostępu do plików

umask

: ustawienie maski praw dostępu

 

 

Edycja i podgląd zawartości plików

Podstawy

Korzystanie z interfejsu tekstowego jest zwykle znacznie 
szybsze w porównaniu z narzędziami graficznymi

cat, more, less, head, tail [file] – wyświetlenie zawartości (bądź 

jej części) pliku

grep word [file …] – wyszukanie w pliku danego słowa (wzorca)

vi, vim, pico, nano – edycja pliku

 

 

Ochrona plików

Podstawy

System wielodostępowy: wielu użytkowników, jeden komputer

Jak chronić dane prywatne ?

Jak upublicznić dane ?

Jak częściowo upublicznić dane ?

 

 

Ochrona plików

Podstawy

Podstawowy schemat praw dostępu

Trzy poziomy użytkowników

właściciel (u), grupa (g), pozostali (o)

Trzy poziomy ochrony

odczyt (r), zapis (w), wykonanie (x)

Schemat może być rozszerzony do ACL.

 

 

Ochrona plików

Podstawy

Poziomy ochrony

           Poziom

Pliki

Katalogi

read

Pozwala 

przeczytać 

zawartość pliku

Pozwala wylistować 

zawartość katalogu

write

Pozwala 

modyfikować 

zawartość pliku

Pozwala 

tworzyć/usuwać pliki

execute

Pozwala wykonać 

dany plik jako 

program

Pozwala użyć pliki w 

katalogu

 

 

Poziomy użytkowników

Podstawy

Trzy typy właścicieli

Właściciel – właściciel pliku lub katalogu

Grupa – członkowie zdefiniowanej w systemie grupy

Pozostali – wszyscy inni użytkownicy systemu

root – administrator systemu, może czytać/modyfikować wszystko

Polecenia zmiany właściciela i grupy

$ chown <new_user> <file>

$ chown <new_user>:<new_group> <file>

$ chgrp <new_group> <file>

 

 

Czytanie praw dostępu

Podstawy

Zmiana praw: chmod <perm> <file>

-

rwx

r-x

r--

  1 student  programisci

read

write

execute

właściciel

grupa

pozostali

właściciel

grupa

Prawa dostępu

 

 

Zmiana praw dostępu

Podstawy

Zmiana praw: chmod <perm> <file>

Poziom

Właściciel

Grupa

Pozostali

read

4

4

4

write

2

2

2

execute

1

1

1

+

chmod 740 plik

 

 

Przykład 1

Podstawy

Czy użytkownik user3 uruchamiający polecenie cat a.txt

obejrzy zawartość pliku a.txt ?

Mamy plik a.txt o następujących parametrach:

-rw-rw---- user1 group1 . . .   a.txt 
Mamy program cat (wyświetlający zawartość plików) o 

następujących parametrach:

-rwxr-xr-x user2 group1 . . .   cat 

 

 

Przykład 2

Podstawy

Czy użytkownik user3 uruchamiający polecenie passwd

jest w stanie zmienić własne hasło ?

Mamy plik /etc/shadow o następujących parametrach:

-r-------- root root . . .   shadow 

Mamy program /usr/bin/passwd (umożliwiający zmianę hasła) o 

następujących parametrach:

-r-s—x--x root root . . .   passwd 

 

 

Prawa dostępu procesów

Podstawy

Trzy typy praw dostępu procesów

Zachowany identyfikator użytkownika oraz zachowany identyfikator 
grupy zawierają kopie rzeczywistego identyfikatora użytkownika i 
rzeczywistego identyfikatora grupy w uruchomionym programie.

Nazwa

Opis

Rzeczywisty identyfikator użytkownika

Rzeczywisty identyfikator grupy

Kim my rzeczywiście jesteśmy 

Efektywny identyfikator użytkownika

Efektywny identyfikator grupy

Identyfikator grup dodatkowych

Używane przy dostępie do plików

Zachowany identyfikator użytkownika

Zachowany identyfikator grupy

Identyfikator zachowany poprzez funkcję 

exec()

 

 

SUID, SGID, sticky bit

Podstawy

Dodatkowe typy uprawnień

SUID

Jako identyfikator użytkownika przy sprawdzaniu praw dostępu danego procesu  
do zasobów brany jest pod uwagę właściciel programu.

SGID

Jako identyfikator grupy przy sprawdzaniu praw dostępu danego procesu  do 
zasobów brana jest grupa do której należy program.

Sticky bit

Jeżeli ustawiony jest w katalogu, to użytkownik może w tym katalogu kasować te 
pliki, których jest właścicielem lub do których ma prawo modyfikowania (nawet 
jeżeli ma prawo modyfikowania katalogu).

 

 

Ustawianie praw specjalnych

Podstawy

Trzy typy specjalnych praw dostępu procesów

SUID

chmod 4xxx <file>

SGID

chmod 2xxx <file>

STB

chmod 1xxx <file>

SUID + SGID

chmod 6xxx <file>

SUID SGID

STB

r

w

x

r

w

x

r

w

x

4

2

1

4

2

1

4

2

1

4

2

1

Specjalne

Właściciel

Grupa

Pozostali

 

 

Odczyt praw specjalnych

Podstawy

Dodatkowe typy uprawnień

Prawa dostępu wyświetlane z użyciem polecenia „ls –l” nie mają 

specjalnej sekcji na prawa specjalne. Prawa specjalne są jednak 

związane z prawem „execute” w związku z czym są one 

zaznaczane na tej właśnie pozycji.

r w x  r w x  r w x

r w 

s

  r w 

s

  r w 

t

SUID

SGID

sticky 

bit

 

 

Korzystanie z pomocy systemowej

Podstawy

Najlepsze źródło informacji. Dokumentacja zgodna z wersjami 

zainstalowanych pakietów.

man <polecenie>       lub         info <polecenie>

$ man ifconfig

$ info ifconfig