Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 436-439
WOJCIECH BZDĘGA
1
, JAN TRYKOWSKI
2
, JERZY BZDĘGA
2
DEZYNFEKCJA UKŁADÓW WODNYCH I SPRĘŻONEGO POWIETRZA
UNITU STOMATOLOGICZNEGO
THE DISINFECTION OF WATER AND COMPRESSED AIR SYSTEMS OF A DENTAL UNIT
1
Wojskowy Ośrodek Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie
Komendant: płk mgr farm. Tadeusz Domagalski
2
Zakład Higieny i Ekologii Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii w Warszawie
Kierownik Zakładu: doc. dr hab. Jerzy Bzdęga
Streszczenie
Wstęp. Układy wodne unitu stomatologicznego są często zanieczyszczone bakteriologicznie, co może stanowić zagrożenie dla pacjenta, jak
i personelu gabinetów.
Cel pracy. Celem pracy było badanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych wody zasilającej urządzenia dentystyczne unitu: turbiny, mikromotoru,
strzykawki, kubka i skalera oraz badanie wody w kondensie układu ciśnieniowego. Dodatkowo badano skuteczność dezynfekcji układów wodnych
tych urządzeń.
Metody. Badanie na obecność E. coli i bakterii z grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych. Ogólną liczbę bakterii rosnących
w temperaturze 22ºC i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów
membranowych. Badanie na obecność bakterii Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z 10 ml wody na podłożu Legionella
– GVPC – Selektiv – Agar firmy Merck. Przynależność bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem lateksowym firmy Oxoid. Wodę z
układów sprężonego powietrza badano tylko w kierunku ogólnej liczby bakterii.
Wyniki. Badania wskaźników bakteriologicznych wody, zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na unitach wykazały, że woda ze
skalerów była nadmiernie zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro- i mezofilnymi. Wyhodowano także Escherichia coli typu
kałowego oraz Gram-ujemne pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2–14.
Badania wykazały skuteczność dezynfekcji kwasem nadoctowym.
Wnioski. Wodę zasilającą unit stomatologiczny co najmniej raz w roku powinno się badać pod względem wymagań fizykochemicznych
i bakteriologicznych. Układy wodne unitu należy okresowo dezynfekować.
SŁOWA KLUCZOWE: unit stomatologiczny, biofilm, jakość wody, Legionella.
Summary
Introduction. Dental unit’s water sets are often bacteriologicaly contaminated, which may be of risk to both the dentist, as well as, to his patient.
Aim. The purpose of this study was to examine the microbiological contamination of water coming from the dental unit: the turbine, micro-engine,
syringe, cup and scaler.
Methods. The test for the presence of E. coli and bacteria from coli group were performed with the membrane filters method. A general number of
bacteria growing in the temperature between 22 and 37 degrees Celsius was examined with the drench method. Testing for the presence of Pseu-
domonas aeruginosa bacteria was performed with the membrane filter method, from 10 ml of water, on a Legionella – GVPC – Selektiv – Agar
base manufactured by Merck. Appurtenance of the Legionella bacteria to the stereotype had been checked with Oxid’s latex test. The water from
the compressed air sets has been examined only in respect to its general content of bacteria.
Results. The examinations of the bacteriological indicators concerning water used in the devices installed in dental units showed that the water
coming from scaler was excessively microbiologically contaminated with both psychro- and mezofiliate bacteria. Eschericha coli of the fecal type,
as well as, Gram – negative rods, from Legionella pneumophila serotype 2–14, have also been cultured out. The examinations have shown that
disinfection with peroxyacetic acid is effective.
Conclusions. The water feeding the dental unit should be at least once a year examined with regards to its physico-chemical and bacteriological
features. The dental unit’s water sets, should be periodically disinfected.
KEY WORDS: dental unit, biofilm, water quality, Legionella.
Wprowadzenie
Urządzenia dentystyczne unitu są w większości
napędzane sprężonym powietrzem i zasilane przewodami
wodnymi o średnicy ok. 5 mm wykonanymi z tworzyw
sztucznych. Dotychczas w Polsce nie określono normatywu
higienicznego jakiemu powinno odpowiadać powietrze
i woda zasilająca unit dentystyczny. Najważniejszym
jednak problemem jest jakość wody zasilającej
urządzenia dentystyczne unitu, takie jak: turbina,
mikromotor, strzykawka, kubek i skaler, która czasem za-
lega w przewodach przez dłuższy okres czasu [1]. W
przewodach dostarczających wodę do końcówek osadzają
się różnego rodzaju zanieczyszczenia pochodzące z korozji
rur wodociągowych oraz triwodorotlenku żelazowego pow-
stającego w reakcji utleniania rozpuszczonego w
wodzie diwodorowęglanu żelazawego, będącego stałym
zanieczyszczeniem wody w Polsce. W wyniku dalszych
437
Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego
reakcji triwodorotlenek żelazowy ulega przekształceniu
do tritlenku żelazowego.
Jest możliwe, że w momencie wyłączania urządzenia
dentystycznego ślina pacjenta zostanie zassana powrotnie
do przewodu wodnego, co sprzyja powstaniu biofilmu
bakteryjnego i charakterystycznej niszy ekologicznej
[2, 3, 4]. W układzie ciśnieniowym, bakterie mogą
pochodzić z czerpanego przez kompresor powietrza i na-
mnażać się w kondensie wodnym zbiornika ciśnieniowego,
który pochodzi z wilgoci zawartej w sprężanym
powietrzu [5]. Należy zauważyć, że wiele gatunków
bakterii Gram-ujemnych odczuwa swą gęstość w danej
niszy ekologicznej i stosownie do tego odpowiednio
reguluje swoją aktywność metaboliczną. Komunikacja
między poszczególnymi komórkami zachodzi dzięki
produkcji feromonów, to jest białek o niskich masach
cząsteczkowych, które łatwo przenikają do cytoplazmy
sąsiednich komórek. Komórki podatne na działanie
tego feromonu reagują na odpowiednie stężenie tej
substancji zmianą metabolizmu: represją lub aktywacją
odpowiednich genów.
Badania bakteriologiczne prowadzono w kierunku
bakterii Escherichia coli, Escherichia coli typu kałowego,
bakterii mezofilnych i psychrofilnych oraz Pseudomonas
aeruginosa, które są wskaźnikami mikrobiologicznego
zanieczyszczenia
wody.
Dodatkowe
badania
prowadzono w kierunku gram-ujemnych pałeczek
Legionella, występujących w różnych środowiskach
wodnych, takich jak: klimatyzatory, baseny perełkowe,
nawilżacze, fontanny, inhalatory, a także w unitach den-
tystycznych. Mogą one stanowić realne zagrożenie dla
pacjentów i personelu gabinetów stomatologicznych.
Pałeczki Legionella wywołują zapalenie płuc, często
o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności. Istnieją
także odnotowane pozapłucne infekcje legionellozowe.
Opisywano m.in. zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie
osierdzia, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie
trzustki, zatok i otrzewnej [6].
Cel pracy
Celem pracy było badanie bakteriologiczne
wody zasilającej urządzania dentystyczne unitu
stomatologicznego oraz badanie skuteczności dezynfekcji
układów wodnych kwasem nadoctowym.
Materiały i metodyka
Wodę do badań pobierano z: turbiny, mikromotoru,
strzykawki, skalera i jednorazowego kubka z wodą
dla pacjenta. Łącznie przebadano wodę z urządzeń
dentystycznych 18 unitów.
Wodę zasilającą pobierano do badań fizykochemicznych
i bakteriologicznych z kranów czerpalnych w gabinecie,
w którym był zainstalowany unit. Wodę z końcówek
urządzeń dentystycznych pobierano tylko do badań
bakteriologicznych. Próbki wody pobierano zawsze
w poniedziałki, kiedy unit nie był używany przez
dwie kolejne doby, przed rozpoczęciem pracy i po
dwuminutowym spuszczeniu wody z każdego urządzenia
[7]. Wodę niezwłocznie dostarczano do pracowni
bakteriologicznej. Badanie na obecność E. coli i bakterii z
grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych [8,
9]. Ogólną liczbę bakterii rosnących w temperaturze 22ºC
i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność
bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów
membranowych [10]. Wszystkie badania wykonano
zgodnie z Polskimi Normami. Badanie na obecność bakterii
Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z
10 ml wody, na podłożu Legionella – GVPC – Selektiv
– Agar firmy Merck. Za kolonie Legionelli uznano
kolonie o barwie kremowo-białej, lekko wypukłe ponad
powierzchnię z wyraźnie opalizującym środkiem, które
wyrosły pomiędzy 4 a 7 dniem inkubacji. Przynależność
bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem
lateksowym firmy Oxoid. Jako kontrolę stosowano
podłoża bez cysteiny Mc Conkeya i agar z krwią.
Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne
unitu poddano dezynfekcji. Do tego celu wybrano
zawierający kwas nadoctowy preparat Steridial Forte
firmy Impuls Gdańsk. W pierwszej kolejności płukano
przewody 2% roztworem kwasu cytrynowego w celu
częściowego usunięcia biofilmu i tritlenku żelaza,
używając około 10 l roztworu z tym, że przez każde
urządzenie dentystyczne przetłaczano nie mniej niż 0,5 l,
a przez urządzenie zasilające kubek – 2 l. Następnie
przewody płukano 10 l wody dejonizowanej i 10 l świeżo
przygotowanego roztworu Steridialu Forte, który tłoczono
z taką szybkością, aby czas kontaktu wynosił około 1
h. W następnej kolejności płukano przewody 10 l wody
dejonizowanej i przez 5 minut wodą zasilającą unit.
Wyniki
Badania wykazały, że pod względem wymagań
bakteriologicznych wszystkie unity były zasilane wodą,
zgodną z wymogami rozporządzenia Ministra Zdrowia w
sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do
picia i na potrzeby gospodarcze [11].
Pod względem wymagań fizykochemicznych
woda zasilająca wszystkie unity miała przekroczenia
zawartości żelaza w zakresie od 0,3 do 0,5 mg/l. Należy
jednak zauważyć, że w październiku 2002 r., zgodnie z
wymogami Unii Europejskiej, zmieniono normy jakim
powinna odpowiadać woda. Aktualnie zawartość żelaza
wynosi 0,2 mg/l, a poprzednio wynosiła 0,4 mg/l.
Wyniki badania bakteriologicznego wody z unitu o
najlepszych wskaźnikach zamieszczono w tabeli 1., a wyniki
badania bakteriologicznego wody z unitu o najgorszych
wskaźnikach zamieszczono w tabeli 2. Przeprowadzone
badania kontrolne po dezynfekcji układów wodnych unitów
wykazały, że woda z urządzeń dentystycznych nie zawierała
drobnoustrojów.
438
Wojciech Bzdęga i inni
Dyskusja
Badania wskaźników bakteriologicznych wody
zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na
unitach wykazały, że woda ze skalerów była nadmiernie
zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro-
i mezofilnymi, a w jednym przypadku wyhodowano
Escherichia coli typu kałowego. W tym samym unicie,
który miał najgorsze wskaźniki mikrobiologiczne, wyho-
dowano z urządzenia zasilającego kubek, Gram-ujemne
pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2 – 14
oraz pałeczki Escherichia coli typu kałowego. Należy
podkreślić, że pozostałe próbki wody pobrane w tym
unicie wykazywały znaczne przekroczenia zawartości
bakterii psychro- i mezofilnych.
Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne
unitu, w którym stwierdzono obecność pałeczek
Legionella poddano dezynfekcji. W wyborze preparatu do
dezynfekcji systemu wodnego unitu stomatologicznego
kierowano się wytycznymi Państwowego Zakładu
Higieny, który do dezynfekcji aparatury medycznej (m.in.
endoskopów i aparatów do dializ) zaleca stosowanie
kwasu nadoctowego. Do dezynfekcji wybrano zawierający
kwas nadoctowy preparat Steridial Forte firmy Impuls
Gdańsk. Kwas nadoctowy, w porównaniu do innych
preparatów dezynfekcyjnych, charakteryzuje się dużą
siłą bakteriobójczą. Dodatkowym aspektem jest to, że
kwas nadoctowy łatwo rozkłada się do kwasu octowego,
nieszkodliwego dla pacjenta, sprzętu i środowiska. Nie
mniej ważne jest, że bakterie nie wytwarzają oporności
na kwas nadoctowy.
Wnioski
1. Urządzenia dentystyczne unitu, rzadko używane,
jak np. skaler, mogą łatwo ulegać zanieczyszczeniom
mikrobiologicznym.
2. Należy ustalić zakres i częstotliwość badania wody
zasilającej unit i urządzenia dentystyczne. W wodzie
zasilającej unit należy badać wskaźniki fizykochemiczne
i bakteriologiczne jeden raz w roku.
3. W wodzie z urządzeń dentystycznych unitu należy
badać wskaźniki mikrobiologiczne z rozszerzeniem na
rodzaj Legionella dwa razy w roku.
4. System wodny i sprężonego powietrza zasilający
urządzenia dentystyczne należy okresowo dezynfekować.
Tab. 1. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najlepszych
wskaźnikach mikrobiologicznych
Table 1. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the best indices
Urządzenie
Wskaźnik jakości wody
Ogólna liczba bakterii w 1 ml
Pseudomonas
aeruginosa
Legionella
E. coli
lub bakterie
typu kałowego
Bakterie
grupy coli
W 37ºC,
24 h
W 22ºC,
72 h
Turbina
0
0
15
32
0
0
Mikromotor
0
0
0
38
0
0
Strzykawka
0
0
116
N
0
0
Skaler
0
0
N
N
0
0
Kubek
0
0
0
50
0
0
Sprężone powietrze
-
-
N
N
-
-
N – niepoliczalne (wzrost zlewny)/countless (plate overgrown)
Tab. 2. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najgorszych
wskaźnikach mikrobiologicznych
Table 2. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the worst indices
Urządzenie
Wskaźnik jakości wody
Ogólna liczba bakterii w 1 ml
Pseudomonas
aeruginosa
Legionella
E. coli
lub bakterie
typu kałowego
Bakterie
grupy coli
W 37ºC,
24 h
W 22ºC,
72 h
Turbina
0
0
52
N
0
0
Mikromotor
0
0
N
N
0
0
Strzykawka
0
0
N
N
0
0
Skaler
6
0
N
N
0
0
Kubek
0
0
226
N
0
+
Sprężone powietrze
-
-
N
N
-
-
N – niepoliczalne (wzrost zlewny) / countless (plate overgrown)
439
Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego
Piśmiennictwo
1. Zabłocki M.: Kryteria higieny końcówek stomatologicznych.
Stom. Współ., 1998, 5, 134–135.
2. Barbeau J., Gauthier C., Payment P.: Biofilms, infectious
agents, and dental unit waterlines: a review. Canad. J. Micro-
biol., 1998, 44, 1019–1028.
3. Williams H.N., Bear M.L., Kelley J.I.: Contribution of biofilm
bacteria to the contamination of the dental unit water supply.
JADA, 1995, 126, 1255–1260.
4. Meiller T.F., Depaola L.G., Kelly J.I. et al.: Dental unit water-
lines: biofilms, disinfection and recurrence. JADA, 1999, 130,
65–72.
5. Hubar J.S., Pelon W., Gardiner D.: Evaluation of compressed
air used in the dental operatory. JADA, 2002 ,133, 837–841.
6. Reinthaler F.F., Mascher F., Stunzer D.: Serological exami-
nations for antibodies against Legionella species in dental
personnel. J. Dent. Res., 1988, 67, 942–943.
7. PN-74/C-04620/00. Woda i ścieki. Pobieranie próbek. Posta-
nowienia ogólne i zakres normy.
8. PN-75/C-04615/03. Woda i ścieki. Badania mikrobiolo-
giczne. Oznaczanie liczby bakterii metodą płytkową.
9. PN 75/C-04615/06 Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.
Oznaczanie bakterii grupy coli metodą filtrów membrano-
wych.
10. PN-77/C-04615/08. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.
Oznaczanie bakterii grupy coli typu kałowego (fekalnego)
metodą filtrów membranowych.
11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r.
w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczo-
nej do spożycia przez ludzi. Dz. U. 2002, nr 203 poz.1718.
Adres do korespondencji:
Wojciech Bzdęga
ul. Kozielska 4
01-163 Warszawa