2/2. Program szkolenia wstêpnego na
stanowisku pracy – instrukta¿ stanowiskowy
Zygmunt Wieczorek
Rozdzia³ 2/2.
2. Szkolenia
2/2. Program szkolenia wstêpnego na stanowisku pracy
paŸdziernik 2005
Spis treœci
1. Komentarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1.1. Programy szkolenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
1.2. Program szkolenia wstêpnego na stanowisku
pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
1.3. Czas trwania instrukta¿u stanowiskowego . . .
2
1.4. Osoby przeprowadzaj¹ce instrukta¿ . . . . . . .
3
1.5. Sprawdzian wiedzy i dokumentowanie
instrukta¿u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
2. Wyjaœnienia do wzoru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
Wzór programu instrukta¿u stanowiskowego . . . .
6
1. Komentarz
1.1. Programy szkolenia
Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w
dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, ze zm.), które
wesz³o w ¿ycie z dniem 1.7.2005 r. na³o¿y³o na organizatora szkolenia (pracodawcê
lub jednostkê organizacyjn¹ uprawnion¹ do dzia³alnoœci szkoleniowej w dziedzi-
nie bhp) obowi¹zek zapewnienia programów poszczególnych rodzajów szko-
leñ (wstêpnych, okresowych) dla okreœlonych grup stanowisk pracy. Organizator
szkolenia nie mo¿e wiêc prowadziæ szkolenia bez stosownego programu.
Osoby odpo-
wiedzialne za
opracowanie
programu
Programy szkoleñ dla poszczególnych stanowisk/grup stanowisk pracy wystê-
puj¹cych w danym zak³adzie mog¹ byæ opracowywane przez pracodawcê lub
w porozumieniu z pracodawc¹ – przez jednostkê szkoleniow¹. Przy opracowywa-
niu programów szkolenia nale¿y oprzeæ siê o ramowe programy szkolenia okreœlo-
ne w za³¹czniku nr 1 do ww. rozporz¹dzenia.
Zapoznanie
pracowników
z programem
Projekty programów szkolenia powinny byæ konsultowane z pracownikami lub ich
przedstawicielami.
Podane w ramowych programach tematy szkolenia i ich czas trwania stanowi¹
tzw. minimum programowe (bazê wyjœciow¹), które powinno byæ zapewnione
w programie obowi¹zuj¹cym w zak³adzie. Uczestników szkolenia nale¿y zapoznaæ
z programem szkolenia.
Programy szkolenia, na podstawie których by³y prowadzone aktualne szkolenia
pracowników, powinny byæ przechowywane przez pracodawców. Nie ma zatem
obowi¹zku trzymania w zak³adzie:
l
starych, zdezaktualizowanych programów szkoleñ,
październik 2005
1
OPINIE
Rozdział 2/2.
l
programów, wed³ug których bêd¹ w przysz³oœci prowadzone szkolenia lub
przeszkoleni wed³ug nich pracownicy jeszcze nie podjêli pracy (np. nie wrócili
jeszcze z kursu).
1.2. Program szkolenia wstêpnego na stanowisku pracy
Szkolenie wstêpne na stanowisku pracy przeprowadzane jest w formie instrukta¿u.
Instrukta¿ stanowiskowy przeprowadza siê przed dopuszczeniem do wykony-
wania pracy na okreœlonym stanowisku:
l
pracownika zatrudnianego (przenoszonego) na stanowisku robotniczym oraz
innym, na którym wystêpuje nara¿enie na dzia³anie czynników szkodliwych
dla zdrowia, uci¹¿liwych lub niebezpiecznych,
l
ucznia odbywaj¹cego praktyczn¹ naukê zawodu oraz
l
studenta odbywaj¹cego praktykê studenck¹.
Pracownik wykonuj¹cy pracê na kilku stanowiskach pracy powinien odbyæ in-
strukta¿ stanowiskowy na ka¿dym z tych stanowisk.
Zmiana
warunków
pracy
W przypadku wprowadzenia na stanowisku, na którym zatrudniona osoba pod-
lega szkoleniu (instrukta¿owi) stanowiskowemu, zmian warunków techniczno-
-organizacyjnych, w szczególnoœci:
l
zmian procesu technologicznego,
l
zmian organizacji stanowisk pracy,
l
wprowadzenia do stosowania substancji o dzia³aniu szkodliwym dla zdrowia
albo niebezpiecznym oraz
l
nowych lub zmienianych narzêdzi, maszyn i innych urz¹dzeñ
– pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instrukta¿ stanowisko-
wy przygotowuj¹cy go do bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych
warunkach.
Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:
l
informacji o czynnikach œrodowiska pracy wystêpuj¹cych na danym stanowi-
sku pracy i w jego bezpoœrednim otoczeniu oraz o ryzyku zawodowym zwi¹za-
nym z wykonywan¹ prac¹,
l
wiedzy i umiejêtnoœci dotycz¹cych sposobów ochrony przed zagro¿eniami wy-
padkowymi i zagro¿eniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w wa-
runkach awaryjnych,
l
wiedzy i praktycznych umiejêtnoœci z zakresu bezpiecznego wykonywania po-
wierzonej pracy.
1.3. Czas trwania instrukta¿u stanowiskowego
Zasadnicz¹ czêœci¹ programu jest tematyka szkolenia z podaniem czasu, jaki nale-
¿y poœwiêciæ ka¿demu tematowi. Czas trwania instrukta¿u stanowiskowego nie
mo¿e byæ krótszy ni¿ 8 godzin lekcyjnych. Dotyczy to:
l
pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym
wystêpuje nara¿enie na dzia³anie czynników szkodliwych dla zdrowia, uci¹¿li-
wych lub niebezpiecznych,
l
ucznia odbywaj¹cego praktyczn¹ naukê zawodu oraz
l
studenta odbywaj¹cego praktykê studenck¹.
2
październik 2005
OPINIE
2. Szkolenia
Rozdział 2/2.
Osoby
podlegające
szkoleniu
Wyj¹tek stanowi instrukta¿ stanowiskowy pracowników administracyjno-biuro-
wych nara¿onych na dzia³anie czynników uci¹¿liwych, którego minimalny czas
trwania nie mo¿e byæ krótszy ni¿ 2 godziny lekcyjne. Ten wyj¹tek zosta³ wprowa-
dzony rozporz¹dzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z 28.6.2005 r. zmieniaj¹cym
rozporz¹dzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy
(Dz.U. Nr 116, poz. 972).
Czas trwania
powtórnego
instruktażu
W przypadku wprowadzenia zmian warunków techniczno-organizacyjnych na
stanowisku pracy, czas trwania ponownego instrukta¿u nale¿y dostosowaæ do ro-
dzaju i zakresu wprowadzonych zmian. Mo¿e on byæ krótszy ni¿ 8 godzin.
Czas trwania oraz tematyka instrukta¿u stanowiskowego powinny byæ uzale¿nio-
ne od:
l
przygotowania zawodowego pracownika,
l
dotychczasowego sta¿u pracy,
l
rodzaju pracy i zagro¿eñ wystêpuj¹cych na stanowisku pracy, na którym pra-
cownik ma byæ zatrudniony,
l
rodzaju i zakresu wprowadzonych na stanowisku zmian.
PRZYKŁAD
Je¿eli instrukta¿ stanowiskowy przechodzi pracownik nieposiadaj¹cy jeszcze ¿adnego sta¿u pracy np.
absolwent szko³y zawodowej, czas trwania szkolenia dotycz¹cego szczególnie:
l
pokazu przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z prze-
pisami i zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy,
l
próbnego wykonania zadania przez pracownika pod kontrol¹ instruktora,
powinien byæ wyd³u¿ony w stosunku do zak³adanego minimum programowego.
1.4. Osoby przeprowadzaj¹ce instrukta¿
Instrukta¿ stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcê osoba
kieruj¹ca pracownikami lub pracodawca. Osoby te musz¹ posiadaæ odpowiednie
kwalifikacje i doœwiadczenie zawodowe oraz byæ przeszkolone w zakresie metod
prowadzenia instrukta¿u stanowiskowego.
Programy szkolenia okresowego pracodawców i innych osób kieruj¹cych pra-
cownikami obejmuj¹ obligatoryjnie tematykê „Organizacja i metodyka szkolenia
w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy (z uwzglêdnieniem metod prowadzenia
instrukta¿u stanowiskowego) oraz kszta³towanie bezpiecznych zachowañ pra-
cowników w procesach pracy”.
Podstawa
opracowania
programu
Podstaw¹ opracowania programu instrukta¿u stanowiskowego powinien byæ ra-
mowy program szkolenia okreœlony w dziale II za³¹cznika nr 1 do przytoczonego
ju¿ powy¿ej rozporz¹dzenia MGiP z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie
bezpieczeñstwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, ze zm.). Ten ramowy pro-
gram szkolenia zosta³ zaprezentowany w naszym wzorze programu instrukta¿u
stanowiskowego. Dotyczy on pracowników, którzy – zgodnie z § 11, ust. 1ww. roz-
porz¹dzenia – obowi¹zani s¹ odbyæ instrukta¿ stanowiskowy (por. rozdzia³ 1.2. tej
opinii), za wyj¹tkiem pracowników administracyjno-biurowych nara¿onych na
dzia³anie czynników uci¹¿liwych, dla których program szkolenia prezentujemy
w Opinii 2/4.J.1.
październik 2005
3
2/2. Program szkolenia wstępnego na stanowisku pracy
OPINIE
Rozdział 2/2.
Zagadnieniem kluczowym jest, by program instrukta¿u stanowiskowego by³ do-
stosowany do konkretnych rodzajów i warunków prac wykonywanych przez
uczestników szkolenia.
Szczegó³ow¹ treœæ instrukta¿u stanowiskowego, zarówno odnoœnie zagadnieñ teo-
retycznych, jak i praktycznej umiejêtnoœci ich wykonywania, omówiono przy pre-
zentowaniu programów szkolenia wstêpnego na stanowisku pracy dla konkret-
nych zawodów i rodzajów prac.
1.5. Sprawdzian wiedzy i dokumentowanie instrukta¿u
Instrukta¿ stanowiskowy powinien byæ zakoñczony sprawdzianem wiedzy i umie-
jêtnoœci z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bez-
pieczeñstwa i higieny pracy.
Tylko i wy³¹cznie pozytywny wynik sprawdzianu stanowi podstawê dopuszcze-
nia pracownika do wykonywania pracy na okreœlonym stanowisku.
2. Wyjaœnienia do wzoru
Poni¿ej omówiono w skrócie tematykê szkolenia. Realizacja programu powinna
zapewniæ:
1) Zaznajomienie szkolonych pracowników z czynnikami œrodowiska pracy mo-
g¹cymi powodowaæ zagro¿enia dla ich bezpieczeñstwa i zdrowia podczas pracy.
Nale¿y zaznajomiæ instruowanego pracownika ze wszystkimi wystêpuj¹cymi na
jego stanowisku pracy:
l
czynnikami niebezpiecznymi (urazowymi),
l
czynnikami szkodliwymi i uci¹¿liwymi.
Do podstawowych czynników urazowych mog¹cych wyst¹piæ w procesach pracy
nale¿¹ zagro¿enia:
l
elementami znajduj¹cymi siê w ruchu,
l
elementami ostrymi, wystaj¹cymi,
l
zwi¹zane z przemieszczaniem siê ludzi (np. poœlizgniêcia, upadki na p³aszczy-
Ÿnie lub z wysokoœci),
l
pora¿eniem pr¹dem elektrycznym,
l
poparzeniem,
l
po¿arem lub wybuchem.
Podstawowe czynniki szkodliwe i uci¹¿liwe (chorobowe) wystêpuj¹ce w œrodowi-
sku pracy, które dzia³aj¹c na pracownika przez d³u¿szy czas, mog¹ powodowaæ ob-
ni¿enie jego sprawnoœci fizycznej i psychicznej oraz niekorzystne (czêsto nawet nie-
odwracalne) zmiany w stanie zdrowia dzieli siê na nastêpuj¹ce, podstawowe grupy:
l
fizyczne – w szczególnoœci:
o
ha³as,
o
drgania,
o
promieniowanie (optyczne, jonizuj¹ce, laserowe, elektromagnetyczne),
o
py³y przemys³owe;
l
chemiczne – w szczególnoœci substancje:
o
rakotwórcze,
o
toksyczne,
4
październik 2005
OPINIE
2. Szkolenia
Rozdział 2/2.
Czynniki nie-
bezpieczne,
szkodliwe
i uciążliwe
o
dra¿ni¹ce,
o
mutagenne,
o
uczulaj¹ce;
l
biologiczne – w szczególnoœci:
o
bakterie,
o
wirusy,
o
grzyby;
l
psychofizyczne – np. obci¹¿enie psychonerwowe oraz fizyczne.
Środki
ochronne
2) Poinformowanie pracowników o obowi¹zku podejmowania odpowiednich
œrodków i dzia³añ zapobiegawczych.
W szczególnoœci nale¿y zwróciæ uwagê na:
l
w³aœciwe stosowanie œrodków ochrony indywidualnej i zbiorowej np.: masek
przeciwpy³owych, he³mów ochronnych, sprzêtu chroni¹cego przed upadkiem
z wysokoœci, systemów odpylaj¹cych i wychwytuj¹cych zanieczyszczenia,
l
ostrzeganie o zagro¿eniach i zakaz wykonywania pewnych czynnoœci np.: sy-
gna³y bezpieczeñstwa, znaki i barwy bezpieczeñstwa.
Bezpieczne
wykonywanie
pracy
3) Nabycie przez pracowników umiejêtnoœci wykonywania pracy w sposób
bezpieczny zarówno dla siebie samych, jak i innych osób.
Zagro¿enia wystêpuj¹ce na konkretnym stanowisku, mog¹ oddzia³ywaæ nie tylko
na pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, lecz tak¿e na pracow-
ników, których stanowiska s¹siaduj¹ ze stanowiskami zagro¿onym, a nawet na
osoby postronne.
PRZYKŁAD
Klasycznym przyk³adem stanowisk, gdzie wystêpuj¹ce zagro¿enia oddzia³ywaj¹ czêsto równoczeœnie
na osoby zatrudnione obok i osoby postronne s¹ stanowiska prac wykonywanych na wysokoœci.
Koniecznie nale¿y wiêc poinformowaæ instruowanego pracownika o zagro¿eniach
dla innych osób, jakie s¹ zwi¹zane z pracami przez niego wykonywanymi, oczywiœ-
cie jeœli istniej¹ jakiekolwiek okolicznoœci, które mog¹ stanowiæ takie zagro¿enie.
Awarie
4) Poznanie zasad postêpowania w razie awarii lub innych zak³óceñ.
Nale¿y zapoznaæ pracownika z podstawowymi zasadami postêpowania w przy-
padkach wyst¹pienia na jego stanowisku pracy zdarzeñ odbiegaj¹cych od normy,
a w szczególnoœci o:
l
ewentualnych strefach zagro¿enia i ich oznakowaniu,
l
koniecznoœci oddalenia siê ze strefy zagro¿enia,
l
miejscu sk³adowania i sposobach stosowania œrodków ochrony indywidualnej,
l
sposobach alarmowania i powiadamiania o awarii lub zak³óceniu.
Pierwsza
pomoc
5) Nauczenie siê sposobów udzielenia pierwszej pomocy osobie, która uleg³a
wypadkowi.
Pracownik powinien byæ zapoznany z zasadami udzielania pierwszej pomocy oso-
bom, które uleg³y wypadkom charakterystycznym dla jego stanowiska pracy np.:
l
pora¿eniu pr¹dem elektrycznym,
l
zatruciu substancjami chemicznymi,
l
dozna³y z³amañ lub pot³uczeñ.
październik 2005
5
2/2. Program szkolenia wstępnego na stanowisku pracy
OPINIE
Rozdział 2/2.
Program instrukta¿u stanowiskowego
Nr .........
1. Nazwa i adres siedziby pracodawcy
......................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................
2. Stanowisko pracy
......................................................................................................................................................................
3. Forma realizacji szkolenia – instrukta¿ na stanowisku, na którym bêdzie zatrudniony instruowany pra-
cownik.
4. Tematyka szkolenia
Lp.
Temat szkolenia
Liczba
godzin
1
2
3
1.
Przygotowanie pracownika do wykonywania okreœlonej pracy, w tym w szczególnoœci:
a) omówienie warunków pracy z uwzglêdnieniem:
•
elementów pomieszczenia pracy, w którym ma pracowaæ pracownik, maj¹cych wp³yw na
warunki pracy pracownika (np. oœwietlenie ogólne, ogrzewanie, wentylacja, urz¹dzenia
techniczne, urz¹dzenia ochronne),
•
elementów stanowiska roboczego maj¹cych wp³yw na bezpieczeñstwo i higienê pracy
(np. pozycja przy pracy, oœwietlenie miejscowe, wentylacja miejscowa, urz¹dzenia zabez-
pieczaj¹ce, ostrzegawcze i sygnalizacyjne, narzêdzia, surowce i produkty),
•
przebiegu procesu pracy na stanowisku pracy w nawi¹zaniu do procesu produkcyjnego
(dzia³alnoœci) w ca³ej komórce organizacyjnej i zak³adzie pracy;
b) omówienie zagro¿eñ wystêpuj¹cych przy okreœlonych czynnoœciach na stanowisku pracy,
wyników oceny ryzyka zawodowego zwi¹zanego z wykonywan¹ prac¹ i sposobów ochrony
przed zagro¿eniami oraz zasad postêpowania w razie wypadku lub awarii;
c) przygotowanie wyposa¿enia stanowiska roboczego do wykonywania okreœlonego zadania.
2
2.
Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z przepisami
i zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy, z uwzglêdnieniem metod bezpiecznego wykonywa-
nia poszczególnych czynnoœci i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynnoœci trudne i niebez-
pieczne
0,5
3.
Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrol¹ instruktora
0,5
4.
Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora
4
5.
Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika
1
£¹czny czas trwania instrukta¿u
min. 8
Opracowa³:
Po konsultacji z pracownikami program zatwierdzi³:
................................................
..................................................................
(imiê i nazwisko)
(data, imiê i nazwisko, funkcja, podpis)
6
Rozdział 2/2.
WZÓR