Prawa Człowieka 

Skrypt z książki Profesora Zbigniewa Hołdy 

 
 

1.ROZDZIAŁ - PRAWA CZŁOWIEKA WIADOMOŚCI WSTĘPNE : 



 

Prawa człowieka jest to termin, który oznacza doniosłe sprawy służące jednostce   
według jakieś koncepcji filozoficznej odnoszącej się do jej pozycji w państwie 
(płaszczyzna filozoficzna ), czy też służą jej w świetle norm prawa 
międzynarodowego, wewnątrzkrajowego lub ponadpaństwowego (płaszczyzna 
wertykalna) . 



 

Prawa człowieka dzielą się: 



 

Wertykalnie(w stosunkach państwo – jednostka) 



  Horyzontalnie -  działanie Praw człowieka(stosunki między jednostka, a jednostką lub 

innym podmiotem który nie jest elementem aparatu państwa) 

 
TRZY RODZAJE PRAW WSPÓŁCZESNYCH KONCEPCJI: 



 

Wolności i prawa osobiste 

 



 

Wolności i prawa polityczne 

 



 

Wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne 

 



 

Wolności(prawa wolnościowe) oraz prawa osobiste i polityczne nazywane są prawami 
pierwszej generacji . 



 

Prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne  nazywane są prawami drugiej generacji. 



 

Wolność pociąga za sobą obowiązek państwa do nieingerencji w określoną sferę 
zachowań jednostki (jest tzw. prawem negatywnym) 



 

Prawa człowieka wynikają z przyrodzonej godności człowieka  



 

Pojęcie GODNOŚCI  ma dwa znaczenia : 



 

GODNOŚĆ OSOBOWA  - cecha przysługująca każdemu człowiekowi bez wyjątku 



 

GODNOŚĆ OSOBOWA WŁASNA  - cecha indywidualna określonej osoby(przepisy 
odwołują się do godności  osobowej) 



 

GODNOŚĆ – jest cechą przysługującą każdemu człowiekowi bez wyjątku. Jest ona 
niezbywalna i niestopniowana. Godność osobowa jest utożsamiana z pojęciem 
człowieczeństwa i jako nieodłączny atrybut każdej osoby sprawia, że staje się ona 
wartością bezwzględną. Nie  można jej odebrać człowiekowi, ale też i on sam nie 
może jej utracić. 



 

Prawa człowieka są przyrodzone, powszechne, niezbywalne i nienaruszalne. 

              

 PRAWA CZŁOWIEKA JAKO PRZEDMIOT REFLEKSJI I PRAKTYKI  



 

Przykładem programowego tekstu dotyczącego praw człowieka jest słynny esej 
Vaclava  Havla pt.” Siła bezsilnych”

 



   Karta 77 ->Powstała w Czechosłowacji w 1977 roku, której rzecznikiem był 

Vaclav Havel. Władze zareagowały wobec członków surowymi represjami m.in. 
członków i popierających kartę w tym V.Havla  uwięziono na kilka lat.

 



  W Polsce działał  KOR- Komitet Obrony Robotników później Komitet 

Samoobrony Społecznej „ KOR” „KSS KOR”, powstały w 1976 roku. Jego 
członkami m.in. Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski, Zbigniew Romaszewski, Henryk 
Wujec, Adam Michnik, Leszek Kołakowski, Jerzy Andrzejewski, Halina 
Mikołajska i inni. 



 

Agendą KSS „KOR” było Biuro Interwencyjne stworzone do pomocy ofiarom 
naruszeń praw człowieka prowadzone przez  Zbigniewa i Zofię Romaszewskich.

 

 



 

W 1977 roku powołano także ROPCiO – Ruch Obrony Praw Człowieka i 
Obywatela na czele ze Stefanem Niesiołowskim, Leszkiem Moczulskim,  a także 
Mieczysławem Borutą – Piechowiczem. 



  Strajki w 1980 roku były walką o podstawowe prawa człowieka, które zostały 

dopiero zawarte w treści porozumień społecznych.  



 

Innym przejawem walki o prawa człowieka było stworzenie NSZZ „Solidarność „ 
– Niezależny Samorządny Związek Zawodowy. 



  1980 rok to okres represji i masowych naruszeń praw człowieka. 



 

Walka o prawa człowieka została  wsparta gdy w 1983 roku przyznano 
przyszłemu  Prezydentowi Polski Lechowi Wałęsie Nagrodę Nobla. Sytuacja 
powtórzyła się  w 2003 roku, gdy Pokojową Nagrodę Nobla otrzymała Shirin 
Ebadi prawniczka z Iranu. 

 

2 ROZDZIAŁ -  PRAWA CZŁOWIEKA – HISTORIA 
  
Początków koncepcji Praw człowieka można doszukać się już w filozofii Greków i 
Rzymian, pewne jej elementy były rozwijane w myśl zachodniego chrześcijaństwa, 
gdzie została przyjęta rzymska koncepcja prawa natury.   



 

Interesujące idee pojawiają się w Średniowieczu Np. prawo do oporu wobec 
złego władcy, gwałcącego prawa boskie(Jan z Salisbury 1300 –ok. 1180)

 



 

Pojęcie „prawa jednostki” w znaczeniu uprawnień skutecznych wobec władzy 
publicznej (William Ockham  ok. 1300 – ok. 1349)

 



 

Paweł Włodkowic wraz ze Stanisławem ze Szczepanowa stworzyli koncepcję 
„polskiej szkoły prawa narodów”

 



 

Przedstawiciele oświeceniowej koncepcji prawa to: John Lock, Karol 
Monteskiusz,

 



 

Lock był twórcą nowożytnego konstytucjonalizmu , prekursorem 
społeczeństwa obywatelskiego i za główne zadanie państwa uważał ochronę   
praw jednostki. Lock mówił ,że ludzie są równi i, że człowiek przynosi na 
świat prawo do życia, wolności i mienia. Uważał ,że rozdział kościoła od 
państwa  musi prowadzić do niezależności i autonomii wszystkich wyznań, 
pod warunkiem jednak, że nie godzą one w interesy społeczeństwa i państwa. 
Tolerancja nie obejmuje ateistów.

 



 

Monteskiusz: jego najsłynniejszym dziełem jest książka Pt” O Duchu Praw”, 
rozważał w nim zagadnienia państwa prawa i wolności jednostki.

 



 

Państwo powstało w wyniku umowy społecznej zawartej przez ludzi w celu 
ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności. Istotą państwa jest wolność 
jednostki. 

 



  Podstawową kwestią jest ochrona wolności. Uważał ,że aby zaspokoić te 

prawa potrzebne jest państwo praworządne.

 



 

Wprowadzał trójpodział władzy.

 

                                                                                                                                                                  
PRAWA CZŁOWIEKA W PRAKTYCE POLITYCZNEJ I USTROJOWEJ XVIII     
WIEKU  
                                USA , FRANCJA , POLSKA 
                                KONSTYTUCJA USA  Z  17 .09.1787 ROKU. 

 



 

Unormowano w niej przede wszystkim ustrój państwa . Opiera się ona 
przede wszystkim na trójpodziale władzy , które się mają wzajemnie 
kontrolować i równoważyć.

 



 

Katalog praw i wolności został dopiero dodany w Konstytucji w formie 
dziesięciu pierwszych poprawek dodanych w 1791 roku. 

 



 

Wspomniane wyżej poprawki to tzw. The Bill of Rights  - Karta Praw, 
została uchwalona  przez Kongres 15 grudnia 1791 roku. Stanowią one 
realizację amerykańskiej koncepcji praw człowieka , która rozwijała się  
w koloniach jeszcze przed uzyskaniem niepodległości .

 



  I poprawka Dotyczyła czterech praw: wolności religii, wolności słowa, 

wolności zgromadzeń i prawo petycji do władz o naprawienie krzywd.

 



  II poprawka Potwierdza prawo do posiadania i noszenia broni.

 



 

III poprawka Zakazuje zakwaterowania żołnierzy w czasie pokoju w 
domu prywatnym bez zgody właściciela i stanowi, że w czasie wojny 
można kwaterować żołnierzy tylko w trybie określonym ustawą.

 



 

IV poprawka Prawo do nietykalności osobistej mieszkania, dokumentów 
i mienia. Nie wolno naruszać przez bezzasadne rewizje i zatrzymania.

 



  V poprawka Nikt nie może być podciągnięty do odpowiedzialności za 

zbrodnię główną lub inne hańbiące przestępstwa bez aktu oskarżenia 
uchwalonego przez wielką ławę przysięgłych . Zakazuje ponownego 
karania za to samo przestępstwo. Zakazuje zmuszania do zeznań  
sprawach karnych na swoją niekorzyść oraz stanowi, że nikt nie może 
zostać pozbawiony życia, wolności lub mienia bez prawidłowego 
wymiaru sprawiedliwości  due  process  of  law. Własność prywatną 
można przejąć na użytek publiczny tylko za sprawiedliwym 
odszkodowaniem. 

 



  VI poprawka Zawiera prawa oskarżonego: prawo do szybkiego, 

publicznego i bezstronnego procesu sądu przed ławą przysięgłych, prawo 
do bycia poinformowanym o rodzaju i podstawie oskarżenia  oraz prawo 
do obrony.

 



 

VII poprawka Dotyczy właściwości sądu przysięgłych w sprawach 
cywilnych prawomocności jego orzeczeń. 

 



 

VIII poprawka stanowi: Nie wolno żądać nadmiernych kaucji ani 
wymierzać nadmiernych grzywien albo stosować kar okrutnych lub 
wymyślnych.

 



 

IX poprawka Zawiera zasadę rozszerzającej interpretacji prawa. 

 



 

X poprawka  Zasada ograniczonych kompetencji władz federalnych.

 

 



 

Konstytucja USA wraz z Kartą Praw była aktem pionierskim. 
Przyczyniła się do stworzenia narodu amerykańskiego i ugruntowania 
podstawowych wolności praw człowieka. 

 
DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA  



  Uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 26 sierpnia 1789 roku. 



 

Jej uroczysta preambuła podkreśla ,że prawa człowieka są naturalne, 
niezbywalne i święte. Podkreśla również ,że nieznajomość, 
zapomnienie czy lekceważenie praw człowieka są jedynymi 
przyczynami nieszczęść publicznych i nadużyć rządów. 

 



 

Artykuł I Ludzie rodzą się wolni i równi pozostają w swoich 
prawach. 



 

Artykuł II Celem każdej organizacji politycznej jest zachowanie 
naturalnych i niezbywalnych praw człowieka, prawami tymi są: 
wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi. 



 

Artykuł III Wszelka suwerenność pochodzi od Narodu i nikt nie 
może sprawować władzy, która nie pochodzi od Narodu. 



 

Artykuł IV Granice wolności. Korzystanie z naturalnych praw ma 
tylko takie granice, które zapewniają innym korzystanie z tych praw. 
Granice te mogą być tylko określane ustawą. 



 

Artykuł V Ustawa może zakazać tylko takiego zachowania które jest 
szkodliwe dla społeczeństwa oraz nie może zabronić tego co nie jest 
przez ustawę zakazane i zmusić do tego, co nie jest przez ustawę 
nakazane. 



 

Artykuł  VI Ustawa jest wyrazem powszechnej woli, a wszyscy 
obywatele mają prawo brać udział w jej tworzeniu osobiście lub 
przez swoich przedstawicieli. Musi być jednakowa dla wszystkich, 
obywatele są równi wobec ustawy, mają równy dostęp do godności, 
stanowisk i urzędów publicznych, według zdolności  i  bez  różnic 
innych niż wynikających z ich cnoty i talentu. 



 

Artykuł 7,8,9 Zawiera prawa w dziedzinie odpowiedzialności karnej. 
Oskarżenie, aresztowanie, więzienie jest dopuszczalne tylko w 
wypadkach określonych przez ustawę. Każdy jest uważany za 
niewinnego, dopóki nie zostanie uznany winnym( zasada 
domniemania niewinności). 



 

Artykuł 10 Mówi o wolnościach przekonań , także religijnych. 



 

Artykuł 11 Swobodne głoszenie myśli i opinii jest jednym z 
najcenniejszych praw człowieka, a odpowiedzialność za nadużycie tej 
wolności zachodzi tylko w przypadkach określonych ustawą. 



 

Artykuł 12 Publiczna siła zbrojna ma służyć zagwarantowaniu praw 
człowieka i obywatela. 



 

Artykuł 13 Dla utrzymania publicznej  siły zbrojnej oraz wydatków 
administracji niezbędny jest powszechny podatek, rozłożony na 
obywateli stosowanie do ich możliwości. 



 

Artykuł 14 Wszyscy obywatele mają prawo stwierdzić osobiście lub 
przez  przedstawicieli konieczność podatku,  swobodnie go 
akceptować, czuwać nad jego wydatkowaniem oraz ustalić jego 
wysokość, podstawę wymiaru sposób ściągania i czas trwania. 



 

Artykuł 15 Społeczeństwo ma prawo żądać od każdego urzędnika 
publicznego sprawozdania z jego działalności. 



 

Artykuł 16 Stwierdza ,że społeczeństwo w którym nie ma należytej 
gwarancji  praw ani podziału władzy, nie ma ustroju 
konstytucyjnego. 



 

Artykuł 17 Prawo własności. Stanowi ,że własność jest prawem 
świętym i nietykalnym nikt nie może być go pozbawiony za 
wyjątkiem wypadku gdy wymaga tego konieczność publiczna 
prawnie stwierdzona. 

 



 

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela stała się częścią Konstytucji 
uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe dnia 3 września 1791 ,a 
ogłoszonej dnia 14 września 1791.  



 

W konstytucji znalazły się ponadto pierwsze prawa socjalne tzn. 
pomoc dla biedoty i prawo do bezpłatnej nauki. 



 

24 czerwca 1793 roku Konwent Narodowy uchwalił nową Deklarację 
Praw Człowieka i Obywatela oraz Akt Konstytucyjny. Przewrót 
termidoriański zaowocował kolejną konstytucją uchwaloną dnia 22 
sierpnia 1795 roku. 



 

Jakobińska Deklaracja Praw poszła dalej i orzekła ,że to rząd jest 
ustanowiony po to, aby zapewnić człowiekowi używanie jego 
naturalnych i niezbywalnych praw. 



 

Jeśli chodzi o prawa polityczne Francuzów, to w Konstytucji z 1793 
roku wprowadzono powszechne prawa wyborcze, które w konstytucji 
z 1795 roku zniesiono, przywracając cenzus majątkowy 

  SEJM WIELKI  



  1788 – 1792

 



 

Podjął dzieło naprawy Rzeczypospolitej w czasie trudnej sytuacji 
międzynarodowej, przy zasadniczej wrogości Rosji.

 



 

W Polsce rewolucja nie wybuchła, natomiast Ustawa Rządowa z 3 
maja 1791 roku była wynikiem licznych kompromisów. Zawierała 
wiele nowoczesnych unormowań dotyczących ustroju państwa. 
Wprowadzała m.in. trójpodział władzy, nie znosiła stanowego 
podziału  społeczeństwa i odbiegała wyraźnie od oświeceniowej 
koncepcji praw człowieka.

 



  Religia panująca (katolicyzm), karalność odstąpienia od niej. Poza 

tym wolność religijna. 



  Równość szlachty, wolność i bezpieczeństwo osobiste, prawo 

własności. 



  Prawo wyborcze dla szlachty posesjonatów. 



  Mieszczanie miast królewskich zrównani w prawach ze szlachtą, 

możliwość nobilitacji, 24 plenipotentów w Sejmie. 



  Ograniczenie poddaństwa, chłopi pod opieką prawa i rządu 

krajowego. 



  Elementy prawa do sądu. 



 

Przejawia się koncepcja wojska obywatelskiego, a nie stanowego. 



 

Konstytucja 3 maja została obalona w 1792 roku przez Konfederację 
Targowicką i zbrojny najazd Rosyjski. 



 

Już w 1793 roku na emigracji w Lipsku, współtwórcy Konstytucji  
(Kołłątaj, Potocki)opracowali i opublikowali książkę „ O 
ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 maja „.Tłumaczyli w niej 
kompromisowy charakter podjętych przez siebie reform i 
przedstawiali dalsze plany. 

PRAWA  CZŁOWIEKA W XIX WIEKU  - KIERUNKI 
EWOLUCJI 



 

W pierwszym okresie demokracja amerykańska była ograniczona 
tylko do białych mężczyzn. Później nastąpiło rozszerzenie pełni 
praw politycznych. Uczyniono to kolejnymi poprawkami do 
Konstytucji, zakazując dyskryminacji wyborczej, ze względu na 

 

kolor skóry, lub byłe niewolnictwo.

 



 

Demokracja następowała tam w ramach oświeceniowej koncepcji 
praw człowieka.

 



 

Przykłady w Europie liberalnej: 

 



  Dobrym przykładem  może tu być austryjacka monarchia 

konstytucyjna lat 1867 – 1918.

 



 

Składające się na tak zwaną Konstytucją Grudniową ustawy 
określiły w 1867 roku ustrój cesarskiej Austrii , która trwał aż do 
jej upadku.

  

 
3.ROZDZIAŁ -  PRAWA CZŁOWIEKA  W  WEWNĘTRZNYM 
PORZĄDKU PRAWNYM. 

 



 

Podstawowym  aktem dotyczącym Praw człowieka jest  
konstytucja.

 



 

Normuje przede wszystkim prawa jednostki i ustrój państwa.

 



 

W Polsce prawa człowieka znajdowały się w Konstytucji 3 
maja, Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807 roku, a 
także w Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 roku oraz 
austryjackiej Konstytucji Grudniowej z 1867 roku ponieważ 
obowiązywała także w Galicji.

 



 

Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki 
Polskiej z dnia 7 listopada 1918 roku zawierał bogaty katalog 
praw jednostki oraz zapowiadał ich ochronę przez władzę 
odrodzonego państwa. Manifest ten miał duże znaczenie 
polityczne i moralne.

 



  W Konstytucji z 17 marca 1921 roku wymienia się triadę: 

życie, wolność, mienie.

 



 

Katalog wolności i praw jednostki był również zawarty W 
Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 roku 
jednak nosi zmianę czasu w którym została sformułowana. 
Nie ma w niej prawa do sądu. Rozbudowany natomiast został 
katalog praw ekonomicznych, społecznych i  kulturalnych.

 



 

Konstytucja stroniła od tak zwanych formalnych czy inaczej 
instytucjonalnych, gwarancji praw jednostki. Znaczyło to, że 
obywatel nie miał prawnych środków dzięki, którym mógł 
dochodzić przeciwko państwu swoich praw.

 



 

Przed 1989 rokiem utworzono Trybunał Konstytucyjny 
ustanowiony  ustawą z dnia 26 marca 1982 roku, który  - 
rozpoczął swą działalność w 1986 roku  oraz urząd Rzecznika 
Praw Obywatelskich, który zaczął działać od 1988 roku.

 



 

W 1992 roku uchwalono tzw.” Małą Konstytucję”  - uchyliła 
ona Konstytucję z 1952 roku.

 



 

Przygotowane po 1989 roku projekty skierowywały swoją 
dużą uwagę na prawa człowieka przede wszystkim Karta 
Praw i Wolności przedłożona przez prezydenta Lecha Wałęsę.

 



 

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej została uchwalona  
przez Zgromadzenie Narodowe dnia 2 kwietnia 1997 roku, a 
przyjęta w ogólnokrajowym referendum dnia 25 maja 1997 

 

roku ,a następnie została  podpisana przez prezydenta i 
ogłoszona. Weszła w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej 
ogłoszenia tj. dnia 24 października 1997 roku. Konstytucja 
opatrzona jest preambułą i składa się z XII rozdziałów. 

 



 

Katalog wolności i praw osobistych jest obszerny. Przede 
wszystkim „Rzeczpospolita zapewnia każdemu człowiekowi 
prawna ochronę życia”, wprowadza zakaz  tortur, 
nieludzkiego lub poniżającego traktowania oraz zakaz 
stosowania kar cielesnych. Podkreślono, że bez wyrażenia 
zgody, nikt nie może być poddany eksperymentom 
naukowym w tym medycznym. Konstytucja zapewnia 
nietykalność osobistą i wolność osobistą.

 



 

Należy także podkreślić, że Konstytucja zapewnia środki 
ochrony wolności i praw w przypadku, gdy nastąpiło ich 
naruszenie: 

 



 

Każdemu przysługuje wynagrodzenie szkody za naruszenie 
jego  praw wyrządzone przez organy władzy publicznej.

 



   Ustawa nie może zamykać drogi sądowej dochodzenia 

naruszonych wolności i praw.

 



 

Każdy ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych 
w pierwszej instancji.

 



 

Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały 
naruszone ma prawo wnieść skargę do Trybunału 
Konstytucyjnego.

 



 

Każdy ma prawo wystąpienia do Rzecznika Praw 
Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich 
wolności lub praw naruszonych przez organy władzy 
publicznej.

 



  W tym miejscu należy wspomnieć o KRRiTV, która stoi na 

straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu 
publicznego w radiofonii i telewizji.

 



 

Trzeba ją uznać za organ konstytucyjny.

 



 

Obowiązki obywatela: wierność RP oraz troska o dobro wspólne, przestrzeganie 
prawa, ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków. Obywatel RP 
ma także obowiązek ochrony Ojczyzny, zaś każdy ma obowiązek dbania o 
środowisko.

 

        RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH  



 

Wyjątkowe znaczenie dla ochrony praw człowieka – szczególną rangę nadała Ewa 
Łętowska. 



 

Celem  zapewnienie  jednostce  ochrony  przed  naruszeniami  ze  strony  organów 
państwowych  –  miał  się  zajmować  badaniem  przejawów  działalności  instytucji 
publicznych, które mogłyby skutkować takimi naruszeniami. 



  Wzorowana na instytucji ombudsmana (Szwecja)  – konstytucja 1809 stworzyła urząd 

Justitieombudsmana (samodzielny organ, związany z parlamentem, ale niezależny od 
innych, czuwający nad respektowaniem praw człowieka przez administrację i sądy  – 
sprawozdanie parlamentowi, dostępny dla obywatela, bez prawa rozstrzygania spraw, 
tylko  kierowanie  sugestii)  –  punktem  wyjścia  był  urząd  funkcjonariusza  parlamentu 
do kontrolowania urzędników królewskich i działający na rzecz parlamentu. 



 

Przez  długi  czas  unikalny,  potem  wprowadzony  w:  Finlandii  (1919),  Danii  (1953), 

 

Norwegii  (1952  i  1962),  Nowej  Zelandii  (1962),  Wielkiej  Brytanii  (1967),  Izraelu 
(1971), Francji (1973), Portugalii i Australii (1976), Austrii (1977). 



  Spotyka  się  też  ombudsmanów  lokalnych  (USA,  Kanada)  i  wyspecjalizowanych 

(Wielka Brytania, Niemcy, Polska). 



  Obecnie  jedna  z  podstawowych  instytucji  ustrojowych  (czasami  urząd  o  podobnym 

charakterze). 

            Cechy konstytutywne RPO: 



  Samodzielny,  oddzielony  od  sądownictwa  i  administracji,  umocowany  w 

Konstytucji. 



  Powiązany  z  parlamentem  (zawsze  funkcjonalnie  –  element  uprawnień  kontrolnych, 

najcz. strukturalnie – prawo powoływania). 



  Dwojakie  zadania  –  wysłuchiwanie  skarg  obywateli  na  nieprawidłowe  działania, 

podejmowanie  kroków,  informowanie  o  stanie  przestrzegania  prawa  (kontrola 
legalności) + badanie słuszności i sprawiedliwości kwestionowanych rozstrzygnięć. 



 

Łatwo dostępny dla obywateli, odformalizowany i szybki, swoboda w doborze spraw, 
ale bez prawa rozstrzygania (tylko sugestie prawidłowego załatwienia sprawy). 

            Polski RPO: 



  Samodzielny organ kontroli powiązany strukturalnie i funkcjonalnie z Sejmem, ale 

z  własnymi  konstytucyjnymi  i  ustawowymi  kompetencjami,  działający 
samodzielnie i we własnym imieniu. 



  Stoi  na  straży  praw  i  wolności  człowieka  i  obywatela  zawartych  w  Konstytucji  i 

ustawach  –  bada,  czy  w  wyniku  działania  lub  zaniechana  nie  nastąpiło  naruszenie 
prawa i zasad współżycia społecznego. 



  Powołuje Sejm za zgodą Senatu na 5 lat, nie może zajmować innego stanowiska, max  

2 kadencje, ale w praktyce nigdy o to nie proszą. 



  Kolejni  RPO  to  Ewa  Łętowska,  Tadeusz  Zieliński,  Adam  Zieliński,  Andrzej  Zoll, 

Janusz Kochanowski. 



  W zasadzie nie można odwołać przed upływem kadencji, ale Sejm podejmuje uchwałę 

na wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów, jeżeli zrzekł się, stał się trwale niezdolny 
lub sprzeniewierzył się ślubowaniu. 



  W pełni niezawisły i niezależny, odpowiada tylko przed Sejmem, posiada immunitet. 



  Kontrola Sejmu też jest ograniczona – obowiązek corocznej informacji o działalności i 

stanie  przestrzegania  praw  człowieka  i  obywatela  (Konst.  i  ust.  –  podawana  do 
wiadomości publicznej) i na wniosek Marszałka Sejmu informacji lub podejmowania 
działań  w  określonych  sprawach  (ust.),  RPO  może  też  przedkładać  Sejmowi  i 
Senatowi określone sprawy ze swojej działalności. 



  Posiada Biuro RPO, na jego wniosek Marszałek Sejmu może powołać do 3 zastępców, 

w tym ds. żołnierzy, a za zgodą Sejmu może powołać pełnomocników terenowych. 



 

Rzecznik wypełnia 4 funkcje: 



  prewencyjną 



 

diagnostyczną 



 

kontrolną 



 

kreującą 



    Działanie RPO: 



  Podejmuje czynności na wniosek obywateli, organizacji, organów, RPD lub własnej 

inicjatywy. 



  Wniosek jest bardzo odformalizowany, powinien zawierać tylko dane wnioskodawcy, 

podmiotu praw i opis sprawy 

 



  RPO może podjąć sprawę, wskazać przysługujące środki działania, przekazać sprawę 

lub nie podjąć sprawę, zawiadamiając wnioskodawcę i podmiot sprawy. 



  Jeżeli podejmuje sprawę, to może sam prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić 

się do właściwego organu o zbadanie sprawy lub zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK 
przeprowadzenie kontroli. 



  Jeżeli  samodzielnie  prowadzi  postępowanie,  to  może  badać  sprawę  nawet  bez 

uprzedzenia, zlecać ekspertyzy, żądać od organów prowadzących sprawę wyjaśnień i 
akt  sprawy  (sąd/prokuratura  –  informacja  o  stanie  sprawy,  wgląd  do  akt  po 
zakończeniu sprawy i wydaniu rozstrzygnięcia). 

            Po zbadaniu sprawy: 



  Jeżeli nie stwierdzono naruszenia, należy poinformować wnioskodawcę. 



  Może  skierować  wystąpienie  do  organu  (nie  może  naruszyć  niezawisłości 

sędziowskiej),  zawierające  wnioski  i  opinie  co  do  załatwienia  sprawy  (niewiążące), 

organ ma 30 dni na poinformowanie RPO o podjętych działaniach, jeżeli RPO się nie 
zgadza, może wystąpić do jednostki nadrzędnej, RPO może także od razu zwrócić się 
do jednostki nadrzędnej. 



  Może 

żądać 

wszczęcia 

postępowania 

cywilnego, 

przygotowawczego, 

administracyjnego,  zaskarżać  decyzje  w  WSA,  wnosić  o  ukaranie  za  wykroczenie, 
wnosić kasację, a także brać udział w toczących się postępowaniach. 



  Może też odnosić się do zagadnień ogólnych 



  Może przedstawiać organom opinie  i  wnioski co do zapewnienia skutecznej ochrony 

praw  człowieka  –  też  niewiążące,  organy  mają  się  ustosunkować,  ale  nie  ma 
szczegółowych regulacji. 



  Wpływ  na  treść  porządku  prawnego  –  może  występować  z  wnioskami  podjęcie 

inicjatywy ustawodawczej, występować do TK, zgłosić udział w postępowaniu przed 
TK, występować do SN o podjęcie uchwały wyjaśniającej wątpliwe przepisy. 



  Szczególnie ważne są wnioski do TK – niektóre stały się głośne. 



  Może współpracować z organizacjami społecznymi i RPD. 

            Trybunał Konstytucyjny 



  Regulacja konstytucyjna i ustawowa. 



  Orzeka o zgodności ustaw z  Konstytucją  i ratyf umowami  międzynarodowymi,  a 

przepisów państwa także z ustawami, rozpatruje skargi konstytucyjne, rozstrzyga 
spory kompetencyjne. 



  Orzeczenia są powszechnie obowiązujące i ostateczne. 



  Jest związany granicami skargi lub wniosku. 



  Nie działa z urzędu. 



 

Orzeka także o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. 



  15 sędziów powoływanych  na 9- cio letnią kadencję przez Sejm. 



 

Kandydaci  wyłaniani  są  spośród  osób  wyróżniających  się  wiedzą  prawniczą, 
sędziowie  są  niezawiśli  i  podlegają  jedynie  konstytucji,  podczas  sprawowania 
swojej funkcji sędziowie nie mogą brać udziału w życiu politycznym m.in. należeć 
do  partii  politycznych,  należeć  do  związków  zawodowych  ani  prowadzić 
działalności  publicznej  nie  dającej  pogodzić  się  ze  sprawowaniem  powyższej 
funkcji.  Po  zakończeniu  kadencji  sędzia  ma  prawo  wrócić  na  poprzednie 
zajmowane  stanowisko  lub  zająć  stanowisko  równe  poprzednio  zajmowanej 
pozycji. 



 

Wygaśnięcie  mandatu stwierdza Zgromadzenie Ogólne na skutek : zrzeczenia się 
stanowiska  sędziego  TK,  stwierdzenia  lekarskiego  o  trwałej  niezdolności 

 

sprawowania  urzędu  sędziego  TK  na  skutek  trwałej  choroby,  ułomności  lub 
upadku sił, skazanie prawomocnym wyrokiem sądu lub zwolnienie dyscyplinarne 
z  pełnionego stanowiska. 



 

Wygaśnięcie mandatu na skutek śmierci orzeka prezes TK. 



  Obecnie stanowisko prezesa od 6.XI.2006 roku zajmuje Jerzy Stępień. 



 

Organami są: Zgromadzenie Ogólne oraz Prezes TK. 



 

Prezesa  i  wiceprezesa  TK  powołuje  Prezydent  RP  spośród  kandydatów 
przedstawionych przez  Zgromadzenie Ogólne TK. 



 

Trybunał  nie  działa  z  urzędu,  postępowanie  przed  TK  uruchamiane  jest  poprzez 
wniesienie  poprzez  wniesienie  przez  uprawniony  do  tego  podmiot  :  wniosku, 
pytania prawnego , skargi konstytucyjnej. 



 

Z  wnioskiem  do  TK  wystąpić  mogą  :Prezydent,  Marszałek  Sejmu,  Marszałek 
Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 Posłów, 30 Senatorów, Pierwszy Prezes Sadu 
Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, 
Prezes NIK, RPO. 



  SKARGA KONSTYTUCYJNA 



  Obecnie  TK  ma  duży  wpływ  na  ochronę  praw  człowieka,  orzekając  o 

konstytucyjności nawet odległych dziedzinowo aktów. 



  Skarga konstytucyjna daje możliwość inicjowania kontroli jednostce. 



  W

–  obywatele  mogą  się  odwoływać  do  Trybunału  Państwa  –  ale  nie  można  było 
skarżyć ustaw), Szwajcaria (1874), Austria (1920), Hiszpania (1931 i 1978), RFN 
(1969  –  skarga  federalna),  Belgia  (1946  –  Rada  Stanu  z  prawem  skargi  aktów 
wykonawczych,  1988  –  Trybunał  Rozjemczy  z  prawem  uchylenia  w  wyniku 
skargi ustawy niezgodnej), Węgry (1989), Rosja (1990). 



  Zakres  skargi  konstytucyjne  jest  bardzo  wąski,  obejmuje  jedynie  przepisy,  który 

był podstawą orzeczenia.. Niestety nie obejmuje samego orzeczenia. 



 

Skarga konstytucyjna powinna być wniesiona po wyczerpaniu toku instancyjnego, 
w  ciągu  trzech  miesięcy  od  doręczenia  skarżącemu  prawomocnego  wyroku, 
ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. 



 

Skarga,  oprócz  wymogów  dotyczących  pisma  procesowego  powinna  zawierać: 
dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego 
sąd  lub  organ  administracji  publicznej  orzekł  ostatecznie  o  wolnościach  lub 
prawach albo obowiązkach określonych w konstytucji. 



 

Skarga    objęta  jest  tzw.  ”przymusem  adwokackim”  powinna  być  sporządzona 
przez adwokata lub radcę prawnego, chyba, że skarżącym jest sędzia, prokurator, 
notariusz, doktor habilitowany lub profesor nauk prawnych. 



 

O wszczęciu postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej TK zawiadamia RPO, 
który  może  w  terminie  14  dni  od  otrzymania  informacji  zgłosić  swój  udział  w 
postępowaniu.  Uczestnikami  tego  postępowania  są:  skarżący,  organ  który  wydał 
zakwestionowany akt normatywny, Prokurator Generalny, także RPO jeśli zgłosi 
swój udział w postępowaniu. 



 

TK  może  orzekać  w  pełnym  składzie  w  składzie  pięciu  sędziów  lub  trzech 
sędziów. 



  Postępowanie    przed  TK  jest  jawne,  a  koszty  związane  z  postępowaniem  ponosi 

Skarb Państwa z wyjątkiem sytuacji, gdy TK orzeknie w drodze postanowienia na 
rzecz wnoszącego skargę konstytucyjna zwrot kosztów od organów, który wydał 
akt  normatywny  będący  przedmiotem  tej  skargi.  TK  może  orzec  zwrot  kosztów 
postępowania również wtedy, gdy nie uwzględnił skargi konstytucyjnej. 

 



 

Uczestnikami  postępowania  przed  TK  są:  podmiot,  który  złożył  skargę 
konstytucyjną,  wniosek  czy  pytanie  prawne;  organ,  który  wydał  akt  objęty 
wnioskiem, pytaniem prawnym lub skarg ą konstytucyjną organ statutowy partii w 
sprawach  o  stwierdzenie  zgodności  celów  lub  działalności  partii  politycznych  z 
konstytucją;  centralny  konstytucyjny  organ  państwa,  którego  dotyczy  spór 
kompetencyjny;  Prokurator  Generalny;  przedstawiciele  Sejmu,  Prezydent  RP  i 
Ministra  Spraw  zagranicznych.  W  sprawach  o  stwierdzenie  zgodności  z 
konstytucją 

ratyfikowanych 

umów 

międzynarodowych, 

przedstawiciele 

Prezydenta  RP  i  Ministra  Spraw  Zagranicznych;  RPO  jeśli  zgłosił  udział  w 
postępowaniu dotyczącym skargi. 



 

Do  TK  może  zwrócić  się  każdy  sąd  z  pytaniem  prawnym  o  z  godność  aktu 
normatywnego  z  konstytucją,  ratyfikowanymi  umowami  międzynarodowymi  lub 
ustawą  jeżeli  od  odpowiedzi  na  pytanie  prawne  zależy  rozstrzygnięcie  sprawy 
toczącej się przed tym sądem. 

 

4. ROZDZIAŁ -  MIĘDZYNARODOWA  OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA. 

 



 

Międzynarodowa  ochrona  praw  człowieka  wykształciła  się  po  II  Wojnie 
Światowej. 



 

Na uwagę zasługuje w szczególności polsko – niemiecki traktat z dnia 15 maja 
1922  roku.  Dotyczący  Górnego  Śląska.  Gwarantował  on  zamieszkałym  na 
górnośląskim  obszarze  plebiscytowym  Polakom  i  Niemcom  jednakową 
ochronę,  Jego  pionierski  charakter  polegał  na  mechanizmie  indywidualnych 
petycji ,  które mogły by być wnoszone do Rady Ligi Narodów . Tym samym 
istotnemu wzmocnieniu uległa pozycja osoby wobec państwa. 



  Na podstawie traktatu wersalskiego utworzono w 1919 roku Międzynarodową 

Organizacje  Pracy.  Rozwinęła  ona  działalność  na  rzecz  ochrony  praw 
społecznych  i  ekonomicznych.  Już  w  1919  roku  podpisano  w  jej  ramach 
pierwsze  konwencje,  dotyczy  ochrony  dzieci  i  młodocianych  w  stosunkach 
pracy. 

      OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA  W SYSTEMIE  ONZ 



 

Karta  Narodów Zjednoczonych została podpisana 26 czerwca 1945 roku 
podczas Konferencji  Narodów Zjednoczonych w San  Francisco. Polska 
ratyfikowała  ten  traktat  w  1945  roku.  Stronami  Karty  są  państwa  – 
członkowie ONZ. Stanowi ona sui Generis   konstytucję owej organizacji, 
reguluje jej zadania, strukturę oraz funkcjonowanie. 



 

Na podstawie dokładnej analizy przepisów Karty oraz praktyki ONZ (już w 
1952  roku  powołano  komisję  do  zbadania  dyskryminacji  rasowej  w  Afryce 
Południowej) 



 

Powszechna  Deklaracja  Praw  Człowieka.  Deklaracja    została  uchwalona 
przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10 grudnia 1948 roku. Na pamiątkę 
tego  wydarzenia  dzień  10  grudnia  został  proklamowany  Międzynarodowy 
Dniem Praw Człowieka. 



 

Nie  jest  umową  międzynarodową.  Umowy  międzynarodowe  tzw.  hard  law 
mają moc prawnie wiążącą. Natomiast rezolucje czy deklaracje tzw. soft law 
są  pozbawione    takiego  znaczenia  prawnego;  mają  znaczenie  moralne  i 
polityczne. 



 

Jest 

pierwszym 

międzynarodowym 

dokumentem, 

który 

zawiera 

kompleksowy katalog praw człowieka . 

 



 

Michalska wyodrębniła trzy grupy wolności i praw zawartych w Deklaracji:  

1.Prawa i wolności osobiste 
2.Prawa i wolności publiczne  
3.Prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. 



 

Pakty Praw Człowieka 



 

Komisja Praw Człowieka rozpoczęła prace już w 1947 roku. Zakończyły 
się    uchwaleniem  przez  Zgromadzenie  Ogólne  w  dniu  16  grudnia  1966 
roku  Paktów Praw Człowieka. 



  Prawo do życia (zakaz kary śmierci), zakaz tortur, niewolnictwa. 



 

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zakaz więzienia za długi, 
swoboda  wyboru miejsca  zamieszkania, wolność słowa, poglądów, 
wolność zgromadzeń i stowarzyszeń. 



 

 

kontrolę nad realizacją Paktu sprawuje Komitet Praw Człowieka - Polak 

w Komitecie ==> prof. Roman Wieruszewski. 



 

Wiele antagonizmów dotyczących katalogu praw i mechanizmów kontroli 
międzynarodowej. 



  Charakter kompleksowy. 



 

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (jednogłośnie) 



  Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych  i  Kulturalnych 

(jednogłośnie) 



 

Protokół  opcyjny  do  MPPOiP  (prawo  skargi  indywidualnej,  większością 
głosów) 



  Weszły w życie 1976, Polska ratyfikowała 1977, protokół opcyjny dopiero 

1991 



 

Drugi  Protokół  opcyjny  do  MPPOiP  uchwalony  15.12.1989  (zniesienie 
kary  śmierci)  –  Polska  wciąż  nie  ratyfikowała,  chociaż  ratyfikowała  6 
Protokół do EKPC w tym przedmiocie 



  Obowiązek państw do przestrzegania i zapewniania praw (MPPOiP), 

podjęcia kroków do stopniowej. 



 

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych: 



  Bardzo obszerny katalog praw i wolności. 



  Mechanizm  kontrolny  –  Komitet  Praw  Człowieka  –  18  członków  na  4 

lata na posiedzeniu państw-stron Paktu (Roman Wieruszewski!) z siedzibą 
w  Genewie  –  bada  sprawozdania  państw,  skargi  państw  i  skargi 
indywidualne. 



  Sprawozdania  –  po  roku  od  wejścia  w  życie  Paktu,  potem  na  wezwanie 

Komitetu,  jedyny  środek  obligatoryjny,  dot.  stanu  przestrzegania  praw 
człowieka 



  Skargi państw – środek  fakultatywny po uprzednim uznaniu kompetencji 

KPC  do  rozstrzygania  skarg  jednego  państwa  na  drugie  z  tytułu 
niewykonywania zobowiązań – w praktyce nie są składane 



  Skargi indywidualne – środek fakultatywny (Pierwszy Protokół opcyjny) – 

osoba, który twierdzi, że jest ofiarą naruszenia praw wynikających z Paktu 
(forma  pisemna,  po  wyczerpaniu  wszystkich  środków  prawa 
wewnętrznego)  –  KPC  rozpatruje  na  posiedzeniach  zamkniętych  i 
sporządza opinię. 

Komitet Praw Gospodarczych, społecznych i Kulturalnych. 



 

Na mocy decyzji Rady Gospodarczej i Społecznej został utworzony  w 1986 roku. 



 

Składa się z 18 ekspertów, wybieranych na czteroletnia kadencję przez Radę. 

 



 

Podstawowym zadaniem komitetu jest badanie sprawozdań państw – stron Paktu, 
oprócz tego komitet opracowuje uwagi ogólne. 

Komitet przeciwko torturom. 



  Komitet składa się z 10  członków wybieranych przez państwa – strony Konwencji 

wybieranych na  4 – letnią  kadencję. 



 

Do jego zadań należy badanie sprawozdań państw, badanie we współpracy z 
zainteresowanym państwem informacji o stosowaniu tortur na jego terytorium, 
badanie informacji jednego państwa o tym, że inne państwo nie wypełnia zobowiązań 
wynikających z Konwencji, rozpatrywanie zawiadomień indywidualnych, składanych 
przez ofiary naruszeń Konwencji lub w ich imieniu przez inne osoby. 



 

Badanie informacji państw oraz rozpatrywanie zawiadomień indywidualnych to środki 
fakultatywne. Są one dopuszczalne  dopiero wtedy, gdy zainteresowane państwa 
złożyły oświadczenie o uznaniu kompetencji Komitetu  w tym zakresie. Polska 
uczyniła to dopiero dnia 30 marca 1993 roku. 



  Konwekcja o Prawach Dziecka stosuje się do osób w wieku poniżej osiemnastu lat 

chyba, że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej 
pełnoletniość. 



 

Komitet składający się z 10 członków wybieranych przez państwa – strony na okres 
czterech lat, rozpatruje on sprawozdania państw. 



 

Wysoki komisarz ONZ ds. Praw Człowieka   



  Powołany 1993 – jego zadaniem jest promocja i ochrona wszystkich praw człowieka. 



  Mianowany  na  4  lata  przez  Sekretarza  Generalnego,  zatwierdzany  przez 

Zgromadzenie Ogólne (ma rangę zastępcy SG) 



  Kolejno:  Mary  Robinson  (wypracowała  autorytet  organu),  Sergio  Viera  De  Mello, 

Louise Arbour. 

 
             OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W SYSTEMIE RADY EUROPY 



   Rada Europy powstała  1949 roku skupia państwa demokratyczne i 

praworządne dlatego też  Polska wstąpiła dopiero w 1995 roku. 



  Statut uchwalono dnia 5 maja 1949 roku w Londynie. 



 

Siedzibą  jest Strasbourg. 



 

Główną rolą Rady Europy jest praca na rzecz umacniania demokracji, 
Praw człowieka i przestrzegania przepisów prawa. 



 

Rada Europy jest również zaangażowana w umacnianie dziedzictwa 
kulturowego Europy ze szczególnym uwzględnieniem dorobku 
poszczególnych państw. 



  Struktura Rady Europy:  



  Sekretarz Generalny Rady Europy - wybierany przez Zgromadzenie 

Parlamentarne (Terry Davis), 



 

Komitet Ministrów - organ zarządzający, składający się z ministrów 
spraw zagranicznych państw członkowskich lub ich przedstawicieli 



  Zgromadzenie Parlamentarne - organ doradczy składający się z 

parlamentarzystów delegowanych przez parlamenty narodowe 



 

Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy - organ doradczy 



 

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 
(Europejska Konwencja Praw Człowieka). 



  Podpisana została w  Rzymie dnia 4 listopada  1950 roku, a weszła w 

życie dnia 3 września 1953 roku. Konwencja uzupełniona jest czterema 
protokołami, czyli dodatkowymi umowami. Konwencję tę podpisują i 

 

ratyfikują  wszystkie państwa członkowskie Rady Europy. Polska 
podpisała EKPC w dniu wejścia do Rady Europy tj. 26 listopada 1991 
roku. Ratyfikowała ona EKPC  dnia 19 stycznia 1993 roku natomiast 
dnia 19 marca 1993 roku Rząd RP  złożył oświadczenie o uznaniu 
kompetencji EKPC oraz jurysdykcji Europejskiego Trybunału Praw 
Człowieka. 



 

Zakaz dyskryminacji wg art. 14 EKPC i 12 protokołu do EKPC 



   Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, język, 

religię, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, 
majątek, urodzenie bądź jakąkolwiek inną przyczynę. 



  art. 14 EKPC dotyczy tylko praw zagwarantowanych w EKPC 



   12 protokół EKPC (2000) - rozszerzenie zakazu dyskryminacji na 

ustawodawstwo krajowe. 



 

6 Protokół do EKPC 



   Zniesienie kary śmierci w czasie pokoju, wyjątkowo dopuszczalna w 

czasie wojny w przypadkach określonych w ustawie 



  Obowiązek zawiadomienia sekretarza RE o postanowieniach takiej 

ustawy. 



 

Wolność słowa w EKPC 



   Uregulowana w art. 10 EKPC 



 

prawo do wolności poglądów, otrzymywania i przekazywania informacji 
bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe 



   prawo wprowadzenia systemu koncesyjnego dla przedsiębiorstw 

radiowych i telewizyjnych przez organy państwowe. 



   Ograniczenia wolności wprowadzić można w drodze ustawy gdy są one 

niezbędne w demokratycznym państwie ze względu na bezpieczeństwo 
państwowe, integralność terytorialną lub bezpieczeństwo publiczne, ze 
względu na konieczność zapobieżenia zakłócenia porządku publicznego, 
z uwagi na ochronę moralności publicznej, ochronę dobrego imienia i 
praw innych osób oraz zapobieżenie ujawnienia informacji poufnych. 

 



  Prawo do rzetelnego procesu wg EKPC 



  uregulowane w art. 6 EKPC 



   Rzetelny, publiczny, w rozsądnym terminie, niezawisły i bezstronny 

sąd, publiczne ogłoszenie wyroku, możliwe wyłączenie jawności ze 
względu na moralność itp., domniemanie niewinności, równość stron, 
udzielenie informacji o oskarżeniu w zrozumiałym języku, czas na 
przygotowanie do obrony, prawo do ustanowienia obrońcy lub 
wystąpienia o przydzielenie obrońcy z urzędu, prawo do tłumacza, 
prawo do odwołania, do odszkodowania za bezprawne skazanie, zakaz 
ponownego sądzenia lub karania w tej samej sprawie 



  art. 7 EKPC zasada nullum crimen, nulla poena sine lege poenali 

anteriori. 

Europejski  Trybunał Praw Człowieka 



 

Działa stale z siedzibą w Strasburgu, skargi indywidualne jak i państwowe wnoszone 
są bezpośrednio do Trybunału. 



 

Trybunał orzeka w składzie Komitetów złożonych z  3 sędziów oraz Izb złożonych  z  
7 sędziów oraz Wielkiej Izby złożonej z 17 sędziów. Zasiadają w Trybunale w swoim 
własnym imieniu sędziów wybiera Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na 

 

okres 6 lat.  

Skarga indywidualna do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 



 

Skarga  indywidualna  może  być  wniesiona  przez  każdą  osobę  fizyczną  organizację 
pozarządową lub grupę osób które stały  się ofiarami  naruszenia Praw. Skargę wnosi 
się odpowiednio do trybunału Trybunał sprawdza skargę merytorycznie i czy jest ona 
oczywiście  uzasadniona. 



 

Obecnie skargę wnosi się bezpośrednio. 



 

Po wpłynięciu skargi Trybunał bada czy skarga spełnia tzw. wymogi formalne, a także 
poddaje je wstępnej ocenie  merytorycznej celem ustalenia czy nie  jest ona 
bezzasadna lub nie stanowi nadużycia prawa do skargi. 



 

Zgodnie z przepisami Trybunał uznaje za niedopuszczalną skargę, która:  



  Jest anonimowa. 



 

Jest co do istoty identyczna ze sprawą rozpatrzona już przez Trybunał lub ze sprawą, 
poddaną innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia -  jeżeli 
nie zawiera nowych,  istotnych informacji. 



 

Jeżeli nie daje się pogodzić z postanowieniami Konwencji. 



 

Jest w sposób oczywisty nieuzasadniona. 



 

Stanowi nadużycie prawa do skargi. 



 

Nie pochodzi od osoby fizycznej, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek. 



 

Nie jest skierowana przeciwko konkretnej decyzji państwa będącego stroną 
Konwencji, naruszającej prawa skarżącego zagwarantowane Konwencją. 



 

Nie dotyczy zdarzeń, które miały miejsce w czasie, gdy państwo było związane 
postanowieniami Konwencji. 



 

Skarżący przed wniesieniem skargi nie wyczerpał wszystkich, przewidzianych 
prawem krajowym, środków prawnych. 



 

Skarga wniesiona została po upływie 6 - ciu miesięcy od dnia podjęcia przez państwo 
ostatecznej decyzji. 



 

Uznanie skargi za niedopuszczalną  kończy sprawę. 



 

Trybunał, orzekając w trzyosobowym Komitecie, może także prowadzić 
korespondencję ze skarżącym oraz żądać stosownych wyjaśnień od skarżonego 
państwa. 



 

Po uznaniu skargi za dopuszczalną Trybunał, orzekając już w siedmioosobowej Izbie, 
kontynuuje rozpatrywanie sprawy już z udziałem przedstawicieli stron i w zależności 
od potrzeb podejmuje stosowne dochodzenie. 



 

Jedynie Trybunał w składzie Izby może orzec o dopuszczalności i przedmiocie skarg 
państwowych. 



 

Jeśli sprawę udało się zakończyć polubownie, wtedy Trybunał podejmuje decyzje o 
skreśleniu sprawy z listy. Jeśli jednak do takiego zakończenia sprawy nie doszło – 
Trybunał, co do zasady, orzeka na publicznej rozprawie. 



 

Po zamknięciu rozprawy Trybunał wydaje wyrok, w którym stwierdza czy nie 
nastąpiło w sprawie naruszenie Konwencji. Może także orzec o tzw. słusznym 
zadośćuczynieniu na rzecz skarżącego. Zadośćuczynienie to musi zapłacić państwo, 
które zostało uznane winnym naruszenia postanowień Konwencji. 



 

W przypadku gdy wyrok wydała Wielka Izba – jest on ostateczny. Wyrok wydany 
przez Izbę staje się ostateczny jedynie w przypadku, gdy strony postępowania 
oświadczą, iż nie będą wnioskować o przekazanie sprawy Wielkiej Izbie albo też 
takiego wniosku o przekazanie nie złożą w terminie trzech miesięcy od daty wydania 
orzeczenia przez Izbę. 



 

Ostateczny wyrok Trybunału przekazuje się Komitetowi Ministrów Rady Europy. 

 

Państwo jest zobowiązane do przestrzegania takiego wyroku w każdej sprawie, w 
której występuje jako strona. 



 

Wykonanie wyroku Trybunału może polegać, zależnie od okoliczności konkretnej 
spawy, na uchyleniu lub zmianie orzeczenia sądu czy decyzji administracyjnej, 
wypłaceniu odszkodowania, a nawet – dokonaniu zmian w przepisach prawa.  



 

Formalnie wyrok wiąże to państwo, które było strona postępowania,  ale faktycznie 
wyroki Trybunału są uwzględniane także prze inne państwa zarówno w procesie 
stanowienia prawa, jak i w zakresie stosowania prawa. 



 

Europejska Karta Społeczna 



  Przyjęta  16  października  1961,  Turyn,  weszła  w  życie  26  lutego  1965  (Polska  ratyf 

1997) – obecnie 20 państw 



  Nakłada obowiązek przyjęcia polityki skutecznie realizującą prawa i zasady  – można 

być związanym tylko częścią postanowień, a potem poszerzyć zakres 



  Mechanizm  kontrolny  –  nie  ma  skarg  państwowych  i  indywidualnych,  tylko 

sprawozdania państw dla Sekretarza Generalnego RE co 2 lata (postanowienia, które 
przyjęły) i na życzenie Komitetowi Ministrów. 



 

Komitet  Praw  Społecznych  Składa  się  z  nie  mniej  niż  dziewięciu  członków 
wybieranych przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na okres sześciu lat W 
obradach Komitetu bierze udział  przedstawień Międzynarodowej Organizacji pracy. 



 

Sprawozdania państw stron i wnioski Komitetu Praw Społecznych są przedkładane w 
do  rozpatrywania  Komitetowi  Rządowemu.  Komitet  ten  składa  się  jednego 
przedstawiciela  każdej  ze  stron  Karty,  a  w  jego  posiedzeniach  uczestniczą  w 
charakterze 

obserwatorów 

przedstawiciele 

międzynarodowych 

organizacji 

pracodawców  i  związków  zawodowych  i  ewentualnie  innych  organizacji 
pozarządowych mających status konsultacyjny prze Radzie Europy. 



 

Komitet  Rządowy  z  kolei  po  rozpatrzeniu  stanowiska  Komitetu  Praw  Społecznych, 
przedstawia  Komitetowi  Ministrów  Rady  Europy  sprawozdania  zawierające 
propozycje zaleceń pod adresem tych państw, które zdania Komitetu Rządowego nie 
przestrzegają postanowień Karty. Na postawie tych raportów Komitet Ministrów Rady 
Europy  przyjmuje  stosowne  rezolucje  Komitetu  Ministrów,  które  to  Zgromadzenie 
przeprowadza  okresowe  debaty  na  temat  polityki  społecznej  i  przekazuje  swoje 
stanowisko Komitetowi Ministrów. 



  Komitet  Ministrów  większością    2/3    głosów  może  na  podstawie  sprawozdania 

Komitetu 

Rządowego 

oraz 

po 

rozpatrzeniu 

stanowiska 

Zgromadzenia 

Parlamentarnego” formułować wszelkie niezbędne zalecenia” dla każdego z państw – 
stron. 



  3  maja podpisana w Strasburgu  Nowa  Karta Społeczna. Poszerza ona katalog Praw. 

W  preambule  zaś  zapowiada  stopniowe  zajmowanie  miejsca  Europejskiej  Karty 
Społeczne.  Aktualnie  jej  stronami  jest  kilka  państw.  Można  więc  zauważyć,  że  w 
państwach zrzeszonych w Radzie Europy obowiązują dwie Karty Społeczne. 

Europejska  Konwencja  o  Zapobieganiu  Torturom  oraz  Nieludzkiemu  albo 
Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu. 



  Podpisana 26 listopada 1987, weszła w życie 1 lutego 1989 (Polska ratyf 1994) 



  Powołuje  Europejski  Komitet  Zapobiegania  Torturom  oraz  Nieludzkiemu  lub 

Poniżającemu  Traktowaniu  albo  Karaniu  –  członków  tylu,  ile  państw,  wybiera 
Komitet Ministrów RE na 4 lata (Zbigniew Hołda) 



  Nie  rozpatruje  skarg  indywidualnych,  ale  mogą  służyć  jako  podstawa  oceny  albo 

wizytacji ad hoc 



  Przeprowadza je min. 2 członków Komitetu + tłumacze i eksperci (zależy od zakresu 

 

prac) 



  Wymaga  uprzedniej  notyfikacji  –  możliwa  w  kilku  etapach,  aby  państwo  mogło  się 

przygotować, jednak  nie poczyniło konkretnych  zmian warunkach  i  funkcjonowaniu 
instytucji izolacyjnych. 



  Sprawozdanie poufne, publikowane na żądanie państwa 



  Sankcje:  zalecenia  i  opinie,  podanie  do  publicznej  wiadomości  oświadczenia  o 

odmowie współpracy. 



 

Europejska  Konwencja  Ramowa  o  Ochronie  Mniejszości  Narodowych(ratyfikowana 
przez Polskę 20 grudnia 2000 roku) 



  Konwencja  o  Ochronie  Praw  Człowieka  i  Godności  Istoty  Ludzkiej  wobec 

Zastosowań Biologii  i Medycyny.(4  listopad 1997)  – nie ratyfikowana przez Polskę, 
ale już podpisana. 



 

Wizytacje komitetu dzielimy na :wizytacje okresowe oraz „wizytacje inne” ad hoc i 
wizytacje następcze.(do 7 w ciągu roku). Skargi w komitecie rozpatrywane są 
indywidualnie ,członków w komitecie jest tyle co państw w konwencji, polskim 
przedstawicielem komitetu jest prof. Zbigniew Hołda adwokat i wykładowca UJ. 



 

Państwo przed wizytacją okresową ma prawo do złożenia notyfikacji ,jest to prawo 
przygotowania się do przyjęcia komisji która składa się mniej więcej z 2-3 
przedstawicieli komitetu wraz z tłumaczami i przewodnikami. Komitet ma prawo 
dojścia do każdego ośrodka w którym przebywają ludzie m.in. zakłady karne , zakłady 
opieki zdrowotnej a także zakłady opieki socjalnej.(jest to obowiązek państwa które 
przechodzi wizytację).Komitet ze swojej działalności pisze protokół, który za zwyczaj 
jest utajniony jednak za zgodą państwa może być podany do informacji publicznej. Do 
uprawnień podczas wizytacji należy przede wszystkim prawo do możliwości 
kontaktowania się i rozmów na osobności z pensjonariuszami ww. ośrodków , którzy 
mogą ujawnić komitetowi niezbędnych informacji. komitet może przekazać państwu 
wskazówki w jaki sposób może poprawić warunki i byt osób przebywających w 
danych zakładach. Jeżeli państwo nie chce poprawiać bytu ludności wtedy komitet 
większością 2/3 głosów może to oświadczenie upublicznić. 



 

W Polsce wizytacje okresowe miały miejsce :30 czerwiec- 12 lipca 1996  

o  8maj-19maja 2000  



 

Odwiedzając areszty śledcze i zakłady karne, sprawozdania wraz z ewentualnymi 
uwagami były publikowane . 



 

Komitet zapobiegania torturom składa coroczne sprawozdanie z ogólnej działalności 
następnie przekazywane jest Komitetowi Ministrów Rady Europy następnie 
przekazywane jest Zgromadzeniu Parlamentu Rady Europy a następnie publikowane. 



  Konwencja Bioetyczna – konwencja ramowa stworzyła mechanizmy kontrolne:  



  Komitet Doradczy – wspomaga Komitet Ministrów Rady Europy w zadaniu 

nadzorowania wykonania jej przez państwa – strony. Komitet liczy nie więcej niż 18 
członków z ramienia Polski jest to prof. Zdzisław Garlicki UW. 

Konwencja Bioetyczna uczyniła Komitet Bioetyczny Rady Europy swoim organem 
kontrolnym jego członkiem z ramienia Polski jest prof. Andrzej Rzepiński. 

 

 

5. ROZDZIAŁ - PRAWA CZŁOWIEKA W UNII EUROPEJSKIEJ 

 
Europejski Trybunał Sprawiedliwości 



 

Sądową ochronę w odniesieniu do Praw człowieka w ramach Unii Europejskiej 
sprawuje ETS z siedziba w Luksemburgu. 

 



  Tworzenie systemu ochrony Praw podstawowych w wymiarze ponadnarodowym 

rozpoczęło się dopiero w 1969 roku, gdyż do tego czasu ETS odmawiał 
zajmowania się ta problematyką uznając, że należy ona do narodowego prawa 
konstytucyjnego. 



 

ETS rozciąga swoją jurysdykcje na krajowe akty prawne, które chociaż nie 
wykonują przepisów prawa wspólnotowego to wprowadzają ograniczenia w 
zastosowaniu Praw gwarantowanych przez traktaty konstytucyjne. 



 

ETS nie kontroluje aktów prawnych zawierających prawa podstawowe, jeśli te 
wychodzą poza zakres prawa wspólnotowego. 



 

W swoich orzeczeniach ETS utworzył katalog Praw podstawowych, na które 
składają się Np.   prawo do efektywnej kontroli sądowej oraz  rzetelnego procesu 
sądowego w rozsądnym terminie, swoboda wypowiedzi, prawo własności, 
prawo do nietykalności mieszkania, prawo do wyrażania przekonań religijnych. 



 

Warto również zauważyć, że ETS odwołuje się często do orzecznictwa 
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 

 
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 

 



  Przyjęta  na  Szczycie  w  Nicei  2000  (zaaprobowana  przez  Parlament,  Komisję,  Radę 

Europy.)  –  charakter  ponadinstytucjonalny,  ale  nie  jest  prawnie  wiążąca,  znaczenie 
tylko polityczne, ale ogromna waga. 



  Powstała pod wpływem nacisków na utworzenie katalogu praw podstawowych w UE, 

który miał usprawnić ochronę Praw człowieka. 



  Miała  umocnić  konstytucyjny  charakter  Traktatów  i  skonsolidować  prawa 

podstawowe  w  celu  wzmocnienia  ochrony  praw  jednostki  (ma  być  punktem 
odniesienia  dla  instytucji  i  zmienić  wizerunek  UE,  która  jest  nie  tylko  organizacją 
gospodarczą)  –  niektóre  można  osiągnąć  tylko  poprzez  nadanie  mocy  prawnie 
obowiązującej. 



  Deklaracja polityczna i nieformalny projekt regulacji prawnej, ale nie zmienia ani nie 

poszerza  zakresu  ochrony,  w  szczególności  nie  zmienia  regulacji  prawa 
instytucjonalnego UE, mogą być chronione tylko za pomocą obecnych kompetencji, a 
UE na razie nie ma takich uprawnień, więc ochrona jest ograniczona. 



  Inspiracją  było  wiele  aktów  międzynarodowych,  nie  jest  jednak  ich  prostym 

powtórzeniem,  a  poszczególne  kategorie  praw  mają  różną  wagę,  bo  różnie  są 
uznawane w państwach członkowskich. 



  Rozpoczęła proces tworzenia Konstytucji Europy, gdzie została włączona. 



  Wady:  posługuje  się  klauzulami  generalnymi  i  odesłaniami  do  ustawodawstw 

krajowych i nie określa środków ochrony. 



  Ma znaczenie przy wykładni norm prawnych, odwołują się do niej rzecznicy generalni 

i SPI (ETS jeszcze nie). 



  Składa  się  z  54  artykułów  pogrupowanych  w  7  rozdziałach:  Godność,  Wolność, 

Równość,  Solidarność,  Prawa  obywateli,  Wymiar  sprawiedliwości,  Postanowienia 
Ogólne. 



  Ma zastosowanie do instytucji wspólnotowych i państw członkowskich. 

        



  Rzecznik Praw Obywatelskich UE: 

 



  Urząd  powołany  1995,  obecnie  Nikiforos  Diamandouros  –  art.  195  TWE,  Statut 

Ombudsmana i Regulamin PE. 

 



  Powoływany  i  odwoływany  przez  PE  na  5  lat,  max  2  kadencje  –  składa  coroczne 

sprawozdanie PE. 



  Niezależny  w  wykonywaniu  obowiązków,  nie  stara  się  i  nie  przyjmuje  instrukcji, 

kieruje się interesem WE i obywateli UE. 



  Przyjmuje  skargi  od  obywateli  UE,  osób  fizycznych  i  prawnych  z  jednego  z  państw 

członkowskich  złożone  bezpośrednio  lub  za  pośrednictwem  PE  na  działania 
administracji (maladministration – nie tylko naruszanie prawa, ale i nieudolność) 



  Może działać z własnej inicjatywy, samodzielnie inicjując kontrolę. 



  Skarga  musi  wskazywać  podmiot  i  przedmiot,  musi  zostać  wniesiona  do  2  lat  od 

zdarzenia i być poprzedzona wystąpieniem osoby do danej instytucji lub organu. 



 

Skarga składana do RPO musi wskazywać osobę wnoszącą skargę i przedmiot skargi, 
osoba skarżąca może zażądać aby skarga pozostała poufna. 



 

Skargę można wysłać faksem, pocztą a także za pomocą poczty elektronicznej.  



  Musi zostać wniesiona do 2  lat od zdarzenia  i  być poprzedzona wystąpieniem osoby 

do danej instytucji lub organu. 



 

Wniesienie  skargi  nie  wpływa  na  bieg  terminów  odwołania      procedurze 
administracyjnej  lub sądowej. 

 
 

6. ROZDZIAŁ -  WYBRANE PRAWA CZŁOWIEKA. OMÓWIENIE. 



 

Współczesne  dokumenty  międzynarodowe  i  konstytucje  obejmują  bogaty  katalog 
Praw człowieka.

 



 

Postępując za przepisami naszej Konstytucji z 1997 roku trzeba tu wymienić:

 



 

Wolności i prawa osobiste.

 



 

Wolności i prawa polityczne.

 



 

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

 



 

Prawo wewnętrzne to przede wszystkim podręczniki do prawa konstytucyjnego: gdy 
chodzi  o  unormowania  zawarte  w  konwencjach  międzynarodowych,  trzeba  na 
pierwszym  miejscu  odnotować  odnoszące  się  do  Europejskiej  Konwencji  Praw 
Człowieka  opracowanie  M.A  Nowickiego.

  Wypada  też  pamiętać  o  omówionych 

orzecznictwach Trybunału Praw Człowieka, publikowanych w naszych czasopismach 
prawniczych. Należy także odnotować dorobek Komitetu Praw Człowieka ONZ  jest  
omówiony  w  polskiej  literaturze.  Najważniejsze  prawa  człowieka  omówione  są  w 
Konstytucji. Są to następujące prawa: 

 



 

Prawo do życia.

 



  Zakaz tortur.

 



 

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.

 



  Prawo do rzetelnego procesu sądowego.

 



 

Prawo prywatności.

 



 

Prawo do wolności słowa.

 



 

Prawo do wolności sumienia i wyznania.

 



  Zakaz dyskryminacji.

 

2. Prawo do życia  



  Prawo fundamentalne, urealnia gwarantowanie innych Praw. 



  Klasyczna  „negatywna”  wolność,  państwo  może  przekraczać  barierę  zupełnie 

wyjątkowo. 



  Zawierają  je  Powszechna  Deklaracja  Praw  Człowieka,  MPPOiP  (kara  śmierci 

tylko  na  podstawie  prawomocnego  wyroku,  każdy  może  się  odwoływać  nie 

 

wykonuje się wobec osób poniżej 18  lat  i kobiet ciężarnych), EKPC (dopuszcza 
obronę  konieczną,  zgodne  z  prawem  zatrzymanie  i  uniemożliwienie  ucieczki, 
tłumienie  zamieszek  lub  powstania),  Karta  Praw  Podstawowych  UE  (zakaz  kary 
śmierci). 



  Nie  ma  precyzyjnej  definicji  „życia”  (nie  wiadomo,  od  jakiego  momentu 

chronione). 



  Polska  Konstytucja  art.  38-39  –  wyraz  koncepcji  ogólnej  („człowiek”  jako  istota 

już narodzona – zasada przyjęta w prawie. 



 

Prawo do życia jest kluczowym elementem poszanowania przyrodzonej godności i 
wolności człowieka. 



 

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka  w art. 3 stanowi, iż: 



 

Każdy ma prawo do życia, wolności bezpieczeństwa osobistego. 



 

Także art. 6 MPPPiO przyznaje iż:  



 

Każda osoba ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to będzie chronione 
ustawą. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony życia. 



 

Wyrok  kary  śmierci  może  być  wydany  tylko  za  najpoważniejsze  przestępstwa, 
zgodnie z ustawą, która obowiązywała w momencie popełnienia przestępstwa i nie 
narusza postanowień niniejszego Paktu oraz Konwencji o zapobieganiu i karaniu 
zbrodni  i  ludobójstwa.  Karta  ta  może  może  być  wykonana  tylko  na  podstawie 
prawomocnego wyroku wydane przez właściwy sąd. 



 

Pozbawienie  życia  stanowi  zbrodnię  ludobójstwa,  zrozumiałe  jest,  że  żadne 
postanowienie  niniejszego  artykułu  nie  upoważnia  żadnego  Państwa  –  Strony 
niniejszego  paktu  do  uchylenia  się  w  jakikolwiek  sposób  od  zobowiązań 
przyjętych  przez  nie  na  podstawie  postanowień  Konwencji  o  zapobieganiu  i 
karaniu zbrodni ludobójstwa. 



 

Skazany na śmierć ma prawo ubiegać się o ułaskawienie lub zamiana kary śmierci 
mogą być zastosowane we wszystkich przypadkach. 



 

Wyrok  śmierci  nie  będzie  wydany  za  przestępstwa  popełnione  przez  osoby  w 
wieku poniżej 18 lat i nie będzie wykonany w stosunku do kobiet ciężarnych. 



 

Nie  można  powoływać  się  na  żadne  postanowienia  niniejszego  artykułu  celem 
opóźnienia    lub  niedopuszczenia  do  zniesienia  kary  śmierci  przez  jakiekolwiek 
Państwo  - Strony niniejszego Paktu. 



 

EKPC, której artykuł 2 gwarantuje, że: 



 

Prawo każdego człowieka dożycia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być 
umyślnie  pozbawiony  życia,  wyjąwszy  przypadki  wykonania  wyroku  sądowego, 
skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.  



 

Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeśli nastąpi w 
wyniku bezwzględnie użycia siły: 



 

W obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą. 



 

W celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki 
osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem. 



 

W  działaniach  podjętych  zgodnie  z  prawem  w  celu  stłumienia  zamieszek  lub 
powstania. 



 

Artykuł 2 Karty Praw Podstawowych Unii Europejski, stanowiącego, że:  



 

Każdy ma prawo do życia. 



 

Wobec nikogo nie można orzec kary śmierci ani jej wykonać. 



 

Jako  podstawowe  zagrożenie  Prawa  do  życia  akty  międzynarodowe  wskazują 
różnorodne zjawiska: 



 

Zbrodnie wojenne, ludobójstwo i rasizm. 

 



 

Doraźne egzekucje bez wyroku sądu zabójstwa motywowane politycznie. 



 

Zabójstwa uchodźców. 



 

Tzw. zaginięcia gdy „wymazuje się” wszelkie dane świadczące o wcześniejszym 
istnieniu człowieka. 



 

Terroryzm i „branie” zakładników. 



  Tortury 



 

Zagładę środowiska naturalnego. 



  Intencjonalne  uniemożliwienie  grupom  ludności  zaspokajania  podstawowych 

potrzeb. 



 

Artykuł 38 Konstytucji stanowi, iż:  



 

RP zapewnia każdemu człowiekowi prawna ochronę życia. 



 

Artykuł 39 dopełnia te zapisy mówiąc, że : 



 

Nikt  nie  może  być  poddany  eksperymentom  naukowym  w  tym  medycznym  bez 
dobrowolnie wyrażonej zgody. 



 

Na  przeprowadzenie  eksperymentu  medycznego  musi  być  wyrażona  świadomie 
dobrowolna zgoda, a więc przez osobę działającą z pełnym rozeznaniem, a także 
mającą prawnie przyznaną zdolność do wyrażenia takiej  zgody. Nie  będzie więc 
mowy o zgodzie dobrowolnej,  jeśli wyrażona będzie ona przez osobę znajdująca 
się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji lub wyrażona 
będzie ona przez osobę niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych( czyli 
osobę  małoletnia lub ubezwłasnowolnioną). 



 

Reakcją  społeczności  międzynarodowej  na  coraz    większe  możliwości 
eksperymentów  biomedycznych  było  przyjęcie  w  dniu  4  kwietnia  1997  roku 
Europejskiej Konwencji o Prawach Człowieka i Godności  Istoty Ludzkiej Wobec 
Zastosowań Biologii  i Medycyny    poszerzonej  następnie o protokół dodatkowy z 
dnia  12  stycznia  1998  roku  w  sprawie  Zakazu  Klonowania  Istot    Ludzkich. 
Podkreślono w nich między innymi, że interes i dobro istoty ludzkiej ma zawsze 
prymat  nad  wyłącznym  interesem  społeczeństwa  lub  nauki  (art.2  Konwencji),  a 
także, że każda interwencja zmierzająca do utworzenia istoty ludzkiej genetycznie 
identycznej z istotą ludzką żyjącą lub martwą jest zabroniona( art.1 Protokołu). 



 

Polska nie ratyfikowała wskazanych wyżej dokumentów. 



 

Rozdział  XIX  Kodeksu  Karnego  zawiera  przepisy  dotyczące  przestępstw 
przeciwko życiu i zdrowiu. 



 

Przerywanie ciąży. 



 

Fundamentalne  znaczenie  ma  tu  oczywiście  artykuł  148  kk.  typizujący  zbrodnię 
zabójstwa oraz artykuł 149 kk. typizujący przestępstwo dzieciobójstwa. 



 

Artykuł  150  kk.  określający  przestępstwo  tzw.  zabójstwa  eutanatycznego( 
zabójstwo na żądanie)  - „ Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem 
współczucia dla niego.  



 

Polska  kodyfikacja  karna  zdaje  się  stać  na  stanowisku,  iż  przedmiotem  ochrony  
takich przestępstwach jak stypizowane w art. 150 kk. czy 151 kk. jest życie jako 
wartość sama w sobie, wartość obiektywna, której istotne  znaczenie społeczne jest  
niezależne  od  stosunku  do  niego  dzierżyciel  –  a  tym  samym  odbiera  jednostce 
prawo do swobodnego dysponowania swoim życiem. 



 

Już  kodeks  karny  z  1932  roku  przewidywał  karalność  przestępstwa  „spędzenia 
płodu”.  Zmiany  w  stanie  prawnym  stworzonym  przez  kodeks  karny  przyniosła 
ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 roku o warunkach  dopuszczalności przerywania 
ciąży. 



 

Artykuł  1  przewidywał,  iż  zabieg  przerwania  ciąży  był  dopuszczalny  pod 

 

warunkiem,  że  dokonał  go  lekarz,  a  dodatkowo  istniały  przesłanki  w  postaci: 
wskazania  lekarskiego  dla  dokonania  zabiegu,    uzasadnionego  podejrzenia,  że 
ciąża  powstała  w  wyniku  przestępstwa,  a  także  oświadczenia  kobiety  o  jej 
trudnych warunkach życiowych. 



 

Ustawa  z  dnia  7  stycznia  1993  roku  o  planowaniu  rodziny,  ochronie  płodu 
ludzkiego  i  warunkach  dopuszczalności  przerywania  ciąży  przyniosła  zmiany 
dotyczące  problematyki  aborcyjnej.  Decydujące  znaczenie  ma  jej  artykuł  1 
stanowiący,  iż  prawo  do  życia  podlega  ochronie,  w  tym  również  w  fazie 
prenatalnej  w  granicach  określonych  w  ustawie.  Treść  tego  zapisu  wyraźnie 
wskazuje na to, iż życie istoty ludzkiej w fazie prenatalnej nie jest objęte ochroną 
bezwzględną czyli nie ma charakteru prawa przyrodzonego każdej istocie ludzkiej 

 



 

Obecnie  warunki  dopuszczalności  przerywania  ciąży  określa  art.  4a.  ust.1 
stanowiący, iż jest to dopuszczalne, gdy: 

 



 

Ciąża stanowi zagrożenie dla  życia i zdrowia kobiety ciężarnej.

 



 

Badania  prenatalne  lub  inne  przesłanki  medyczne  wskazują  na  duże 
prawdopodobieństwo  ciężkiego  i  nieodwracalnego  upośledzenia  płodu  albo 
nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu.

 



 

Zachodzi  uzasadnione  podejrzenie,  że  ciąża  powstała  w  wyniku  czyny 
zabronionego.

 



 

Przerwanie ciąży jest dopuszczalne wyłącznie w warunkach szpitalnych.

 



 

O wykonaniu zabiegu przerywania ciąży powstałej w wyniku czyny zabronionego 
orzeka prokurator.

 



 

Każdorazowo  do  przerwania  ciąży  wymagana  jest  pisemna  zgoda  kobiety,  jej 
przedstawiciela ustawowego lub sądu opiekuńczego.

 



 

W  orzeczeniu  TK    z  dnia  28  maja  1997  roku,  Trybunał  uznał,  że  przepisy 
dopuszczające przerwanie ciąży z wymienionych wyżej  powodów, są niezgodne z 
niezgodne z obowiązującymi ówcześnie przepisami konstytucyjnymi.

 



 

Na  intensywność  i  rodzaj  ochrony  prawnej,  obok  wartości  i  chronionego  dobra, 
wpływa  cały  szereg  czynników  różnorodnej  natury,  które  musi  brać  pod  uwagę 
ustawodawca  zwykły  decydując  się  na  wybór  rodzaju  ochrony  prawnej  i  jej 
intensywność.  Ochrona  ta  jednak  powinna  być  zawsze  dostateczna    z  punktu 
widzenia chronionego dobra. 

 



 

Problematyka kary śmieci.

 



 

Kara  śmierci  stosowana  była  w  starożytności  i  w  czasach  późniejszych,  aż  do 
końca XVIII wieku.

 



 

Problem kary śmierci należy do najbardziej kontrowersyjnych kwestii jakie wiążą 
się  z prawem karnym.

 



 

Przeciwko karze śmierci przytacza się następujące argumenty:

 



 

Państwo nie ma moralnego prawa do uśmiercania przestępców.

 



  Kara  ta  nie  jest  skuteczna  bo  nie  odstrasza  innych  od  popełnienia  tego 

przestępstwa  kara  ta  pobudza  w  ludziach  złe  instynkty,  skłania  ich  do 
okrucieństwa.

 



 

Nieodwracalność tej kary uniemożliwia naprawy pomyłki sądowej.

 



 

Kara  ta  jest  kara  okrutna  zwłaszcza  gdy  skazany  oczekuje  na  nią  przez  dłuższy 
okres czasu.

 



 

Za kara śmierci przytacza się następujące argumenty.

 



 

Kara ta pozwala eliminować niepoprawnych sprawców zbrodni.

 



 

Kara śmierci odstrasza od popełnienia przestępstwa.

 



 

Kara ta zaspokaja społeczne poczucie sprawiedliwości.

 

 



 

Kara śmierci może być stosowana wyłącznie w czasie wojny za najpoważniejsze 
przestępstwa o charakterze wojskowym popełnione w czasie wojny.

 



 

Polska  ratyfikowała  6  Protokół.  Trzeba  jednak  dodać,  że  13  najnowszy  protokół 
wprowadza absolutny zakaz kary śmierci, także w czasie wojny.

 



 

Polski  Kodeks  karny  z  1997  roku  zniósł  karę  śmierci  z  dniem  1  września  1998 
roku. Nie stało się to jednak gwałtownie ponieważ trwało to już od 1988 roku. Od 
tego  czasu  nie  wykonano  w  Polsce  ani  jednego  wyroku  skazującego  na  karę 
śmierci. 

 



  Prawa i obowiązki policji. 

 



  Jej głównym celem jest ochrona obywateli i ich prawa do życia, ale w sytuacjach 

nadzwyczajnych z uwagi na swe szerokie uprawnienia mogącej stwarzać dla życia 
zagrożenie. 



 

Dwa rozporządzenia Rady Ministrów: 



 

Pierwsze  z 17września 1990 w  sprawie określenia przypadków oraz warunków i 
sposobów użycia  przez policjantów środków przymusu bezpośredniego. 



 

Drugie z dnia 21 maja 1996 roku w sprawie szczegółowych warunków i sposobu 
postępowania przy użyciu broni palnej przez policjantów. 



  Zgodnie  z  pierwszym  z  powołanych  rozporządzeń  policjant  ma  prawo  stosować 

następujące  środki przymusu bezpośredniego: 



 

Siłę  fizyczna  w  postaci  dwóch  chwytów  obezwładniających  oraz  podobnych 
technik obrony lub ataku. 



 

Urządzenia techniczne w postaci kajdanek, prowadnic, kaftanów bezpieczeństwa, 
pasów  i  siatek  obezwładniających,  a  także  kolczatek  drogowych  i  innych 
przeszkód umożliwiających zatrzymanie pojazdu. 



 

Chemiczne środki obezwładniające. 



 

Pałki służbowe zwykłe, szturmowe i wielofunkcyjne. 



 

Psy i konie służbowe. 



  Pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej. 



  Policja  powinna  stosować  środki  przymusy  bezpośredniego  w  taki  sposób,  by 

osiągnięcie  podporządkowania  się  wydanych  na  podstawie  prawa  poleceniom 
powodowało możliwie najmniejszą dolegliwość. 



  Wobec kobiet o widocznej ciąży, osób, których osób wskazuje na wiek do 13 lat, 

starców  oraz  osób  o  widocznym  kalectwie  stosuje  się  wyłącznie  chwyt 
obezwładniający. 



 

Siłę fizyczną stosuje się w celu obezwładnienia osoby, odparcia siły fizycznej , nie 
wolno zadawać uderzeń, chyba ,że policjant działa w obronie koniecznej albo w 
celu  odparcia  zamachu  na  Zycie  zdrowie  ludzkie  lub  minie.  Jeżeli  w  skutek 
zastosowania  środków  przymusu  bezp.  nastąpiło  zranienie  osoby,  policjant  jest 
zobowiązany natychmiast udzielić pomocy tej osobie, a w razie potrzeby zapewnić 
pomoc  lekarską. Pomoc  lekarską zapewnia się  zawsze kobiecie  ciężarnej,  wobec 
której  użyto  środka  przymusu  w  przypadku  gdy  w  wyniku  zastosowania  środka 
przymusu  nastąpiło zranienie o lub  śmierć osoby  lub szkoda w  mieniu, policjant 
jest zobowiązany: 



 

Zabezpieczyć ślady zdarzenia i niedopuścić na miejsce osób postronnych. 



 

W miarę możliwości musi ustalić świadków zdarzenia 



 

Powiadomić  o  zdarzeniu  dyżurnego  właściwej  terytorialnej  komendy  rejonowej 
Policji i swojego przełożonego. 



  Fakt  zastosowania  środka  przymusu  policjant  dokumentuje  w  notatniku 

służbowym,  jeśli  zaś  w  wyniku  użycia  środka  przymusu  nastąpiła  śmierć 

 

człowieka  przełożony  policjant    niezwłocznie  zawiadamia  o  tym  wyższego 
przełożonego  oraz  prokuratora.  Przełożeni  są  zobowiązani  zbadać  zasadność, 
warunki  i  sposób  zastosowania  środków  przymusu  przez  podległych  im 
policjantów.  



 

Użycie broni palnej przez policjanta: 



 

Zgodnie  z  drugim  powołanym  rozporządzeniem,  policjant  ma  prawo  użyć  broni 
palnej,  tylko  w  przypadkach  określonych  ustawą  z  dnia  6  kwietnia  1990  roku  o 
policji, jeśli dopełni następujących czynności: 



   (1)O  uprzednim  okrzyku  „policja”  wezwie  osobę  do  zachowania  się  zgodnie  z 

prawem,  a  w  szczególności  do  natychmiastowego  porzucenia  broni  lub 
niebezpiecznego  narzędzia,  zaniechania  ucieczki,  odstąpienia  od  bezprawnych 
działań lub użycia przemocy. 



 

(2)W  razie  niepodporządkowania  się  wezwaniom  określonym  w  pkt.1  zagrozi 
użyciem broni palnej, wzywając „ stój bo strzelam”. 



 

(3)Odda strzał ostrzegawczy w górę, jeśli wezwania określone w pkt. 1 i 2 okażą 
się bezskuteczne. 



 

Wśród dopuszczalnych przypadków użycia broni palnej przez policjanta ustawa o 
Policji wymienia: 



 

Odparcie  bezpośredniego i bezprawnego zamachu na  życie, zdrowie lub wolność 
policjanta  lub  innej  osoby  oraz  w  celu  przeciwdziałania  czynnościom 
zmierzającym  bezpośrednio  do  takiego  zamachu,  użycie  broni  przeciwko  osobie 
niepodporządkowywującej  się  wezwaniu  do  natychmiastowego  porzucenia  broni 
lub  innego  niebezpiecznego  narzędzia,  którego  użycie  zagrozić  może  życiu, 
zdrowiu lub wolności policjanta albo innej osoby, użycie broni przeciwko osobie, 
która  usiłuje  bezprawnie,  przemocą  odebrać  broń  palną  policjantowi  lub  innej 
osobie  uprawnionej  do  posiadania  broni  palnej,  w  celu  wymuszenia  okupu,  jeśli 
osoby zagrażające życiu i zdrowiu policjantów są gotowe aby napaść na konwój z 
pieniędzmi,  w  przypadku  zgwałcenia,  prawdopodobieństwa  o  przeprowadzeniu 
zamachu terrorystycznego przez podejrzaną osobę itp. 



 

Użycie  broni  w  celu  ujęcia  lub  udaremnienia  ucieczki  osoby  zatrzymanej, 
tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli: 



  Ucieczka  osoby  pozbawionej  wolności  stwarza  zagrożenie  dla  życia  i  zdrowia 

ludzkiego. 



  Istniej  uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności  może użyć  broni 

palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzędzia. 



 

Pozbawienie  wolności  nastąpiło  w  związku  z  uzasadnionym  podejrzeniem  lub 
stwierdzeniem popełnienia przestępstw:  



    Zabójstwa,  zamachu  terrorystycznego,  uprowadzenie  osoby  w  celu  wymuszenia 

okupu lub określonego zachowania, rozboju kradzieży rozbójniczej, wymuszenia 
rozbójniczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciał, zgwałcenia, podpalenia lub 
umyślnego  sprowadzenia  w  inny  sposób  niebezpieczeństwa  powszechnego  dla 
życia i zdrowia.      



 

Zakaz użycia broni palnej przez policjanta: 



 

W stosunku do kobiet o widocznej ciąży, osób których wygląd nie wskazuje wieku 
13 lat , starców oraz osób o widocznym kalectwie. 



 

W  związku  z  wymienionymi  wyżej  zasadami  ,  należy  podkreślić  ,  iż  standardy 
europejskie zawierają wymóg podjęcia z urzędu przez władze publiczne działań po 
otrzymaniu  wiadomości  o  podejrzanej  śmierci,  nie  czekając  na  skargę  krewnych 
ofiary  ,  w  szczególności  kiedy  zabito  osobę  nieuzbrojoną,,  standard  obejmuje 

 

jednocześnie warunki należytego postępowania władz: 



 

Niezależność  oficerów    prowadzących  śledztwo  od  zamieszanych  w  zdarzenia 
zakończone śmiercią. 



 

Konieczność przesłuchania funkcjonariusza , który strzelał 



 

Sprawność  postępowania  i  jego  kierowania  na  ustalenie  okoliczności 
zezwalających na ściganie sprawcy za ewentualne przestępstwo. 



 

Publiczna  kontrola  postępowania  i  prawo  rodziny  do  informacji  o  powodach 
odmowy ścigania sprawcy. 



 

Udział skarżących w dochodzeniu przez zapewnienie im pomocy prawnej. 



 

Konieczność przeprowadzenia oględzin zwłok wraz z dokumentacją fotograficzną. 



 

Dokonanie sekcji zwłok i ewentualnej analizy histopatologicznej obrażeń. 

             3. Zakaz tortur. 



 

Tortury szczególny przejaw przemocy  fizycznej.  (art. 1 Konwencji ONZ  przeciwko 
torturom oraz innym formom okrutnego nieludzkiego lub poniżającego traktowania z 
1984  roku  ratyfikowana  przez  Polskę  21  października  1989  roku).  Termin  tortury 
oznacza  wszelkie  czyny,  poprzez  które  dotkliwy  ból  i  cierpienie,  fizyczne  lub 
psychiczne, są świadomie zadawane osobie w takich celach, jak uzyskanie od niej lub 
osoby trzeciej informacji lub zeznania, karanie jej za czyn, który ona lub osoba trzecia 
popełniła  lub o którego popełnienie  jest podejrzana, albo zastraszenie  lub zmuszanie 
jej  lub  osoby  trzeciej,  albo  jakiejkolwiek  innej  przyczyny  opartej  na  jakimkolwiek 
rodzaju dyskryminacji gdy taki ból i cierpienie są zadawane przez albo za namową czy 
też za zgodą lub przyzwoleniem funkcjonariusza publicznego albo osoby działającej w 
oficjalnym charakterze. 



 

Zakaz  tortur  zawarty  jest  w  :  Powszechnej  Deklaracji  Praw  Człowieka  (art.5), 
Konwencji ONZ (art.16), a także (art.7 i art.10 ust.1 )Międzynarodowego Paktu Praw 
Obywatelskich i Politycznych. 



 

Konwencja  powołała  do  życia  Europejski  Komitet  Zapobiegania  Torturom  oraz 
Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu , który dokonując wizyt w 
poszczególnych  państwach  bada  w  jaki  sposób  traktowane  SA  osoby  pozbawione 
wolności (dotyczy to wszelkich miejsc w których osoby pozbawione są wolności m.in. 
dotyczy  zakładów  więziennych,  a  także  zamkniętych  szpitali  psychiatrycznych  izb 
dziecka,  izb  wytrzeźwień  itp.    Samo  przeludnienie  więzień  może  osiągnąć  taki 
poziom,  który  jest  równoznaczny  z  nieludzkim  lub  poniżającym  taktowaniem. 
Niepokojąca  jest  zwłaszcza  taka  sytuacja  gdy  w  obrębie  tego  samego  więzienia 
występuje  kumulacja  trzech  czynników:  przeludnienie,  brak  odpowiedniego  dostępu 
do  urządzeń  sanitarnych,  a  także  ubogi  poziom  zajęć  dla  osadzonych.  W  Polsce  w 
porównaniu do innych krajów, jest stosunkowo dużo osób pozbawionych wolności. U 
nas w kraju osadzonych jest około 82 000 osadzonych, natomiast miejsc w zakładach 
karnych jest około 70 000. 



 

Orzecznictwo  strasburskie  tortury  utożsamiało  z  nieludzkim  postępowaniem 
skutkującym  zasadniczymi,  okrutnymi  dolegliwościami,  przy  czym  bezspornie 
przyjęto,  iż  tortury  zawsze  są  postacią  nieludzkiego  i  poniżającego  traktowania,  a 
nieludzkie  postępowanie  jest  zawsze  poniżające.  W  rozstrzygnięciach  organów 
strasburskich tortury od nieludzkiego traktowania lub karania różniła okoliczność,  że 
w pierwszym przypadku zadawanie ciężkich cierpień psychofizycznych ma charakter 
umyślny  i  jest  nakierowane  na  wymuszenie  informacji  czy  przyznanie  się  
poszkodowanego do winy. 



 

W Polsce o zakazie tortur mówi artykuł 40 Konstytucji. 



 

Konsekwencji przepisów konstytucji są rozmaitego rodzaju: 

 



  Po pierwsze Konst. Nie dopuszcza przywrócenia w Polsce tortur. 



 

Po drugie Konstytucja zakazuje nieludzkiego lub poniżającego traktowania człowieka. 
Zakaz  ten  skierowany  jest  do  funkcjonariuszy  władz  publicznych  jak  i  przepisów 
dotyczących wykonywania kar orzeczonych przez sąd. 



 

Kodeks  karny  w  art.  3  stanowi  iż  wykonywanie  wszelkich  kar  stosuje  się  z 
uwzględnieniem  zasad  humanitaryzmu  w  szczególności  z  poszanowaniem  godności 
człowieka.  Zakazuje  się  stosowania  tortur  lub  nieludzkiego  albo  poniżającego 
traktowania i karania skazanego. 



 

Po trzecie Konstytucja zakazuje  stosowania kar cielesnych, przy założeniu, że zakaz 
ten  obejmuje  zarówno  ich  wprowadzenie  i  stosowanie  w  polskim  katalogu  kar,  ale 
także stosunki międzyludzkie. 



 

„Kontratyp”  karcenia małoletnich 



 

Aby dana czynność podjęta wobec małoletnich mogła być objęta kontratypem muszą 
być spełnione następujące warunki: 



 

Działanie musi być podjęte w celu wychowawczym. 



 

Działanie  musi  być  podjęte  przez  konkretne,  uprawnione  osoby,  a  więc:  przez 
rodziców lub prawnych opiekunów małoletniego. 



 

Działanie  nie  może  przekraczać  pewnego  stopnia  intensywności,  tj.  musi  przybierać 
pewną społecznie akceptowaną formę, w przeciwnym razie może wypełniać znamiona 
przestępstwa  znęcania  się    lub  któregoś  z  typów  przestępstw  przeciwko  życiu  i 
zdrowiu. 



  Dodatkowo  ma  wspomagać  ochronę  interesów  Praw  dzieci    powołanie  Rzecznika 

Praw Dziecka (ustawa z dnia 6 stycznia 2000 roku). 

4.Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. 



 

Komisja Praw Człowieka uznała, że termin wolność i termin bezpieczeństwo muszą być 
odczytywane łącznie, gdyż oba odnoszą się do fizycznej wolności i bezpieczeństwa.(art.5 
EKCP). 



 

Powszechna  Deklaracja  Praw  Człowieka  w  art.3  stanowi,  iż  :Każdy  człowiek  ma 
prawo do życia, wolności bezpieczeństwa osobistego. Natomiast artykuł ten dopełnia art. 
9 według, którego nikt nie może podlegać zatrzymaniu, aresztowaniu lub wygnaniu. 



 

Trzeba mieć również na uwadze art. 13 Deklaracji stanowiący, iż: 



 

Każda osoba ma prawo do poruszania się i osiedlania w granicach każdego państwa. 



 

Każda osoba ma prawo opuszczania własnego kraju, a także powrotu do niego. 



 

Międzynarodowy  Pakt  Praw  Politycznych  i  Obywatelskich  uszczegóławia  przepisy 
Deklaracji i stanowi, iż: 



 

Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być zatrzymany 
lub  aresztowany.  Nikt  nie  może  być  pozbawiony  wolności  nie  inaczej  jak  tylko  na 
zasadach zapisanych w ustawach. 



 

Każdy  kto  jest  zatrzymany,  będzie  poinformowany  w  momencie  zatrzymania  o 
przyczynach  zatrzymania  oraz  będzie  natychmiast  poinformowany  o  wszystkich 
wysnutych przeciwko niemu zarzutach. 



 

Każdy  zatrzymany  lub  aresztowany  pod  zarzutem  popełnienia  przestępstw  będzie 
niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę 
do  wykonywania  władzy  sądowej  i  powinien  mieć  prawo  do  rozprawy  w  rozsądnym 
czasie lub do zwolnienia. Nie będzie ogólną zasadą to, że osoba oczekujące na rozprawę 
pozostają  w  areszcie,  ale  ich  zwolnienie  może  być  uzależnione  od  gwarancji 
zapewniających  ich stawiennictwo na rozprawę, w każdej fazie  postępowania  sądowego 
oraz  - w razie potrzeby  w celu wykonania wyroku. 



 

Każdy pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie ma prawo odwołania się 

 

do sądu , celem  niezwłocznego orzeczenia przez sąd o legalności pozbawienia wolności i 
zarządzenia zwolnienia. 



 

Każdy  kto  został  bezprawnie  zatrzymany  lub  aresztowany  ,  będzie  miał  prawo    do 
odszkodowania, którego może dochodzić w drodze sądowej. 



 

Dopełnieniem  art.9  jest  art.11,  zgodnie  z  którym:  Nikt  nie  może  być  pozbawiony 
wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych tzw. 
zakaz więzienia za długi. 



  Zapisy art. 6 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej stanowią niemal dosłowne 

powtórzenie art. 3 DPCZ. 



  Art. 5 EKPCZ  stanowi , iż: 



 

Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. 



 

Nikt nie może być pozbawiony wolności z wyjątkiem następujących sytuacji: 



 

Zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd. 



  Zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się 

wydanemu  zgodnie  z  prawem  orzeczeni  sądu  lub  w  celu  zapewnienia  wykonania 
określonego w ustawie obowiązku. 



 

Zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym 
organem,  jeżeli  istnieje  uzasadnione  podejrzenie  popełnionego  czyny  zagrożonego  kar, 
lub  jeśli  jest  to  konieczne,  w  celu  zapobieżenia  popełnienia  takiego  czyny  lub 
uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu. 



 

Pozbawienia  nieletniego  wolności  na  podstawie  zgodnego  z  prawem  orzeczenia  w  celu 
ustanowienia nadzoru wychowawczego  lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego 
wolności w celu postawienia go przed właściwym organem. 



 

Zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przednia 
choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana  lub włóczęgi. 



  Zgodnego  z  prawem  zatrzymania  lub  aresztowania  osoby  w  celu,  zapobieżenia  jej 

nielegalnemu  wkroczeniu  na  terytorium  państwa,  lub  osoby,  przeciwko  której  toczy  się 
postępowanie  o wydalenie lub ekstradycję. 



 

Każdy kto został zatrzymany, powinien  zostać niezwłocznie  i w zrozumiałym dla  niego 
języku poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych zarzutach. 



 

Każdy  zatrzymany  lub  aresztowany  zgodnie    z  postanowieniami  powinien  zostać 
niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę 
do  wykonywania  władzy  sądowniczej  i  ma  prawo  być  sądzony  w  rozsądnym  terminie 
albo zwolniony na czas postępowania. 



 

Każdy  kto  został  pozbawiony  wolności  przez  zatrzymanie  lub  aresztowanie,  ma  prawo 
odwołania  się  do  sądu  w  celu  ustalenia  bezzwłocznie  przez  sąd  legalności  pozbawienia 
wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem. 



 

Każdy kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub 
aresztowanie, ma prawo do odszkodowania. 



  Art. 41 Konstytucji RP stanowi, że: 



 

Każdemu  zapewnia  się  nietykalność  osobistą  i  wolność  osobistą.  Pozbawienie  wolności 
lub  jej  ograniczenie  może  nastąpić  tylko  na  zasadach  i  tylko  w  trybie  określonym  w 
ustawie.  



 

Każda  osoba  pozbawiona  wolności  nie  na  podstawie  wyroku  sadowego  ma  prawo 
odwołania  się  do  sądu  w  celu  niezwłocznego  ustalenia  legalności  tego  pozbawienia.  O 
pozbawieniu wolności  powiadamia się  niezwłocznie rodzinę    lub osobę wskazana przez 
pozbawionego wolności. 



 

Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie  poinformowany i w sposób zrozumiały o 
przyczynach zatrzymania. 

 



  Powinien on w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. 



 

Zatrzymanego  należy  zwolnić,  jeżeli  w  ciągu  24  godzin  od  przekazania  do  dyspozycji 
sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z 
przedstawionymi mu zarzutami. 



 

Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny. 



 

Każdy bezprawnie zatrzymany lub aresztowany ma prawo do odszkodowania. 



  Art. 31 Konstytucji mówi, iż: Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. 



  Art.9    MPPOiP  oraz    art.5  EKPC.  Pierwsze  z  wymienionych  uregulowań  wprowadza 

bardzo  ogólny  zakaz  arbitralnego  zatrzymania  lub  aresztowania,  natomiast  Konwencja 
wymienia przypadki, w których dokonanie zatrzymania lub aresztowania jest dozwolone. 



 

Orzecznictwo ETPC pozwala na sformułowanie ogólnej zasady, stanowiącej, że ustalenie  
czy  jednostka  została  pozbawiona  wolność  z  naruszeniem,  czy  też  jednostka  z  art.  5 
Konwencji, wymaga każdorazowo dogłębnej analizy i oceny poszczególnego przypadku. 



 

Możliwość  pozbawienia  wolności  nieletniego    nie  zawsze    musi  być  konsekwencją 
popełnienia przez niego czynu. Czynu zabronionego zagrożonego karą. Zaznaczyć także, 
iż  dla  celów  Konwencji  wszystkie  osoby,  które nie  ukończyły  18  roku  życia  mogą  być 
uważane za osoby nieletnie, bez względu na to jak tę kwestię regulują przepisy krajowe w 
poszczególnych państwach. 



 

Art. 5 ust. 1 Umożliwia zgodnie z prawem pozbawienie wolności celem ochrony zdrowia 
innych osób lub obrony społecznej, przez umieszczenie w stosownych placówkach osób 
niedostosowanych społecznie. 



 

Organy strasburskie  jednoznacznie stoją  na stanowisku,  iż okres odosobnienia  nie  może 
być dłuższy, niż jest to absolutnie konieczne. 



 

Art.5  ust  1  Związany  jest    z  nielegalnym  przekraczaniem  granicy,  wydaleniem  i 
ekstradycja-  ustanawiając  gwarancję  przysługującej  osobie  pozbawionej  wolności  w 
związku z procedura deportacyjną lub ekstradycyjną. 



 

Art.  5  ust  2  Wyrażając  Europejski  standard  ochrony,  jest  podstawową  gwarancja  dla 
osoby  zatrzymanej    -  prawem  do  poznania  (niezwłocznego)  przyczyn  faktycznych  i 
prawnych tak podjętej decyzji.  Zatrzymany dzięki tej wiedzy ma prawo zaskarżenia owej 
decyzji, a w konsekwencji jej weryfikacji. 



  Art.5 ust.3 Konwencji   ma zapewnić osobom pozbawionym wolności szybką procedurę, 

pozwalającą zbadać czy pozbawienie wolności nie było arbitralne.  



  Art.5  ust.4  Gwarantuje  każdemu,  kto  został  pozbawiony  wolności,  prawną  możliwość 

odwołania się do sądów celem ustalenia legalności pozbawienia wolności. Przepis mówi, 
iż sąd ma dokonać owej oceny bezzwłocznie. 



 

Art.5  ust.5  Gwarantuje  prawo  do  odszkodowania  za  niezgodne  z  treścią  art.  5 
aresztowanie lub zatrzymanie.  

5. Prawo do rzetelnego procesu sądowego. 



 

Prawo  do  rzetelnego  procesu  sądowego  „right  to  a  fair  trial”  należy  do 
najważniejszych praw człowieka, gwarantowanych tak przez Powszechna Deklarację 
Praw Człowieka, Pakty Praw Człowieka, Europejską Konwencję Praw Człowieka oraz 
Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej. 



 

Art.  10  PDPCZ  stanowi,  iż:  Każda  osoba  jest  uprawniona  na  warunkach  pełnej 
równości by jej sprawa była sprawiedliwie  i publicznie rozpatrzona przez niezawisły i    
bezstronny  sąd,  który  zdecyduje  o  jej  prawach  i  obowiązkach  albo  o  zasadności 
jakiegokolwiek  oskarżenia w sprawie karnej skierowanej przeciwko niej. 



  Wspominane przepisy znalazły także odbicie w traktatach uniwersalnych, tworzonych 

w  ramach  ONZ,  a  mianowicie  w  art.  14  Międzynarodowego  Paktu  Praw 
Obywatelskich i Politycznych. 

 



 

EKCP Prawo do rzetelnego procesu określone zostało w art. 6. Przepis ten brzmi: 



 

Każdy ma prawo do rzetelnego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym 
terminie  przez  sąd  ustanowiony  ustawą  przy  rozstrzyganiu  o  jego  prawach  i 
obowiązkach  o  charakterze  cywilnym  albo  o  zasadności  każdego  oskarżenia  w 
wytoczonej przeciwko niemu w sprawie karnej. Orzeczenie w sprawie ogłaszane jest 
zawsze publicznie.  



 

Każdego oskarżonego o popełnienia czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego 
do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą. 



 

Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do : 



 

Niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym 
o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia. 



 

Posiadanie odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony. 



 

Bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma 
wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z 
pomocy  obrońcy  wyznaczonego  z  urzędu,  gdy  wymaga  tego  dobro  wymiaru 
sprawiedliwości. 



 

Przesłuchania albo spowodowania przesłuchania świadków obrony na takich samych 
warunkach jak świadków oskarżenia. 



 

Korzystanie z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem 
używanym w sądzie. 



 

Uzupełnieniem tego przepisu jest niewątpliwie art.7 Konwencji, który zawiera zakaz 
karania bez podstaw prawnych oraz zakaz działania prawa karnego wstecz. 



 

Prawo  do  rzetelnego  procesu  zostało  wzbogacone  przez  prawo  do  odwołania  w2 
sprawach karnych, zawarte w art. 2 Protokołu także przez prawo do odszkodowania za 
bezprawne skazanie oraz przekaz ponownego sądzenia lub karania. 



 

Prawo  do  rzetelnego  procesu  znalazło  się  w  katalogu  praw  jednostki  zawartych  w 
KPPUE. Przepis Karty jest wprawdzie bardzo lakoniczny stanowiąc, iż: 



 

Każdy, czyje prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, 
ma prawo do skutecznego środka prawnego prze sądem. 



 

Każda  osoba  jest  uprawniona  do  rzetelnego  i  publicznego  procesu  w  rozsądnym 
terminie przed niezawisłym sadem, ustanowionym wcześniej ustawą. 



 

Zapewnia  się  dostęp  pomocy  prawnej  osobom,  które  nie  posiadają  wystarczających 
środków,  jeśli  jest ona  konieczna  dla  zapewnienia  skutecznego  dostępu  do  wymiaru 
sprawiedliwości. 



 

ETPCZ  od  dawna  podkreśla,  że  prawo  do  rzetelnego  procesu  zajmuje  szczególne 
miejsce  i  ma  wielkie  znaczenie  dla  prawidłowego  działania  mechanizmów 
demokratycznych. Jest ona odbiciem zasady rządów prawa. 



 

Naruszenie  tego  właśnie  prawa  jest  przedmiotem  częstych  skarg  to  ETPCZ,  wśród 
spraw przeciwko Polsce rozpatrywanych właśnie przez ETPCZ najwięcej skarg jest na 
naruszenie tego właśnie prawa. 



 

W naszym kraju źle wygląda sprawa przewlekłości postępowania sądowego. Często w 
naszym kraju mówi się o tzw. zapaści sądownictwa. 



 

ETPCZ  wypowiada się w tej kwestii wielokrotnie. W swoich orzeczeniach formułuje 
kryteria,  przy  pomocy  których  należy  ocenić,  czy  postępowanie  przeprowadzono  w 
terminie  rozsądnym.  Do  tych  kryteriów  należą:  stopień  skomplikowania  sprawy, 
zachowanie się sprawy w toku postępowania, sposób prowadzenia postępowania przez 
sąd  i  inne  organy    procesowe,  stopień  uciążliwości  postępowania  dla  strony  czy 
znaczenia sprawy dla strony. 



 

ETPCZ  stara  się  unikać  kategorycznych  ocen  na  podstawie  samego  czasu  trwania 

 

postępowania  czyli  Trybunał  bada  kwestie  przewlekłości  postępowania  w  sposób 
kompleksowy z uwzględnieniem wszystkich istotnych okoliczności.  



  Konstytucja  RP  również  nawiązuje  do  omawianych  tutaj  przepisów  Konwencji 

Europejskiej  oraz  Protokołu  Deklaracji,  normujących  prawo  do  rzetelnego  procesu 
sadowego. 



  Art.  45  stanowi,  iż:  Każdy  ma  prawo  do  sprawiedliwego  i  jawnego  rozpatrzenia 

sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny sąd. 



  Art.42  reguluje  kwestie  związane  z  odpowiedzialnością  karną  i  procesem  karnym 

zakładając, że: 



 

Odpowiedzialności  karnej  podlega  tylko  ten  kto,  dopuszcza  się  czynu  zabronionego 
pod groźbą kary przez ustawę Obowiązującą w czasie jego dopełnienia. 



 

Każdy, przeciwko komu prowadzone  jest postępowanie karne,  ma prawo do obrony 
we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę  lub 
na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. 



 

Każdego  uważa  się  za  niewinnego,  dopóki  jego  wina  nie  zostanie  stwierdzona 
prawomocnym wyrokiem sądu. 



  Art.173  stwierdza,  iż  Sądy  i  Trybunały  są  władzą  odrębną  i  niezależna  od  innych. 

władzą. 



 

Środki odwoławcze. Stosuje się je w momencie potrzeby odwołania wyroku sądu do 
wyższej instancji. Przysługuje apelacja i kasacja. 



  Art. 176 stanowi, iż: postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. 



 

Postępowanie  cywilne:  W  tego  rodzaju  postępowaniu,  w  większej  części  sprawy 
mamy postępowanie trójinstancyjne,  jako że  stronom  służy apelacja  od wyroku sądu 
pierwszej instancji, natomiast kasacja przysługuje od wyroku sądu drugiej instancji. W 
procesie  karnym  mamy  proces  dwuinstancyjny,  ponieważ  wprawdzie  stronom  służy 
kasacja od wyroku sądu drugiej instancji, który rozpoznawał apelację, ale ten wyroku 
jest  już  wyrokiem  prawomocnym  (podlega  wykonaniu);  kasacja  jest  tu  więc 
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. 



  Kasacja  jest  rozpatrywana  przez  Sąd  Najwyższy.  Jednak  pod  określonymi 

warunkami: 



  Przymus  adwokacki-  obowiązuje  on  przy  kasacji  w  sprawach  karnych  jak  i  w 

sprawach  cywilnych.  Jednak  w  praktyce  nie  może  to  stronom  zamykać  możliwości 
wniesienia kasacji. 



 

W sprawach karnych kasację na korzyść oskarżonego strona może wnieść jedynie w 
razie  skazania  go  za  przestępstwo  na  karę  pozbawienia  wolności  bez  warunkowego 
zawieszenia jej wykonania. 



 

Zabezpieczeniem  przed  jakimiś  jaskrawymi  błędami  sądów  karnych  jest  to,  że 
Prokurator Generalny, a także RPO może wnieść kasację od każdego prawomocnego 
orzeczenia kończącego postępowanie sądowe. 

6. Prawo do prywatności 



 

W  Relacjach  miedzy  państwem,    a  obywatelem  ochrona  prywatności  to ochrona 
tożsamości  człowieka,  jego  przekonań,  ale  także  zakaz  zakładania  podsłuchów, 
nieuprawnionych rewizji, kontroli lub cenzurowania korespondencji. 



  Art. 12 PDPCZ  stanowi, iż: nikt nie będzie poddany arbitralnemu wkraczaniu w 

jego życie prywatne, ani także zamachom na jego honor i reputację. 



  Art.17MPPOiP  stanowi,  iż:  Nikt  nie  będzie  poddany  arbitralnej  lub  bezprawnej 

ingerencji w jego życie prywatne, ani bezprawnym zamachom na jego cześć oraz 
na jego imię. 



 

Każdy ma prawo do obrony przed taką ingerencją i zamachami. 

 



 

Jednakże  całościowy  przegląd  spraw  rozpoznawanych  przez  organy  konwencji  z 
powołaniem się na art.8 pozwala wyróżnić następujące ich rodzaje: 



 

Ochrona przed podsłuchem. 



 

Ochrona tajemnicy korespondencji więźniów. 



 

Przyznanie kobietom prawa decyzji o przerywaniu ciąży. 



 

Przyznanie  prawa  o  utrzymaniu  stosunków  o  charakterze  homoseksualnym  na 
równi ze stosunkami heteroseksualnymi. 



 

Ochrona przed hasłem z zewnątrz utrudniającym korzystanie z mieszkania. 



 

Z  dotychczasowych  orzeczeń  trybunału  wydany  na  skutek  skarg  osób 
pozbawionych  wolności  wynika,  iż  więzień  musi  mieć  zagwarantowaną 
możliwość porozumienia się z obrońcą  poza kontrolą administracji więziennej. 



 

Z dniem 10 czerwca  1996 roku Polska ratyfikowała porozumienie europejskie  w 
sprawie osób uczestniczących w postępowaniu przed Komisja Europejską. 



 

Omawiając zagadnienia związane z ochroną życia prywatnego nie sposób pominąć 
przepisów Konstytucji RP, które odpowiednio stanowią: 



 

Każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego. 



 

Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. 



 

Zapewnia się nienaruszalność mieszkania.  



 

Nikt  nie  może  być  obowiązany  inaczej  niż  na  podstawie  ustawy  do  ujawnienia 
informacji dotyczących osób. 



  Ochrona tajemnicy korespondencji: 



 

W  zakładzie  karnym  typu  zamkniętym  zasadą  jest,  że  korespondencja  podlega 
cenzurze. 



 

Rozmowy telefoniczne także podlegają kontroli. 



 

W  zakładzie  typu  półotwartego  korespondencja  może  podlegać  cenzurze,  a 
rozmowy telefoniczne kontroli. 



 

W zakładach  karnych typu otwartego zasadą jest, że korespondencja nie podlega 
cenzurze, a rozmowy telefoniczne nie podlegają kontroli. 



 

Dyrektor  zakładu  karnego  może  podjąć  decyzję  dotyczącą  zatrzymania  i 
cenzurowania korespondencji. 



 

Zakazane  jest  cenzurowanie  korespondencji  miedzy  organami  państwowymi, 
samorządowymi,  RPO, organami  międzynarodowej ochrony praw człowieka  czy 
obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem. 

7.Prawo do wolności słowa.  



 

Wolność  słowa  zwana  jest  niekiedy  swoboda  wypowiedzi,  jest  niewątpliwie 
jedną z fundamentalnych podstaw demokratycznego społeczeństwach.  



 

Zawarta wolność słowa zawarta jest w PDPCZ art. 19 



  MPPOiP art.19  



  EKPCZ art.10 



  KPPUE art.11 



  KONSTYTUCJA RP : 



  Art.14 RP zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu. 



 

Art.25  władze  publiczne  w  RP  są  bezstronne  w  sprawach  przekonań 
religijnych  światopoglądowych  i  zapewniają  wolność  ich  wyrażania  w  życiu 
publicznym. 



 

Art.49 zapewnia wolność i tajemnice komunikowania się. 



 

Art.  54  każdemu  zapewnia  się  wolność  wyrażenia  swoich  poglądów  oraz 
pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Cenzura prewencyjna środków 

 

masowego przekazu i koncesjonowanie prasy jest zabronione. 



 

Prawo rasowe w  wolności słowa: 



  Dziennikarz  jest  to  każda  osoba  fizyczna  lub  prawna,  systematycznie  i 

zawodowo zajmująca się zbieraniem informacji oraz ich rozpowszechnianie za 
pośrednictwem mediów. 



 

Informacja  jest  to  każde  oświadczenie    stanie  faktycznym,  każdą  opinię  w 
formie tekstu, dźwięku i obrazu. 



 

W  Polsce  wolność  słowa  i  prasy  zagwarantowana  jest  konstytucyjne  jedna 
oznacza to, że jest w pełni absolutna. 



 

Każdy dziennikarz jest zobowiązany do zachowania szczególnej staranności  i 
rzetelności przy zbieraniu informacji, a zwłaszcza przy sprawdzania zgodności 
z prawdą  uzyskanych informacji lub podanych ich źródeł. 



 

Szczególna  staranność  to  nakaz  zachowania  szczególnej,  wyjątkowej 
ostrożności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów prasowych. 

8. Prawo do wolności sumienia i wyznania. 



 

Prawnomiędzynarodowe  usankcjonowanie wolności sumienia i wyznania 
zmierza do zapewnienia gwarancji poszanowania przez państwa pluralizmu 
przekonań, poglądów politycznych, ideologicznych i filozoficznych. 



  Prawo to zawarte jest w PDPCZ art. 18 



  MPPOiP art.18 



  KPPUE art.10  



  EKPCZ art. 9 



  KONSTYTUCJA RP art.53 : 



 

Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. 



 

Wolność religii obejmuje wolność wyznania i przyjmowania religii według 
własnego  wyboru  oraz  uzewnętrzniania  indywidualnie  lub  z  innymi[…] 
Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w 
zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z 
pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. 



 

Rodzice  mają  prawo  do  zapewnienia  dzieciom  wychowania  i  nauczania 
moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. 



 

Religia  kościoła  lub  innego  związku  wyznaniowego  o  uregulowanej 
sytuacji  prawnej  może  być  przedmiotem  nauczania  w  szkole,  przy  czy 
mnie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób. 



 

Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona w drodze ustawy i 
tylko  wtedy,  gdy  jest  to  konieczne  do  ochrony  bezpieczeństwa  państwa, 
porządku  publicznego  zdrowia  moralności  lub  wolności  i  praw  innych 
osób. 



 

Nikt  nie  może  być  zmuszany  do  uczestniczenia  lub  nieuczestniczenia  w 
praktykach religijnych. 



 

Nikt  nie  może  być  obowiązany  przez  organy  władzy  publicznej  do 
ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania. 



 

Rozważając  międzynarodowe  uregulowania  z  ochroną  myśli,  sumienia  i 
wyznania należy zwrócić uwagę na szczególnie bogate orzecznictwo TPCZ 
powstałe  na gruncie  skarg u podłoża, których  legł zarzut naruszenia  art.9 
Konwencji 



   Z  pewnością  najważniejsze  miejsce  w  orzecznictwie  organów 

strasburskich zajmuje problem związany z odmową służby wojskowej. 



  Art. 9 Konwencji ani żaden z  jej Protokołów nie  stwarza jednostce prawa 

 

do odmowy służby wojskowej. 



 

Państwa  mogą,  ale  nie  muszą  zgodzić  się  na  odbycie  tzw.  służby 
zastępczej.  Tam  gdzie  taką  możliwość  odbycia  służby  wprowadzono  – 
Konwencja  nie  wprowadza  dla  państw  zakazu  karania  osób,  które 
odmawiają jej pełnienia  



 

Obiekt  sumienia  związany  z  pewnymi  zabiegami  leczniczymi,  jednostka 
może być zmuszona do poddania się takim zabiegom. 



 

Wśród  ciekawszych  orzeczeń  Trybunału  wydanych  na  tle  art.9  można 
wskazać takie, w których trybunał stanął na stanowisku, że swoboda wyzna 
obejmuje wszelkie czynności rytualne – w tym ubój rytualny. 



 

Wyjątkowo  kazuistyczna  regulacja  wolności  wyznania  w  Polsce 
podyktowana  jest  z  pewnością  bogatymi  doświadczeniami  historycznymi 
w  tej  materii.art.53  Konstytucji  bardzo  szeroko  określa  wolność  religii, 
uwzględniając wszelkie jej aspekty przejawiania. 



 

Konst. Nie definiuje jednak wolności sumienia, nie określa jej przejawów, 
a także nie ustala gwarancji jej przestrzegania. Stwierdzić nawet można, iż 
Konst. W stopniu niezadowalającym gwarantuje poszanowanie Praw osób 
niewierzących,  w  kontekście  stwierdzenia,  że  wolność  sumienia  to 
przyjęcie innego światopoglądu niż religijny. 



 

Podstawowym    założeniem  Konst.  w    zakresie  swobód  przekonaniowych 
jest  założenie  neutralności  państwa  w  sprawach  przekonań  religijnych 
światopoglądowych  i  fil.  ,  zapewniając  swobodę  ich  wyrażania  w  życiu 
publicznym. 



 

Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku. Ustawa choć chronologicznie poprzedza 
uchwalenie  Konst.  ,umożliwia  tworzenie  kościołów  i  związków 
wyznaniowych przez obywateli polskich  na wniosek minimum 100 osób 
oraz  przynależność  do  nich,  uczestnictwo  w  czynnościach  i  obrzędach 
religijnych, wypełnianie religijnych obowiązków  oraz obchodzenie  świąt 
zgodnie z wyznawaną religią. 



  Wszystkie  związki  religijne  mają  prawo  do  nauczania  swojej  wiary, 

rozpowszechniania prasy oraz książek dot. swojej religii. 



 

Kwestie  związane  z  wolnością  sumienia  i  wyznania  znajdują  swoje 
uregulowanie również w kodeksie karnym oraz cywilnym.  

9. Zakaz  dyskryminacji. 



  Dyskryminacja  jest  to  pozbawienie  równych  praw  (społecznych, 

politycznych)  pewnych  grup,  bądź  większych  zbiorowości  danego 
społeczeństwa. 



  O zakazie dyskryminacji jest mowa w :  



  KNZ  



  Art.7 PDPCZ  



  Art..2 MPPGSiK 



  Art.2 MPPOiP 



 

Międzynarodowa  Konwencja  w  Sprawie  Likwidacji  Wszelkich  Form 
Dyskryminacji Rasowej z dnia 6 września 1966 roku oraz Konwencja 
w Sprawie  Likwidacji  Wszelkich  Form Dyskryminacji  Kobiet. (Nowy 
Jork 18 grudnia 1979 roku) 



  Pierwsza z nic definiuje pojęcie dyskryminacji rasowej przez wszelkie 

zróżnicowanie koloru skóry, urodzenia, pochodzenia itp. 



 

W  celu  zapobieżenia  szczególnie  okrutnej,  skrajnej  postaci 

 

dyskryminacji  rasowej  jaką  stał  się  apartheid  zaprowadzony  w  RPA, 
Zgromadzenie  Ogólne  ONZ  przyjęło  Międzynarodową  Konwencję  o 
Zwalczaniu   i Karaniu Zbrodni Apartheidu - która uznano za zbrodnię 
przeciwko ludzkości. 



 

Konwencja  dotycząca  spraw  Kobiet.  Tą  Konwencją  chciano  zrównać 
prawa mężczyzn i kobiet. 



 

Samo  pojecie  dyskryminacji  kobiet  określa  jako  zróżnicowanie, 
wykluczenie  lub  ograniczenie  lub  uniemożliwienie    kobietom, 
niezależnie  od  ich  stanu  cywilnego,  przyznania,  realizacji  bądź 
korzystania  na  równi  z  mężczyznami  z  Praw  człowieka  oraz 
podstawowych  wolności  w  życiu  politycznym,  gospodarczym, 
społecznym i kulturowym, obywatelskim lub jakimkolwiek innym. 



 

Konwencja  nakłada  na  strony  –  państwa  obowiązek  potępienia 
dyskryminacji kobiet we wszelkich formach.  



 

Państwa  mają  obowiązek  wpisania  równości  kobiet  i  mężczyzn  do 
swoich konstytucji. 



 

Państwa  maja  również  obowiązek  wprowadzenia  ustaw  dotyczących 
równości  kobieta,  a  także  są  zobowiązane  do  wprowadzenia  sankcji 
zabraniających dyskryminacje kobiet. 



 

Mają również obowiązek wprowadzić ochronę kobiet przed wszelkimi 
aktami  dyskryminacji  oraz  powstrzymać  się  od  wszelkich  praktyk  i 
działań dyskryminacyjnych. 



  Art.2  Konwencji  Praw  Dziecka  (Nowy  Jork,  dnia  20  listopad  1989 

roku). 



  Art.20 KPPUE 



  Art.14 EKPCZ  



 

W 2000 roku w pięćdziesiątą rocznicę podpisania Konwencji przyjęty 
został  12  protokół  do  EKPCZ,  w  którym  zawarty  został  Europejski 
stanandard  zakazu  dyskryminacji  w  korzystaniu  z  każdego  prawa 
przewidzianego  w  ustawodawstwie  krajowym.  Protokół  ten  rozszerza 
więc zakres zakazu naruszenia Praw gwarantowanych Konwencją. 



  Konstytucja RP art.. 32  



 

Wszyscy  są  równi  wobec  prawa.  Wszyscy  mają  prawo  do  równego 
traktowania przez władze publiczne. 



 

Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym 
lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. 



 

Od  zasady  ust.  w  art.  32  Konst.  nie  przewiduje  żadnych  wyjątków  i 
odstępstw,  co  znaczy,  iż  dyskryminacji  nie  mogą  usprawiedliwiać 
żadne przepisy i żadne przyczyny. 



 

Art. 33 Konst. dotyczy równouprawnienia kobiet i mężczyzn, brzmiący 
następująco: 



 

Kobieta  i  mężczyzna  mają  w  szczególności  równe  prawo  do 
kształcenia,  zatrudnienia  i  awansów,  do  jednakowego  wynagrodzenia 
za pracę  jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do 
zajmowania  stanowisk,  pełnienia  funkcji  oraz  uzyskiwania  godności 
publicznej i odznaczeń. 



 

Szereg postanowień dotyczących niedyskryminacji w zatrudnieniu: 



 

Równe  traktowanie  w  zakresie  nawiązania  i  rozwiązania  stosunku  
racy. 

 



 

Warunków  zatrudnienia,  awansowania  oraz  dostępu  do  szkolenia  w 
celu  podnoszenia  kwalifikacji  zawodowych  w  szczególności  bez 
względu  na  wiek,  płeć,  niepełnosprawność,  religię  rasę  narodowość, 
przekonania  polityczne  przynależność  związkową,  pochodzenie 
etniczne,  wyznanie,  orientację  seksualną,  a  także  bez  względu  na 
zatrudnienie  na  czas  określony  lub  nieokreślony  albo  w  pełnym  lub 
niepełnym wymiarze czasu pracy. 

 



 

Rozdział II kodeksu pracy dotyczy równego traktowania i zatrudnień. 



  Nowe  przepisy  wprowadziły  pojęcie  dyskryminacji  bezpośredniej  i 

pośredniej. 



  Z  Dyskr.  Bezpośrednią  będziemy  mieli  do  czynienia  wówczas,  gdy 

pracownik  z  jednej  lub  kilku  przyczyn  był,  jest  lub  mógłby  być 
traktowany  w  porównywalnej  sytuacji  mniej  korzystnie  niż  inni 
pracownicy. 



 

Dyskr. Pośrednie istniej wówczas, Gdy na skutek pozornie neutralnego 
postanowienia,  zastosowanego  kryterium  lub  podjętego  działania 
występują  dysproporcje  w  zakresie  warunków  zatrudnienia  na 
niekorzyść wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do 
grupy  wyróżnionej  ze  względu  na  jedną  lub  kilka  przyczyn 
wymienionych wyżej, jeżeli dysproporcje te nie mogą być uzasadnione 
innymi obiektywnymi powodami. 



 

Za  przejaw  dysk.  Przepisów  znowelizowanego  Kodeksu  pracy  uznają 
także  działanie  polegające  na  zachęcaniu  innej  osoby  do  naruszania 
zasady równego traktowania w zatrudnieniu,  jak  również zachowanie, 
którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności lub poniżenie albo 
upokorzenie pracownika ( molestowanie). 



 

Dysk.  ze  względu  na  płeć  będzie  także  każde  nieakceptowane 
zachowanie  o  charakterze  seksualnym  lub  odnoszące  się  do  płci 
pracownika, którego celem  lub  skutkiem  jest naruszenie godności  lub 
poniżenie  albo  upokorzenie  pracownika,  przy  czym  na  zachwianie  to 
mogą  się  składać  fizyczne,  werbalne,  lub  poza  werbalne 
elementy(molestowanie seksualne). 



 

Art.  18  3b  K.P  wprowadza  zasadę,  iż  nie  jest  przejawem 
dyskryminacji,  czyli  naruszeniem  zasady  równego  traktowania  w 
zatrudnieniu,  podejmowanie  przez  określony  czas  działań, 
zmierzających  do  wyrównania  szans  wszystkich  lub  znacznej  liczny 
pracowników  wyróżnionych  z  jednej  lub  kilku  przyczyn,  przez 
zmniejszenie  nań  korzyść  takich  pracowników  faktycznych 
nierówności w zakresie w  jakim działania te faktycznie podejmowane 
są w celu wyrównywania szans pracowników.  

          

7. 

ROZDZIAŁ 

- 

MIĘDZYNARODOWA 

OCHRONA 

MNIEJSZOŚCI 

NARODOWYCH. 



 

Systemy ochrony mniejszości: 



 

Uniwersalny, globalny system ochrony powstały w ramach ONZ. 



 

Inne  systemy  powstały  w  ramach  Rady  Europy  i  OBWE,  a  zatem  mają  charakter 
regionalny, ograniczony w zasadzie do Europy. 



  System ONZ 



 

Karta  Narodów  Zjednoczonych  nie  zawiera  żadnych  postanowień  dotyczących 

 

ochrony 

mniejszości 

narodowych. 

Wyraźnie 

jednak 

ustanawia 

zasadę 

niedyskryminacji.  W  art.1  Karty  czytamy,  że  celem  Narodów  Zjednoczonych  jest 
popieranie  i  zachęcanie  do  poszanowani  Praw  człowieka  i  podstawowych  wolności 
dla wszystkich bez względu na  rasę, płeć, język i wyznanie. 



 

Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku Powszechna Deklaracja Praw 
Człowieka nie zawierała przepisów odnoszących się do Praw mniejszości. 



 

Pierwszy  dokument  ONZ  poświęcony  prawom  człowieka  –  Powszechna  Deklaracja 
Praw  Człowieka  –  zawierał  katalog  praw  każdej  ludzkiej  jednostki.  Narody 
Zjednoczone  deklarowały  w  niej  m.in.  zasadę  równości  wszystkich  ludzi  i  zakaz 
dyskryminacji. 



  Podmiotem wszystkich praw deklarowanych w tym dokumencie stawała się jednostka. 

Silny  indywidualizm  Deklaracji  przesądzał  o  tym,  że  mniejszości  narodowe  nie 
zyskały żadnych praw jako podmioty grupowe. 



 

Zakaz dyskryminacji stał się na całe dziesięciolecia przewodnim motywem pracy nad 
systemem ochrony praw człowieka ONZ. 



 

Przyjęto  kilka  instrumentów  zwalczania  dyskryminacji  wśród  których  były  m.in. 
Międzynarodowa  Konwencja  w  sprawie  Likwidacji  Wszelkich  Form  Dyskryminacji 
Rasowej z 1966 roku i Konwencja UNESCO przeciwko Dyskryminacji w Dziedzinie 
Oświaty  z  1960  roku,  które  dotyczyły  głównie  dyskryminacji  na  tle  rasowym,  ale 
zawierały wzmianki o grupach i członkach mniejszości narodowych. 



 

Międzynarodowy  Pakt  Praw  Obywatelskich  i  Politycznych  1966  roku,  pierwsze 
„twarde” prawo w systemie ONZ dotyczące praw człowieka, również zawiera silnie  
wyeksponowany zakaz dyskryminacji. 



 

Dla ochrony mniejszości narodowych dużo ważniejszy jest jednak art. 27 tego Paktu, 
który stanowi, że w państwach, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub 
językowe,  osoby  należące  do  tych  mniejszości  nie  mogą  być  pozbawione  prawa  do 
własnego  życia  kulturalnego,  wyznania  i  praktykowania  własnej  religii  oraz 
posługiwanie się własnym językiem wraz z innymi członkami danej grupy. 



 

Przepis  ten  przyznaje  prawa  osobom  należącym  do  mniejszości,  a  nie  samym 
mniejszością, zatem są to prawa indywidualne wykonywane wraz z innymi członkami 
danej grupy. 



  Art. 27 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych budził i budzi wiele wątpliwości. 



 

Niejasne  było  czy  art.  27  tworzy  po  stronie  państw tylko  obowiązek  wprowadzenia 
zakazu  dyskryminacji  czy  też  nakazuje  podjęcie  działań  pozytywnych  na  rzecz 
mniejszości narodowych. 



  Specjalny  Sprawozdawca  Podkomisji  do  Zapobiegania  Dyskryminacji  i  Ochrony 

Mniejszości, działający w ramach Komisji Praw Człowieka ONZ Francesco Capotorti 
w  swoim  „  Studium  na  temat  praw  osób  należących  do  mniejszości  etnicznych, 
religijnych i językowych” z 1979 roku pisze,  że prawdziwa, a nie formalna równość 
osób należących do mniejszości możliwa jest tylko przy interwencji państwa. 



 

Międzynarodowy Pakt Praw Człowieka w art..28 powołuje Komitet Praw Człowieka, 
jako  organ,  któremu  powierzona  została  kontrola  nad  realizacją  postanowień 
zawartych w Pakcie. 



  Podstawowe  funkcje  Komitetu  to  rozpatrywanie  wykonania  postanowień  Paktu 

składanych  przez  państwa  na  podstawie  art.  40  oraz  rozpatrywanie  skarg  osób 
indywidualnych  na  naruszenie  ich  praw  składane  w  oparciu  o  postanowienia 
Protokołu Fakultatywnego. 



 

Wystąpienie ze skargą indywidualną przeciwko państwu – stronie uzależniona jest od 
ratyfikowania przez to państwo Protokołu Fakultatywnego, co nie jest zasadą i wiele 

 

państw - stron nie uznaje jurysdykcji Komitetu.  



 

Skarga  może zostać złożona  tylko przez ofiarę indywidualną, a nie przez grupę. 



 

Kontrowersje wokół art.27 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ wykazały 
słabość ochrony mniejszości.  



 

W  1978  roku  Komisja  Praw  Człowieka  ONZ  utworzyła  grupę  roboczą,  która  miała 
zająć  się  stworzeniem  projektu  deklaracji  w  sprawie  praw  osób  należących  do 
mniejszości.  Wynikiem  tych  prac  jest  uchwalona  w  1992  roku  przez  Zgromadzenie 
Ogólne  ONZ  Deklaracja  o  prawach  osób  należących  do  mniejszości  narodowych, 
etnicznych,  religijnych  i  językowych.  Dokument  ten,  mający  charakter  soft  law, 
można uznać mniejszości narodowych w ramach ONZ. 



 

Deklaracja  w  art..3  stwierdza,  że  osoby  należące  do  mniejszości  narodowych  mogą 
korzystać ze swoich praw indywidualnie, jak i wraz z innymi członkami swojej grupy. 



 

Przedmiotem Deklaracji są cztery grupy postanowień: 



 

Deklaracja  czyni  przedmiotem  ochrony  praw  człowieka  i  podstawowych  wolności 
osób należących  do mniejszości. 



  Deklaracja zawiera katalog praw, które służą utrzymaniu i rozwijaniu mniejszościowej 

tożsamości  narodowej m.in. prawo do korzystania ze swej własnej kultury, prawo do 
wyznawania  i  praktykowania  własnej  religii,  do  prywatnego  i  publicznego  użwania 
języka  narodowego,  nauki  tego  języka  lub  odbywania  edukacji  w  tym  języku,  do 
udziału w życiu publicznym i gospodarczym kraju.  



  Prawa te wg . Art. 3 Deklaracji mogą być realizowane indywidualnie jak również we 

wspólnocie  z  innymi  członkami  danej  mniejszości  narodowej.  W  ograniczonym 
zakresie  uwzględnione  zostały  prawa  mniejszości  jako  grupa  taki  charakter  noszą 
praw do stowarzyszenia się, do kontaktów w ramach danej grupy w kraju, jak również 
do kontaktów przez granice z osobami należącymi do tej samej grupy narodowej. 



   Postanowienia  Deklaracji,  które  dotyczą  sposobu  prowadzenia    przez  państwa 

polityki  i  programy  państwowe  należy  planować  i  realizować  z  uwzględnieniem 
uprawnionych interesów osób należących do mniejszości. 



 

Deklaracja,  będąca  wynikiem  kompromisu  między  różnymi  podejściami  państw  do 
kwestii  mniejszości,  jest  jednocześnie  dokumentem  najpełniej  odnoszącym  się  do 
kwestii  praw  osób  należących  do  mniejszości  narodowych  w  systemie  ONZ.  Jej 
postanowienia są dość ogólne, nie mają charakteru prawnie obowiązującego, jedynie 
rekomendacji  dla  państw  członkowskich.  Za  słabość  Deklaracji  uważa  się  brak 
definicji  mniejszości.  Należy  jednak  zauważyć,  że    Deklaracja  po  raz  pierwszy  w 
prawie  międzynarodowym  użyła  pojęcia  mniejszości  narodowych  obok  etnicznych, 
religijnych i językowych. 

Rada Europy 



 

Europejska Konwencja Praw Człowieka, będąca podstawą systemu ochrony praw 
człowieka  w  ramach  Rady  Europy,  nie  zawiera  norm  dotyczących  praw 
mniejszości  narodowych.  W  latach  60  -  tych  rozważano  umieszczenie  praw 
mniejszości narodowych w  Protokole 2 do EKCP. 



 

Osoby  należące  do  mniejszości  narodowych  w  państwach  wchodzących  w  skład 
Rady  Europy  mają  możliwość  składania  do  ETPCZ  skarg  indywidualnych,    w 
przypadku  gdy  państwo  narusza  ich  prawa  człowieka  i  podstawowe  wolności 
wynikające z Konwencji. 



 

Największe  znaczenie  ma  art.  14  Konwencji.  Zawarty  w  tym  artykule  zakaz 
dyskryminacji,  m.in ze względu na  narodowość, dotyczy  jedynie praw zawartych 
w konwencji. Może być zatem podstawą skargi  do ETPOC jedynie wraz  innymi 
artykułem konwencji. Pomimo tej dość wąskiej formuły antydyskryminacyjnej art. 

 

14  bywa  wykorzystywany  jako  podstawa  spraw,  w  którym  naruszenie  dotyczy 
grup narodowościowych. 



 

W systemie Rady europy funkcjonują tez dwa dokumenty bezpośrednio regulujące 
status mniejszości narodowych są to: 



 

Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych konwencja przyjęta 
w 1992 roku (weszła w życie w 1998 roku) i Europejska  Konwencja Ramowa o 
Ochronie  Mniejszości Narodowych przyjęta w 1994 roku. (weszła w życie 1998 
roku). 



 

Europejska Karta  Języków  Mniejszościowych i Regionalnych ma bardzo istotne 
znaczenie dla kształtowania  się  statusu  mniejszości  narodowych w Europie choć 
problematyka  ochrony  ich  praw  pojawia  się  w  tej  konwencji  jedynie  pośrednio. 
Przepis  Karty  bowiem  dotyczy  ochrony  języków,  a  nie  tworzą  praw  dla 
mniejszości, są to zatem prawa kulturowe, a nie prawa człowieka sensu stricte. 



 

Karta  zobowiązuje  bowiem  państwa  –  sygnatariuszy  do  uwzględnienia  w  swojej 
polityce,  ustawodawstwie  i  praktyce  działania  wobec  języków  regionalnych  i 
mniejszościowych  używanych  na  ich  terytorium,  takich  zasad  jak  uznawanie 
wszystkich  języków  za  przejaw  bogactw,  a  kulturowego,  respektowanie  zasięgu 
geograficznego  każdego  języka,  wspieranie  i  ochrona  języków,  posługiwanie  się 
językami  mniejszościowymi  w  życiu  publicznym  i  prywatnym,  utrzymanie  i 
rozwijanie tych języków, stwarzanie warunków do nauki, języków regionalnych i 
mniejszościowych,  wspierania  badań  nad  tymi  językami,  wspierania  kontaktów 
przez granice osób mówiących tymi samymi językami mniejszościowymi. 



 

Ważnym  krokiem  w  procesie  tworzenia  europejskiego  systemu  ochrony  praw 
mniejszości było uchwalenie w 1994 roku przez Komitet Ministrów Rady Europy 
Konwencji Ramowej o Ochronie Mniejszości Narodowych, która jest pierwszą w 
historii wielostronną konwencją poświęconą ochronie mniejszości narodowych. Ta 
otwarta  dnia  1  lutego  1995  roku  do  podpisu  konwencji  weszła  w  życie  dnia  1 
lutego  1998  roku.  Podsumowuje  ona  dorobek  prac  nie  tylko  Rady  Europy,  ale 
także  innych  europejskich  struktur  międzynarodowych,  w  tym  także  innych 
europejskich struktur międzynarodowych , w tym przede wszystkim OBWE. 



  Podmiotem ochrony w Konwencji, wbrew jej nazwie, nie są całe mniejszości, ale 

osoby należące do takich mniejszości, które mogą korzystać z tych praw zarówno 
indywidualnie jak i wespół z innymi członkami grupy.  



 

Konwencja  zwiera  katalog  praw  osób  należących  do  mniejszości  narodowej; 
prawo  do  swobodnego  używania  języka  mniejszości  w  życiu  prywatnym  i 
publicznym,  w  tym  prawo  do  używania  nazwisk  i  imion  w  brzmieniu  języka 
ojczystego,  prawo  do  nauki  języka  ojczystego  i  w  języku  ojczystym,  prawo  do 
nauki  języka  ojczystego  i  w  języku  ojczystym,  prawo  do  dostępu  do  nauki  na 
wszystkich  poziomach,  prawo  do  swobodnych  i  pokojowych  kontaktów  przez 
granice,  prawo  do  zakładania  i  uczestniczenia  w  organizacjach  mniejszości  oraz 
zakaz dyskryminacji z powodu przynależności do mniejszości narodowej.  



  Ponadto  Konwencja  Ramowa  zawiera  również  szereg  zobowiązań  państw 

sygnatariuszy  w  zakresie  kształtowania  statusu  mniejszości,  w  tym  obowiązek 
podejmowania  środków  niezbędnych  do  zapewnienia  pełnej  i  rzeczywistej 
równości  osób  należących  do  mniejszości  we  wszystkich  sferach  życia 
ekonomicznego,  politycznego,  społecznego  i  kulturalnego;  obowiązek  tworzenia 
warunków  niezbędnych  do  utrzymania  i  rozwijania  tożsamości  narodowej  przez 
mniejszości; zakaz działań zmieniających proporcje narodowościowe  w regionach 
zamieszkałych przez mniejszości. 



 

Pomimo  ramowego  charakteru  Konwencji  ma  ona  duże  znaczenie  dla  rozwoju  

 

europejskiego  systemu  ochrony  mniejszości,  gdyż  jest  pierwszym  w  przerwie 
międzynarodowym  prawnie  wiążącym  instrumentem  ochrony  mniejszości 
narodowych. 



  Zawiera  bogaty  katalog  praw,  w  tym  tak  istotne  postanowienia  jak  zasad,  że  ów 

wybór nie  może  implikować po stronie  jednostki negatywnych dla  niej skutków. 
Istotne  jest  również  przez  Konwencję  ochrony  osób  należących  do  mniejszości 
narodowych  z systemem ochrony  praw człowieka w ramach Rady Europy, przez 
odwołanie się w Preambule i w samej treści Konwencji do postanowień EKPCZ. 



 

Kontrola  realizacji  postanowień  Konwencji  została  powierzona  Komitetowi 
Ministrów  Rady  europy  oraz  Komitetowi  Doradczemu  przy  KMRE.  Państwa 
strony  zobowiązane  są  do  przedkładania  informacji  co  do  środków  podjętych  w 
prawie wewnętrznym w celu realizacji postanowień Konwencji ramowej.  



 

Pierwsze  sprawozdanie  składane  jest  po  roku  od  wejścia  w  Zycie  postanowień 
Konwencji w stosunku do tego państwa, a następne co pięć lat. Komitet Ministrów 
może żądać od tego państwa bieżącej  informacji o stanie realizacji Konwencji w 
danym państwie. 



 

Po  zapoznaniu  się  z  nią  KMRE  przedstawia  wnioski  ewentualnie  zalecenia. 
Komitet  Doradczy  ma  natomiast  charakter  ekspercki  i  jego  głównym  zadaniem 
jest opiniowanie informacji przedstawionych przez strony. 

KBWE/ OBWE  



 

Proces Helsiński, rozpoczęto w 1975 roku konferencją w Helsinkach. 



 

Konferencja  Bezpieczeństwa  i  Współpracy  w  Europie  przekształcona  w 
1994  roku  w  związku  z  postępującą    instytucjonalizacją  w  Organizację 
Bezpieczeństwa  i  Współpracy  w  Europie  dostarcza  raczej  standardów 
politycznych, a nie prawnych ochrony mniejszości.  



 

Instrumenty  helsińskie  są  umowami  politycznymi  ,  nie  zas  traktatami 
międzynarodowymi,  nie  tworzą  one  praw  podmiotowych  i  nie  SA  one 
egzekwowalne. 



 

W  Akcie  Końcowym  KBWE  z  Helsinek  z  1975  roiku  mniejszości 
narodowe  i  kultury  regionalne  wspomniane  zostały  w  ramach  słynnego 
trzeciego koszyka. 



 

W 1989 roku kiedy to w Europie Środkowo  - Wschodniej rozpoczęły się 
reformy  ustrojowe,  w  którym  w  wielu  krajach  towarzyszyła  erupcja 
konfliktów narodowościowych, przyniósł  zwiększenie wysiłków na rzecz 
kształtowania się statusu mniejszości w ramach KBWE.  



 

Spotkanie Wiedeńskie KBWE z 1989 roku podkreśliło jeszcze raz wagę w 
stosunkach 

europejskich 

ochrony  praw 

człowieka, 

kontaktów 

międzyludzkich,  wolności  komunikowania  się  obywateli  państw 
uczestniczących  w  KBWE,  jak  również  zwróciło  uwagę,  na  problemy 
humanitarne. Podkreślając wagę tej problematyki nadano jej jednocześnie 
nazwę Wymiaru Ludzkiego KBWE. 



 

Dokument końcowy Wiedeńskiego Spotkania KBWE zawiera dość ogólne 
postanowienia  co  do  statusu  mniejszości  i  zobowiązuje  państwa 
uczestnicząc  do  podjęcia  m.in.  wszelkich  kroków  celem  zapewnienia 
ochrony  praw  człowieka  osób  należących  do  mniejszości  narodowych, 
powstrzymania  się  od  jakiejkolwiek  dyskryminacji  osób  należących  do 
tych  mniejszości,  chronienia  i  stwarzania  warunków  do  popierania 
tożsamości  kulturowej,  etnicznej,  językowej  i  religijnej  mniejszości 
narodowych na ich terenie. 

 



  W  1990  roku  odbyła  się  Konferencja  Kopenhaska  w  sprawie  ludzkiego 

wymiaru  KBWE  jej  obrady  przyniosły  przełom  w  sprawach  praw 
mniejszości . 



   Wymienia obowiązki państw uczestniczących wobec tych mniejszości.  



 

Do najważniejszych postanowień zawartych w tym dokumencie należą:  



 

Zasada,  że  poszanowanie  praw  osób  należących  do  mniejszości    jest  
częścią powszechnie uznawanych praw człowieka, zakaz dyskryminacji w 
korzystaniu z praw człowieka przez osoby należące do mniejszości, zasada 
swobodnego  wyboru  przynależności  narodowej,  prawo  osób  należących 
do mniejszości swobodnego wyrażenia, kultywowania i rozwijania swojej 
tożsamości narodowej bez żadnych prób asymilacji przymusowej. 



 

Dokument wymienia prawa osób należących do mniejszości takie jak: 



 

Prawo  do  własnego  języka,  prawo  do  utrzymania  własnych  instytucji, 
prawo do praktyk religijnych w języku ojczystym, prawo do niezakłócania 
kontaktów  we  własnej  grupie  etnicznej,  prawo  dostępu  do  informacji  w 
języku ojczystym. 



 

W  dokumencie  podkreślono  również  konieczność  konstruktywnej 
współpracy międzypaństwowej w kwestiach dotyczących mniejszości. 



  Spotkanie  KBWE  w  Helsinkach  w  1992  roku  zakończone  wydaniem 

dokumentu: „Wyzwanie czasu przemian” w pełni odzwierciedlało rosnące 
zrozumienie  i  wrażliwość  na  problemy  mniejszości.  Na  spotkaniu  tym 
powołano instytucję  Wysokiego Komisarza KBWE do spraw Mniejszości 
Narodowych. 



  Mandat Komisarza obejmuje takie zadania jak: monitorowanie stosunków 

narodowościowych,  wczesne  ostrzeganie  o  rodzących  się  konfliktach  i 
wczesne  reagowanie,  a  więc  kroki  mające  na  celu  rozładowania 
konfliktów narodowościowych na wczesnym etapie rozwoju. Są to zatem 
działania  prewencyjne,  a  nie  rozstrzyganie  istniejących  już  ostrych 
konfliktów.  Należy  bowiem  pamiętać,  że  mandat  Wysokiego  Komisarza 
wygasa w sytuacji rozwoju ostrego konfliktu. 



  Cel  mandatu  i  jego  działanie  sprowadza  się  przede  wszystkim  do 

zapobiegania  konfliktom  na  tle  narodowościowym  w  państwach 
członkowskich  OBWE,  a  nie  kontrolowanie,  przestrzegania  praw 
mniejszości  narodowych.  Należy  jednak  podkreślić,  że  misje  Komisarza 
podejmowane  w  takich  państwach  jak:  Łotwa,  Estonia,  Słowacja, 
Rumunia, Ukraina, czy Albania nie tylko przyczyniły się do rozładowania 
konfliktów narodowościowych, a także pozytywnie wpłynęły  na sytuacje 
mniejszości narodowych w tych  państwach. 



 

Ostatnie  dwie  dekady  przyniosły  zdecydowanie  rozwój  ochrony  w 
systemie  uniwersalnym  jak  i  w  Europie.  Najważniejszy  element  tego 
procesu  to  wyraźne  umiejscowienie  ochrony  mniejszości  jak  i  części 
międzynarodowej ochrony praw człowieka, a także stworzenie pierwszych 
katalogów  mniejszości  narodowych  oraz  pierwszych,  jak  dotąd  dość 
słabych systemów implementacji.