Prawa Człowieka

Skrypt z książki Profesora Zbigniewa Hołdy

1.ROZDZIAŁ - PRAWA CZŁOWIEKA WIADOMOŚCI WSTĘPNE :



Prawa człowieka jest to termin, który oznacza doniosłe sprawy służące jednostce
według jakieś koncepcji filozoficznej odnoszącej się do jej pozycji w państwie
(płaszczyzna filozoficzna ), czy też służą jej w świetle norm prawa
międzynarodowego, wewnątrzkrajowego lub ponadpaństwowego (płaszczyzna
wertykalna) .



Prawa człowieka dzielą się:



Wertykalnie(w stosunkach państwo – jednostka)



Horyzontalnie - działanie Praw człowieka(stosunki między jednostka, a jednostką lub

innym podmiotem który nie jest elementem aparatu państwa)

TRZY RODZAJE PRAW WSPÓŁCZESNYCH KONCEPCJI:



Wolności i prawa osobiste



Wolności i prawa polityczne



Wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne



Wolności(prawa wolnościowe) oraz prawa osobiste i polityczne nazywane są prawami
pierwszej generacji .



Prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne nazywane są prawami drugiej generacji.



Wolność pociąga za sobą obowiązek państwa do nieingerencji w określoną sferę
zachowań jednostki (jest tzw. prawem negatywnym)



Prawa człowieka wynikają z przyrodzonej godności człowieka



Pojęcie GODNOŚCI ma dwa znaczenia :



GODNOŚĆ OSOBOWA - cecha przysługująca każdemu człowiekowi bez wyjątku



GODNOŚĆ OSOBOWA WŁASNA - cecha indywidualna określonej osoby(przepisy
odwołują się do godności osobowej)



GODNOŚĆ – jest cechą przysługującą każdemu człowiekowi bez wyjątku. Jest ona
niezbywalna i niestopniowana. Godność osobowa jest utożsamiana z pojęciem
człowieczeństwa i jako nieodłączny atrybut każdej osoby sprawia, że staje się ona
wartością bezwzględną. Nie można jej odebrać człowiekowi, ale też i on sam nie
może jej utracić.



Prawa człowieka są przyrodzone, powszechne, niezbywalne i nienaruszalne.

PRAWA CZŁOWIEKA JAKO PRZEDMIOT REFLEKSJI I PRAKTYKI



Przykładem programowego tekstu dotyczącego praw człowieka jest słynny esej
Vaclava Havla pt.” Siła bezsilnych”



Karta 77 ->Powstała w Czechosłowacji w 1977 roku, której rzecznikiem był

Vaclav Havel. Władze zareagowały wobec członków surowymi represjami m.in.
członków i popierających kartę w tym V.Havla uwięziono na kilka lat.



W Polsce działał KOR- Komitet Obrony Robotników później Komitet

Samoobrony Społecznej „ KOR” „KSS KOR”, powstały w 1976 roku. Jego
członkami m.in. Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski, Zbigniew Romaszewski, Henryk
Wujec, Adam Michnik, Leszek Kołakowski, Jerzy Andrzejewski, Halina
Mikołajska i inni.



Agendą KSS „KOR” było Biuro Interwencyjne stworzone do pomocy ofiarom
naruszeń praw człowieka prowadzone przez Zbigniewa i Zofię Romaszewskich.



W 1977 roku powołano także ROPCiO – Ruch Obrony Praw Człowieka i
Obywatela na czele ze Stefanem Niesiołowskim, Leszkiem Moczulskim, a także
Mieczysławem Borutą – Piechowiczem.



Strajki w 1980 roku były walką o podstawowe prawa człowieka, które zostały

dopiero zawarte w treści porozumień społecznych.



Innym przejawem walki o prawa człowieka było stworzenie NSZZ „Solidarność „
– Niezależny Samorządny Związek Zawodowy.



1980 rok to okres represji i masowych naruszeń praw człowieka.



Walka o prawa człowieka została wsparta gdy w 1983 roku przyznano
przyszłemu Prezydentowi Polski Lechowi Wałęsie Nagrodę Nobla. Sytuacja
powtórzyła się w 2003 roku, gdy Pokojową Nagrodę Nobla otrzymała Shirin
Ebadi prawniczka z Iranu.

2 ROZDZIAŁ - PRAWA CZŁOWIEKA – HISTORIA

Początków koncepcji Praw człowieka można doszukać się już w filozofii Greków i
Rzymian, pewne jej elementy były rozwijane w myśl zachodniego chrześcijaństwa,
gdzie została przyjęta rzymska koncepcja prawa natury.



Interesujące idee pojawiają się w Średniowieczu Np. prawo do oporu wobec
złego władcy, gwałcącego prawa boskie(Jan z Salisbury 1300 –ok. 1180)



Pojęcie „prawa jednostki” w znaczeniu uprawnień skutecznych wobec władzy
publicznej (William Ockham ok. 1300 – ok. 1349)



Paweł Włodkowic wraz ze Stanisławem ze Szczepanowa stworzyli koncepcję
„polskiej szkoły prawa narodów”



Przedstawiciele oświeceniowej koncepcji prawa to: John Lock, Karol
Monteskiusz,



Lock był twórcą nowożytnego konstytucjonalizmu , prekursorem
społeczeństwa obywatelskiego i za główne zadanie państwa uważał ochronę
praw jednostki. Lock mówił ,że ludzie są równi i, że człowiek przynosi na
świat prawo do życia, wolności i mienia. Uważał ,że rozdział kościoła od
państwa musi prowadzić do niezależności i autonomii wszystkich wyznań,
pod warunkiem jednak, że nie godzą one w interesy społeczeństwa i państwa.
Tolerancja nie obejmuje ateistów.



Monteskiusz: jego najsłynniejszym dziełem jest książka Pt” O Duchu Praw”,
rozważał w nim zagadnienia państwa prawa i wolności jednostki.



Państwo powstało w wyniku umowy społecznej zawartej przez ludzi w celu
ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności. Istotą państwa jest wolność
jednostki.



Podstawową kwestią jest ochrona wolności. Uważał ,że aby zaspokoić te

prawa potrzebne jest państwo praworządne.



Wprowadzał trójpodział władzy.

PRAWA CZŁOWIEKA W PRAKTYCE POLITYCZNEJ I USTROJOWEJ XVIII
WIEKU
USA , FRANCJA , POLSKA
KONSTYTUCJA USA Z 17 .09.1787 ROKU.



Unormowano w niej przede wszystkim ustrój państwa . Opiera się ona
przede wszystkim na trójpodziale władzy , które się mają wzajemnie
kontrolować i równoważyć.



Katalog praw i wolności został dopiero dodany w Konstytucji w formie
dziesięciu pierwszych poprawek dodanych w 1791 roku.



Wspomniane wyżej poprawki to tzw. The Bill of Rights - Karta Praw,
została uchwalona przez Kongres 15 grudnia 1791 roku. Stanowią one
realizację amerykańskiej koncepcji praw człowieka , która rozwijała się
w koloniach jeszcze przed uzyskaniem niepodległości .



I poprawka Dotyczyła czterech praw: wolności religii, wolności słowa,

wolności zgromadzeń i prawo petycji do władz o naprawienie krzywd.



II poprawka Potwierdza prawo do posiadania i noszenia broni.



III poprawka Zakazuje zakwaterowania żołnierzy w czasie pokoju w
domu prywatnym bez zgody właściciela i stanowi, że w czasie wojny
można kwaterować żołnierzy tylko w trybie określonym ustawą.



IV poprawka Prawo do nietykalności osobistej mieszkania, dokumentów
i mienia. Nie wolno naruszać przez bezzasadne rewizje i zatrzymania.



V poprawka Nikt nie może być podciągnięty do odpowiedzialności za

zbrodnię główną lub inne hańbiące przestępstwa bez aktu oskarżenia
uchwalonego przez wielką ławę przysięgłych . Zakazuje ponownego
karania za to samo przestępstwo. Zakazuje zmuszania do zeznań
sprawach karnych na swoją niekorzyść oraz stanowi, że nikt nie może
zostać pozbawiony życia, wolności lub mienia bez prawidłowego
wymiaru sprawiedliwości due process of law. Własność prywatną
można przejąć na użytek publiczny tylko za sprawiedliwym
odszkodowaniem.



VI poprawka Zawiera prawa oskarżonego: prawo do szybkiego,

publicznego i bezstronnego procesu sądu przed ławą przysięgłych, prawo
do bycia poinformowanym o rodzaju i podstawie oskarżenia oraz prawo
do obrony.



VII poprawka Dotyczy właściwości sądu przysięgłych w sprawach
cywilnych prawomocności jego orzeczeń.



VIII poprawka stanowi: Nie wolno żądać nadmiernych kaucji ani
wymierzać nadmiernych grzywien albo stosować kar okrutnych lub
wymyślnych.



IX poprawka Zawiera zasadę rozszerzającej interpretacji prawa.



X poprawka Zasada ograniczonych kompetencji władz federalnych.



Konstytucja USA wraz z Kartą Praw była aktem pionierskim.
Przyczyniła się do stworzenia narodu amerykańskiego i ugruntowania
podstawowych wolności praw człowieka.

DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA



Uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 26 sierpnia 1789 roku.



Jej uroczysta preambuła podkreśla ,że prawa człowieka są naturalne,
niezbywalne i święte. Podkreśla również ,że nieznajomość,
zapomnienie czy lekceważenie praw człowieka są jedynymi
przyczynami nieszczęść publicznych i nadużyć rządów.



Artykuł I Ludzie rodzą się wolni i równi pozostają w swoich
prawach.



Artykuł II Celem każdej organizacji politycznej jest zachowanie
naturalnych i niezbywalnych praw człowieka, prawami tymi są:
wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi.



Artykuł III Wszelka suwerenność pochodzi od Narodu i nikt nie
może sprawować władzy, która nie pochodzi od Narodu.



Artykuł IV Granice wolności. Korzystanie z naturalnych praw ma
tylko takie granice, które zapewniają innym korzystanie z tych praw.
Granice te mogą być tylko określane ustawą.



Artykuł V Ustawa może zakazać tylko takiego zachowania które jest
szkodliwe dla społeczeństwa oraz nie może zabronić tego co nie jest
przez ustawę zakazane i zmusić do tego, co nie jest przez ustawę
nakazane.



Artykuł VI Ustawa jest wyrazem powszechnej woli, a wszyscy
obywatele mają prawo brać udział w jej tworzeniu osobiście lub
przez swoich przedstawicieli. Musi być jednakowa dla wszystkich,
obywatele są równi wobec ustawy, mają równy dostęp do godności,
stanowisk i urzędów publicznych, według zdolności i bez różnic
innych niż wynikających z ich cnoty i talentu.



Artykuł 7,8,9 Zawiera prawa w dziedzinie odpowiedzialności karnej.
Oskarżenie, aresztowanie, więzienie jest dopuszczalne tylko w
wypadkach określonych przez ustawę. Każdy jest uważany za
niewinnego, dopóki nie zostanie uznany winnym( zasada
domniemania niewinności).



Artykuł 10 Mówi o wolnościach przekonań , także religijnych.



Artykuł 11 Swobodne głoszenie myśli i opinii jest jednym z
najcenniejszych praw człowieka, a odpowiedzialność za nadużycie tej
wolności zachodzi tylko w przypadkach określonych ustawą.



Artykuł 12 Publiczna siła zbrojna ma służyć zagwarantowaniu praw
człowieka i obywatela.



Artykuł 13 Dla utrzymania publicznej siły zbrojnej oraz wydatków
administracji niezbędny jest powszechny podatek, rozłożony na
obywateli stosowanie do ich możliwości.



Artykuł 14 Wszyscy obywatele mają prawo stwierdzić osobiście lub
przez przedstawicieli konieczność podatku, swobodnie go
akceptować, czuwać nad jego wydatkowaniem oraz ustalić jego
wysokość, podstawę wymiaru sposób ściągania i czas trwania.



Artykuł 15 Społeczeństwo ma prawo żądać od każdego urzędnika
publicznego sprawozdania z jego działalności.



Artykuł 16 Stwierdza ,że społeczeństwo w którym nie ma należytej
gwarancji praw ani podziału władzy, nie ma ustroju
konstytucyjnego.



Artykuł 17 Prawo własności. Stanowi ,że własność jest prawem
świętym i nietykalnym nikt nie może być go pozbawiony za
wyjątkiem wypadku gdy wymaga tego konieczność publiczna
prawnie stwierdzona.



Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela stała się częścią Konstytucji
uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe dnia 3 września 1791 ,a
ogłoszonej dnia 14 września 1791.



W konstytucji znalazły się ponadto pierwsze prawa socjalne tzn.
pomoc dla biedoty i prawo do bezpłatnej nauki.



24 czerwca 1793 roku Konwent Narodowy uchwalił nową Deklarację
Praw Człowieka i Obywatela oraz Akt Konstytucyjny. Przewrót
termidoriański zaowocował kolejną konstytucją uchwaloną dnia 22
sierpnia 1795 roku.



Jakobińska Deklaracja Praw poszła dalej i orzekła ,że to rząd jest
ustanowiony po to, aby zapewnić człowiekowi używanie jego
naturalnych i niezbywalnych praw.



Jeśli chodzi o prawa polityczne Francuzów, to w Konstytucji z 1793
roku wprowadzono powszechne prawa wyborcze, które w konstytucji
z 1795 roku zniesiono, przywracając cenzus majątkowy

SEJM WIELKI



1788 – 1792



Podjął dzieło naprawy Rzeczypospolitej w czasie trudnej sytuacji
międzynarodowej, przy zasadniczej wrogości Rosji.



W Polsce rewolucja nie wybuchła, natomiast Ustawa Rządowa z 3
maja 1791 roku była wynikiem licznych kompromisów. Zawierała
wiele nowoczesnych unormowań dotyczących ustroju państwa.
Wprowadzała m.in. trójpodział władzy, nie znosiła stanowego
podziału społeczeństwa i odbiegała wyraźnie od oświeceniowej
koncepcji praw człowieka.



Religia panująca (katolicyzm), karalność odstąpienia od niej. Poza

tym wolność religijna.



Równość szlachty, wolność i bezpieczeństwo osobiste, prawo

własności.



Prawo wyborcze dla szlachty posesjonatów.



Mieszczanie miast królewskich zrównani w prawach ze szlachtą,

możliwość nobilitacji, 24 plenipotentów w Sejmie.



Ograniczenie poddaństwa, chłopi pod opieką prawa i rządu

krajowego.



Elementy prawa do sądu.



Przejawia się koncepcja wojska obywatelskiego, a nie stanowego.



Konstytucja 3 maja została obalona w 1792 roku przez Konfederację
Targowicką i zbrojny najazd Rosyjski.



Już w 1793 roku na emigracji w Lipsku, współtwórcy Konstytucji
(Kołłątaj, Potocki)opracowali i opublikowali książkę „ O
ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 maja „.Tłumaczyli w niej
kompromisowy charakter podjętych przez siebie reform i
przedstawiali dalsze plany.

PRAWA CZŁOWIEKA W XIX WIEKU - KIERUNKI
EWOLUCJI



W pierwszym okresie demokracja amerykańska była ograniczona
tylko do białych mężczyzn. Później nastąpiło rozszerzenie pełni
praw politycznych. Uczyniono to kolejnymi poprawkami do
Konstytucji, zakazując dyskryminacji wyborczej, ze względu na

kolor skóry, lub byłe niewolnictwo.



Demokracja następowała tam w ramach oświeceniowej koncepcji
praw człowieka.



Przykłady w Europie liberalnej:



Dobrym przykładem może tu być austryjacka monarchia

konstytucyjna lat 1867 – 1918.



Składające się na tak zwaną Konstytucją Grudniową ustawy
określiły w 1867 roku ustrój cesarskiej Austrii , która trwał aż do
jej upadku.

3.ROZDZIAŁ - PRAWA CZŁOWIEKA W WEWNĘTRZNYM
PORZĄDKU PRAWNYM.



Podstawowym aktem dotyczącym Praw człowieka jest
konstytucja.



Normuje przede wszystkim prawa jednostki i ustrój państwa.



W Polsce prawa człowieka znajdowały się w Konstytucji 3
maja, Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807 roku, a
także w Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 roku oraz
austryjackiej Konstytucji Grudniowej z 1867 roku ponieważ
obowiązywała także w Galicji.



Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki
Polskiej z dnia 7 listopada 1918 roku zawierał bogaty katalog
praw jednostki oraz zapowiadał ich ochronę przez władzę
odrodzonego państwa. Manifest ten miał duże znaczenie
polityczne i moralne.



W Konstytucji z 17 marca 1921 roku wymienia się triadę:

życie, wolność, mienie.



Katalog wolności i praw jednostki był również zawarty W
Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 roku
jednak nosi zmianę czasu w którym została sformułowana.
Nie ma w niej prawa do sądu. Rozbudowany natomiast został
katalog praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych.



Konstytucja stroniła od tak zwanych formalnych czy inaczej
instytucjonalnych, gwarancji praw jednostki. Znaczyło to, że
obywatel nie miał prawnych środków dzięki, którym mógł
dochodzić przeciwko państwu swoich praw.



Przed 1989 rokiem utworzono Trybunał Konstytucyjny
ustanowiony ustawą z dnia 26 marca 1982 roku, który -
rozpoczął swą działalność w 1986 roku oraz urząd Rzecznika
Praw Obywatelskich, który zaczął działać od 1988 roku.



W 1992 roku uchwalono tzw.” Małą Konstytucję” - uchyliła
ona Konstytucję z 1952 roku.



Przygotowane po 1989 roku projekty skierowywały swoją
dużą uwagę na prawa człowieka przede wszystkim Karta
Praw i Wolności przedłożona przez prezydenta Lecha Wałęsę.



Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej została uchwalona
przez Zgromadzenie Narodowe dnia 2 kwietnia 1997 roku, a
przyjęta w ogólnokrajowym referendum dnia 25 maja 1997

roku ,a następnie została podpisana przez prezydenta i
ogłoszona. Weszła w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej
ogłoszenia tj. dnia 24 października 1997 roku. Konstytucja
opatrzona jest preambułą i składa się z XII rozdziałów.



Katalog wolności i praw osobistych jest obszerny. Przede
wszystkim „Rzeczpospolita zapewnia każdemu człowiekowi
prawna ochronę życia”, wprowadza zakaz tortur,
nieludzkiego lub poniżającego traktowania oraz zakaz
stosowania kar cielesnych. Podkreślono, że bez wyrażenia
zgody, nikt nie może być poddany eksperymentom
naukowym w tym medycznym. Konstytucja zapewnia
nietykalność osobistą i wolność osobistą.



Należy także podkreślić, że Konstytucja zapewnia środki
ochrony wolności i praw w przypadku, gdy nastąpiło ich
naruszenie:



Każdemu przysługuje wynagrodzenie szkody za naruszenie
jego praw wyrządzone przez organy władzy publicznej.



Ustawa nie może zamykać drogi sądowej dochodzenia

naruszonych wolności i praw.



Każdy ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych
w pierwszej instancji.



Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały
naruszone ma prawo wnieść skargę do Trybunału
Konstytucyjnego.



Każdy ma prawo wystąpienia do Rzecznika Praw
Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich
wolności lub praw naruszonych przez organy władzy
publicznej.



W tym miejscu należy wspomnieć o KRRiTV, która stoi na

straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu
publicznego w radiofonii i telewizji.



Trzeba ją uznać za organ konstytucyjny.



Obowiązki obywatela: wierność RP oraz troska o dobro wspólne, przestrzeganie
prawa, ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków. Obywatel RP
ma także obowiązek ochrony Ojczyzny, zaś każdy ma obowiązek dbania o
środowisko.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH



Wyjątkowe znaczenie dla ochrony praw człowieka – szczególną rangę nadała Ewa
Łętowska.



Celem zapewnienie jednostce ochrony przed naruszeniami ze strony organów
państwowych – miał się zajmować badaniem przejawów działalności instytucji
publicznych, które mogłyby skutkować takimi naruszeniami.



Wzorowana na instytucji ombudsmana (Szwecja) – konstytucja 1809 stworzyła urząd

Justitieombudsmana (samodzielny organ, związany z parlamentem, ale niezależny od
innych, czuwający nad respektowaniem praw człowieka przez administrację i sądy –
sprawozdanie parlamentowi, dostępny dla obywatela, bez prawa rozstrzygania spraw,
tylko kierowanie sugestii) – punktem wyjścia był urząd funkcjonariusza parlamentu
do kontrolowania urzędników królewskich i działający na rzecz parlamentu.



Przez długi czas unikalny, potem wprowadzony w: Finlandii (1919), Danii (1953),

Norwegii (1952 i 1962), Nowej Zelandii (1962), Wielkiej Brytanii (1967), Izraelu
(1971), Francji (1973), Portugalii i Australii (1976), Austrii (1977).



Spotyka się też ombudsmanów lokalnych (USA, Kanada) i wyspecjalizowanych

(Wielka Brytania, Niemcy, Polska).



Obecnie jedna z podstawowych instytucji ustrojowych (czasami urząd o podobnym

charakterze).

Cechy konstytutywne RPO:



Samodzielny, oddzielony od sądownictwa i administracji, umocowany w

Konstytucji.



Powiązany z parlamentem (zawsze funkcjonalnie – element uprawnień kontrolnych,

najcz. strukturalnie – prawo powoływania).



Dwojakie zadania – wysłuchiwanie skarg obywateli na nieprawidłowe działania,

podejmowanie kroków, informowanie o stanie przestrzegania prawa (kontrola
legalności) + badanie słuszności i sprawiedliwości kwestionowanych rozstrzygnięć.



Łatwo dostępny dla obywateli, odformalizowany i szybki, swoboda w doborze spraw,
ale bez prawa rozstrzygania (tylko sugestie prawidłowego załatwienia sprawy).

Polski RPO:



Samodzielny organ kontroli powiązany strukturalnie i funkcjonalnie z Sejmem, ale

z własnymi konstytucyjnymi i ustawowymi kompetencjami, działający
samodzielnie i we własnym imieniu.



Stoi na straży praw i wolności człowieka i obywatela zawartych w Konstytucji i

ustawach – bada, czy w wyniku działania lub zaniechana nie nastąpiło naruszenie
prawa i zasad współżycia społecznego.



Powołuje Sejm za zgodą Senatu na 5 lat, nie może zajmować innego stanowiska, max

2 kadencje, ale w praktyce nigdy o to nie proszą.



Kolejni RPO to Ewa Łętowska, Tadeusz Zieliński, Adam Zieliński, Andrzej Zoll,

Janusz Kochanowski.



W zasadzie nie można odwołać przed upływem kadencji, ale Sejm podejmuje uchwałę

na wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów, jeżeli zrzekł się, stał się trwale niezdolny
lub sprzeniewierzył się ślubowaniu.



W pełni niezawisły i niezależny, odpowiada tylko przed Sejmem, posiada immunitet.



Kontrola Sejmu też jest ograniczona – obowiązek corocznej informacji o działalności i

stanie przestrzegania praw człowieka i obywatela (Konst. i ust. – podawana do
wiadomości publicznej) i na wniosek Marszałka Sejmu informacji lub podejmowania
działań w określonych sprawach (ust.), RPO może też przedkładać Sejmowi i
Senatowi określone sprawy ze swojej działalności.



Posiada Biuro RPO, na jego wniosek Marszałek Sejmu może powołać do 3 zastępców,

w tym ds. żołnierzy, a za zgodą Sejmu może powołać pełnomocników terenowych.



Rzecznik wypełnia 4 funkcje:



prewencyjną



diagnostyczną



kontrolną



kreującą



Działanie RPO:



Podejmuje czynności na wniosek obywateli, organizacji, organów, RPD lub własnej

inicjatywy.



Wniosek jest bardzo odformalizowany, powinien zawierać tylko dane wnioskodawcy,

podmiotu praw i opis sprawy



RPO może podjąć sprawę, wskazać przysługujące środki działania, przekazać sprawę

lub nie podjąć sprawę, zawiadamiając wnioskodawcę i podmiot sprawy.



Jeżeli podejmuje sprawę, to może sam prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić

się do właściwego organu o zbadanie sprawy lub zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK
przeprowadzenie kontroli.



Jeżeli samodzielnie prowadzi postępowanie, to może badać sprawę nawet bez

uprzedzenia, zlecać ekspertyzy, żądać od organów prowadzących sprawę wyjaśnień i
akt sprawy (sąd/prokuratura – informacja o stanie sprawy, wgląd do akt po
zakończeniu sprawy i wydaniu rozstrzygnięcia).

Po zbadaniu sprawy:



Jeżeli nie stwierdzono naruszenia, należy poinformować wnioskodawcę.



Może skierować wystąpienie do organu (nie może naruszyć niezawisłości

sędziowskiej), zawierające wnioski i opinie co do załatwienia sprawy (niewiążące),

organ ma 30 dni na poinformowanie RPO o podjętych działaniach, jeżeli RPO się nie
zgadza, może wystąpić do jednostki nadrzędnej, RPO może także od razu zwrócić się
do jednostki nadrzędnej.



Może

żądać

wszczęcia

postępowania

cywilnego,

przygotowawczego,

administracyjnego, zaskarżać decyzje w WSA, wnosić o ukaranie za wykroczenie,
wnosić kasację, a także brać udział w toczących się postępowaniach.



Może też odnosić się do zagadnień ogólnych



Może przedstawiać organom opinie i wnioski co do zapewnienia skutecznej ochrony

praw człowieka – też niewiążące, organy mają się ustosunkować, ale nie ma
szczegółowych regulacji.



Wpływ na treść porządku prawnego – może występować z wnioskami podjęcie

inicjatywy ustawodawczej, występować do TK, zgłosić udział w postępowaniu przed
TK, występować do SN o podjęcie uchwały wyjaśniającej wątpliwe przepisy.



Szczególnie ważne są wnioski do TK – niektóre stały się głośne.



Może współpracować z organizacjami społecznymi i RPD.

Trybunał Konstytucyjny



Regulacja konstytucyjna i ustawowa.



Orzeka o zgodności ustaw z Konstytucją i ratyf umowami międzynarodowymi, a

przepisów państwa także z ustawami, rozpatruje skargi konstytucyjne, rozstrzyga
spory kompetencyjne.



Orzeczenia są powszechnie obowiązujące i ostateczne.



Jest związany granicami skargi lub wniosku.



Nie działa z urzędu.



Orzeka także o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.



15 sędziów powoływanych na 9- cio letnią kadencję przez Sejm.



Kandydaci wyłaniani są spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą,
sędziowie są niezawiśli i podlegają jedynie konstytucji, podczas sprawowania
swojej funkcji sędziowie nie mogą brać udziału w życiu politycznym m.in. należeć
do partii politycznych, należeć do związków zawodowych ani prowadzić
działalności publicznej nie dającej pogodzić się ze sprawowaniem powyższej
funkcji. Po zakończeniu kadencji sędzia ma prawo wrócić na poprzednie
zajmowane stanowisko lub zająć stanowisko równe poprzednio zajmowanej
pozycji.



Wygaśnięcie mandatu stwierdza Zgromadzenie Ogólne na skutek : zrzeczenia się
stanowiska sędziego TK, stwierdzenia lekarskiego o trwałej niezdolności

sprawowania urzędu sędziego TK na skutek trwałej choroby, ułomności lub
upadku sił, skazanie prawomocnym wyrokiem sądu lub zwolnienie dyscyplinarne
z pełnionego stanowiska.



Wygaśnięcie mandatu na skutek śmierci orzeka prezes TK.



Obecnie stanowisko prezesa od 6.XI.2006 roku zajmuje Jerzy Stępień.



Organami są: Zgromadzenie Ogólne oraz Prezes TK.



Prezesa i wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne TK.



Trybunał nie działa z urzędu, postępowanie przed TK uruchamiane jest poprzez
wniesienie poprzez wniesienie przez uprawniony do tego podmiot : wniosku,
pytania prawnego , skargi konstytucyjnej.



Z wnioskiem do TK wystąpić mogą :Prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek
Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 Posłów, 30 Senatorów, Pierwszy Prezes Sadu
Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny,
Prezes NIK, RPO.



SKARGA KONSTYTUCYJNA



Obecnie TK ma duży wpływ na ochronę praw człowieka, orzekając o

konstytucyjności nawet odległych dziedzinowo aktów.



Skarga konstytucyjna daje możliwość inicjowania kontroli jednostce.



W

– obywatele mogą się odwoływać do Trybunału Państwa – ale nie można było
skarżyć ustaw), Szwajcaria (1874), Austria (1920), Hiszpania (1931 i 1978), RFN
(1969 – skarga federalna), Belgia (1946 – Rada Stanu z prawem skargi aktów
wykonawczych, 1988 – Trybunał Rozjemczy z prawem uchylenia w wyniku
skargi ustawy niezgodnej), Węgry (1989), Rosja (1990).



Zakres skargi konstytucyjne jest bardzo wąski, obejmuje jedynie przepisy, który

był podstawą orzeczenia.. Niestety nie obejmuje samego orzeczenia.



Skarga konstytucyjna powinna być wniesiona po wyczerpaniu toku instancyjnego,
w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku,
ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.



Skarga, oprócz wymogów dotyczących pisma procesowego powinna zawierać:
dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego
sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub
prawach albo obowiązkach określonych w konstytucji.



Skarga objęta jest tzw. ”przymusem adwokackim” powinna być sporządzona
przez adwokata lub radcę prawnego, chyba, że skarżącym jest sędzia, prokurator,
notariusz, doktor habilitowany lub profesor nauk prawnych.



O wszczęciu postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej TK zawiadamia RPO,
który może w terminie 14 dni od otrzymania informacji zgłosić swój udział w
postępowaniu. Uczestnikami tego postępowania są: skarżący, organ który wydał
zakwestionowany akt normatywny, Prokurator Generalny, także RPO jeśli zgłosi
swój udział w postępowaniu.



TK może orzekać w pełnym składzie w składzie pięciu sędziów lub trzech
sędziów.



Postępowanie przed TK jest jawne, a koszty związane z postępowaniem ponosi

Skarb Państwa z wyjątkiem sytuacji, gdy TK orzeknie w drodze postanowienia na
rzecz wnoszącego skargę konstytucyjna zwrot kosztów od organów, który wydał
akt normatywny będący przedmiotem tej skargi. TK może orzec zwrot kosztów
postępowania również wtedy, gdy nie uwzględnił skargi konstytucyjnej.



Uczestnikami postępowania przed TK są: podmiot, który złożył skargę
konstytucyjną, wniosek czy pytanie prawne; organ, który wydał akt objęty
wnioskiem, pytaniem prawnym lub skarg ą konstytucyjną organ statutowy partii w
sprawach o stwierdzenie zgodności celów lub działalności partii politycznych z
konstytucją; centralny konstytucyjny organ państwa, którego dotyczy spór
kompetencyjny; Prokurator Generalny; przedstawiciele Sejmu, Prezydent RP i
Ministra Spraw zagranicznych. W sprawach o stwierdzenie zgodności z
konstytucją

ratyfikowanych

umów

międzynarodowych,

przedstawiciele

Prezydenta RP i Ministra Spraw Zagranicznych; RPO jeśli zgłosił udział w
postępowaniu dotyczącym skargi.



Do TK może zwrócić się każdy sąd z pytaniem prawnym o z godność aktu
normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub
ustawą jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy
toczącej się przed tym sądem.

4. ROZDZIAŁ - MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA.



Międzynarodowa ochrona praw człowieka wykształciła się po II Wojnie
Światowej.



Na uwagę zasługuje w szczególności polsko – niemiecki traktat z dnia 15 maja
1922 roku. Dotyczący Górnego Śląska. Gwarantował on zamieszkałym na
górnośląskim obszarze plebiscytowym Polakom i Niemcom jednakową
ochronę, Jego pionierski charakter polegał na mechanizmie indywidualnych
petycji , które mogły by być wnoszone do Rady Ligi Narodów . Tym samym
istotnemu wzmocnieniu uległa pozycja osoby wobec państwa.



Na podstawie traktatu wersalskiego utworzono w 1919 roku Międzynarodową

Organizacje Pracy. Rozwinęła ona działalność na rzecz ochrony praw
społecznych i ekonomicznych. Już w 1919 roku podpisano w jej ramach
pierwsze konwencje, dotyczy ochrony dzieci i młodocianych w stosunkach
pracy.

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W SYSTEMIE ONZ



Karta Narodów Zjednoczonych została podpisana 26 czerwca 1945 roku
podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych w San Francisco. Polska
ratyfikowała ten traktat w 1945 roku. Stronami Karty są państwa –
członkowie ONZ. Stanowi ona sui Generis konstytucję owej organizacji,
reguluje jej zadania, strukturę oraz funkcjonowanie.



Na podstawie dokładnej analizy przepisów Karty oraz praktyki ONZ (już w
1952 roku powołano komisję do zbadania dyskryminacji rasowej w Afryce
Południowej)



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. Deklaracja została uchwalona
przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10 grudnia 1948 roku. Na pamiątkę
tego wydarzenia dzień 10 grudnia został proklamowany Międzynarodowy
Dniem Praw Człowieka.



Nie jest umową międzynarodową. Umowy międzynarodowe tzw. hard law
mają moc prawnie wiążącą. Natomiast rezolucje czy deklaracje tzw. soft law
są pozbawione takiego znaczenia prawnego; mają znaczenie moralne i
polityczne.



Jest

pierwszym

międzynarodowym

dokumentem,

który

zawiera

kompleksowy katalog praw człowieka .



Michalska wyodrębniła trzy grupy wolności i praw zawartych w Deklaracji:

1.Prawa i wolności osobiste
2.Prawa i wolności publiczne
3.Prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.



Pakty Praw Człowieka



Komisja Praw Człowieka rozpoczęła prace już w 1947 roku. Zakończyły
się uchwaleniem przez Zgromadzenie Ogólne w dniu 16 grudnia 1966
roku Paktów Praw Człowieka.



Prawo do życia (zakaz kary śmierci), zakaz tortur, niewolnictwa.



Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zakaz więzienia za długi,
swoboda wyboru miejsca zamieszkania, wolność słowa, poglądów,
wolność zgromadzeń i stowarzyszeń.



kontrolę nad realizacją Paktu sprawuje Komitet Praw Człowieka - Polak

w Komitecie ==> prof. Roman Wieruszewski.



Wiele antagonizmów dotyczących katalogu praw i mechanizmów kontroli
międzynarodowej.



Charakter kompleksowy.



Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (jednogłośnie)



Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

(jednogłośnie)



Protokół opcyjny do MPPOiP (prawo skargi indywidualnej, większością
głosów)



Weszły w życie 1976, Polska ratyfikowała 1977, protokół opcyjny dopiero

1991



Drugi Protokół opcyjny do MPPOiP uchwalony 15.12.1989 (zniesienie
kary śmierci) – Polska wciąż nie ratyfikowała, chociaż ratyfikowała 6
Protokół do EKPC w tym przedmiocie



Obowiązek państw do przestrzegania i zapewniania praw (MPPOiP),

podjęcia kroków do stopniowej.



Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych:



Bardzo obszerny katalog praw i wolności.



Mechanizm kontrolny – Komitet Praw Człowieka – 18 członków na 4

lata na posiedzeniu państw-stron Paktu (Roman Wieruszewski!) z siedzibą
w Genewie – bada sprawozdania państw, skargi państw i skargi
indywidualne.



Sprawozdania – po roku od wejścia w życie Paktu, potem na wezwanie

Komitetu, jedyny środek obligatoryjny, dot. stanu przestrzegania praw
człowieka



Skargi państw – środek fakultatywny po uprzednim uznaniu kompetencji

KPC do rozstrzygania skarg jednego państwa na drugie z tytułu
niewykonywania zobowiązań – w praktyce nie są składane



Skargi indywidualne – środek fakultatywny (Pierwszy Protokół opcyjny) –

osoba, który twierdzi, że jest ofiarą naruszenia praw wynikających z Paktu
(forma pisemna, po wyczerpaniu wszystkich środków prawa
wewnętrznego) – KPC rozpatruje na posiedzeniach zamkniętych i
sporządza opinię.

Komitet Praw Gospodarczych, społecznych i Kulturalnych.



Na mocy decyzji Rady Gospodarczej i Społecznej został utworzony w 1986 roku.



Składa się z 18 ekspertów, wybieranych na czteroletnia kadencję przez Radę.



Podstawowym zadaniem komitetu jest badanie sprawozdań państw – stron Paktu,
oprócz tego komitet opracowuje uwagi ogólne.

Komitet przeciwko torturom.



Komitet składa się z 10 członków wybieranych przez państwa – strony Konwencji

wybieranych na 4 – letnią kadencję.



Do jego zadań należy badanie sprawozdań państw, badanie we współpracy z
zainteresowanym państwem informacji o stosowaniu tortur na jego terytorium,
badanie informacji jednego państwa o tym, że inne państwo nie wypełnia zobowiązań
wynikających z Konwencji, rozpatrywanie zawiadomień indywidualnych, składanych
przez ofiary naruszeń Konwencji lub w ich imieniu przez inne osoby.



Badanie informacji państw oraz rozpatrywanie zawiadomień indywidualnych to środki
fakultatywne. Są one dopuszczalne dopiero wtedy, gdy zainteresowane państwa
złożyły oświadczenie o uznaniu kompetencji Komitetu w tym zakresie. Polska
uczyniła to dopiero dnia 30 marca 1993 roku.



Konwekcja o Prawach Dziecka stosuje się do osób w wieku poniżej osiemnastu lat

chyba, że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej
pełnoletniość.



Komitet składający się z 10 członków wybieranych przez państwa – strony na okres
czterech lat, rozpatruje on sprawozdania państw.



Wysoki komisarz ONZ ds. Praw Człowieka



Powołany 1993 – jego zadaniem jest promocja i ochrona wszystkich praw człowieka.



Mianowany na 4 lata przez Sekretarza Generalnego, zatwierdzany przez

Zgromadzenie Ogólne (ma rangę zastępcy SG)



Kolejno: Mary Robinson (wypracowała autorytet organu), Sergio Viera De Mello,

Louise Arbour.

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W SYSTEMIE RADY EUROPY



Rada Europy powstała 1949 roku skupia państwa demokratyczne i

praworządne dlatego też Polska wstąpiła dopiero w 1995 roku.



Statut uchwalono dnia 5 maja 1949 roku w Londynie.



Siedzibą jest Strasbourg.



Główną rolą Rady Europy jest praca na rzecz umacniania demokracji,
Praw człowieka i przestrzegania przepisów prawa.



Rada Europy jest również zaangażowana w umacnianie dziedzictwa
kulturowego Europy ze szczególnym uwzględnieniem dorobku
poszczególnych państw.



Struktura Rady Europy:



Sekretarz Generalny Rady Europy - wybierany przez Zgromadzenie

Parlamentarne (Terry Davis),



Komitet Ministrów - organ zarządzający, składający się z ministrów
spraw zagranicznych państw członkowskich lub ich przedstawicieli



Zgromadzenie Parlamentarne - organ doradczy składający się z

parlamentarzystów delegowanych przez parlamenty narodowe



Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy - organ doradczy



Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
(Europejska Konwencja Praw Człowieka).



Podpisana została w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku, a weszła w

życie dnia 3 września 1953 roku. Konwencja uzupełniona jest czterema
protokołami, czyli dodatkowymi umowami. Konwencję tę podpisują i

ratyfikują wszystkie państwa członkowskie Rady Europy. Polska
podpisała EKPC w dniu wejścia do Rady Europy tj. 26 listopada 1991
roku. Ratyfikowała ona EKPC dnia 19 stycznia 1993 roku natomiast
dnia 19 marca 1993 roku Rząd RP złożył oświadczenie o uznaniu
kompetencji EKPC oraz jurysdykcji Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka.



Zakaz dyskryminacji wg art. 14 EKPC i 12 protokołu do EKPC



Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, język,

religię, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne,
majątek, urodzenie bądź jakąkolwiek inną przyczynę.



art. 14 EKPC dotyczy tylko praw zagwarantowanych w EKPC



12 protokół EKPC (2000) - rozszerzenie zakazu dyskryminacji na

ustawodawstwo krajowe.



6 Protokół do EKPC



Zniesienie kary śmierci w czasie pokoju, wyjątkowo dopuszczalna w

czasie wojny w przypadkach określonych w ustawie



Obowiązek zawiadomienia sekretarza RE o postanowieniach takiej

ustawy.



Wolność słowa w EKPC



Uregulowana w art. 10 EKPC



prawo do wolności poglądów, otrzymywania i przekazywania informacji
bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe



prawo wprowadzenia systemu koncesyjnego dla przedsiębiorstw

radiowych i telewizyjnych przez organy państwowe.



Ograniczenia wolności wprowadzić można w drodze ustawy gdy są one

niezbędne w demokratycznym państwie ze względu na bezpieczeństwo
państwowe, integralność terytorialną lub bezpieczeństwo publiczne, ze
względu na konieczność zapobieżenia zakłócenia porządku publicznego,
z uwagi na ochronę moralności publicznej, ochronę dobrego imienia i
praw innych osób oraz zapobieżenie ujawnienia informacji poufnych.



Prawo do rzetelnego procesu wg EKPC



uregulowane w art. 6 EKPC



Rzetelny, publiczny, w rozsądnym terminie, niezawisły i bezstronny

sąd, publiczne ogłoszenie wyroku, możliwe wyłączenie jawności ze
względu na moralność itp., domniemanie niewinności, równość stron,
udzielenie informacji o oskarżeniu w zrozumiałym języku, czas na
przygotowanie do obrony, prawo do ustanowienia obrońcy lub
wystąpienia o przydzielenie obrońcy z urzędu, prawo do tłumacza,
prawo do odwołania, do odszkodowania za bezprawne skazanie, zakaz
ponownego sądzenia lub karania w tej samej sprawie



art. 7 EKPC zasada nullum crimen, nulla poena sine lege poenali

anteriori.

Europejski Trybunał Praw Człowieka



Działa stale z siedzibą w Strasburgu, skargi indywidualne jak i państwowe wnoszone
są bezpośrednio do Trybunału.



Trybunał orzeka w składzie Komitetów złożonych z 3 sędziów oraz Izb złożonych z
7 sędziów oraz Wielkiej Izby złożonej z 17 sędziów. Zasiadają w Trybunale w swoim
własnym imieniu sędziów wybiera Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na

okres 6 lat.

Skarga indywidualna do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka



Skarga indywidualna może być wniesiona przez każdą osobę fizyczną organizację
pozarządową lub grupę osób które stały się ofiarami naruszenia Praw. Skargę wnosi
się odpowiednio do trybunału Trybunał sprawdza skargę merytorycznie i czy jest ona
oczywiście uzasadniona.



Obecnie skargę wnosi się bezpośrednio.



Po wpłynięciu skargi Trybunał bada czy skarga spełnia tzw. wymogi formalne, a także
poddaje je wstępnej ocenie merytorycznej celem ustalenia czy nie jest ona
bezzasadna lub nie stanowi nadużycia prawa do skargi.



Zgodnie z przepisami Trybunał uznaje za niedopuszczalną skargę, która:



Jest anonimowa.



Jest co do istoty identyczna ze sprawą rozpatrzona już przez Trybunał lub ze sprawą,
poddaną innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia - jeżeli
nie zawiera nowych, istotnych informacji.



Jeżeli nie daje się pogodzić z postanowieniami Konwencji.



Jest w sposób oczywisty nieuzasadniona.



Stanowi nadużycie prawa do skargi.



Nie pochodzi od osoby fizycznej, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek.



Nie jest skierowana przeciwko konkretnej decyzji państwa będącego stroną
Konwencji, naruszającej prawa skarżącego zagwarantowane Konwencją.



Nie dotyczy zdarzeń, które miały miejsce w czasie, gdy państwo było związane
postanowieniami Konwencji.



Skarżący przed wniesieniem skargi nie wyczerpał wszystkich, przewidzianych
prawem krajowym, środków prawnych.



Skarga wniesiona została po upływie 6 - ciu miesięcy od dnia podjęcia przez państwo
ostatecznej decyzji.



Uznanie skargi za niedopuszczalną kończy sprawę.



Trybunał, orzekając w trzyosobowym Komitecie, może także prowadzić
korespondencję ze skarżącym oraz żądać stosownych wyjaśnień od skarżonego
państwa.



Po uznaniu skargi za dopuszczalną Trybunał, orzekając już w siedmioosobowej Izbie,
kontynuuje rozpatrywanie sprawy już z udziałem przedstawicieli stron i w zależności
od potrzeb podejmuje stosowne dochodzenie.



Jedynie Trybunał w składzie Izby może orzec o dopuszczalności i przedmiocie skarg
państwowych.



Jeśli sprawę udało się zakończyć polubownie, wtedy Trybunał podejmuje decyzje o
skreśleniu sprawy z listy. Jeśli jednak do takiego zakończenia sprawy nie doszło –
Trybunał, co do zasady, orzeka na publicznej rozprawie.



Po zamknięciu rozprawy Trybunał wydaje wyrok, w którym stwierdza czy nie
nastąpiło w sprawie naruszenie Konwencji. Może także orzec o tzw. słusznym
zadośćuczynieniu na rzecz skarżącego. Zadośćuczynienie to musi zapłacić państwo,
które zostało uznane winnym naruszenia postanowień Konwencji.



W przypadku gdy wyrok wydała Wielka Izba – jest on ostateczny. Wyrok wydany
przez Izbę staje się ostateczny jedynie w przypadku, gdy strony postępowania
oświadczą, iż nie będą wnioskować o przekazanie sprawy Wielkiej Izbie albo też
takiego wniosku o przekazanie nie złożą w terminie trzech miesięcy od daty wydania
orzeczenia przez Izbę.



Ostateczny wyrok Trybunału przekazuje się Komitetowi Ministrów Rady Europy.

Państwo jest zobowiązane do przestrzegania takiego wyroku w każdej sprawie, w
której występuje jako strona.



Wykonanie wyroku Trybunału może polegać, zależnie od okoliczności konkretnej
spawy, na uchyleniu lub zmianie orzeczenia sądu czy decyzji administracyjnej,
wypłaceniu odszkodowania, a nawet – dokonaniu zmian w przepisach prawa.



Formalnie wyrok wiąże to państwo, które było strona postępowania, ale faktycznie
wyroki Trybunału są uwzględniane także prze inne państwa zarówno w procesie
stanowienia prawa, jak i w zakresie stosowania prawa.



Europejska Karta Społeczna



Przyjęta 16 października 1961, Turyn, weszła w życie 26 lutego 1965 (Polska ratyf

1997) – obecnie 20 państw



Nakłada obowiązek przyjęcia polityki skutecznie realizującą prawa i zasady – można

być związanym tylko częścią postanowień, a potem poszerzyć zakres



Mechanizm kontrolny – nie ma skarg państwowych i indywidualnych, tylko

sprawozdania państw dla Sekretarza Generalnego RE co 2 lata (postanowienia, które
przyjęły) i na życzenie Komitetowi Ministrów.



Komitet Praw Społecznych Składa się z nie mniej niż dziewięciu członków
wybieranych przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na okres sześciu lat W
obradach Komitetu bierze udział przedstawień Międzynarodowej Organizacji pracy.



Sprawozdania państw stron i wnioski Komitetu Praw Społecznych są przedkładane w
do rozpatrywania Komitetowi Rządowemu. Komitet ten składa się jednego
przedstawiciela każdej ze stron Karty, a w jego posiedzeniach uczestniczą w
charakterze

obserwatorów

przedstawiciele

międzynarodowych

organizacji

pracodawców i związków zawodowych i ewentualnie innych organizacji
pozarządowych mających status konsultacyjny prze Radzie Europy.



Komitet Rządowy z kolei po rozpatrzeniu stanowiska Komitetu Praw Społecznych,
przedstawia Komitetowi Ministrów Rady Europy sprawozdania zawierające
propozycje zaleceń pod adresem tych państw, które zdania Komitetu Rządowego nie
przestrzegają postanowień Karty. Na postawie tych raportów Komitet Ministrów Rady
Europy przyjmuje stosowne rezolucje Komitetu Ministrów, które to Zgromadzenie
przeprowadza okresowe debaty na temat polityki społecznej i przekazuje swoje
stanowisko Komitetowi Ministrów.



Komitet Ministrów większością 2/3 głosów może na podstawie sprawozdania

Komitetu

Rządowego

oraz

po

rozpatrzeniu

stanowiska

Zgromadzenia

Parlamentarnego” formułować wszelkie niezbędne zalecenia” dla każdego z państw –
stron.



3 maja podpisana w Strasburgu Nowa Karta Społeczna. Poszerza ona katalog Praw.

W preambule zaś zapowiada stopniowe zajmowanie miejsca Europejskiej Karty
Społeczne. Aktualnie jej stronami jest kilka państw. Można więc zauważyć, że w
państwach zrzeszonych w Radzie Europy obowiązują dwie Karty Społeczne.

Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu albo
Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu.



Podpisana 26 listopada 1987, weszła w życie 1 lutego 1989 (Polska ratyf 1994)



Powołuje Europejski Komitet Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub

Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu – członków tylu, ile państw, wybiera
Komitet Ministrów RE na 4 lata (Zbigniew Hołda)



Nie rozpatruje skarg indywidualnych, ale mogą służyć jako podstawa oceny albo

wizytacji ad hoc



Przeprowadza je min. 2 członków Komitetu + tłumacze i eksperci (zależy od zakresu

prac)



Wymaga uprzedniej notyfikacji – możliwa w kilku etapach, aby państwo mogło się

przygotować, jednak nie poczyniło konkretnych zmian warunkach i funkcjonowaniu
instytucji izolacyjnych.



Sprawozdanie poufne, publikowane na żądanie państwa



Sankcje: zalecenia i opinie, podanie do publicznej wiadomości oświadczenia o

odmowie współpracy.



Europejska Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych(ratyfikowana
przez Polskę 20 grudnia 2000 roku)



Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej wobec

Zastosowań Biologii i Medycyny.(4 listopad 1997) – nie ratyfikowana przez Polskę,
ale już podpisana.



Wizytacje komitetu dzielimy na :wizytacje okresowe oraz „wizytacje inne” ad hoc i
wizytacje następcze.(do 7 w ciągu roku). Skargi w komitecie rozpatrywane są
indywidualnie ,członków w komitecie jest tyle co państw w konwencji, polskim
przedstawicielem komitetu jest prof. Zbigniew Hołda adwokat i wykładowca UJ.



Państwo przed wizytacją okresową ma prawo do złożenia notyfikacji ,jest to prawo
przygotowania się do przyjęcia komisji która składa się mniej więcej z 2-3
przedstawicieli komitetu wraz z tłumaczami i przewodnikami. Komitet ma prawo
dojścia do każdego ośrodka w którym przebywają ludzie m.in. zakłady karne , zakłady
opieki zdrowotnej a także zakłady opieki socjalnej.(jest to obowiązek państwa które
przechodzi wizytację).Komitet ze swojej działalności pisze protokół, który za zwyczaj
jest utajniony jednak za zgodą państwa może być podany do informacji publicznej. Do
uprawnień podczas wizytacji należy przede wszystkim prawo do możliwości
kontaktowania się i rozmów na osobności z pensjonariuszami ww. ośrodków , którzy
mogą ujawnić komitetowi niezbędnych informacji. komitet może przekazać państwu
wskazówki w jaki sposób może poprawić warunki i byt osób przebywających w
danych zakładach. Jeżeli państwo nie chce poprawiać bytu ludności wtedy komitet
większością 2/3 głosów może to oświadczenie upublicznić.



W Polsce wizytacje okresowe miały miejsce :30 czerwiec- 12 lipca 1996

o 8maj-19maja 2000



Odwiedzając areszty śledcze i zakłady karne, sprawozdania wraz z ewentualnymi
uwagami były publikowane .



Komitet zapobiegania torturom składa coroczne sprawozdanie z ogólnej działalności
następnie przekazywane jest Komitetowi Ministrów Rady Europy następnie
przekazywane jest Zgromadzeniu Parlamentu Rady Europy a następnie publikowane.



Konwencja Bioetyczna – konwencja ramowa stworzyła mechanizmy kontrolne:



Komitet Doradczy – wspomaga Komitet Ministrów Rady Europy w zadaniu

nadzorowania wykonania jej przez państwa – strony. Komitet liczy nie więcej niż 18
członków z ramienia Polski jest to prof. Zdzisław Garlicki UW.

Konwencja Bioetyczna uczyniła Komitet Bioetyczny Rady Europy swoim organem
kontrolnym jego członkiem z ramienia Polski jest prof. Andrzej Rzepiński.

5. ROZDZIAŁ - PRAWA CZŁOWIEKA W UNII EUROPEJSKIEJ

Europejski Trybunał Sprawiedliwości



Sądową ochronę w odniesieniu do Praw człowieka w ramach Unii Europejskiej
sprawuje ETS z siedziba w Luksemburgu.



Tworzenie systemu ochrony Praw podstawowych w wymiarze ponadnarodowym

rozpoczęło się dopiero w 1969 roku, gdyż do tego czasu ETS odmawiał
zajmowania się ta problematyką uznając, że należy ona do narodowego prawa
konstytucyjnego.



ETS rozciąga swoją jurysdykcje na krajowe akty prawne, które chociaż nie
wykonują przepisów prawa wspólnotowego to wprowadzają ograniczenia w
zastosowaniu Praw gwarantowanych przez traktaty konstytucyjne.



ETS nie kontroluje aktów prawnych zawierających prawa podstawowe, jeśli te
wychodzą poza zakres prawa wspólnotowego.



W swoich orzeczeniach ETS utworzył katalog Praw podstawowych, na które
składają się Np. prawo do efektywnej kontroli sądowej oraz rzetelnego procesu
sądowego w rozsądnym terminie, swoboda wypowiedzi, prawo własności,
prawo do nietykalności mieszkania, prawo do wyrażania przekonań religijnych.



Warto również zauważyć, że ETS odwołuje się często do orzecznictwa
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej



Przyjęta na Szczycie w Nicei 2000 (zaaprobowana przez Parlament, Komisję, Radę

Europy.) – charakter ponadinstytucjonalny, ale nie jest prawnie wiążąca, znaczenie
tylko polityczne, ale ogromna waga.



Powstała pod wpływem nacisków na utworzenie katalogu praw podstawowych w UE,

który miał usprawnić ochronę Praw człowieka.



Miała umocnić konstytucyjny charakter Traktatów i skonsolidować prawa

podstawowe w celu wzmocnienia ochrony praw jednostki (ma być punktem
odniesienia dla instytucji i zmienić wizerunek UE, która jest nie tylko organizacją
gospodarczą) – niektóre można osiągnąć tylko poprzez nadanie mocy prawnie
obowiązującej.



Deklaracja polityczna i nieformalny projekt regulacji prawnej, ale nie zmienia ani nie

poszerza zakresu ochrony, w szczególności nie zmienia regulacji prawa
instytucjonalnego UE, mogą być chronione tylko za pomocą obecnych kompetencji, a
UE na razie nie ma takich uprawnień, więc ochrona jest ograniczona.



Inspiracją było wiele aktów międzynarodowych, nie jest jednak ich prostym

powtórzeniem, a poszczególne kategorie praw mają różną wagę, bo różnie są
uznawane w państwach członkowskich.



Rozpoczęła proces tworzenia Konstytucji Europy, gdzie została włączona.



Wady: posługuje się klauzulami generalnymi i odesłaniami do ustawodawstw

krajowych i nie określa środków ochrony.



Ma znaczenie przy wykładni norm prawnych, odwołują się do niej rzecznicy generalni

i SPI (ETS jeszcze nie).



Składa się z 54 artykułów pogrupowanych w 7 rozdziałach: Godność, Wolność,

Równość, Solidarność, Prawa obywateli, Wymiar sprawiedliwości, Postanowienia
Ogólne.



Ma zastosowanie do instytucji wspólnotowych i państw członkowskich.



Rzecznik Praw Obywatelskich UE:



Urząd powołany 1995, obecnie Nikiforos Diamandouros – art. 195 TWE, Statut

Ombudsmana i Regulamin PE.



Powoływany i odwoływany przez PE na 5 lat, max 2 kadencje – składa coroczne

sprawozdanie PE.



Niezależny w wykonywaniu obowiązków, nie stara się i nie przyjmuje instrukcji,

kieruje się interesem WE i obywateli UE.



Przyjmuje skargi od obywateli UE, osób fizycznych i prawnych z jednego z państw

członkowskich złożone bezpośrednio lub za pośrednictwem PE na działania
administracji (maladministration – nie tylko naruszanie prawa, ale i nieudolność)



Może działać z własnej inicjatywy, samodzielnie inicjując kontrolę.



Skarga musi wskazywać podmiot i przedmiot, musi zostać wniesiona do 2 lat od

zdarzenia i być poprzedzona wystąpieniem osoby do danej instytucji lub organu.



Skarga składana do RPO musi wskazywać osobę wnoszącą skargę i przedmiot skargi,
osoba skarżąca może zażądać aby skarga pozostała poufna.



Skargę można wysłać faksem, pocztą a także za pomocą poczty elektronicznej.



Musi zostać wniesiona do 2 lat od zdarzenia i być poprzedzona wystąpieniem osoby

do danej instytucji lub organu.



Wniesienie skargi nie wpływa na bieg terminów odwołania procedurze
administracyjnej lub sądowej.

6. ROZDZIAŁ - WYBRANE PRAWA CZŁOWIEKA. OMÓWIENIE.



Współczesne dokumenty międzynarodowe i konstytucje obejmują bogaty katalog
Praw człowieka.



Postępując za przepisami naszej Konstytucji z 1997 roku trzeba tu wymienić:



Wolności i prawa osobiste.



Wolności i prawa polityczne.



Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.



Prawo wewnętrzne to przede wszystkim podręczniki do prawa konstytucyjnego: gdy
chodzi o unormowania zawarte w konwencjach międzynarodowych, trzeba na
pierwszym miejscu odnotować odnoszące się do Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka opracowanie M.A Nowickiego.

Wypada też pamiętać o omówionych

orzecznictwach Trybunału Praw Człowieka, publikowanych w naszych czasopismach
prawniczych. Należy także odnotować dorobek Komitetu Praw Człowieka ONZ jest
omówiony w polskiej literaturze. Najważniejsze prawa człowieka omówione są w
Konstytucji. Są to następujące prawa:



Prawo do życia.



Zakaz tortur.



Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.



Prawo do rzetelnego procesu sądowego.



Prawo prywatności.



Prawo do wolności słowa.



Prawo do wolności sumienia i wyznania.



Zakaz dyskryminacji.

2. Prawo do życia



Prawo fundamentalne, urealnia gwarantowanie innych Praw.



Klasyczna „negatywna” wolność, państwo może przekraczać barierę zupełnie

wyjątkowo.



Zawierają je Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, MPPOiP (kara śmierci

tylko na podstawie prawomocnego wyroku, każdy może się odwoływać nie

wykonuje się wobec osób poniżej 18 lat i kobiet ciężarnych), EKPC (dopuszcza
obronę konieczną, zgodne z prawem zatrzymanie i uniemożliwienie ucieczki,
tłumienie zamieszek lub powstania), Karta Praw Podstawowych UE (zakaz kary
śmierci).



Nie ma precyzyjnej definicji „życia” (nie wiadomo, od jakiego momentu

chronione).



Polska Konstytucja art. 38-39 – wyraz koncepcji ogólnej („człowiek” jako istota

już narodzona – zasada przyjęta w prawie.



Prawo do życia jest kluczowym elementem poszanowania przyrodzonej godności i
wolności człowieka.



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka w art. 3 stanowi, iż:



Każdy ma prawo do życia, wolności bezpieczeństwa osobistego.



Także art. 6 MPPPiO przyznaje iż:



Każda osoba ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to będzie chronione
ustawą. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony życia.



Wyrok kary śmierci może być wydany tylko za najpoważniejsze przestępstwa,
zgodnie z ustawą, która obowiązywała w momencie popełnienia przestępstwa i nie
narusza postanowień niniejszego Paktu oraz Konwencji o zapobieganiu i karaniu
zbrodni i ludobójstwa. Karta ta może może być wykonana tylko na podstawie
prawomocnego wyroku wydane przez właściwy sąd.



Pozbawienie życia stanowi zbrodnię ludobójstwa, zrozumiałe jest, że żadne
postanowienie niniejszego artykułu nie upoważnia żadnego Państwa – Strony
niniejszego paktu do uchylenia się w jakikolwiek sposób od zobowiązań
przyjętych przez nie na podstawie postanowień Konwencji o zapobieganiu i
karaniu zbrodni ludobójstwa.



Skazany na śmierć ma prawo ubiegać się o ułaskawienie lub zamiana kary śmierci
mogą być zastosowane we wszystkich przypadkach.



Wyrok śmierci nie będzie wydany za przestępstwa popełnione przez osoby w
wieku poniżej 18 lat i nie będzie wykonany w stosunku do kobiet ciężarnych.



Nie można powoływać się na żadne postanowienia niniejszego artykułu celem
opóźnienia lub niedopuszczenia do zniesienia kary śmierci przez jakiekolwiek
Państwo - Strony niniejszego Paktu.



EKPC, której artykuł 2 gwarantuje, że:



Prawo każdego człowieka dożycia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być
umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego,
skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.



Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeśli nastąpi w
wyniku bezwzględnie użycia siły:



W obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą.



W celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki
osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem.



W działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub
powstania.



Artykuł 2 Karty Praw Podstawowych Unii Europejski, stanowiącego, że:



Każdy ma prawo do życia.



Wobec nikogo nie można orzec kary śmierci ani jej wykonać.



Jako podstawowe zagrożenie Prawa do życia akty międzynarodowe wskazują
różnorodne zjawiska:



Zbrodnie wojenne, ludobójstwo i rasizm.



Doraźne egzekucje bez wyroku sądu zabójstwa motywowane politycznie.



Zabójstwa uchodźców.



Tzw. zaginięcia gdy „wymazuje się” wszelkie dane świadczące o wcześniejszym
istnieniu człowieka.



Terroryzm i „branie” zakładników.



Tortury



Zagładę środowiska naturalnego.



Intencjonalne uniemożliwienie grupom ludności zaspokajania podstawowych

potrzeb.



Artykuł 38 Konstytucji stanowi, iż:



RP zapewnia każdemu człowiekowi prawna ochronę życia.



Artykuł 39 dopełnia te zapisy mówiąc, że :



Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym w tym medycznym bez
dobrowolnie wyrażonej zgody.



Na przeprowadzenie eksperymentu medycznego musi być wyrażona świadomie
dobrowolna zgoda, a więc przez osobę działającą z pełnym rozeznaniem, a także
mającą prawnie przyznaną zdolność do wyrażenia takiej zgody. Nie będzie więc
mowy o zgodzie dobrowolnej, jeśli wyrażona będzie ona przez osobę znajdująca
się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji lub wyrażona
będzie ona przez osobę niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych( czyli
osobę małoletnia lub ubezwłasnowolnioną).



Reakcją społeczności międzynarodowej na coraz większe możliwości
eksperymentów biomedycznych było przyjęcie w dniu 4 kwietnia 1997 roku
Europejskiej Konwencji o Prawach Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej Wobec
Zastosowań Biologii i Medycyny poszerzonej następnie o protokół dodatkowy z
dnia 12 stycznia 1998 roku w sprawie Zakazu Klonowania Istot Ludzkich.
Podkreślono w nich między innymi, że interes i dobro istoty ludzkiej ma zawsze
prymat nad wyłącznym interesem społeczeństwa lub nauki (art.2 Konwencji), a
także, że każda interwencja zmierzająca do utworzenia istoty ludzkiej genetycznie
identycznej z istotą ludzką żyjącą lub martwą jest zabroniona( art.1 Protokołu).



Polska nie ratyfikowała wskazanych wyżej dokumentów.



Rozdział XIX Kodeksu Karnego zawiera przepisy dotyczące przestępstw
przeciwko życiu i zdrowiu.



Przerywanie ciąży.



Fundamentalne znaczenie ma tu oczywiście artykuł 148 kk. typizujący zbrodnię
zabójstwa oraz artykuł 149 kk. typizujący przestępstwo dzieciobójstwa.



Artykuł 150 kk. określający przestępstwo tzw. zabójstwa eutanatycznego(
zabójstwo na żądanie) - „ Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem
współczucia dla niego.



Polska kodyfikacja karna zdaje się stać na stanowisku, iż przedmiotem ochrony
takich przestępstwach jak stypizowane w art. 150 kk. czy 151 kk. jest życie jako
wartość sama w sobie, wartość obiektywna, której istotne znaczenie społeczne jest
niezależne od stosunku do niego dzierżyciel – a tym samym odbiera jednostce
prawo do swobodnego dysponowania swoim życiem.



Już kodeks karny z 1932 roku przewidywał karalność przestępstwa „spędzenia
płodu”. Zmiany w stanie prawnym stworzonym przez kodeks karny przyniosła
ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 roku o warunkach dopuszczalności przerywania
ciąży.



Artykuł 1 przewidywał, iż zabieg przerwania ciąży był dopuszczalny pod

warunkiem, że dokonał go lekarz, a dodatkowo istniały przesłanki w postaci:
wskazania lekarskiego dla dokonania zabiegu, uzasadnionego podejrzenia, że
ciąża powstała w wyniku przestępstwa, a także oświadczenia kobiety o jej
trudnych warunkach życiowych.



Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu
ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży przyniosła zmiany
dotyczące problematyki aborcyjnej. Decydujące znaczenie ma jej artykuł 1
stanowiący, iż prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie
prenatalnej w granicach określonych w ustawie. Treść tego zapisu wyraźnie
wskazuje na to, iż życie istoty ludzkiej w fazie prenatalnej nie jest objęte ochroną
bezwzględną czyli nie ma charakteru prawa przyrodzonego każdej istocie ludzkiej



Obecnie warunki dopuszczalności przerywania ciąży określa art. 4a. ust.1
stanowiący, iż jest to dopuszczalne, gdy:



Ciąża stanowi zagrożenie dla życia i zdrowia kobiety ciężarnej.



Badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże
prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo
nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu.



Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czyny
zabronionego.



Przerwanie ciąży jest dopuszczalne wyłącznie w warunkach szpitalnych.



O wykonaniu zabiegu przerywania ciąży powstałej w wyniku czyny zabronionego
orzeka prokurator.



Każdorazowo do przerwania ciąży wymagana jest pisemna zgoda kobiety, jej
przedstawiciela ustawowego lub sądu opiekuńczego.



W orzeczeniu TK z dnia 28 maja 1997 roku, Trybunał uznał, że przepisy
dopuszczające przerwanie ciąży z wymienionych wyżej powodów, są niezgodne z
niezgodne z obowiązującymi ówcześnie przepisami konstytucyjnymi.



Na intensywność i rodzaj ochrony prawnej, obok wartości i chronionego dobra,
wpływa cały szereg czynników różnorodnej natury, które musi brać pod uwagę
ustawodawca zwykły decydując się na wybór rodzaju ochrony prawnej i jej
intensywność. Ochrona ta jednak powinna być zawsze dostateczna z punktu
widzenia chronionego dobra.



Problematyka kary śmieci.



Kara śmierci stosowana była w starożytności i w czasach późniejszych, aż do
końca XVIII wieku.



Problem kary śmierci należy do najbardziej kontrowersyjnych kwestii jakie wiążą
się z prawem karnym.



Przeciwko karze śmierci przytacza się następujące argumenty:



Państwo nie ma moralnego prawa do uśmiercania przestępców.



Kara ta nie jest skuteczna bo nie odstrasza innych od popełnienia tego

przestępstwa kara ta pobudza w ludziach złe instynkty, skłania ich do
okrucieństwa.



Nieodwracalność tej kary uniemożliwia naprawy pomyłki sądowej.



Kara ta jest kara okrutna zwłaszcza gdy skazany oczekuje na nią przez dłuższy
okres czasu.



Za kara śmierci przytacza się następujące argumenty.



Kara ta pozwala eliminować niepoprawnych sprawców zbrodni.



Kara śmierci odstrasza od popełnienia przestępstwa.



Kara ta zaspokaja społeczne poczucie sprawiedliwości.



Kara śmierci może być stosowana wyłącznie w czasie wojny za najpoważniejsze
przestępstwa o charakterze wojskowym popełnione w czasie wojny.



Polska ratyfikowała 6 Protokół. Trzeba jednak dodać, że 13 najnowszy protokół
wprowadza absolutny zakaz kary śmierci, także w czasie wojny.



Polski Kodeks karny z 1997 roku zniósł karę śmierci z dniem 1 września 1998
roku. Nie stało się to jednak gwałtownie ponieważ trwało to już od 1988 roku. Od
tego czasu nie wykonano w Polsce ani jednego wyroku skazującego na karę
śmierci.



Prawa i obowiązki policji.



Jej głównym celem jest ochrona obywateli i ich prawa do życia, ale w sytuacjach

nadzwyczajnych z uwagi na swe szerokie uprawnienia mogącej stwarzać dla życia
zagrożenie.



Dwa rozporządzenia Rady Ministrów:



Pierwsze z 17września 1990 w sprawie określenia przypadków oraz warunków i
sposobów użycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego.



Drugie z dnia 21 maja 1996 roku w sprawie szczegółowych warunków i sposobu
postępowania przy użyciu broni palnej przez policjantów.



Zgodnie z pierwszym z powołanych rozporządzeń policjant ma prawo stosować

następujące środki przymusu bezpośredniego:



Siłę fizyczna w postaci dwóch chwytów obezwładniających oraz podobnych
technik obrony lub ataku.



Urządzenia techniczne w postaci kajdanek, prowadnic, kaftanów bezpieczeństwa,
pasów i siatek obezwładniających, a także kolczatek drogowych i innych
przeszkód umożliwiających zatrzymanie pojazdu.



Chemiczne środki obezwładniające.



Pałki służbowe zwykłe, szturmowe i wielofunkcyjne.



Psy i konie służbowe.



Pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.



Policja powinna stosować środki przymusy bezpośredniego w taki sposób, by

osiągnięcie podporządkowania się wydanych na podstawie prawa poleceniom
powodowało możliwie najmniejszą dolegliwość.



Wobec kobiet o widocznej ciąży, osób, których osób wskazuje na wiek do 13 lat,

starców oraz osób o widocznym kalectwie stosuje się wyłącznie chwyt
obezwładniający.



Siłę fizyczną stosuje się w celu obezwładnienia osoby, odparcia siły fizycznej , nie
wolno zadawać uderzeń, chyba ,że policjant działa w obronie koniecznej albo w
celu odparcia zamachu na Zycie zdrowie ludzkie lub minie. Jeżeli w skutek
zastosowania środków przymusu bezp. nastąpiło zranienie osoby, policjant jest
zobowiązany natychmiast udzielić pomocy tej osobie, a w razie potrzeby zapewnić
pomoc lekarską. Pomoc lekarską zapewnia się zawsze kobiecie ciężarnej, wobec
której użyto środka przymusu w przypadku gdy w wyniku zastosowania środka
przymusu nastąpiło zranienie o lub śmierć osoby lub szkoda w mieniu, policjant
jest zobowiązany:



Zabezpieczyć ślady zdarzenia i niedopuścić na miejsce osób postronnych.



W miarę możliwości musi ustalić świadków zdarzenia



Powiadomić o zdarzeniu dyżurnego właściwej terytorialnej komendy rejonowej
Policji i swojego przełożonego.



Fakt zastosowania środka przymusu policjant dokumentuje w notatniku

służbowym, jeśli zaś w wyniku użycia środka przymusu nastąpiła śmierć

człowieka przełożony policjant niezwłocznie zawiadamia o tym wyższego
przełożonego oraz prokuratora. Przełożeni są zobowiązani zbadać zasadność,
warunki i sposób zastosowania środków przymusu przez podległych im
policjantów.



Użycie broni palnej przez policjanta:



Zgodnie z drugim powołanym rozporządzeniem, policjant ma prawo użyć broni
palnej, tylko w przypadkach określonych ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 roku o
policji, jeśli dopełni następujących czynności:



(1)O uprzednim okrzyku „policja” wezwie osobę do zachowania się zgodnie z

prawem, a w szczególności do natychmiastowego porzucenia broni lub
niebezpiecznego narzędzia, zaniechania ucieczki, odstąpienia od bezprawnych
działań lub użycia przemocy.



(2)W razie niepodporządkowania się wezwaniom określonym w pkt.1 zagrozi
użyciem broni palnej, wzywając „ stój bo strzelam”.



(3)Odda strzał ostrzegawczy w górę, jeśli wezwania określone w pkt. 1 i 2 okażą
się bezskuteczne.



Wśród dopuszczalnych przypadków użycia broni palnej przez policjanta ustawa o
Policji wymienia:



Odparcie bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność
policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom
zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu, użycie broni przeciwko osobie
niepodporządkowywującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni
lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu,
zdrowiu lub wolności policjanta albo innej osoby, użycie broni przeciwko osobie,
która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną policjantowi lub innej
osobie uprawnionej do posiadania broni palnej, w celu wymuszenia okupu, jeśli
osoby zagrażające życiu i zdrowiu policjantów są gotowe aby napaść na konwój z
pieniędzmi, w przypadku zgwałcenia, prawdopodobieństwa o przeprowadzeniu
zamachu terrorystycznego przez podejrzaną osobę itp.



Użycie broni w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej,
tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli:



Ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia

ludzkiego.



Istniej uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności może użyć broni

palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzędzia.



Pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub
stwierdzeniem popełnienia przestępstw:



Zabójstwa, zamachu terrorystycznego, uprowadzenie osoby w celu wymuszenia

okupu lub określonego zachowania, rozboju kradzieży rozbójniczej, wymuszenia
rozbójniczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciał, zgwałcenia, podpalenia lub
umyślnego sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla
życia i zdrowia.



Zakaz użycia broni palnej przez policjanta:



W stosunku do kobiet o widocznej ciąży, osób których wygląd nie wskazuje wieku
13 lat , starców oraz osób o widocznym kalectwie.



W związku z wymienionymi wyżej zasadami , należy podkreślić , iż standardy
europejskie zawierają wymóg podjęcia z urzędu przez władze publiczne działań po
otrzymaniu wiadomości o podejrzanej śmierci, nie czekając na skargę krewnych
ofiary , w szczególności kiedy zabito osobę nieuzbrojoną,, standard obejmuje

jednocześnie warunki należytego postępowania władz:



Niezależność oficerów prowadzących śledztwo od zamieszanych w zdarzenia
zakończone śmiercią.



Konieczność przesłuchania funkcjonariusza , który strzelał



Sprawność postępowania i jego kierowania na ustalenie okoliczności
zezwalających na ściganie sprawcy za ewentualne przestępstwo.



Publiczna kontrola postępowania i prawo rodziny do informacji o powodach
odmowy ścigania sprawcy.



Udział skarżących w dochodzeniu przez zapewnienie im pomocy prawnej.



Konieczność przeprowadzenia oględzin zwłok wraz z dokumentacją fotograficzną.



Dokonanie sekcji zwłok i ewentualnej analizy histopatologicznej obrażeń.

3. Zakaz tortur.



Tortury szczególny przejaw przemocy fizycznej. (art. 1 Konwencji ONZ przeciwko
torturom oraz innym formom okrutnego nieludzkiego lub poniżającego traktowania z
1984 roku ratyfikowana przez Polskę 21 października 1989 roku). Termin tortury
oznacza wszelkie czyny, poprzez które dotkliwy ból i cierpienie, fizyczne lub
psychiczne, są świadomie zadawane osobie w takich celach, jak uzyskanie od niej lub
osoby trzeciej informacji lub zeznania, karanie jej za czyn, który ona lub osoba trzecia
popełniła lub o którego popełnienie jest podejrzana, albo zastraszenie lub zmuszanie
jej lub osoby trzeciej, albo jakiejkolwiek innej przyczyny opartej na jakimkolwiek
rodzaju dyskryminacji gdy taki ból i cierpienie są zadawane przez albo za namową czy
też za zgodą lub przyzwoleniem funkcjonariusza publicznego albo osoby działającej w
oficjalnym charakterze.



Zakaz tortur zawarty jest w : Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (art.5),
Konwencji ONZ (art.16), a także (art.7 i art.10 ust.1 )Międzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych.



Konwencja powołała do życia Europejski Komitet Zapobiegania Torturom oraz
Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu , który dokonując wizyt w
poszczególnych państwach bada w jaki sposób traktowane SA osoby pozbawione
wolności (dotyczy to wszelkich miejsc w których osoby pozbawione są wolności m.in.
dotyczy zakładów więziennych, a także zamkniętych szpitali psychiatrycznych izb
dziecka, izb wytrzeźwień itp. Samo przeludnienie więzień może osiągnąć taki
poziom, który jest równoznaczny z nieludzkim lub poniżającym taktowaniem.
Niepokojąca jest zwłaszcza taka sytuacja gdy w obrębie tego samego więzienia
występuje kumulacja trzech czynników: przeludnienie, brak odpowiedniego dostępu
do urządzeń sanitarnych, a także ubogi poziom zajęć dla osadzonych. W Polsce w
porównaniu do innych krajów, jest stosunkowo dużo osób pozbawionych wolności. U
nas w kraju osadzonych jest około 82 000 osadzonych, natomiast miejsc w zakładach
karnych jest około 70 000.



Orzecznictwo strasburskie tortury utożsamiało z nieludzkim postępowaniem
skutkującym zasadniczymi, okrutnymi dolegliwościami, przy czym bezspornie
przyjęto, iż tortury zawsze są postacią nieludzkiego i poniżającego traktowania, a
nieludzkie postępowanie jest zawsze poniżające. W rozstrzygnięciach organów
strasburskich tortury od nieludzkiego traktowania lub karania różniła okoliczność, że
w pierwszym przypadku zadawanie ciężkich cierpień psychofizycznych ma charakter
umyślny i jest nakierowane na wymuszenie informacji czy przyznanie się
poszkodowanego do winy.



W Polsce o zakazie tortur mówi artykuł 40 Konstytucji.



Konsekwencji przepisów konstytucji są rozmaitego rodzaju:



Po pierwsze Konst. Nie dopuszcza przywrócenia w Polsce tortur.



Po drugie Konstytucja zakazuje nieludzkiego lub poniżającego traktowania człowieka.
Zakaz ten skierowany jest do funkcjonariuszy władz publicznych jak i przepisów
dotyczących wykonywania kar orzeczonych przez sąd.



Kodeks karny w art. 3 stanowi iż wykonywanie wszelkich kar stosuje się z
uwzględnieniem zasad humanitaryzmu w szczególności z poszanowaniem godności
człowieka. Zakazuje się stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego
traktowania i karania skazanego.



Po trzecie Konstytucja zakazuje stosowania kar cielesnych, przy założeniu, że zakaz
ten obejmuje zarówno ich wprowadzenie i stosowanie w polskim katalogu kar, ale
także stosunki międzyludzkie.



„Kontratyp” karcenia małoletnich



Aby dana czynność podjęta wobec małoletnich mogła być objęta kontratypem muszą
być spełnione następujące warunki:



Działanie musi być podjęte w celu wychowawczym.



Działanie musi być podjęte przez konkretne, uprawnione osoby, a więc: przez
rodziców lub prawnych opiekunów małoletniego.



Działanie nie może przekraczać pewnego stopnia intensywności, tj. musi przybierać
pewną społecznie akceptowaną formę, w przeciwnym razie może wypełniać znamiona
przestępstwa znęcania się lub któregoś z typów przestępstw przeciwko życiu i
zdrowiu.



Dodatkowo ma wspomagać ochronę interesów Praw dzieci powołanie Rzecznika

Praw Dziecka (ustawa z dnia 6 stycznia 2000 roku).

4.Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.



Komisja Praw Człowieka uznała, że termin wolność i termin bezpieczeństwo muszą być
odczytywane łącznie, gdyż oba odnoszą się do fizycznej wolności i bezpieczeństwa.(art.5
EKCP).



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka w art.3 stanowi, iż :Każdy człowiek ma
prawo do życia, wolności bezpieczeństwa osobistego. Natomiast artykuł ten dopełnia art.
9 według, którego nikt nie może podlegać zatrzymaniu, aresztowaniu lub wygnaniu.



Trzeba mieć również na uwadze art. 13 Deklaracji stanowiący, iż:



Każda osoba ma prawo do poruszania się i osiedlania w granicach każdego państwa.



Każda osoba ma prawo opuszczania własnego kraju, a także powrotu do niego.



Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich uszczegóławia przepisy
Deklaracji i stanowi, iż:



Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być zatrzymany
lub aresztowany. Nikt nie może być pozbawiony wolności nie inaczej jak tylko na
zasadach zapisanych w ustawach.



Każdy kto jest zatrzymany, będzie poinformowany w momencie zatrzymania o
przyczynach zatrzymania oraz będzie natychmiast poinformowany o wszystkich
wysnutych przeciwko niemu zarzutach.



Każdy zatrzymany lub aresztowany pod zarzutem popełnienia przestępstw będzie
niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę
do wykonywania władzy sądowej i powinien mieć prawo do rozprawy w rozsądnym
czasie lub do zwolnienia. Nie będzie ogólną zasadą to, że osoba oczekujące na rozprawę
pozostają w areszcie, ale ich zwolnienie może być uzależnione od gwarancji
zapewniających ich stawiennictwo na rozprawę, w każdej fazie postępowania sądowego
oraz - w razie potrzeby w celu wykonania wyroku.



Każdy pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie ma prawo odwołania się

do sądu , celem niezwłocznego orzeczenia przez sąd o legalności pozbawienia wolności i
zarządzenia zwolnienia.



Każdy kto został bezprawnie zatrzymany lub aresztowany , będzie miał prawo do
odszkodowania, którego może dochodzić w drodze sądowej.



Dopełnieniem art.9 jest art.11, zgodnie z którym: Nikt nie może być pozbawiony
wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych tzw.
zakaz więzienia za długi.



Zapisy art. 6 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej stanowią niemal dosłowne

powtórzenie art. 3 DPCZ.



Art. 5 EKPCZ stanowi , iż:



Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.



Nikt nie może być pozbawiony wolności z wyjątkiem następujących sytuacji:



Zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd.



Zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się

wydanemu zgodnie z prawem orzeczeni sądu lub w celu zapewnienia wykonania
określonego w ustawie obowiązku.



Zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym
organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnionego czyny zagrożonego kar,
lub jeśli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnienia takiego czyny lub
uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu.



Pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu
ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego
wolności w celu postawienia go przed właściwym organem.



Zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przednia
choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi.



Zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu, zapobieżenia jej

nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się
postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.



Każdy kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego
języku poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych zarzutach.



Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami powinien zostać
niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę
do wykonywania władzy sądowniczej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie
albo zwolniony na czas postępowania.



Każdy kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo
odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia
wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.



Każdy kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub
aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.



Art. 41 Konstytucji RP stanowi, że:



Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie wolności
lub jej ograniczenie może nastąpić tylko na zasadach i tylko w trybie określonym w
ustawie.



Każda osoba pozbawiona wolności nie na podstawie wyroku sadowego ma prawo
odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O
pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazana przez
pozbawionego wolności.



Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie poinformowany i w sposób zrozumiały o
przyczynach zatrzymania.



Powinien on w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu.



Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji
sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z
przedstawionymi mu zarzutami.



Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.



Każdy bezprawnie zatrzymany lub aresztowany ma prawo do odszkodowania.



Art. 31 Konstytucji mówi, iż: Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.



Art.9 MPPOiP oraz art.5 EKPC. Pierwsze z wymienionych uregulowań wprowadza

bardzo ogólny zakaz arbitralnego zatrzymania lub aresztowania, natomiast Konwencja
wymienia przypadki, w których dokonanie zatrzymania lub aresztowania jest dozwolone.



Orzecznictwo ETPC pozwala na sformułowanie ogólnej zasady, stanowiącej, że ustalenie
czy jednostka została pozbawiona wolność z naruszeniem, czy też jednostka z art. 5
Konwencji, wymaga każdorazowo dogłębnej analizy i oceny poszczególnego przypadku.



Możliwość pozbawienia wolności nieletniego nie zawsze musi być konsekwencją
popełnienia przez niego czynu. Czynu zabronionego zagrożonego karą. Zaznaczyć także,
iż dla celów Konwencji wszystkie osoby, które nie ukończyły 18 roku życia mogą być
uważane za osoby nieletnie, bez względu na to jak tę kwestię regulują przepisy krajowe w
poszczególnych państwach.



Art. 5 ust. 1 Umożliwia zgodnie z prawem pozbawienie wolności celem ochrony zdrowia
innych osób lub obrony społecznej, przez umieszczenie w stosownych placówkach osób
niedostosowanych społecznie.



Organy strasburskie jednoznacznie stoją na stanowisku, iż okres odosobnienia nie może
być dłuższy, niż jest to absolutnie konieczne.



Art.5 ust 1 Związany jest z nielegalnym przekraczaniem granicy, wydaleniem i
ekstradycja- ustanawiając gwarancję przysługującej osobie pozbawionej wolności w
związku z procedura deportacyjną lub ekstradycyjną.



Art. 5 ust 2 Wyrażając Europejski standard ochrony, jest podstawową gwarancja dla
osoby zatrzymanej - prawem do poznania (niezwłocznego) przyczyn faktycznych i
prawnych tak podjętej decyzji. Zatrzymany dzięki tej wiedzy ma prawo zaskarżenia owej
decyzji, a w konsekwencji jej weryfikacji.



Art.5 ust.3 Konwencji ma zapewnić osobom pozbawionym wolności szybką procedurę,

pozwalającą zbadać czy pozbawienie wolności nie było arbitralne.



Art.5 ust.4 Gwarantuje każdemu, kto został pozbawiony wolności, prawną możliwość

odwołania się do sądów celem ustalenia legalności pozbawienia wolności. Przepis mówi,
iż sąd ma dokonać owej oceny bezzwłocznie.



Art.5 ust.5 Gwarantuje prawo do odszkodowania za niezgodne z treścią art. 5
aresztowanie lub zatrzymanie.

5. Prawo do rzetelnego procesu sądowego.



Prawo do rzetelnego procesu sądowego „right to a fair trial” należy do
najważniejszych praw człowieka, gwarantowanych tak przez Powszechna Deklarację
Praw Człowieka, Pakty Praw Człowieka, Europejską Konwencję Praw Człowieka oraz
Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej.



Art. 10 PDPCZ stanowi, iż: Każda osoba jest uprawniona na warunkach pełnej
równości by jej sprawa była sprawiedliwie i publicznie rozpatrzona przez niezawisły i
bezstronny sąd, który zdecyduje o jej prawach i obowiązkach albo o zasadności
jakiegokolwiek oskarżenia w sprawie karnej skierowanej przeciwko niej.



Wspominane przepisy znalazły także odbicie w traktatach uniwersalnych, tworzonych

w ramach ONZ, a mianowicie w art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych.



EKCP Prawo do rzetelnego procesu określone zostało w art. 6. Przepis ten brzmi:



Każdy ma prawo do rzetelnego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym
terminie przez sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i
obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w
wytoczonej przeciwko niemu w sprawie karnej. Orzeczenie w sprawie ogłaszane jest
zawsze publicznie.



Każdego oskarżonego o popełnienia czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego
do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.



Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do :



Niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym
o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia.



Posiadanie odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony.



Bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma
wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z
pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru
sprawiedliwości.



Przesłuchania albo spowodowania przesłuchania świadków obrony na takich samych
warunkach jak świadków oskarżenia.



Korzystanie z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem
używanym w sądzie.



Uzupełnieniem tego przepisu jest niewątpliwie art.7 Konwencji, który zawiera zakaz
karania bez podstaw prawnych oraz zakaz działania prawa karnego wstecz.



Prawo do rzetelnego procesu zostało wzbogacone przez prawo do odwołania w2
sprawach karnych, zawarte w art. 2 Protokołu także przez prawo do odszkodowania za
bezprawne skazanie oraz przekaz ponownego sądzenia lub karania.



Prawo do rzetelnego procesu znalazło się w katalogu praw jednostki zawartych w
KPPUE. Przepis Karty jest wprawdzie bardzo lakoniczny stanowiąc, iż:



Każdy, czyje prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone,
ma prawo do skutecznego środka prawnego prze sądem.



Każda osoba jest uprawniona do rzetelnego i publicznego procesu w rozsądnym
terminie przed niezawisłym sadem, ustanowionym wcześniej ustawą.



Zapewnia się dostęp pomocy prawnej osobom, które nie posiadają wystarczających
środków, jeśli jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru
sprawiedliwości.



ETPCZ od dawna podkreśla, że prawo do rzetelnego procesu zajmuje szczególne
miejsce i ma wielkie znaczenie dla prawidłowego działania mechanizmów
demokratycznych. Jest ona odbiciem zasady rządów prawa.



Naruszenie tego właśnie prawa jest przedmiotem częstych skarg to ETPCZ, wśród
spraw przeciwko Polsce rozpatrywanych właśnie przez ETPCZ najwięcej skarg jest na
naruszenie tego właśnie prawa.



W naszym kraju źle wygląda sprawa przewlekłości postępowania sądowego. Często w
naszym kraju mówi się o tzw. zapaści sądownictwa.



ETPCZ wypowiada się w tej kwestii wielokrotnie. W swoich orzeczeniach formułuje
kryteria, przy pomocy których należy ocenić, czy postępowanie przeprowadzono w
terminie rozsądnym. Do tych kryteriów należą: stopień skomplikowania sprawy,
zachowanie się sprawy w toku postępowania, sposób prowadzenia postępowania przez
sąd i inne organy procesowe, stopień uciążliwości postępowania dla strony czy
znaczenia sprawy dla strony.



ETPCZ stara się unikać kategorycznych ocen na podstawie samego czasu trwania

postępowania czyli Trybunał bada kwestie przewlekłości postępowania w sposób
kompleksowy z uwzględnieniem wszystkich istotnych okoliczności.



Konstytucja RP również nawiązuje do omawianych tutaj przepisów Konwencji

Europejskiej oraz Protokołu Deklaracji, normujących prawo do rzetelnego procesu
sadowego.



Art. 45 stanowi, iż: Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia

sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny sąd.



Art.42 reguluje kwestie związane z odpowiedzialnością karną i procesem karnym

zakładając, że:



Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten kto, dopuszcza się czynu zabronionego
pod groźbą kary przez ustawę Obowiązującą w czasie jego dopełnienia.



Każdy, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony
we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub
na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.



Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona
prawomocnym wyrokiem sądu.



Art.173 stwierdza, iż Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależna od innych.

władzą.



Środki odwoławcze. Stosuje się je w momencie potrzeby odwołania wyroku sądu do
wyższej instancji. Przysługuje apelacja i kasacja.



Art. 176 stanowi, iż: postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.



Postępowanie cywilne: W tego rodzaju postępowaniu, w większej części sprawy
mamy postępowanie trójinstancyjne, jako że stronom służy apelacja od wyroku sądu
pierwszej instancji, natomiast kasacja przysługuje od wyroku sądu drugiej instancji. W
procesie karnym mamy proces dwuinstancyjny, ponieważ wprawdzie stronom służy
kasacja od wyroku sądu drugiej instancji, który rozpoznawał apelację, ale ten wyroku
jest już wyrokiem prawomocnym (podlega wykonaniu); kasacja jest tu więc
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia.



Kasacja jest rozpatrywana przez Sąd Najwyższy. Jednak pod określonymi

warunkami:



Przymus adwokacki- obowiązuje on przy kasacji w sprawach karnych jak i w

sprawach cywilnych. Jednak w praktyce nie może to stronom zamykać możliwości
wniesienia kasacji.



W sprawach karnych kasację na korzyść oskarżonego strona może wnieść jedynie w
razie skazania go za przestępstwo na karę pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania.



Zabezpieczeniem przed jakimiś jaskrawymi błędami sądów karnych jest to, że
Prokurator Generalny, a także RPO może wnieść kasację od każdego prawomocnego
orzeczenia kończącego postępowanie sądowe.

6. Prawo do prywatności



W Relacjach miedzy państwem, a obywatelem ochrona prywatności to ochrona
tożsamości człowieka, jego przekonań, ale także zakaz zakładania podsłuchów,
nieuprawnionych rewizji, kontroli lub cenzurowania korespondencji.



Art. 12 PDPCZ stanowi, iż: nikt nie będzie poddany arbitralnemu wkraczaniu w

jego życie prywatne, ani także zamachom na jego honor i reputację.



Art.17MPPOiP stanowi, iż: Nikt nie będzie poddany arbitralnej lub bezprawnej

ingerencji w jego życie prywatne, ani bezprawnym zamachom na jego cześć oraz
na jego imię.



Każdy ma prawo do obrony przed taką ingerencją i zamachami.



Jednakże całościowy przegląd spraw rozpoznawanych przez organy konwencji z
powołaniem się na art.8 pozwala wyróżnić następujące ich rodzaje:



Ochrona przed podsłuchem.



Ochrona tajemnicy korespondencji więźniów.



Przyznanie kobietom prawa decyzji o przerywaniu ciąży.



Przyznanie prawa o utrzymaniu stosunków o charakterze homoseksualnym na
równi ze stosunkami heteroseksualnymi.



Ochrona przed hasłem z zewnątrz utrudniającym korzystanie z mieszkania.



Z dotychczasowych orzeczeń trybunału wydany na skutek skarg osób
pozbawionych wolności wynika, iż więzień musi mieć zagwarantowaną
możliwość porozumienia się z obrońcą poza kontrolą administracji więziennej.



Z dniem 10 czerwca 1996 roku Polska ratyfikowała porozumienie europejskie w
sprawie osób uczestniczących w postępowaniu przed Komisja Europejską.



Omawiając zagadnienia związane z ochroną życia prywatnego nie sposób pominąć
przepisów Konstytucji RP, które odpowiednio stanowią:



Każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego.



Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.



Zapewnia się nienaruszalność mieszkania.



Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawnienia
informacji dotyczących osób.



Ochrona tajemnicy korespondencji:



W zakładzie karnym typu zamkniętym zasadą jest, że korespondencja podlega
cenzurze.



Rozmowy telefoniczne także podlegają kontroli.



W zakładzie typu półotwartego korespondencja może podlegać cenzurze, a
rozmowy telefoniczne kontroli.



W zakładach karnych typu otwartego zasadą jest, że korespondencja nie podlega
cenzurze, a rozmowy telefoniczne nie podlegają kontroli.



Dyrektor zakładu karnego może podjąć decyzję dotyczącą zatrzymania i
cenzurowania korespondencji.



Zakazane jest cenzurowanie korespondencji miedzy organami państwowymi,
samorządowymi, RPO, organami międzynarodowej ochrony praw człowieka czy
obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem.

7.Prawo do wolności słowa.



Wolność słowa zwana jest niekiedy swoboda wypowiedzi, jest niewątpliwie
jedną z fundamentalnych podstaw demokratycznego społeczeństwach.



Zawarta wolność słowa zawarta jest w PDPCZ art. 19



MPPOiP art.19



EKPCZ art.10



KPPUE art.11



KONSTYTUCJA RP :



Art.14 RP zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.



Art.25 władze publiczne w RP są bezstronne w sprawach przekonań
religijnych światopoglądowych i zapewniają wolność ich wyrażania w życiu
publicznym.



Art.49 zapewnia wolność i tajemnice komunikowania się.



Art. 54 każdemu zapewnia się wolność wyrażenia swoich poglądów oraz
pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Cenzura prewencyjna środków

masowego przekazu i koncesjonowanie prasy jest zabronione.



Prawo rasowe w wolności słowa:



Dziennikarz jest to każda osoba fizyczna lub prawna, systematycznie i

zawodowo zajmująca się zbieraniem informacji oraz ich rozpowszechnianie za
pośrednictwem mediów.



Informacja jest to każde oświadczenie stanie faktycznym, każdą opinię w
formie tekstu, dźwięku i obrazu.



W Polsce wolność słowa i prasy zagwarantowana jest konstytucyjne jedna
oznacza to, że jest w pełni absolutna.



Każdy dziennikarz jest zobowiązany do zachowania szczególnej staranności i
rzetelności przy zbieraniu informacji, a zwłaszcza przy sprawdzania zgodności
z prawdą uzyskanych informacji lub podanych ich źródeł.



Szczególna staranność to nakaz zachowania szczególnej, wyjątkowej
ostrożności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów prasowych.

8. Prawo do wolności sumienia i wyznania.



Prawnomiędzynarodowe usankcjonowanie wolności sumienia i wyznania
zmierza do zapewnienia gwarancji poszanowania przez państwa pluralizmu
przekonań, poglądów politycznych, ideologicznych i filozoficznych.



Prawo to zawarte jest w PDPCZ art. 18



MPPOiP art.18



KPPUE art.10



EKPCZ art. 9



KONSTYTUCJA RP art.53 :



Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.



Wolność religii obejmuje wolność wyznania i przyjmowania religii według
własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi[…]
Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w
zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z
pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.



Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania
moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.



Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej
sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czy
mnie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.



Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona w drodze ustawy i
tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa,
porządku publicznego zdrowia moralności lub wolności i praw innych
osób.



Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia lub nieuczestniczenia w
praktykach religijnych.



Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do
ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.



Rozważając międzynarodowe uregulowania z ochroną myśli, sumienia i
wyznania należy zwrócić uwagę na szczególnie bogate orzecznictwo TPCZ
powstałe na gruncie skarg u podłoża, których legł zarzut naruszenia art.9
Konwencji



Z pewnością najważniejsze miejsce w orzecznictwie organów

strasburskich zajmuje problem związany z odmową służby wojskowej.



Art. 9 Konwencji ani żaden z jej Protokołów nie stwarza jednostce prawa

do odmowy służby wojskowej.



Państwa mogą, ale nie muszą zgodzić się na odbycie tzw. służby
zastępczej. Tam gdzie taką możliwość odbycia służby wprowadzono –
Konwencja nie wprowadza dla państw zakazu karania osób, które
odmawiają jej pełnienia



Obiekt sumienia związany z pewnymi zabiegami leczniczymi, jednostka
może być zmuszona do poddania się takim zabiegom.



Wśród ciekawszych orzeczeń Trybunału wydanych na tle art.9 można
wskazać takie, w których trybunał stanął na stanowisku, że swoboda wyzna
obejmuje wszelkie czynności rytualne – w tym ubój rytualny.



Wyjątkowo kazuistyczna regulacja wolności wyznania w Polsce
podyktowana jest z pewnością bogatymi doświadczeniami historycznymi
w tej materii.art.53 Konstytucji bardzo szeroko określa wolność religii,
uwzględniając wszelkie jej aspekty przejawiania.



Konst. Nie definiuje jednak wolności sumienia, nie określa jej przejawów,
a także nie ustala gwarancji jej przestrzegania. Stwierdzić nawet można, iż
Konst. W stopniu niezadowalającym gwarantuje poszanowanie Praw osób
niewierzących, w kontekście stwierdzenia, że wolność sumienia to
przyjęcie innego światopoglądu niż religijny.



Podstawowym założeniem Konst. w zakresie swobód przekonaniowych
jest założenie neutralności państwa w sprawach przekonań religijnych
światopoglądowych i fil. , zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu
publicznym.



Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku. Ustawa choć chronologicznie poprzedza
uchwalenie Konst. ,umożliwia tworzenie kościołów i związków
wyznaniowych przez obywateli polskich na wniosek minimum 100 osób
oraz przynależność do nich, uczestnictwo w czynnościach i obrzędach
religijnych, wypełnianie religijnych obowiązków oraz obchodzenie świąt
zgodnie z wyznawaną religią.



Wszystkie związki religijne mają prawo do nauczania swojej wiary,

rozpowszechniania prasy oraz książek dot. swojej religii.



Kwestie związane z wolnością sumienia i wyznania znajdują swoje
uregulowanie również w kodeksie karnym oraz cywilnym.

9. Zakaz dyskryminacji.



Dyskryminacja jest to pozbawienie równych praw (społecznych,

politycznych) pewnych grup, bądź większych zbiorowości danego
społeczeństwa.



O zakazie dyskryminacji jest mowa w :



KNZ



Art.7 PDPCZ



Art..2 MPPGSiK



Art.2 MPPOiP



Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form
Dyskryminacji Rasowej z dnia 6 września 1966 roku oraz Konwencja
w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet. (Nowy
Jork 18 grudnia 1979 roku)



Pierwsza z nic definiuje pojęcie dyskryminacji rasowej przez wszelkie

zróżnicowanie koloru skóry, urodzenia, pochodzenia itp.



W celu zapobieżenia szczególnie okrutnej, skrajnej postaci

dyskryminacji rasowej jaką stał się apartheid zaprowadzony w RPA,
Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Międzynarodową Konwencję o
Zwalczaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu - która uznano za zbrodnię
przeciwko ludzkości.



Konwencja dotycząca spraw Kobiet. Tą Konwencją chciano zrównać
prawa mężczyzn i kobiet.



Samo pojecie dyskryminacji kobiet określa jako zróżnicowanie,
wykluczenie lub ograniczenie lub uniemożliwienie kobietom,
niezależnie od ich stanu cywilnego, przyznania, realizacji bądź
korzystania na równi z mężczyznami z Praw człowieka oraz
podstawowych wolności w życiu politycznym, gospodarczym,
społecznym i kulturowym, obywatelskim lub jakimkolwiek innym.



Konwencja nakłada na strony – państwa obowiązek potępienia
dyskryminacji kobiet we wszelkich formach.



Państwa mają obowiązek wpisania równości kobiet i mężczyzn do
swoich konstytucji.



Państwa maja również obowiązek wprowadzenia ustaw dotyczących
równości kobieta, a także są zobowiązane do wprowadzenia sankcji
zabraniających dyskryminacje kobiet.



Mają również obowiązek wprowadzić ochronę kobiet przed wszelkimi
aktami dyskryminacji oraz powstrzymać się od wszelkich praktyk i
działań dyskryminacyjnych.



Art.2 Konwencji Praw Dziecka (Nowy Jork, dnia 20 listopad 1989

roku).



Art.20 KPPUE



Art.14 EKPCZ



W 2000 roku w pięćdziesiątą rocznicę podpisania Konwencji przyjęty
został 12 protokół do EKPCZ, w którym zawarty został Europejski
stanandard zakazu dyskryminacji w korzystaniu z każdego prawa
przewidzianego w ustawodawstwie krajowym. Protokół ten rozszerza
więc zakres zakazu naruszenia Praw gwarantowanych Konwencją.



Konstytucja RP art.. 32



Wszyscy są równi wobec prawa. Wszyscy mają prawo do równego
traktowania przez władze publiczne.



Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym
lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.



Od zasady ust. w art. 32 Konst. nie przewiduje żadnych wyjątków i
odstępstw, co znaczy, iż dyskryminacji nie mogą usprawiedliwiać
żadne przepisy i żadne przyczyny.



Art. 33 Konst. dotyczy równouprawnienia kobiet i mężczyzn, brzmiący
następująco:



Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do
kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagrodzenia
za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do
zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności
publicznej i odznaczeń.



Szereg postanowień dotyczących niedyskryminacji w zatrudnieniu:



Równe traktowanie w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku
racy.



Warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w
celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych w szczególności bez
względu na wiek, płeć, niepełnosprawność, religię rasę narodowość,
przekonania polityczne przynależność związkową, pochodzenie
etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na
zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub
niepełnym wymiarze czasu pracy.



Rozdział II kodeksu pracy dotyczy równego traktowania i zatrudnień.



Nowe przepisy wprowadziły pojęcie dyskryminacji bezpośredniej i

pośredniej.



Z Dyskr. Bezpośrednią będziemy mieli do czynienia wówczas, gdy

pracownik z jednej lub kilku przyczyn był, jest lub mógłby być
traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni
pracownicy.



Dyskr. Pośrednie istniej wówczas, Gdy na skutek pozornie neutralnego
postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania
występują dysproporcje w zakresie warunków zatrudnienia na
niekorzyść wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do
grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn
wymienionych wyżej, jeżeli dysproporcje te nie mogą być uzasadnione
innymi obiektywnymi powodami.



Za przejaw dysk. Przepisów znowelizowanego Kodeksu pracy uznają
także działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do naruszania
zasady równego traktowania w zatrudnieniu, jak również zachowanie,
którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności lub poniżenie albo
upokorzenie pracownika ( molestowanie).



Dysk. ze względu na płeć będzie także każde nieakceptowane
zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci
pracownika, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności lub
poniżenie albo upokorzenie pracownika, przy czym na zachwianie to
mogą się składać fizyczne, werbalne, lub poza werbalne
elementy(molestowanie seksualne).



Art. 18 3b K.P wprowadza zasadę, iż nie jest przejawem
dyskryminacji, czyli naruszeniem zasady równego traktowania w
zatrudnieniu, podejmowanie przez określony czas działań,
zmierzających do wyrównania szans wszystkich lub znacznej liczny
pracowników wyróżnionych z jednej lub kilku przyczyn, przez
zmniejszenie nań korzyść takich pracowników faktycznych
nierówności w zakresie w jakim działania te faktycznie podejmowane
są w celu wyrównywania szans pracowników.

7.

ROZDZIAŁ

-

MIĘDZYNARODOWA

OCHRONA

MNIEJSZOŚCI

NARODOWYCH.



Systemy ochrony mniejszości:



Uniwersalny, globalny system ochrony powstały w ramach ONZ.



Inne systemy powstały w ramach Rady Europy i OBWE, a zatem mają charakter
regionalny, ograniczony w zasadzie do Europy.



System ONZ



Karta Narodów Zjednoczonych nie zawiera żadnych postanowień dotyczących

ochrony

mniejszości

narodowych.

Wyraźnie

jednak

ustanawia

zasadę

niedyskryminacji. W art.1 Karty czytamy, że celem Narodów Zjednoczonych jest
popieranie i zachęcanie do poszanowani Praw człowieka i podstawowych wolności
dla wszystkich bez względu na rasę, płeć, język i wyznanie.



Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku Powszechna Deklaracja Praw
Człowieka nie zawierała przepisów odnoszących się do Praw mniejszości.



Pierwszy dokument ONZ poświęcony prawom człowieka – Powszechna Deklaracja
Praw Człowieka – zawierał katalog praw każdej ludzkiej jednostki. Narody
Zjednoczone deklarowały w niej m.in. zasadę równości wszystkich ludzi i zakaz
dyskryminacji.



Podmiotem wszystkich praw deklarowanych w tym dokumencie stawała się jednostka.

Silny indywidualizm Deklaracji przesądzał o tym, że mniejszości narodowe nie
zyskały żadnych praw jako podmioty grupowe.



Zakaz dyskryminacji stał się na całe dziesięciolecia przewodnim motywem pracy nad
systemem ochrony praw człowieka ONZ.



Przyjęto kilka instrumentów zwalczania dyskryminacji wśród których były m.in.
Międzynarodowa Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji
Rasowej z 1966 roku i Konwencja UNESCO przeciwko Dyskryminacji w Dziedzinie
Oświaty z 1960 roku, które dotyczyły głównie dyskryminacji na tle rasowym, ale
zawierały wzmianki o grupach i członkach mniejszości narodowych.



Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966 roku, pierwsze
„twarde” prawo w systemie ONZ dotyczące praw człowieka, również zawiera silnie
wyeksponowany zakaz dyskryminacji.



Dla ochrony mniejszości narodowych dużo ważniejszy jest jednak art. 27 tego Paktu,
który stanowi, że w państwach, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub
językowe, osoby należące do tych mniejszości nie mogą być pozbawione prawa do
własnego życia kulturalnego, wyznania i praktykowania własnej religii oraz
posługiwanie się własnym językiem wraz z innymi członkami danej grupy.



Przepis ten przyznaje prawa osobom należącym do mniejszości, a nie samym
mniejszością, zatem są to prawa indywidualne wykonywane wraz z innymi członkami
danej grupy.



Art. 27 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych budził i budzi wiele wątpliwości.



Niejasne było czy art. 27 tworzy po stronie państw tylko obowiązek wprowadzenia
zakazu dyskryminacji czy też nakazuje podjęcie działań pozytywnych na rzecz
mniejszości narodowych.



Specjalny Sprawozdawca Podkomisji do Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony

Mniejszości, działający w ramach Komisji Praw Człowieka ONZ Francesco Capotorti
w swoim „ Studium na temat praw osób należących do mniejszości etnicznych,
religijnych i językowych” z 1979 roku pisze, że prawdziwa, a nie formalna równość
osób należących do mniejszości możliwa jest tylko przy interwencji państwa.



Międzynarodowy Pakt Praw Człowieka w art..28 powołuje Komitet Praw Człowieka,
jako organ, któremu powierzona została kontrola nad realizacją postanowień
zawartych w Pakcie.



Podstawowe funkcje Komitetu to rozpatrywanie wykonania postanowień Paktu

składanych przez państwa na podstawie art. 40 oraz rozpatrywanie skarg osób
indywidualnych na naruszenie ich praw składane w oparciu o postanowienia
Protokołu Fakultatywnego.



Wystąpienie ze skargą indywidualną przeciwko państwu – stronie uzależniona jest od
ratyfikowania przez to państwo Protokołu Fakultatywnego, co nie jest zasadą i wiele

państw - stron nie uznaje jurysdykcji Komitetu.



Skarga może zostać złożona tylko przez ofiarę indywidualną, a nie przez grupę.



Kontrowersje wokół art.27 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ wykazały
słabość ochrony mniejszości.



W 1978 roku Komisja Praw Człowieka ONZ utworzyła grupę roboczą, która miała
zająć się stworzeniem projektu deklaracji w sprawie praw osób należących do
mniejszości. Wynikiem tych prac jest uchwalona w 1992 roku przez Zgromadzenie
Ogólne ONZ Deklaracja o prawach osób należących do mniejszości narodowych,
etnicznych, religijnych i językowych. Dokument ten, mający charakter soft law,
można uznać mniejszości narodowych w ramach ONZ.



Deklaracja w art..3 stwierdza, że osoby należące do mniejszości narodowych mogą
korzystać ze swoich praw indywidualnie, jak i wraz z innymi członkami swojej grupy.



Przedmiotem Deklaracji są cztery grupy postanowień:



Deklaracja czyni przedmiotem ochrony praw człowieka i podstawowych wolności
osób należących do mniejszości.



Deklaracja zawiera katalog praw, które służą utrzymaniu i rozwijaniu mniejszościowej

tożsamości narodowej m.in. prawo do korzystania ze swej własnej kultury, prawo do
wyznawania i praktykowania własnej religii, do prywatnego i publicznego użwania
języka narodowego, nauki tego języka lub odbywania edukacji w tym języku, do
udziału w życiu publicznym i gospodarczym kraju.



Prawa te wg . Art. 3 Deklaracji mogą być realizowane indywidualnie jak również we

wspólnocie z innymi członkami danej mniejszości narodowej. W ograniczonym
zakresie uwzględnione zostały prawa mniejszości jako grupa taki charakter noszą
praw do stowarzyszenia się, do kontaktów w ramach danej grupy w kraju, jak również
do kontaktów przez granice z osobami należącymi do tej samej grupy narodowej.



Postanowienia Deklaracji, które dotyczą sposobu prowadzenia przez państwa

polityki i programy państwowe należy planować i realizować z uwzględnieniem
uprawnionych interesów osób należących do mniejszości.



Deklaracja, będąca wynikiem kompromisu między różnymi podejściami państw do
kwestii mniejszości, jest jednocześnie dokumentem najpełniej odnoszącym się do
kwestii praw osób należących do mniejszości narodowych w systemie ONZ. Jej
postanowienia są dość ogólne, nie mają charakteru prawnie obowiązującego, jedynie
rekomendacji dla państw członkowskich. Za słabość Deklaracji uważa się brak
definicji mniejszości. Należy jednak zauważyć, że Deklaracja po raz pierwszy w
prawie międzynarodowym użyła pojęcia mniejszości narodowych obok etnicznych,
religijnych i językowych.

Rada Europy



Europejska Konwencja Praw Człowieka, będąca podstawą systemu ochrony praw
człowieka w ramach Rady Europy, nie zawiera norm dotyczących praw
mniejszości narodowych. W latach 60 - tych rozważano umieszczenie praw
mniejszości narodowych w Protokole 2 do EKCP.



Osoby należące do mniejszości narodowych w państwach wchodzących w skład
Rady Europy mają możliwość składania do ETPCZ skarg indywidualnych, w
przypadku gdy państwo narusza ich prawa człowieka i podstawowe wolności
wynikające z Konwencji.



Największe znaczenie ma art. 14 Konwencji. Zawarty w tym artykule zakaz
dyskryminacji, m.in ze względu na narodowość, dotyczy jedynie praw zawartych
w konwencji. Może być zatem podstawą skargi do ETPOC jedynie wraz innymi
artykułem konwencji. Pomimo tej dość wąskiej formuły antydyskryminacyjnej art.

14 bywa wykorzystywany jako podstawa spraw, w którym naruszenie dotyczy
grup narodowościowych.



W systemie Rady europy funkcjonują tez dwa dokumenty bezpośrednio regulujące
status mniejszości narodowych są to:



Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych konwencja przyjęta
w 1992 roku (weszła w życie w 1998 roku) i Europejska Konwencja Ramowa o
Ochronie Mniejszości Narodowych przyjęta w 1994 roku. (weszła w życie 1998
roku).



Europejska Karta Języków Mniejszościowych i Regionalnych ma bardzo istotne
znaczenie dla kształtowania się statusu mniejszości narodowych w Europie choć
problematyka ochrony ich praw pojawia się w tej konwencji jedynie pośrednio.
Przepis Karty bowiem dotyczy ochrony języków, a nie tworzą praw dla
mniejszości, są to zatem prawa kulturowe, a nie prawa człowieka sensu stricte.



Karta zobowiązuje bowiem państwa – sygnatariuszy do uwzględnienia w swojej
polityce, ustawodawstwie i praktyce działania wobec języków regionalnych i
mniejszościowych używanych na ich terytorium, takich zasad jak uznawanie
wszystkich języków za przejaw bogactw, a kulturowego, respektowanie zasięgu
geograficznego każdego języka, wspieranie i ochrona języków, posługiwanie się
językami mniejszościowymi w życiu publicznym i prywatnym, utrzymanie i
rozwijanie tych języków, stwarzanie warunków do nauki, języków regionalnych i
mniejszościowych, wspierania badań nad tymi językami, wspierania kontaktów
przez granice osób mówiących tymi samymi językami mniejszościowymi.



Ważnym krokiem w procesie tworzenia europejskiego systemu ochrony praw
mniejszości było uchwalenie w 1994 roku przez Komitet Ministrów Rady Europy
Konwencji Ramowej o Ochronie Mniejszości Narodowych, która jest pierwszą w
historii wielostronną konwencją poświęconą ochronie mniejszości narodowych. Ta
otwarta dnia 1 lutego 1995 roku do podpisu konwencji weszła w życie dnia 1
lutego 1998 roku. Podsumowuje ona dorobek prac nie tylko Rady Europy, ale
także innych europejskich struktur międzynarodowych, w tym także innych
europejskich struktur międzynarodowych , w tym przede wszystkim OBWE.



Podmiotem ochrony w Konwencji, wbrew jej nazwie, nie są całe mniejszości, ale

osoby należące do takich mniejszości, które mogą korzystać z tych praw zarówno
indywidualnie jak i wespół z innymi członkami grupy.



Konwencja zwiera katalog praw osób należących do mniejszości narodowej;
prawo do swobodnego używania języka mniejszości w życiu prywatnym i
publicznym, w tym prawo do używania nazwisk i imion w brzmieniu języka
ojczystego, prawo do nauki języka ojczystego i w języku ojczystym, prawo do
nauki języka ojczystego i w języku ojczystym, prawo do dostępu do nauki na
wszystkich poziomach, prawo do swobodnych i pokojowych kontaktów przez
granice, prawo do zakładania i uczestniczenia w organizacjach mniejszości oraz
zakaz dyskryminacji z powodu przynależności do mniejszości narodowej.



Ponadto Konwencja Ramowa zawiera również szereg zobowiązań państw

sygnatariuszy w zakresie kształtowania statusu mniejszości, w tym obowiązek
podejmowania środków niezbędnych do zapewnienia pełnej i rzeczywistej
równości osób należących do mniejszości we wszystkich sferach życia
ekonomicznego, politycznego, społecznego i kulturalnego; obowiązek tworzenia
warunków niezbędnych do utrzymania i rozwijania tożsamości narodowej przez
mniejszości; zakaz działań zmieniających proporcje narodowościowe w regionach
zamieszkałych przez mniejszości.



Pomimo ramowego charakteru Konwencji ma ona duże znaczenie dla rozwoju

europejskiego systemu ochrony mniejszości, gdyż jest pierwszym w przerwie
międzynarodowym prawnie wiążącym instrumentem ochrony mniejszości
narodowych.



Zawiera bogaty katalog praw, w tym tak istotne postanowienia jak zasad, że ów

wybór nie może implikować po stronie jednostki negatywnych dla niej skutków.
Istotne jest również przez Konwencję ochrony osób należących do mniejszości
narodowych z systemem ochrony praw człowieka w ramach Rady Europy, przez
odwołanie się w Preambule i w samej treści Konwencji do postanowień EKPCZ.



Kontrola realizacji postanowień Konwencji została powierzona Komitetowi
Ministrów Rady europy oraz Komitetowi Doradczemu przy KMRE. Państwa
strony zobowiązane są do przedkładania informacji co do środków podjętych w
prawie wewnętrznym w celu realizacji postanowień Konwencji ramowej.



Pierwsze sprawozdanie składane jest po roku od wejścia w Zycie postanowień
Konwencji w stosunku do tego państwa, a następne co pięć lat. Komitet Ministrów
może żądać od tego państwa bieżącej informacji o stanie realizacji Konwencji w
danym państwie.



Po zapoznaniu się z nią KMRE przedstawia wnioski ewentualnie zalecenia.
Komitet Doradczy ma natomiast charakter ekspercki i jego głównym zadaniem
jest opiniowanie informacji przedstawionych przez strony.

KBWE/ OBWE



Proces Helsiński, rozpoczęto w 1975 roku konferencją w Helsinkach.



Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie przekształcona w
1994 roku w związku z postępującą instytucjonalizacją w Organizację
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie dostarcza raczej standardów
politycznych, a nie prawnych ochrony mniejszości.



Instrumenty helsińskie są umowami politycznymi , nie zas traktatami
międzynarodowymi, nie tworzą one praw podmiotowych i nie SA one
egzekwowalne.



W Akcie Końcowym KBWE z Helsinek z 1975 roiku mniejszości
narodowe i kultury regionalne wspomniane zostały w ramach słynnego
trzeciego koszyka.



W 1989 roku kiedy to w Europie Środkowo - Wschodniej rozpoczęły się
reformy ustrojowe, w którym w wielu krajach towarzyszyła erupcja
konfliktów narodowościowych, przyniósł zwiększenie wysiłków na rzecz
kształtowania się statusu mniejszości w ramach KBWE.



Spotkanie Wiedeńskie KBWE z 1989 roku podkreśliło jeszcze raz wagę w
stosunkach

europejskich

ochrony praw

człowieka,

kontaktów

międzyludzkich, wolności komunikowania się obywateli państw
uczestniczących w KBWE, jak również zwróciło uwagę, na problemy
humanitarne. Podkreślając wagę tej problematyki nadano jej jednocześnie
nazwę Wymiaru Ludzkiego KBWE.



Dokument końcowy Wiedeńskiego Spotkania KBWE zawiera dość ogólne
postanowienia co do statusu mniejszości i zobowiązuje państwa
uczestnicząc do podjęcia m.in. wszelkich kroków celem zapewnienia
ochrony praw człowieka osób należących do mniejszości narodowych,
powstrzymania się od jakiejkolwiek dyskryminacji osób należących do
tych mniejszości, chronienia i stwarzania warunków do popierania
tożsamości kulturowej, etnicznej, językowej i religijnej mniejszości
narodowych na ich terenie.



W 1990 roku odbyła się Konferencja Kopenhaska w sprawie ludzkiego

wymiaru KBWE jej obrady przyniosły przełom w sprawach praw
mniejszości .



Wymienia obowiązki państw uczestniczących wobec tych mniejszości.



Do najważniejszych postanowień zawartych w tym dokumencie należą:



Zasada, że poszanowanie praw osób należących do mniejszości jest
częścią powszechnie uznawanych praw człowieka, zakaz dyskryminacji w
korzystaniu z praw człowieka przez osoby należące do mniejszości, zasada
swobodnego wyboru przynależności narodowej, prawo osób należących
do mniejszości swobodnego wyrażenia, kultywowania i rozwijania swojej
tożsamości narodowej bez żadnych prób asymilacji przymusowej.



Dokument wymienia prawa osób należących do mniejszości takie jak:



Prawo do własnego języka, prawo do utrzymania własnych instytucji,
prawo do praktyk religijnych w języku ojczystym, prawo do niezakłócania
kontaktów we własnej grupie etnicznej, prawo dostępu do informacji w
języku ojczystym.



W dokumencie podkreślono również konieczność konstruktywnej
współpracy międzypaństwowej w kwestiach dotyczących mniejszości.



Spotkanie KBWE w Helsinkach w 1992 roku zakończone wydaniem

dokumentu: „Wyzwanie czasu przemian” w pełni odzwierciedlało rosnące
zrozumienie i wrażliwość na problemy mniejszości. Na spotkaniu tym
powołano instytucję Wysokiego Komisarza KBWE do spraw Mniejszości
Narodowych.



Mandat Komisarza obejmuje takie zadania jak: monitorowanie stosunków

narodowościowych, wczesne ostrzeganie o rodzących się konfliktach i
wczesne reagowanie, a więc kroki mające na celu rozładowania
konfliktów narodowościowych na wczesnym etapie rozwoju. Są to zatem
działania prewencyjne, a nie rozstrzyganie istniejących już ostrych
konfliktów. Należy bowiem pamiętać, że mandat Wysokiego Komisarza
wygasa w sytuacji rozwoju ostrego konfliktu.



Cel mandatu i jego działanie sprowadza się przede wszystkim do

zapobiegania konfliktom na tle narodowościowym w państwach
członkowskich OBWE, a nie kontrolowanie, przestrzegania praw
mniejszości narodowych. Należy jednak podkreślić, że misje Komisarza
podejmowane w takich państwach jak: Łotwa, Estonia, Słowacja,
Rumunia, Ukraina, czy Albania nie tylko przyczyniły się do rozładowania
konfliktów narodowościowych, a także pozytywnie wpłynęły na sytuacje
mniejszości narodowych w tych państwach.



Ostatnie dwie dekady przyniosły zdecydowanie rozwój ochrony w
systemie uniwersalnym jak i w Europie. Najważniejszy element tego
procesu to wyraźne umiejscowienie ochrony mniejszości jak i części
międzynarodowej ochrony praw człowieka, a także stworzenie pierwszych
katalogów mniejszości narodowych oraz pierwszych, jak dotąd dość
słabych systemów implementacji.