78

Kościół św. Anny w Krakowie

Poprzedni kościół w stylu
gotyckim

wyburzono

w latach 1689-1703 na koszt
Akademii

i

zastąpiono

obecnym,

wykonanym

według projektu Tylmana
z Gameren. Uchodzi za jedną
z najpiękniejszych budowli
barokowych w Polsce.
Budowla jest trzynawową
bazyliką

z

transeptem

i

prosto

zamkniętym

prezbiterium. Nawa główna
jest sklepiona kolebkowo z
lunetami, a na skrzyżowaniu
wznosi

się

ośmioboczna

kopuła z tamburem.
Bogaty wystrój wnętrza (w tym ołtarze) jest zaprojektowany
i wykonany przez Baltazara Fontanę

Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie

To znany krakowski kościół położony przy ulicy Grodzkiej 54,
we wschodniej części placu św. Marii Magdaleny, w pobliżu
kościoła św. Andrzeja. Jest to prawdopodobnie największy pod
względem pojemności kościół zabytkowy w Krakowie.

Jest to pierwsza budowla architektury barokowej w Krakowie.
Ufundowana została dla jezuitów przez króla Zygmunta III Wazę.
Plan kościoła wykonał prawdopodobnie Giovanni de Rossis, plan
ten był realizowany od 1597 roku - najpierw przez Józefa
Britiusa, a następnie modyfikowany przez Giovanniego Marię
Bernardoniego. Ostateczny kształt kościołowi nadał w latach
1605-1619 Giovanni Trevano i to on jest autorem fasady, kopuły
i wystroju wnętrza.

Kościół ma szeroki, jednonawowy
korpus

z

nawami

bocznymi

o charakterze kaplic, transept
z kopułą na skrzyżowaniu oraz
prostokątne (krótkie) prezbiterium
zamknięte półkolistą apsydą.

Dwukondygnacyjna

fasada

z dolomitu przypomina rzymski
kościół

Santa

Susana

Carla

Maderny, ale są w niej też echa
fasady

głównego

kościoła

jezuickiego Il Gesù w Rzymie.

79

Teatr barokowy

W okresie baroku dokonał się w teatrze (zapoczątkowany w XVI w.) jeden z najważniejszych
przełomów — przejście od sceny symultanicznej do sceny sukcesywnej.
Dewizą sztuki teatralnej doby baroku zdaje się być "aby wszystko było fikcyjne, ale zdawało się
rzeczywiste".
To dopiero w baroku powstają na świecie publiczne i, co najważniejsze, stałe teatry. Pierwszy z nich
otwarto w Wenecji w 1637 roku. Kładziono nacisk szczególnie na efekty widowiskowe przedstawień,
odstąpiono od zasady trzech jedności.
W Anglii mamy wówczas epokę elżbietańską, czyli sławne sztuki Szekspira ("Makbet", "Otello",
"Hamlet"). W Hiszpanii teatr narodowego stworzył Lope Felix de Vega Carpio (znany bardziej jako
Lope de Vega), autor około 1800 dramatów (m.in. "Owcze źródło", "Pies ogrodnika", "Dziewczyna
z dzbanem"). Ważnymi barokowymi dramaturgami w Hiszpanii byli także Tirso de Molinia ("Zielony
gil") czy Calderón de la Barca.

Teatr barokowy → ewolucja a w tym wypadku raczej rozwój relacji scenowidowni.

TEATR OLIMPICO W VICENZY – Teatr Olimpico był pierwszym krytym obiektem teatralnym
w Europie i ostatnim, noszącym antyczne ślady przed nastaniem okresu Wielkiej Reformy. Obiektu
nie zleciły koła arystokratyczne, co wyróżnia go od następnych. Wydawać się by mogło ,że Olimpico
nic nie dzieli od antyku. Rzut orchestry i widowni oparty jest na połowie elipsy, a więc jakoby można
spektakl zaaranżować na dwóch poziomach i w dwu planach. Punktem zwrotnym w ówczesnym
pojmowaniu funkcji sceny okazały się „uliczki” biegnące od porta regalis, i bocznych otworów
drzwiowych, a stałe tło przedstawienia znaczeniowo zaczęło przeważać. Według zapisków
realizatorom brakowało platform, wózków, Scena - pulpitum, okazała się za płytka, niemożliwe były
jakiekolwiek działania techniczne, które przebiegały by niezauważalnie dla widowni. Zresztą stałe tło
Olimpico (uliczki) bliskie było idei „uniwersalnej scenografii”. Teatro Olimpico w Vicenzy został
zaprojektowany przez Palladia a ukończył go Vincenzo Scamozzi . Mały, elegancki, poważny
z kolumnadą, która otacza widownię i jest wyżej ozdobiona posągami. Dla widzów amfiteatralne
siedzenia. Na scenie mamy elegancką fasadę wykonaną prawie w 90% z drewna. Zamyka go sufit
pokryty freskami z wyobrażeniem nieba symulującymi antyczny teatr na świeżym powietrzu. Scena
Teatro Olimpico została przygotowana dla przedstawienia inauguracyjnego i miała naśladować miasto
Teby, gdzie się toczyła tragedia grecka. Aż do dziś ta struktura została zachowana. Następnym teatrem
jest Sabbionieta . Teatr nawiązuje do teatru Olimpico ale posiada również nowoczesne rozwiązania.

TEATRO SABBIONETA – przyjąwszy, że Scamozzi założył na orchestrze działania teatralne,
i poza tymże miała by ona być także przedłużeniem widowni, to teatr ten jedynie fragmentami rzutu
nawiązuje do starożytności. Teren gry między właściwą sceną a widownią został wydłużony i przed
końcem pulpitum poszerzony poprzez odpowiednio wykształtowaną podkowę widowni.
Zróżnicowana w poziomach: - pierwszy rząd widowni – orchestra – scena, został zredukowany do
koniecznego minimum ze względu na widoczność. Scamozzi w Teatrze Olipmico założył orchestrę

80

jako miejsce dla widowni stojącej, a w al. Antica jest rozbudowana w głąb scena. Już nie wąska
uliczka dostępna przez porta regalis, ale perspektywicznie zbiegające się przedłużenia sceny
zakończone dwoma pomieszczeniami po bokach, które mogły być technicznymi. Teatro Olimpico
autorstwa Vincenzo Scamozziego uchodzi za dobre rozwiązanie, nie ograniczające artystów teatru.
Skłania do takich opinii otwarty teren gry bezpośrednio związany z otaczającą go widownią, Mniejszą
uwagę przywiązuje się do znajdującej się w tle sceny. Teatr w Parmie był następnym krokiem
w kierunku tworzenia barokowej sceny.

Teatro Farnese w Parmie zaprojektował Gianbattista Aleotti, specjalista od konstrukcji budynków
i mechanizmów teatralnych. Cały z drewna i rozleglejszy niż poprzednie , z olbrzymią sceną
dostosowaną do rozbudowanych i skomplikowanych scenografii, przdstawia typ pośredni między
szesnastowiecznymi teatrami na wzór antyczny a późniejszymi, mocno już rozbudowanymi,
z balkonami, lożami , tymi z siedemnastego wieku.W Teatro Farnese, tu widzianym obok godny
uwagi jest podwójny portyk wokół widowni i olbrzymia scena za którą była rozległa przestrzeń
służąca do manewrowania skomplikowanymi maszyneriami, które obsługiwały ruchomą scenę.
Także przestrzeń w centrum widowni często była wykorzystywana do wspaniałych choreografii
dworskich jak balety, wstawki muzyczne (intermezza) w przerwach przedstawień. Teatro Farnese stał
się pierwszym stałym teatrem operowym i obiekt ten jako odpowiadał funkcjonalnym jej potrzebom.
Dotychczas przedstawienia muzyczne grywano w doraźnie przystosowanych, dworskich
przestrzeniach. Parmeński Farnese zapoczątkował erę dużych buynków operowych, w których
odbywały się czasem przedstawienia dramatyczne. Już w tym obiekcie okno sceniczne stanowiące
30% powierzchni przekroju całej sali ma swoją, niczym nieuzasadnioną, głębokość. Zachowały się
ryciny na których widać , w jaki sposób wykorzystano orchestrę w tym teatrze, było to w początkach
jego istnienia. Z opisów wynika, że później cała akcja działa się tylko w pudle scenicznym. Na
podkowie widowni Sabbionecie mieściło się około 180 widzów, mających dobrą widoczność.
W Farnese podkowa mieści około 1500, z czego 80% widzi w granicach połowy i mniej, atrakcyjnej
widowiskowo powierzchni pudła scenicznego.

81

LA Scala w Mediolanie – Na tle XVII i XVIII – wiecznych dziejów włoskiej sceny barokowej
mediolańska La Scala podsumowuje wady i zalety tej formy. Jest jednym z najważniejszych obiektów
operowych, jakie zbudowano do końca XVIII wieku w Europie . przy arystokratycznym patronacie
opera powstała na zapotrzebowanie społeczne, mieszczańskie . Skumulowały się w niej różne
„osiągnięcia”, jakie do tego czasu wdrożono w budynkach z włoską sceną . Widownia liczyła 2300
miejsc, tak przynajmniej zakładano pierwotnie . w rozwiązanych na sześciu poziomach lożach
słychać dźwięk zubożony o wysokie częstotliwości, szczególnie w bocznych skrzydłach widowni.
Ogółem dla 40% widzów odbiór widowiska muzycznego jest nie satysfakcjonujące, tak ze względów
akustycznych, jak i widokowych. Ten ostatni problem potraktowano wyjątkowo niedbale , kosztem
w pełni wydzielonych lóż. Pozwalają za to na pełny ogląd widowni. W La Scali podział na dwie
strefy, dla widzów i aktorską, doszedł do zenitu. Pierwszy rząd na parterze dzieli od kurtyny
10 metrów, w tym głębokość portalu wynosi 4 metrów. Sama scena słynęła długo z możliwości
technologicznych w obsłudze widowisk. W pełni wysokość ramy scenicznej wynosiła 15 metrów.
W żadnym miejscu o La Scali nie można powiedzieć, że posiada jakieś elastyczne cechy. Zbudowano
ją dla opery. Operę może w komforcie słyszalności i widoczności odbierać tylko 60% widzów.
Dramat w tym obiekcie jest niemożliwy ze względu na wydłużony czas pogłosu. Na wzór
mediolańskiej opery architekci włoscy, ale i inni narodowości, realizowali obiekty w całej Europie,
w początkach XIX wieku już na Świecie. Nie zwolniono wtedy tempa rozwoju „sieci teatralnej”
w porównaniu z poprzednim stuleciem, włoska forma opanowała cały świat. Zakłócił ten cykl
budynków z salami opartymi na włoskim schemacie teatr Ryszarda Wagnera i Otto Bruckwalda w
Bayreuth. Jednym z nowoczesnych teatrów zbudowanym w 1995 roku ale jeszcze nawiązującym do
włoskiego teatru barokowego jest GLYNDEBOURNE.

82

Teatr Garniera

Opéra Garnier – gmach opery w Paryżu
przeznaczony dla 2200 osób, wybudowany
w stylu eklektycznym w latach 70. XIX w. wg
projektu Charles'a Garniera.
Opéra

Garnier

zajmuje

11

tys.

metrów

kwadratowych, na widowni może jednorazowo
zasiąść 2200 osób, zaś scena pomieści 450
artystów. Główny żyrandol waży 6 ton.
Utrzymany w stylu barokowym budynek łączy w
sobie symetrię i niezwykłe bogactwo ozdób
i ornamentów. Główna fasada budynku jest
symetrycznie podzielona przez osiem par
jońskich pilastrów oraz dwa łuki łączące pary
znajdujące się najbliżej krawędzi. Powyżej rzędu

pilastrów znajduje się bogata sztukateria, zaś cały obiekt wieńczy kopuła oraz złote figury
mitologicznych bohaterów. W podobnej konwencji utrzymane jest wnętrze, pełne złotych
i marmurowych płaskorzeźb, sztukaterii, figur
kompozytorów oraz postaci z mitologii greckiej
oraz fresków. Przestrzenny układ korytarzy
i schodów ma ułatwiać odpoczynek między
aktami sztuk. Potężna klatka schodowa zajmuje
więcej miejsca niż scena z widownią co
oddawało ówczesną potrzebę prezentacji przez
bogate i silne mieszczaństwo Paryża. Widownia
na

ponad

2000

osób

utrzymana

jest

w eleganckiej czerwieni i złocie. Posiada cztery
balkony. Malowidło na suficie, autorstwa Marca
Chagalla, przedstawia znane paryskie budowle
wplecione w sceny z oper.

Kopia teatru barokowego pod względem rozwiązań, elewacja neobarokowa.

Opéra Bastille
Nowoczesny gmach opery, siedziba zespołu Narodowej Opery Paryża.

M

iał w założeniach zastąpić

stary gmach Opery Garnier, co jednak nie nastąpiło.
Celem Mitterranda było powstanie gmachu, w którym muzyka poważna mogłaby być popularyzowana
wśród szerszych mas społecznych. Zainspirowany został znacznie starszą (pochodzącą z 1968 r.),
przedstawioną przez kompozytora Pierre'a Bouleza ideą teatru
ludowego.
Z 756 przedstawionych opcji wybrana została koncepcja żyjącego
w Kanadzie urugwajskiego architekta Carlosa Otta.
W celu budowy opery dokonano kolejnych kontrowersyjnych
zmian w zabudowie przestrzennej Paryża - wyburzono zabytkowy
dworzec Paris Bastille z 1859 r., późniejszą galerię sztuki, oraz
zamknięto perspektywę ulicy Św. Antoniego.
Gmach ma 2723 miejsca siedzące. Ma kształt nieregularnej kostki
z zewnętrznymi ścianami ze szkła, z których od wewnątrz roztacza
się szeroki widok na miasto. Obiekt jest ceniony przez architektów
i chwalony przez widzów, jednak środowiska krytyków
muzycznych od lat poddają go krytyce ze względu na słabą, w
porównaniu z innymi słynnymi gmachami opery, akustykę. Stało
się to zresztą jednym z powodów, dla których nie zdołał on
całkowicie zastąpić Opery Garnier.

83

Luwr
Jest to jedno z największych na świecie muzeów.
Pałac miał być częścią dominującą, a zarazem reprezentacyjną. Miał stanowić początek osi głównej
w Paryżu. Dalej w linii prostej znajdują się trzy łuki triumfalne wyznaczające oś.
Luwr przeszedł remont generalny w latach 80. XX w. Renowacją kierował chiński architekt
mieszkający w Stanach Zjednoczonych. Zachowano dominującą historyczność, mimo wprowadzenia
wind, ruchomych schodów, urządzeń elektronicznych itd.
Bogata rzeźbiarska dekoracja elewacji tworzy jedna całość.
Ostatnia kondygnacja doświetlona jest szklanym sufitem (współczesny), który został świetnie
skomponowany z barokowym wnętrzem.
Dziedzińce wewnętrzne nakryto dachem, aby zwiększyć przestrzeń muzealną (40tys. m

³).

Duża piramida oraz cztery mniejsze doświetlają część podziemną ciągnącą się aż do Pol Elizejskich
(powierzchnia 12 tys. m). Stworzono tam system komunikacji wielopoziomowej prowadzącej do
każdej części muzeum.