3 Systemy Edukacji

System edukacji w Polsce

na tle systemów w innych

krajach europejskich

D R H A B . P R O F . N A D Z W . J O L A N T A Ż Y Ś K O

Struktura prezentacji



Polityka ponadnarodowa w odniesieniu do edukacji



Diagnoza stanu edukacji europejskiej na początku

wieku



Polityka europejska w obszarze edukacji



Strategia Lizbońska



Zapisy Traktatu o Unii Europejskiej



Analiza systemów edukacji w Europie



Porównywalność systemów

Pojawienie się polityki ponadnarodowej

Globalizacja

Proces integracji

europejskiej

Narodowe systemy

edukacji

Realne struktury

Kreowana polityka

Gdyby można było zmniejszyć ludność

całego świata do wioski o 100 mieszkańcach,

zachowując proporcje

wszystkich ludzi mieszkających na Ziemi,

wioska składałaby się z:

57 Azjatów

21 Europejczyków

14 Amerykanów (Północna, Środkowa i Południowa)

8 Afrykanów

6 osób posiadałoby 59% całego bogactwa

i wszyscy oni pochodziliby z USA

80 mieszkałoby w ubogich domach

70 byłoby analfabetami

50 cierpiałoby niedożywienie

1 umierałaby właśnie

1 właśnie by się rodziła

1 posiadałaby komputer

1 (tak, tylko jedna) posiadałaby dyplom uniwersytecki

Wpływ polityki ponadnarodowej

Polityka

globalna

Polityka

europejska

Polityka

narodowa

• UNESCO (Org. NZ ds.

Oświaty, Nauki i Kultury)

• OECD (Org. Współpracy

Gosp. i Rozwoju)

• Rada Europy
• Unia Europejska
• CEDEFOP

• Organizacje rządowe
• Organizacje pozarządowe

Wydatki na edukację

UE/2002

USA

Japonia

Ze środków
publicznych

4,9% PKB

5,0% PKB

3,6 % PKB

Ze środków
prywatnych

0,6% PKB

2,2% PKB

1,2% PKB

Umiejętności potrzebne dla społeczeństwa wiedzy

Średnia UE

(1)

Średnia

trzech

najlepszych

wyników

w UE

USA

Japonia

Umiejętność
liczenia/
matematyka
(punkty)

494

528

493

557

Umiejętność
pisania i
czytania
(punkty)

498

532

504

522

Źródło: PISA, OECD, 2001.

(1)

W danych nie

uwzględniono Holandii – średnia dla 14 państw członkowskich.

PISA 2000-2006 – Wnioski

(

Programme for International Student Assessment

)

Pięta achillesowa polskiej oświaty –

rozwijanie umiejętności

samodzielnego myślenia,

rozumowania naukowego,

modelowania i rozumowania

matematycznego, formułowania

hipotez, zwięzłego zapisania

wniosków, dostrzegania

alternatywnych rozwiązań problemu

Umiejętność rozumowania w naukach

przyrodniczych

wynik ogólny – 498 pkt nie różni się od
przeciętnego w krajach OECD

Wyjaśnianie zjawisk przyrodniczych w sposób
naukowy - tutaj polscy uczniowie uzyskali
stosunkowo najlepsze wyniki (506 pkt). W tym
obszarze ważne są posiadane wiadomości (wiedza)

Wydatki na edukację w krajach europejskich

Polska

Wydatki na jednego ucznia

Polska

Strategia Lizbońska

„Gospodarka europejska powinna stać się
najbardziej konkurencyjną i dynamiczną
gospodarką w świecie - gospodarką opartą
na wiedzy, zdolną do trwałego wzrostu,
tworzącą coraz większą liczbę lepszych
miejsc pracy i zapewniającą większą
spójność społeczną.”

Strategia europejska

Źródło: (Wójcik, 2003)

Art. 165 Traktatu o Unii Europejskiej

Unia przyczynia się do rozwoju edukacji o wysokiej
jakości, poprzez zachęcanie do współpracy między
Państwami Członkowskimi oraz, jeśli jest to
niezbędne, poprzez wspieranie i uzupełnianie ich
działalności, w pełni szanując odpowiedzialność
Państw Członkowskich za treść nauczania
i organizację systemów edukacyjnych, jak również
ich różnorodność kulturową i językową.

Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej

Art. 165 cd.

Działanie Unii zmierza do:



rozwoju wymiaru europejskiego w edukacji, zwłaszcza przez

nauczanie i upowszechnianie języków Państw Członkowskich,



sprzyjania mobilności studentów i nauczycieli, między innymi

poprzez zachęcanie do akademickiego uznawania dyplomów

i okresów studiów,



promowania współpracy między instytucjami edukacyjnymi,



rozwoju wymiany informacji i doświadczeń w kwestiach wspólnych

dla systemów edukacyjnych Państw Członkowskich,



sprzyjania rozwojowi wymiany młodzieży i wymiany instruktorów

społeczno-oświatowych, a także zachęcania młodzieży do

uczestnictwa w demokratycznym życiu Europy,



popierania rozwoju kształcenia na odległość…

Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej

Kompetencje

wyłączne

funkcjonowanie rynku

wewnętrznego,
unia celna,
polityka monetarna

krajów, które przyjęły

walutę euro,
zasoby morskie i

polityka rybołówstwa,
wspólna polityka

handlowa

Kompetencje

dzielone

wspólny rynek,
polityka społeczna (w

zakresie spraw

wymienionych w

Traktacie),
spójność ekonomiczna,

społeczna i

terytorialna,
rolnictwo i połów ryb

(wyłączając morskie

zasoby),
ochrona środowiska,
ochrona konsumencka,
transport, sieci, drogi,

Kompetencje

wspomagające

ochrona i polepszanie

ludzkiego zdrowia,
przemysł,
kultura,
turystyka,

edukacja, młodzież,

sport i doradztwo

zawodowe,

ochrona obywatelska,

współpraca

administracyjna

Kompetencje Unii Europejskiej

po Traktacie Lizbońskim

Subsydiarność jako kluczowa zasada

funkcjonowania Unii Europejskiej

Organizacje

rządowe

transnarodowe
europejskie
narodowe
regionalne
lokalne

Organizacje

pozarządowe

transnarodowe
europejskie
narodowe
regionalne
lokalne

Sub

ść

Subsydiarność horyzontalna

Dokumenty strategiczne

Edukacja i szkolenie 2010 - dokument Unii

Europejskiej dotyczący rozwoju systemów opieki

społecznej i edukacji. Został przyjęty 14 lutego 2002

roku przez ministrów edukacji oraz Komisję

Europejską.
Uzgodnione w nim najważniejsze cele, jakie należy

osiągnąć w wyznaczonym terminie, to:



poprawa jakości i efektywności systemów edukacji,



ułatwienie powszechnego dostępu do systemów

edukacji,



otwarcie systemów edukacji na świat.

Cele strategii:



osiągnąć w Europie najwyższy poziom edukacji, tak aby mogła

ona stanowić wzór dla całego świata pod względem jakości i

użyteczności społecznej;



zapewnić kompatybilność systemów edukacyjnych, umożliwiającą

obywatelom swobodny wybór miejsc kształcenia, a następnie

pracy;



uznawać w Unii Europejskiej kwalifikacje szkolne i zawodowe,

wiedzę i umiejętności zdobyte w poszczególnych krajach UE;



zagwarantować Europejczykom - niezależnie od wieku -

możliwość uczenia się przez całe życie (kształcenie ustawiczne);



otworzyć Europę - dla obopólnych korzyści - na współpracę z

innymi regionami, tak aby stała się miejscem najbardziej

atrakcyjnym dla studentów, nauczycieli akademickich i

naukowców z całego świata.

Cele strategiczne

Cel strategiczny 1: Poprawa jakości i

efektywności systemów edukacji w UE wobec

nowych zadań społeczeństwa wiedzy oraz zmieniających

się metod i treści nauczania i uczenia się:



Cel 1.1.: Podniesienie jakości kształcenia i doskonalenia

zawodowego nauczycieli i osób prowadzących szkolenia



Cel 1.2.: Rozwijanie kompetencji i umiejętności

potrzebnych dla społeczeństwa wiedzy



Cel 1.3.: Zapewnienie powszechnego dostępu do

technologii informacyjno-komunikacyjnych



Cel 1.4.: Zwiększenie rekrutacji w dziedzinach nauk

ścisłych i technicznych



Cel 1.5.: Optymalne wykorzystywanie zasobów

Cele strategiczne

Cel strategiczny 2: Ułatwienie powszechnego
dostępu do systemów edukacji zgodnie z nadrzędną
zasadą kształcenia ustawicznego, działanie na rzecz
zwiększenia szans zdobycia i utrzymania zatrudnienia
oraz rozwoju zawodowego, jak również aktywności
obywatelskiej, równości szans i spójności społecznej:



Cel 2.1.: Tworzenie otwartego środowiska edukacyjnego



Cel 2.2.: Uatrakcyjnianie procesu kształcenia



Cel 2.3.: Wspieranie aktywności obywatelskiej,
zapewnienie równości szans i spójności społecznej

Cele strategiczne



Cel strategiczny 3: Otwarcie systemów edukacji

na środowisko i świat w związku z koniecznością

lepszego dostosowania edukacji do potrzeb pracy

zawodowej i wymagań społeczeństwa oraz sprostania

wyzwaniom wynikającym z globalizacji:



Cel 3.1.: Wzmocnienie powiązań ze światem pracy,

działalnością badawczą i społeczeństwem



Cel 3.2.: Rozwijanie przedsiębiorczości



Cel 3.3.: Poprawa sytuacji w zakresie nauki języków

obcych



Cel 3.4.: Rozwijanie mobilności i wymiany



Cel 3.5.: Wzmocnienie współpracy europejskiej

Dokumenty strategiczne w obszarze edukacji w Polsce



Strategia rozwoju edukacji na lata 2007-2013



Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006,



Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do 2010 r.

(MENiS 2003),



Strategia Państwa dla Młodzieży 2003-2012 (MENiS

2003 r.),



„e-Polska. Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa

informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006” (2001r.)



Narodowy Plan Działań Na Rzecz Dzieci 2004-2012 –

„Polska Dla Dzieci” (2004 r.)

Strategia rozwoju edukacji na lata 2007-2013

Edukacja to spójny system kształcenia i wychowania

obejmujący różne poziomy kształcenia, w formach

instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych. W

systemie tym uczestniczą dzieci, młodzie i dorośli,

nabywając wiedzę ogólną lub zawodową, a także

umiejętności. Edukacja sprzyja także kształtowaniu

postaw niezbędnych do funkcjonowania w

społeczności lokalnej. Efektywna edukacja o wysokiej

jakości jest kluczowym warunkiem rozwoju

społeczeństwa, a także jest drogą do podnoszenia

jakości życia, tak w wymiarze indywidualnym, jak i

społecznym.

Mocne strony

Słabe strony



obowiązek nauki do 18 roku życia



rozwinięta sieć szkół podstawowych,

gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych



poprawa wyników badania PISA 2003 r. w

porównaniu do badania z 2000 r. w zadaniach

badających rozumienie tekstu



duża liczba szkół wyższych zróżnicowanych pod

względem oferty edukacyjnej



wysoki współczynnik solaryzacji



niski odsetek osób wcześnie opuszczających

system edukacji w wieku 18-24 lata w

odniesieniu do liczby osób w systemie edukacji



powszechny system pomocy materialnej dla

studentów



trzyipółkrotne zwiększenie liczby osób

uzyskujących stopień doktora



autonomia szkół wyższych



niski wskaźnik upowszechnienia edukacji przedszkolnej dzieci w
wieku 3-5 lat, zwłaszcza na wsi



niski poziom umiejętności uczniów w zadaniach wymagających
twórczego mylenia;



stosunkowo niska liczba uczniów z bardzo dobrymi wynikami w
myleniu naukowym (badanie PISA)



niedostateczna liczba nauczycieli języków obcych i informatyki



niski odsetek osób niepełnosprawnych uczęszczających do szkół
ogólnodostępnych i aktywnych zawodowo



zbyt mały udział absolwentów matematyki, nauk przyrodniczych i
technicznych w ogólnej liczbie absolwentów szkół wyższych



niedostateczne powianie nauki i szkolnictwa wyższego z gospodarką i
rynkiem pracy oraz brak należytego wykorzystania potencjału
badawczego uczelni



nieefektywny system zarządzania w szkolnictwie wyższym



programy nauczania w szkołach wyższych niedostatecznie
przygotowujące do aktywnego wejścia absolwentów na szeroko
rozumiany rynek pracy



niski wskaźnik uczestnictwa ludności w kształceniu ustawicznym
(słabo rozwinięty system kształcenia ustawicznego i kształcenia na
odległość)



relatywnie niskie nakłady na ucznia/studenta w USD wg siły
nabywczej pieniądza



nieefektywny podział kompetencji w zakresie nadzoru między
administracji rządową a organami prowadzącymi szkoły



niewielkie zaangażowanie społeczności lokalnych w życie placówek
edukacyjnych

Analiza SWOT systemu edukacji

Możliwości (wewnętrzne)

Ograniczenia (wewnętrzne)



wdrażanie nowych przepisów dotyczących kształcenia
nauczycieli (nauczanie dwóch przedmiotów, języki obce,
TIK)



rozwój systemu studiów doktoranckich jako trzeciego
stopnia kształcenia w szkołach wyższych



przyjcie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym



przyjcie ustawy o zasadach wspierania działalności
innowacyjnej



wdrożenie większości zada Procesu Bolońskiego



przyjcie nowego rozwiązania w zakresie określania
elastycznych standardów kształcenia w szkolnictwie
wyższym



utworzenie Systemu Informacji Oświatowej



wzrost liczby pracowni komputerowych, w tym z
podłączeniem do Internetu



doskonalenie systemu oceny jakości kształcenia w
szkołach wyższych



doskonalenie systemu akredytacji placówek doskonalenia
nauczycieli



doskonalenie systemu akredytacji placówek
prowadzących kształcenie ustawiczne w formach
pozaszkolnych



brak zewnętrznej oceny pracy

szkół – oprócz egzaminów

zewnętrznych (sprawdzianu

dla szóstoklasistów i

egzaminu gimnazjalnego,

matury oraz egzaminu

potwierdzającego kwalifikacje

zawodowe)



relatywnie niski wzrost liczby

profesorów i doktorów

habilitowanych w stosunku do

wzrostu liczby studentów



brak mechanizmów szybkiego

awansu naukowego

Analiza SWOT systemu edukacji

Szanse (zewnętrzne)

Zagrożenia (wewnętrzne)



wykorzystanie renty
demograficznej



wysokie aspiracje
edukacyjne ludności



możliwość wykorzystania
dodatkowych źródeł
finansowania np.
europejskich funduszy
strukturalnych



konstytucyjne ograniczenia
wprowadzenia odpłatności za studia



brak wzrostu nakładów na edukację i
nauk z budżetu państwa



dziedziczenie statusu społecznego
rodziców, w tym często poziomu
wykształcenia



ograniczone nakłady gospodarstw
domowych na edukację



wysoki poziom bezrobocia absolwentów



brak analiz i prognoz rynku pracy dot.
zapotrzebowania na absolwentów o
określonych kwalifikacjach



brak nawyku uczenia się przez całe
życie oraz korzystania z dóbr kultury

Analiza SWOT systemu edukacji

Analiza systemów edukacji – Polska

Analiza systemów edukacji - Niemcy

Niemcy

Kształcenie w pełnym wymiarze jest obowiązkowe w
wieku od 6 do 15 lub 16 lat (zależnie od Landu), a
kształcenie w niepełnym wymiarze jest obowiązkowe
do wieku 18 lat dla osób, które nie uczęszczają do
szkoły w pełnym wymiarze.

Analiza systemów edukacji – Wielka Brytania

Wielka Brytania

Kształcenie jest obowiązkowe w wieku od 5 (4 – w

Irlandii Północnej) do 16 lat. W Anglii i Walii wiele

dzieci rozpoczyna naukę w klasie zerowej szkoły

podstawowej w wieku 4 lat. Większość uczniów

przechodzi ze szkoły podstawowej (primary school)

do szkoły średniej (secondary school) w wieku 11 lat,

choć w niektórych regionach Anglii uczniowie

uczęszczają do middle school w wieku, odpowiednio,

od 8 lub 9 do 12 lub 13 lat. Wiele szkół średnich 1

stopnia prowadzi również kształcenie na poziomie

średnim 2 stopnia dla uczniów w wieku od 16 lat i

powyżej do 18 lat i powyżej.

Wielka Brytania



Władze krajowe zapewniają całościowa koncepcję
usług edukacyjnych, określają politykę/strategię
edukacji i planują kierunki rozwoju



Władze lokalne są odpowiedzialne za zapewnienie
jakości kształcenia oraz promocję wysokich
standardów europejskich

Analiza systemów edukacji – Hiszpania

Hiszpania

Kształcenie jest obowiązkowe w wieku od 6 do 16 lat i
dzieli sie na dwa poziomy: kształcenie na poziomie
podstawowym, składające sie z trzech dwuletnich
etapów, oraz kształcenie na poziomie średnim 1
stopnia, trwające cztery lata.

Analiza systemów edukacji – Francja

Francja

Kształcenie jest obowiązkowe w wieku od 6 do 16 lat i
dzieli sie na trzy etapy.

Analiza systemów edukacji – Włochy

Włochy



Konstytucja przewiduje kształcenie obowiązkowe do
ukończenia przez ucznia 14 roku życia, ale najnowsza
legislacja (2006) wprowadziła kształcenie
obowiązkowe do 16 roku życia. Obok kształcenia
obowiązkowego przewidziane jest diritto-dovere
(edukacja jest nie tylko obowiązkowa, ale równie
zagwarantowana wszystkim uczniom przez 12 lat lub
do uzyskania kwalifikacji przed osiągnięciem 18 roku
życia).