Leczenie ˝ywieniowe

Miros∏aw Jarosz, Jan Dzieniszewski

Podstawowe zalecenia dietetyczne

Leczenie ˝ywieniowe odgrywa bardzo istotnà rol´ w zwalcza-
niu i zapobieganiu zaparciom stolca. Przywrócenie prawid∏o-
wej cz´stoÊci spo˝ywania posi∏ków i stopniowa modyfikacja
diety przynoszà cz´sto bardzo dobre rezultaty. Zmiany po-
winny pójÊç w kierunku zwi´kszenia w diecie w∏ókien roÊlin-
nych, Êwie˝o fermentowanych produktów mlecznych oraz
ograniczenia posi∏ków t∏ustych i s∏odyczy.

Istotnà rol´ w prawid∏owym funkcjonowaniu przewodu

pokarmowego, w tym równie˝ jelita grubego, odgrywa tak˝e
sposób ˝ywienia. Posi∏ki powinno spo˝ywaç si´ regularnie,
o ustalonych porach dnia, co najmniej 3 razy dziennie (lepiej
jednak 4 –5 razy dziennie). Nie powinno rezygnowaç si´ ze
Êniadania, które jest najwa˝niejszym posi∏kiem w ciàgu dnia
(w godzinach rannych nast´puje wzrost czynnoÊci motorycz-
nych i wydzielniczych przewodu pokarmowego). Bardzo do-
brze by∏oby równie˝, gdyby posi∏kiem tym by∏o np. muesli
zmieszane z twarogiem, kefirem lub jogurtem. JeÊç powinno
si´ wolno, bez czytania wówczas prasy czy oglàdania telewizji.

41

Nale˝y przywiàzywaç du˝à wag´ do starannego prze˝uwania
pokarmów. Nast´pnie, codziennie powinno si´ przeznaczyç
(po Êniadaniu) troch´ czasu na trawienie defekacyjne i prób´
wypró˝nienia.

Nale˝y podkreÊliç, ˝e ˝ywienie u osób z zaparciami stolca

powinno byç jednak ustalane indywidualnie (najlepiej po
konsultacji z dietetykiem). Jakkolwiek podstawowe zalecenia
sà pewnym drogowskazem w modyfikacji diety, to jednak
przy wyborze produktów ˝ywnoÊciowych nale˝y kierowaç si´
preferencjami ˝ywieniowymi i sytuacjà klinicznà pacjenta.
˚ywienie osób z zaparciami skurczowymi b´dzie jednak ró˝-
ni∏o si´ od ˝ywienia osób z tzw. zaparciami atonicznymi.

WÊród ogólnych zaleceƒ dietetycznych, majàcych na celu

przeciwdzia∏anie zaparciom stolca, wymieniç nale˝y:

zwi´kszenie spo˝ycia produktów bogatoresztkowych (gru-
be kasze – np. gryczana, chleby z grubo mielonej màki, p∏atki
owsiane, otr´by pszenne);

zwi´kszenie spo˝ycia Êwie˝ych i suszonych owoców, Êwie-
˝ych warzyw oraz soków;

picie wi´kszych iloÊci p∏ynów, zw∏aszcza przeczyszczajà-
cych wód mineralnych;

spo˝ywanie Êwie˝o fermentowanych produktów mlecznych
(np. maÊlanka, kefiry, jogurty);

wskazane jest picie kawy (w tzw. zaparciu atonicznym),
grubo mielonego siemienia lnianego, bulionu;

wskazane jest spo˝ywanie ry˝u nie∏uskanego oraz stosowa-
nie przypraw;

unikanie produktów „zapierajàcych”, które sà bardzo wol-
no trawione, takie jak: szparagi, groch, fasola, grzyby,
orzechy;

42

ograniczenie spo˝ywania t∏uszczów;

zrezygnowanie z jedzenia s∏odyczy lub ograniczenie ich
spo˝ycia.

Jakie produkty sà szczególnie polecane?

Polecane sà te produkty, które korzystnie wp∏ywajà na perystal-
tyk´ i formowanie si´ stolca, zw∏aszcza jego uwodnienie. Na-
le˝à do nich przede wszystkim:

potrawy wzmagajàce perystaltyk´ jelit (pieczywo razowe,
grube kasze);

warzywa;

owoce pestkowe: maliny, je˝yny, truskawki;

otr´by pszenne;

maÊlanka;

kefiry;

jogurty naturalne;

twaróg.

Komentarz:

Âwie˝e, fermentowane produkty mleczne (kefiry,

jogurty) dostarczajà kwas mlekowy, który hamuje proce-
sy gnilne i sprzyja rozwojowi pozytywnej flory bakteryjnej
wytwarzajàcej mi´dzy innymi witaminy z grupy B oraz
witamin´ K.

Czego staraç si´ unikaç szczególnie?

Nale˝y szczególnie unikaç:

produktów i posi∏ków bogatot∏uszczowych, tzw. t∏ustego
jedzenia;

s∏odyczy (zw∏aszcza czekolady, cukierków i ciastek w czeko-
ladzie);

43

nadmiernego spo˝ycia jaj;

potraw pieczonych, sma˝onych oraz grillowanych;

alkoholu (mo˝e byç spo˝ywany w niewielkich iloÊciach);

napojów gazowanych;

cukru (zarówno bia∏ego, jak i brunatnego, owocowego, gro-
nowego, s∏odowego).

Produkty spo˝ywcze, potrawy i napoje zalecane

i nie zalecane osobom z zaparciami stolca

Tabela 3 u∏atwi wybór poszczególnych produktów. Ma ona
pomóc osobom z zaparciami stolca w realizacji zaleceƒ ˝y-
wieniowych.

Tabela 3
Produkty spo˝ywcze, potrawy i napoje zalecane oraz te, których nale-
˝y unikaç lub je ograniczaç

Produkty, potrawy,

napoje i desery

Zalecane

Nie zalecane

Pieczywo

zawierajàce du˝o w∏ók-

zawierajàce ma∏o w∏ók-

na roÊlinnego; czerstwe: na roÊlinnego;
razowe ˝ytnie (chleb

Êwie˝e: pszenne, jasne

„wytrawny graham”, „li-

bu∏ki, chleb razowy na

tewski”), pumpernikiel,

miodzie, pieczywo pó∏-

chleb z otr´bami, sitko-

cukiernicze w niewiel-

wy, pieczywo chrupkie

kich iloÊciach, sucharki
lecytynowe

Kasze

zawierajàce du˝o w∏ók-

zawierajàce ma∏o w∏ók-

na roÊlinnego: grube

na roÊlinnego: manna,

kasze (gryczana, j´cz-

krakowska, kukurydzia-

mienna, jaglana – nie-

na, ry˝

przecierana), kie∏ki
pszenne

44

cd. tab. 3

Produkty, potrawy,

napoje i desery

Zalecane

Nie zalecane

Màka

zawierajàca du˝o w∏ók-

zawierajàca ma∏o w∏ók-

na roÊlinnego: pszenna, na roÊlinnego: pszenna
˝ytnia niskiego prze-

wysokiego przemia∏u,

mia∏u

kukurydziana, ziemnia-
czana

Mi´sa

z ma∏à zawartoÊcià

z du˝à zawartoÊcià

t∏uszczu (chude): wo∏o-

t∏uszczu (t∏uste): wie-

wina, ciel´cina, konina,

przowina, baranina,

królik

podroby, dziczyzna

W´dliny, wyroby chuda szynka (wo∏owa

z du˝à zawartoÊcià

w´dliniarskie

gotowana, kanapkowa), t∏uszczu: salami, kaba-
pol´dwica

nosy, parówki, szynka
wieprzowa gotowana,
szynka wiejska

Konserwy

szynka konserwowana

wszystkie pozosta∏e

mi´sne

(nie mielona), ciel´cina

i pó∏mi´sne

w galarecie

Ryby

z ma∏à zawartoÊcià

z du˝à zawartoÊcià

t∏uszczu (chude): dorsz, t∏uszczu (t∏uste): Êledê
sandacz, szczupak,

w oleju, w´gorz w´dzo-

karp Êwie˝y, leszcz,

ny, sardynka w oleju,

karaÊ (wybieraç goto-

w´gorz Êwie˝y; pasztet

wane)

rybny homogenizo-
wany

Drób

z ma∏à zawartoÊcià

z du˝à zawartoÊcià

t∏uszczu (chudy): indyk, t∏uszczu (t∏usty): g´si,
kurczak, kura, brojler,

kaczki, dzikie ptactwo

go∏àb, drób w postaci
rozdrobnionej (rolady,
pulpety, gulasz drobno
siekany)

45

cd. tab. 3

Produkty, potrawy,

napoje i desery

Zalecane

Nie zalecane

Mleko i przetwo- z ma∏à zawartoÊcià

z du˝à zawartoÊcià

ry mleczne

t∏uszczu (chude): mleko t∏uszczu (t∏uste): mleko

(jogurty, kefiry)

(0 – 2% t∏uszczu) Êwie˝e, (> 2% t∏uszczu), kefiry
zsiad∏e; kefiry i jogurty

i jogurty z t∏ustego mle-

z odt∏uszczonego mle-

ka; serki typu „Froma-

ka; jogurt naturalny,

ge”, sery topione (ró˝-

owocowy; ser twarogo-

ne); Êmietanka kremo-

wy chudy, serki twaro-

wa, Êmietana

gowe homogenizowa-
ne; Êmietanka do 9%
w niewielkich iloÊciach

Jaja

bia∏ka, ˝ó∏tka sporadycz- du˝e iloÊci ˝ó∏tek
nie w ma∏ych iloÊciach
(1– 2 na tydzieƒ)

Mas∏o

tylko Êwie˝e, surowe

nieÊwie˝e, solone,

w niewielkich iloÊciach

topione

T∏uszcze

oleje roÊlinne (s∏onecz-

t∏uszcze zwierz´ce

nikowy, sojowy, arachi-

(s∏onina, smalec)

dowy oraz oliwa) w ma-
∏ych iloÊciach

Warzywa

buraki, marchew, seler,

stràczkowe (groch,

pomidor (bez skórki

bób, fasola, groszek),

i pestek), koper, pietru-

kalafior, kapusta

szka

Ziemniaki

gotowane z wody, go-

sma˝one, odsma˝ane,

towane i pieczone w ∏u-

duszone; placki ziem-

pinach, purée z chudym niaczane, frytki
mlekiem

Owoce

banany, brzoskwinie,

jab∏ka, pomaraƒcze,

grejpfruty, jab∏ka goto-

ananasy, gruszki

wane

46

cd. tab. 3

Produkty, potrawy,

napoje i desery

Zalecane

Nie zalecane

Przyprawy

liÊcie laurowe, angielskie przyprawy ostre i inne
ziele, koperek, wanilia,

w du˝ych iloÊciach

cynamon, sok z cytryny;
sól i pozosta∏e przypra-
wy w bardzo ma∏ych
iloÊciach

Dodatki

mas∏o w ograniczonych t∏uszcze poza mas∏em,

do pieczywa

iloÊciach, twaróg i ser

sery dojrzewajàce,

z odt∏uszczonego mle-

˝ó∏te i topione; pasztety,

ka; chuda szynka i po-

t∏uste w´dliny i wyroby

l´dwica, galarety z chu-

w´dliniarskie; ryby t∏u-

dego mi´sa, drobiu i ryb, ste i solone, ostre,
chude mi´sa gotowane, marynowane
jajecznica z bia∏ek na
parze, bia∏ka gotowane,
chude w´dzone ryby

Zupy

na wywarach z w∏osz-

na t∏ustych wywarach

czyzny, jarzynowe, krup- z koÊci, mi´sa, drobiu
niki, mleczne, owocowe, i ryb, zaprawiane za-
zag´szczane zawiesinà sma˝kami lub Êmietanà
z màki i wody lub mleka

Potrawy mi´sne

gotowane, duszone bez

sma˝one na t∏uszczu,

dodatku t∏uszczu, sma-

pieczone i duszone

˝one bez t∏uszczu, pie-

z dodatkiem t∏uszczu

czone w folii

Potrawy

mi´sa duszone oraz

sma˝one i t∏uste, jak

pó∏mi´sne

zapiekane z jarzynami

bigos, golonka; na-

lub kaszami

leÊniki, paszteciki

Potrawy

gotowane, w galarecie

sma˝one na t∏uszczu,

z drobiu

z odt∏uszczonego wy-

pieczone i duszone

waru, duszone bez do-

z dodatkiem t∏uszczu

datku t∏uszczu, pieczo-

itp.

ne w folii

47

cd. tab. 3

Produkty, potrawy,

napoje i desery

Zalecane

Nie zalecane

Potrawy z ryb

gotowane, w galarecie

sma˝one na t∏uszczu

z odt∏uszczonego wy-
waru, faszerowane,
pieczone w folii

Potrawy

surówki, soki, gotowane, sma˝one, duszone

z warzyw

duszone bez t∏uszczu

z t∏uszczem itp.

Potrawy z màki

leniwe pierogi z chude-

sma˝one, odsma˝ane;

go twarogu lub bia∏ego

naleÊniki, pyzy, ciasta

sera, kopytka, pierogi

francuskie i inne z du˝à

z owocami – w ograni-

zawartoÊcià t∏uszczu

czonej iloÊci i cz´stotli-

oraz makarony, kluski

woÊci

itp. z delikatnej, bia∏ej
pszennej màki

Potrawy z kasz

dobrze ugotowane, nie

zasma˝ane

przecierane, zapiekane

Sosy

na wywarze z w∏osz-

t∏uste, na t∏ustych wy-

czyzny, na odt∏uszczo-

warach, zaprawione

nych wywarach z mi´sa zasma˝kami i Êmietanà;
i drobiu, zag´szczone

majonez, sos tatarski

zawiesinà z màki i wody

itp.

lub odt∏uszczonego
mleka, np. koperkowy,
potrawkowy, cytrynowy

Desery

kisiel, budyƒ na od-

konfitury i d˝emy z du-

(ró˝ne galaretki, t∏uszczonym mleku,

˝à zawartoÊcià cukru,

s∏odycze itd.)

galaretka mleczna

s∏odycze zawierajàce

i owocowa, musy owo-

t∏uszcze i alkohol, cze-

cowe, syropy i d˝emy

kolada, pralinki, czeko-

z ma∏à zawartoÊcià

ladowe cukierki i ciast-

cukru, powid∏a; bisz-

ka w czekoladzie, torty,

kopty, ciasto dro˝d˝owe; kremy cukiernicze, bita

48

Modyfikacja zaleceƒ dietetycznych w zale˝noÊci

od rodzaju zaparç

Zalecenia ˝ywieniowe powinny byç modyfikowane i dobiera-
ne dla ka˝dego pacjenta indywidualnie. Nieco inne b´dà dla
osób z zaparciami stolca ze sk∏onnoÊciami do kurczów jelit
(tzw. zaparcia spastyczne), a inne dla osób z zaparciami ze
znacznie os∏abionà perystaltykà (tzw. zaparcia atoniczne).

Zalecenia ˝ywieniowe dla osób z zaparciami

atonicznymi

W zale˝noÊci od nasilenia zaparç powinno si´ poda-
waç oko∏o 6–12 ∏y˝ek sto∏owych (30–60 g) otràb. Na-
le˝y jednak rozpoczàç od 3 ∏y˝ek sto∏owych otràb

49

cd. tab. 3

Produkty, potrawy,

napoje i desery

Zalecane

Nie zalecane

kompoty niskos∏odzone, Êmietana, ciasta
bobo-fruty; landrynki
i dropsy w ma∏ych
iloÊciach

Napoje

s∏aba herbata, kawa bez gazowane i alkoholowe
kofeiny, kawa zbo˝owa, napoje, kawa, mocna
bawarka, serwatka, ka-

herbata, t∏uste kakao

kao na mleku odt∏usz-
czonym, kefiry, jogurty
naturalne, woda niega-
zowana