Informacje podane w niniejszym zestawieniu to przyzwoita i wystarczająca
porcja wiedzy dla tych studentów, których fascynuje barwny świat
minerałów (a przecież to i tak zaledwie wyimek spośród ponad 4.000
znanych minerałów).
PIERWIASTKI RODZIME
Miedź rodzima
Cu
Srebro rodzime
Ag
Złoto rodzime
Au
Elektrum
(Au,Ag)
Platyna rodzima
Pt
Rtęć rodzima
Hg
Żelazo rodzime
Fe
Arsen rodzimy
As
Antymon rodzimy
Sb
Bizmut rodzimy
Bi
Grafit (H)
C
Diament (C)
C
Siarka rodzima
S
SIARCZKI, ARSENKI, TELLURKI, SIARKOSOLE
Milleryt
NiS
Pirotyn (H)
FeS
Pentlandyt
(Ni,Fe)
9
S
8
Piryt (C)
FeS
2
Markasyt (O)
FeS
2
Haueryt
MnS
2
Linneit
siarczek Co
Argentyt
Ag
2
S
Chalkozyn
Cu
2
S
Kowelin
CuS
Chalkopiryt (Q)
CuFeS
2
Bornit
Cu
5
FeS
4
Stannin
siarczek Cu, Sn i Fe
Molibdenit (H)
MoS
2
Patronit
siarczek V
Galena (C)
PbS
Sfaleryt (C)
ZnS
Wurcyt (H)
ZnS
Greenockit
CdS
Cynober
HgS
Realgar
AsS
Aurypigment
As
2
S
3
Antymonit
Sb
2
S
3
Bismutynit
Bi
2
S
3
Sperrylit
PtAs
2
Nikielin
NiAs
Löllingit
FeAs
2
Domeykit
arsenek Cu
Smaltyn
arsenek Co i Ni
Chloantyt
arsenek Ni
Gersdorffit
siarkosól arsenowa Ni
Kobaltyn
siarkosól arsenowa Co
Arsenopiryt (M)
FeAsS
Tennantyt (C)
Cu
3
AsS
3,25
Tetraedryt (C)
Cu
3
SbS
3,25
Boulangeryt, Bournonit, Jamesonit siarkosole antymonowe Pb
Jordanit
siarkosól arsenowa Pb
Livingstonit
siarkosól antymonowa Hg
Pirargyryt, Stephanit, Proustyt siarkosole arsenowe i antymonowe Ag
Kalaveryt, Krenneryt, Sylvanit, Petzyt, Nagyagit tellurki Au i Ag
HALOGENKI
Fluoryt (C)
CaF
2
Kryolit
fluoroglinian Na
Halit (C)
NaCl
Sylwin (C)
KCl
Bischofit
sześciowodny chlorek Mg
Karnalit
KMgCl
3
*6H
2
O
TLENKI I WODOROTLENKI
Lód
H
2
O
Cynkit
ZnO
Peryklaz
MgO
Kupryt
Cu
2
O
Tenoryt
CuO
Spinele (C):
Spinel
Al
2
MgO
4
Magnetyt
Fe
2
3+
Fe
2+
O
4
Tytanomagnetyt człon szeregu izom. magnetyt-
ulvit
Ulvit
spinel Ti-Fe
Coulsonit
spinel V-Fe
Franklinit
spinel Zn-Fe
Chromit
FeCr
2
O
4
Hausmanit
Mn
3
O
4
Chryzoberyl
Al
2
BeO
4
Korund (T)
Al
2
O
3
Maghemit
-Fe
2
O
3
Hematyt (T)
-Fe
2
O
3
Ilmenit (T)
FeTiO
3
Uraninit
UO
2
Rutyl (Q)
TiO
2
Brookit
TiO
2
Anataz
TiO
2
Kasyteryt (Q)
SnO
2
Piroluzyt
-MnO
2
Psylomelan, Kryptomelan, Asbolan czernie manganowe
Gibbsyt (=hydrargillit)
-Al[OH]
3
Brucyt
Mg[OH]
2
Diaspor
-AlO OH
Boehmit
-AlO OH
Goethyt (O)
-FeO OH
Lepidokrokit
-FeO OH
Manganit
-MnO OH
WĘGLANY
Proste węglany trygonalne (T):
Magnezyt
Mg[CO
3
]
Smithsonit
Zn[CO
3
]
Syderyt
Fe[CO
3
]
Rodochrozyt
Mn[CO
3
]
Otavit
Cd[CO
3
]
Kalcyt
Ca[CO
3
]
Proste węglany rombowe (O):
Aragonit
Ca[CO
3
]
Strontianit
Sr[CO
3
]
Witheryt
Ba[CO
3
]
Cerusyt
Pb[CO
3
]
Podwójne węglany trygonalne (T):
Dolomit
CaMg[CO
3
]
2
Ankeryt
CaFe[CO
3
]
2
Kutnahoryt
CaMn[CO
3
]
2
Azuryt
Cu
3
[OH/CO
3
]
2
Malachit
Cu
2
[(OH)
2
/CO
3
]
Soda rodzima
uwodniony węglan Na
SIARCZANY
Anhydryt (O)
Ca[SO
4
]
Gips (M)
Ca[SO
4
]*2H
2
O
Celestyn (O)
Sr[SO
4
]
Baryt (O)
Ba[SO
4
]
Anglezyt
Pb[SO
4
]
Ałunit
siarczan K i Al
Jarosyt
siarczan K i Fe
3+
Kizeryt
Mg[SO
4
]*H
2
O
Polihalit
K
2
MgCa
2
[SO
4
]
4
*2H
2
O
Kainit
KMg[Cl/SO
4
]*2,6H
2
O
FOSFORANY
Apatyt (H)
Ca
5
[(F,OH,Cl)/(PO
4
)
3
]
Kollofan (Am)
j.w.
Piromorfit
Pb
5
[Cl/(PO
4
)
3
]
Monacyt
Ce[PO
4
]
Ksenotym
Y[PO
4
]
Wiwianit
uwodniony fosforan Fe
2+
Turkus
wodniony fosforan Cu i Al
CHROMIANY, MOLIBDENIANY, WOLFRAMIANY,
WANADANY
Krokoit
Pb[CrO
4
]
Wulfenit
Pb[MoO
4
]
Wolframit
(Mn,Fe)[WO
4
]
Scheelit
Ca[WO
4
]
Vanadynit
Pb
5
[Cl/(VO
4
)
3
]
Carnotyt, Tiujamunit
wanadany uranylu
KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY:
KRZEMIANY WYSPOWE
Oliwiny (O):
Forsteryt
Mg
2
[SiO
4
]
Fajalit
Fe
2
[SiO
4
]
Granaty (C):
Pirop
Mg
3
Al
2
[SiO
4
]
3
Almandyn
Fe
3
2+
Al
2
[SiO
4
]
3
piralspity
Spessartyn
Mn
3
Al
2
[SiO
4
]
3
Grossular
Ca
3
Al
2
[SiO
4
]
3
Andradyt
Ca
3
Fe
2
3+
[SiO
4
]
3
ugrandyty
Uwarowit
Ca
3
Cr
2
[SiO
4
]
3
Cyrkon (Q)
Zr[SiO
4
]
Willemit
krzemian Zn
Fenakit
krzemian Be
Braunit
krzemian Mn
Sillimanit (O)
AlAl[O/SiO
4
]
Andaluzyt (O)
AlAl[O/SiO
4
]
Cyanit (=Dysten) (A)
AlAl[O/SiO
4
]
Tytanit (M)
CaTi[O/SiO
4
]
Topaz
Al
2
[(F,OH)
2
/SiO
4
]
Staurolit
krzemian Al i Fe
Chlorytoid
krzemian Al i Fe
KRZEMIANY GRUPOWE
Melility
krzemiany Ca, Mg i Al
Lawsonit
uwodniony krzemian Ca i Al
Hemimorfit
Zn
4
[(OH)
2
/Si
2
O
7
]*H
2
O
Grupa zoisytu i epidotu:
Zoisyt (O)
krzemian grupowo-wyspowy Ca i
Al
Klinozoisyt (M)
j.w.
Epidot (M)
j.w. + Fe
3+
Allanit (=Ortyt)
j.w. + Ce
Wezuwian
krzemian grupowo-wyspowy Ca, Al, Mg i
Fe
KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY PIERŚCIENIOWE
Kordieryt (O)
Mg
2
Al
3
[AlSi
5
O
18
]
Turmaliny (T):
boranokrzemiany:
Schorl
Na, Fe
2+
i Al
Dravit
Na, Mg i Al
Elbait
Na, Li i Al
Beryl
krzemian Be i Al
KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY ŁAŃCUCHOWE
Pirokseny:
a) rombowe (O): Mg - Fe
2+
Enstatyt
Mg
2
[Si
2
O
6
]
Ferrosilit
Fe
2
[Si
2
O
6
]
b)jednoskośne (M):
Mg - Fe
2+
:
Klinoenstatyt Mg
2
[Si
2
O
6
]
Klinoferrosilit
Fe
2
[Si
2
O
6
]
Pigeonit
(Mg,Fe,Ca)
2
[Si
2
O
6
]
Ca - Mg - Fe
2+
:
Diopsyd
CaMg[Si
2
O
6
]
Hedenbergit
CaFe[Si
2
O
6
]
Augit
(Ca,Mg,Fe
2+
,Fe
3+
,Al,Ti)
2
[(Si,Al)
2
O
6
]
alkaliczne:
Jadeit
NaAl[Si
2
O
6
]
Egiryn (=Akmit)
NaFe
3+
[Si
2
O
6
]
Omfacyt skład pom..egirynem, jadeitem i
diopsydem
Spodumen
LiAl[Si
2
O
6
]
Wollastonit
Ca
3
[Si
3
O
9
]
Rodonit
krzemian Mn i Ca
KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY WSTĘGOWE
Amfibole:
a) rombowe (O): Mg - Fe
2+
Antofyllit
(Mg,Fe)
7
[OH/Si
4
O
11
]
2
Gedryt
j.w., ale z Al
b) jednoskośne (M):
Mg - Fe
2+
:
Cummingtonit Mg
7
[OH/Si
4
O
11
]
2
Gruneryt
Fe
7
[OH/Si
4
O
11
]
2
Ca - Mg - Fe
2+
:
Tremolit Ca
2
Mg
5
[(OH,F)/Si
4
O
11
]
2
Aktynolit Ca
2
(Mg,Fe)
5
[(OH,F)/Si
4
O
11
]
2
Hornblenda
K(Ca,Na,K)
2-3
(Mg,Fe
2+
,Fe
3+
,Al,Ti)
5
[(OH,F)/(Al,Si)Si
3
O
11
]
2
Hornblenda bazaltowa (lamprobolit)
j.w., ale z Fe
3+
i O
2-
alkaliczne:
Glaukofan
krzemian Na, Mg i Al
Riebeckit
krzemian Na, Fe i Al
Prehnit
glinokrzemian Ca i Al
KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY WARSTWOWE
(d) - dioktaedryczne; (t) - trioktaedryczne
Pakiet typu 1:1 - grupa kaolinitu i serpentynu
podgrupa kaolinitu - kandydy (politypy A,M), (d):
Kaolinit
Al
4
[(OH)
8
/Si
4
O
10
]
Dickit
j.w.
Nakryt
j.w.
Haloizyt
j.w. + 4H
2
O
podgrupa serpentynu (politypy M,O), (t):
Antygoryt
Mg
6
[(OH)
8
/Si
4
O
10
]
Chryzotyl
j.w.
Lizardyt
j.w.
Garnieryt
zawiera Ni
Berthieryn, Greenalit zasobne w Fe
3+
,(tzw.
septechloryty)
Pakiet typu 2:1
Grupa pirofyllitu i talku (politypy M):
Pirofyllit (d)
Al
2
[(OH)
2
/Si
4
O
10
]
Talk (t)
Mg
3
[(OH)
2
/Si
4
O
10
]
Miki zwyczajne (=łyszczyki):
Muskowit (politypy M,T), (d)
KAl
2
[(OH,F)
2
/AlSi
3
O
10
]
(Serycyt)
drobnołuseczkowa odmiana
muskowitu
Fengit (d)
j.w., zasobny w Si, Fe i Mg
Paragonit (d)
mika sodowa
Roscoelit (d)
mika wanadowa
Flogopit (t)
KMg
3
[(OH,F)
2
/AlSi
3
O
10
]
Biotyt (politypy M,T)(t)
K(Mg,Fe
2+
,Fe
3+
,Al,Ti)
3
[(OH,F)
2
/Al(Si,Al)Si
2
O
10
]
Lepidolit (t)
mika litowa
Zinnwaldyt (t)
mika litowa
Miki kruche:
Margaryt (d)
mika wapniowa
Hydromiki (politypy M,T):
Illit (d)
(K,H
3
O)Al
2
[(OH)
2
/AlSi
3
O
10
]
Hydromuskowit (d)
j.w.
Glaukonit (d)
j.w., zasobny w Fe
3+
Seladonit (d)
j.w., zasobny w Fe
3+
Hydrobiotyt (t)
hydromika Mg-Fe
Grupa montmorillonitu:
Montmorillonit (d) (Al,Mg)
2
[(OH)
2
/(Si
4
O
10
]*(Na,Ca)(H
2
O)
4
Beidellit (d)
smektyt zasobny w Al
Nontronit (d)
smektyt zasobny w Fe
3+
Saponit (t)
smektyt zasobny w Mg i Fe
2+
Pimelit (t)
zawiera Ni
Wermikulity:
Wermikulit (t)
(Mg,Fe,Al)
3
[(OH)
2
/AlSi
3
O
10
]*Mg(H
2
O)
4
Pakiet typu 2:1:1 = Chloryty (politypy M,O)
Pennin (t)
magnezowy (Mg,Al)
6
[(OH)
2
/(AlSi
3
O
10
]
Klinochlor (t)
j.w.
Ripidolit (t)
żelazawo-magnezowy
Szamozyt, Turyngit (t) zasobne w Fe
3+
, (tzw. leptochloryty)
Wstęgowo-warstwowe - Grupa pałygorskitu
Pałygorskit (t)
uwodniony krzemian Mg
Sepiolit (t)
uwodniony krzemian Mg
Allofan (Am)
nSiO
2
*mAl
2
O
3
*pH
2
O
KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY PRZESTRZENNE
Grupa SiO
2
:
Kwarc-
(T)
SiO
2
Trydymit (O)
SiO
2
Cristobalit (Q)
SiO
2
Opal (Am)
SiO
2
*nH
2
O
(Chalcedon)
skrytokrystaliczna odmiana
kwarcu
Skalenie:
a) potasowo-sodowe (=alkaliczne): (K,Na)[AlSi
3
O
8
]
Sanidyn (M)
K[AlSi
3
O
8
]
Anortoklaz (M)
(Na,K)[AlSi
3
O
8
]
Albit (A)
Na[AlSi
3
O
8
]
Ortoklaz (M)
K[AlSi
3
O
8
]
Mikroklin (A)
K[AlSi
3
O
8
]
(Pertyty)
przerosty skaleni potasowych i
sodowych
Adular (M lub A)
K[AlSi
3
O
8
]
b) sodowo-wapniowe (=plagioklazy) (A): (Na,Ca)[Al(Al,Si)Si
2
O
8
]
Albit (Ab)
Na[AlSi
3
O
8
] 0-10% An
Oligoklaz
10-30% An
Andezyn
30-50% An
Labrador
50-70% An
Bytownit
70-90% An
Anortyt (An)
Ca[Al
2
Si
2
O
8
] 90-100% An
c) barowe:
Celsjan
Ba[Al
2
Si
2
O
8
]
Hyalofan
skaleń potasowo-barowy
Skapolity
glinokrzemiany Na - Ca z anionami CO
3
2-
,Cl
-
,SO
4
2-
Skaleniowce (=foidy):
Nefelin (H)
KNa
3
[AlSiO
4
]
4
Leucyt (T)
K[AlSi
2
O
6
]
szereg sodalitu glinokrzemiany Na - Ca z anionami Cl
-
, SO
4
2-
,
S
2-
(np. Sodalit,Haüyn,Nosean,Lazuryt)
Zeolity:
uwodnione glinokrzemiany
Ca,Na,K
(np. Analcym, Heulandyt, Natrolit, Chabazyt, Laumontyt, Stilbit)
Objaśnienia użytych znaków i skrótów:
Układy krystalograficzne:
A - trójskośny
M - jednoskośny
O - rombowy
Q - tetragonalny
T - trygonalny
H - heksagonalny
C - regularny
(Am - substancja amorficzna)
- szereg izomorficzny
-
odmiany polimorficzne
Wybrane minerały rudne i rudy - lista wg pierwiastków
Pt - platyna rodzima Pt; sperylit PtAs
2
Au - złoto rodzime Au; elektrum (Au,Ag); tellurki Au i Ag:
kalaweryt, sylwanit i in.; (Au też w formie podstawień
diadochowych w siarczkach Cu)
Ag - srebro rodzime Ag; argentyt Ag
2
S; siarkosole Ag: Ag-
tetraedryt, pirargiryt i in.; (Ag też w formie podstawień
diadochowych w siarczkach Cu oraz w galenie)
Fe - magnetyt Fe
3
O
4
; hematyt Fe
2
O
3
(w tym śmietana hematytowa);
goethyt
-FeO OH i lepidokrokit
-FeO OH (składniki rud
limonitowych); syderyt Fe[CO
3
] (również jako składnik syderytów
ilastych); ankeryt CaFe[CO
3
]
2
; w rudach krzemianowych Fe:
szamozyt, turyngit, berthieryn, greenalit
Mn - w rudach tlenkowych Mn: piroluzyt
-MnO
2
, manganit
-MnO OH,
psylomelan, kryptomelan i in.; a także hausmanit Mn
3
O
4
; rodochrozyt
Mn[CO
3
], kutnahoryt CaMn[CO
3
]
2
Cr - chromit FeCr
2
O
4
; krokoit Pb[CrO
4
]
V - coulsonit (spinel V-Fe); wanadynit Pb
5
[Cl/(VO
4
)
3
]; wanadany uranylu:
np. carnotyt, tiujamunit
Mo - molibdenitMoS
2
; wulfenit Pb[MoO
4
]
W - wolframit (Mn,Fe)[WO
4
]; scheelit Ca[WO
4
]
Ti - ilmenit FeTiO
3
; ulvit (spinel Ti-Fe); tytanomagnetyt (człon środkowy
szeregu izomorficznego magnetyt-ulvit); rutyl TiO
2
; anataz TiO
2
;
brookit TiO
2
Ni - pentlandyt (Ni,Fe)
9
S
8
; milleryt NiS; nikielin NiAs i inne arsenki Ni;
siarkosole Ni: m.in. gersdorffit; w krzemianowych rudach Ni:garnieryt,
pimelit i in.
Co - linneit (siarczek Co); smaltyn i inne arsenki Co; siarkosole Co: m.in.
kobaltyn
Cu - chalkozyn Cu
2
S; chalkopiryt CuFeS
2
; bornit Cu
5
FeS
4
; kowelin CuS;
domeykit (arsenek Cu); siarkosole Cu: m.in. tetraedryt Cu
3
SbS
3,25
i tennantyt Cu
3
AsS
3,25
; a także kupryt Cu
2
O; tenoryt CuO; malachit
i azuryt (węglany Cu); miedź rodzima Cu
Hg - cynober HgS; rtęć rodzima Hg
Sn - kasyteryt SnO
2
; stannin (siarczek Cu, Sn i Fe)
Zn - sfaleryt ZnS i wurcyt ZnS (również jako składniki blendy
skorupowej); smithsonit Zn[CO
3
] i hemimorfit Zn
4
[(OH)
2
/Si
2
O
7
]*H
2
O
(również jako składniki galmanów); franklinit (spinel Zn-Fe); cynkit
ZnO
Cd - greenockit CdS; otavit Cd[CO
3
]; (Cd też w formie podstawień
diadochowych w siarczkach Zn)
Pb - galena PbS; cerusyt Pb[CO
3
]; anglezyt Pb[SO
4
]; piromorfit
Pb
5
[Cl/(PO
4
)
3
]; siarkosole Pb: boulangeryt, bournonit, jamesonit,
jordanit
As - arsenopiryt FeAsS; löllingit FeAs
2
; realgar AsS; aurypigment As
2
S
3
;
arsen rodzimy As
Sb - antymonit Sb
2
S
3
; antymon rodzimy Sb; antymonowe siarkosole Pb, Cu
Bi - bismutynit Bi
2
S
3
, bizmut rodzimy Bi
Al. - w boksytach jako główne składniki: gibbsyt
-Al[OH]
3
; diaspor
-
AlO OH; boehmit
-AlO OH
Li - spodumen LiAl[Si
2
O
6
]; lepidolit i zinnwaldyt (miki litowe)
Be - beryl (krzemian Be i Al)
Mg - dolomit CaMg[CO
3
]
2
; magnezyt Mg[CO
3
]; peryklaz MgO; sole K-Mg
(np. sylwin KCl, karnalit KMgCl
3
*6H
2
O, kizeryt Mg[SO
4
]*H
2
O, polihalit
K
2
MgCa
2
[SO
4
]
4
*2H
2
O, kainit KMg[Cl/SO
4
]*2,6H
2
O)
REE – monacyt Ce[PO
4
]; ksenotym Y[PO
4
]
Zr - cyrkon Zr[SiO
4
]
U - uraninit UO
2
S - siarka rodzima S; piryt FeS
2
; markasyt FeS
2
; pirotyn FeS