V. KRYTYKA LITERACKA
podział:
o
zapowiedzi literatury: programy, manifesty
o
krytyka literacka (krytyka- dialog)
rozwój:
o
pocz. lat 20-tych- ilość manifestów ogranicza krytykę „dialogową” i
osoby ją uprawiające; przeważa krytyka- specjalisty, raczej łagodnego;
ataki pisarzy na krytykę; krytykę uprawia przede wszystkim stare
pokolenie młodopolskie
o
1929- 1930; ankieta „Echa Tygodnia” (Jaki wpływ wywarła krytyka na
Pańską twórczość?)- ostry, wzmożony atak autorów na krytyków
o
30-te- problem badań historycznoliterackich; koncepcja Manfreda
Kridla (i niezależnie Ostapa Ortwina) o proergocentrycznej i
antybiograficznej postawie; ataki na Tadeusza Boya- Żeleńskiego
o
wpływ rozwoju nauki o literaturze
***********UNOWOCZEŚNIENIE NAUKI O LITERATURZE*********
ROMAN INGARDEN
o
Das literarische Kunstwerk 1931
o
O poznaniu dzieła literackiego 197
INNI:
o
Zygmunt Łempicki
o
Manfred Kridl
o
Konsanty Troczyński
****************************************************************
rodzaje krytyki:
o
autoteliczna- dzieło literackie jest celem krytyki samo dla siebie
o
heteroteliczna- dzieło jest podporządkowane innym celom: społecznym,
ideologicznym, poznawczym
KAROL IRZYKOWSKI
ewolucja poglądowa:
o
1921- 1934- pisze do „Robotnika”
o
od 1933- praworządnego „Pionu”
o
od 1935- faszyzującego „Prosto z mostu”
twórczość:
o
Słoń wśród porcelany 1934- polemiki z programotwórcami pocz. lat 20-
tych
o
Walka o treść 1929- dyskusja z Teorią Czystej Formy Witkiewicza
o
Benjaminek 1933- pamflet na Tadeusza Boya- Żeleńskiego
o
Lżejszy kaliber 1938- zbiór radiowych felietonów i aforyzmów
o
Prolegomena do charakterologii 1924
o
Dziesiąta Muza 924
charakterystyka:
o
krytyczna twórczość dziennikarska- książek i przedstawień teatralnych
o
zazwyczaj wywoływanie dyskusji, ale tworzenie zgodnie z zasadami fair
play (zarzucano mu, że odszedł od tego przy Benjaminku)
o
krytyka to poezja w innym stanie skupienia; to uświadomienie sobie
tęsknoty spełniającej się w zetknięciu z obcym dziełem
ataki na:
o
Skamandra- za brak programu; literatura powinna posiadać
intelektualistyczną koncepcję
o
futurystów- za irracjonalne niezrozumialstwo i wtórność wobec
zachodnioeuropejskiej awangardy; utwory powinny być oryginalne
o
formistów i Witkacego- za formalizm; walka o treść
o
Millera- za utylitaryzm
o
marksistów- uproszczenia; za „komplikacjonizmem” i „klerkizmem”
język:
o
neologizmy: programofobia, talentyzm, kompromitacjonizm, „garderoba
duszy”
o
pełno oryginalnych formuł
WALKA O TREŚĆ
wskazanie młodopolskiego rodowodu Teorii CF
rozwija tu własne poglądy na istotę dzieła:
o
forma jako maska treści
o
zamiast treść i forma→ terminy hierarchia i aktualności
w utworze najważniejsza jest treść, szczególnie problematyka psychologiczna
propagowanie funkcji poznawczej
lekceważenie funkcji estetycznej
uwielbienie dla Hebbla (uznał go za swojego patrona); Szekspira niedoceniał i
nazywał dramaturgiem niescenicznym
dzieło sztuki powinno być w pełni poznawalne i sprawdzalne intelektem
krytyka „talentyzmu”- koncepcji podziału poetów na tych z talentem i tych bez
(pogląd Skamandra)
BENJAMINEK
rdz. Jak ja to robię?
o
analizę rozpoczyna „diagnoza tematu”- cofnięcie do momentu, gdy
widać różne możliwości realizacji danego zagadnienia
****************************************************************
Irzykowski
Boy- Żeleński
Postawa fachowca
Stylizacja na amatora
1
Ton pryncypioany
Dowcipna żartobliwość
Konwencja naukowej polemiki
Konwencja felietonu
Teoretyzujący intelektualista
Artysta krytyki
Postawa dyskutanta wobec dzieła
Postawa entuzjasty lub prześmiewcy
Racjonalizm spekulatywny, dedukcyjny
Zdrowy rozsądek
Wartości poznawcze literatury
Rozkoszowanie się literaturą
Wzorce niemieckiej teorii lit. i estetyki
Filozofia Encyklopedystów
treść
treść
****************************************************************
TADEUSZ BOY- ŻELEŃSKI
charakterystyka:
o
działalność recenzenckoteatralna
o
innym rodzajom literatury poświęcił zaledwie kilka felietonów
o
ukazanie całościowej atmosfery czasu i przemian Dwudziestolecia
o
częściej kpina niż atak
o
uwrażliwienie na fałsz moralny i artystyczny
o
poparcie dla literatury realistycznej (ale torowanie drogi Witkacemu na
zachód→ „e Theatre de Stanisaw Ignacy Witkiewicz 1928)
o
sceptyczny wobec oddawania władzy w teatrze reżyserowi (doceniał
jednak ciekawe inscenizacje)
o
obrona nowej formy reportażu dramatycznego (sprzeciw wobec
adaptacjom powieści)
twórczość:
o
Flirt z Melpomeną- 18 tomów zebranych recenzji teatralnych; do 1920
wyszlo 11 tomów, dalsze:
Oko na życie 1933- najistotniejszy tom; poglądy Boya na teatr,
literaturę i dramat
Perfumy i krew 1936
Romanse cieniów 1935
Ludzie i bydlątka 1933
1001 noc teatru- wydanie pośm.
recenzje:
o
Świętoszka- utwór ten nazwał najśmielszym czynem artystycznym
ukazującym antybohatera- hioporytę
o
Plotka o „Weselu”- przegląd pierwowzorów występujących w sztuce
postaci
tematyka:
o
rewolucja obyczajowa
o
liberalizacja życia erotycznego
o
demokratyzacja społeczeństwa
tłumaczenia:
o
francuskie- intelektualizm, moralizm, kult radości, miłość, kobiety
o
tradycyjna metoda pisania o tekstach
o
od 1909 roku
o
twórczość:
Antologia literatury francuskiej 1922
Studia i szkice z literatury francuskiej 1920- zbiór własnych
przedmów
Nowe studia z literatury francuskiej 1922
Mózg i płeć 126- 1928- poszerzone wydanie poprzednich
pozycji
monografie
Molier 1924
Balzak 1934
Obiad literacki 1934- montaż z Dziennika Goncourtó
Boy jako biografista:
o
Marysieńka Sobieska
o
Ludzie żywi 1929- szkice; min. o Przybyszewskim, Narcyzie
Żmichowskiej
o
Brązowniki 1930- książka o Mickiewiczu; charakterystyka:
skupienie się na epoce towiańskiej
atak na Towiańskiego jako mistyfikatora; głosiciela „ponurej
dostojewszczyzny”, podszytego obłudnym erotyzmem
atak na mickiewiczologów próbujących zataić wstydliwe fakty z
życia poety
entuzjazm dla dzieł Mickiewicza, ale krytyka ewangelicznego
podejścia do jego tekstów
o
Obrachunki fredrowskie1934- książka o Fredrze; charakterystyka:
dołączone recenzje teatralne jego sztuk
krytyka prób zrobienia z twórczości Fredry posągu
cenił go bardzo wysoko za artyzm
propozycja czysto estetycznego odbioru jego dzieł
książka pośrednio atakiem w nacjonalistyczną krytykę
o
Znasz ten kraj?... 1931; charakterystyka:
autobiografizm, ale z punktu pamiętnikarza „środowiskowego”
nie umieszczającego siebie w centrum
karykatura literackiego Krakowa
atmosfera Młodej Polski
podejście do obyczajów:
o
wpływ swobodniejszych poglądów francuskich
o
nurt stracheyowski (antybrązownicza biografistyka)
ADAM GRZYMAŁA- SIEDLECKI
charakterystyka:
2
jak Boy
o
historycznoliteracki biografizm
o
ukochanie Fredry; inaczej jednak: odkrycie magii munduru (Boy był
pacyfistą)
o
kult Wyspiańskiego
o
przeciw krytyce naukowej, uniwersyteckiej
inne
o
konserwatyzm z elementami sarmatyzmu
o
przeciw wpływologii (dyskusja z Borowym); doszukiwanie się w
dziełach przejawów czystego narodowego charakteru;
obrona Pana Tadeusza przed pomówieniem o walterskotyzm
Fredry- o naśladowanie Plauta
o
w Szkicach Adama Szymańskiego wykrył „narracyjny czas skrótów
cenzuralnych”
o
ton eseju
twórczość (przez trzy epoki):
o
o Wyspiańskim 1909
o
Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim 1961
Dwudziestolecie
o
wstęp do Reymonta
o
wstęp do Fredry- zgodnie z Taine’m wiele miejsca poświęcił opisowi
stron rodzinnych poety
o
szkice o Auguście Kisielewskim 1925
ZYGMUNT WASILEWSKI
charakterystyka:
jak Grzymała- Siedlecki
o
krytyka narodowa (daleka jednak od nacjonalizmu)
o
ton eseju
inne
o
najstarszy - ur. 1865
o
elementy doktrynerstwa (uważał że poetyka Norwida wywodzi się z
zamiłowania jego ojca do szarad)
twórczość:
o
biografie: Norwida, Kasprowicza
o
Aspazja i Alcybiades 1935- o Pogance Żmichowskiej
o
Poeci i teatr 1929; analizy wyobraźni poetyckich Wyspiańskiego, Staffa,
Iłłakowiczówny
OSTAP ORTWIN- antybiografizm
charakterystyka:
o
antybiografizm
twórczość:
o
kontynuacja studiów o Wyspiańskim
o
analizy Leśmiana, Tuwima, Staffa (modelowa poezja dla jego teorii;
„staffizm”); młodopolscy- Jan Kasprowicz, Józef Ruffer, Maryla Wolska
o
O liryce i wartościach lirycznych 1924; charakterystyka:
badanie poezji
własna teoria poetycka
poezja powinna być:
zobiektywizowana
anonimowa
uniwersalna
przedstawiająca ogólnoludzkie przeżycia
przeciw psychologicznemu genetyzmowi
ergocentryzm- badanie wyłącznie dzieła
analiza stylu
badanie podstawy osobowościowej (wyimaginowanej istoty,
która służy nam za uosobienie tych konkretnych procesów, jakie
w algebraicznej, abstrakcyjnej swej formie liryka
konstruuje)→uznany za prekursora pojęcia „podmiotu
lirycznego”
o
Współczesna liryka polska 1923- odczyt o powojennej poezji; docenienie
energetyzmu skamandrytów, ratującego całą poezję, ale krytykował ich
za brak programu, brak nowej koncepcji życia
o
pochwała Eugeniusza Małaczewskiego
o
krytyka Niebieskich migdałów Pawlikowskiej
o
Próby przekrojów 1936; charakterystyka:
trzon jego pism wydany prze komitet jubileuszowy
zamyka Samoistność krytyki literackiej:
odpowiedź na ataki na krytykę z 1929
własna definicja krytyki jako całkowicie samoistnej
formy twórczej pracy umysłowej
ideałem krytyka, która obchodziłaby się bez dzieł
realnie istniejących (literatura bez krytyki nie istnieje,
ale krytyka bez literatury może istnieć)
JAN LORENTOWICZ- krytyk starszego pokolenia nie zaczepiający nikogo
charakterystyka:
jak Boy
o
pozostawił po sobie rodzaj przewodnika po spektaklach warszawskich
o
zbliżał literatury polską i francuską
o
stworzenie portretu cyganerii przełomu wieków z perspektywy Paryża
inne
o
powściągliwość
o
maksymalny obiektywizm
twórczość:
3
o
recenzje teatralne Dwadzieścia lat teatru 1929- 1935
o
prace teatrologiczne
o
Spojrzenie wstecz 1935
**************************MŁODE POKOLENIE******************
****************************************************************
WILAM HORZYC
charakterystyka:
o
związany ze Skamandrem, Zdrojem
o
potem człowiek teatru
o
teksty trudne, bo o znacznym kunszcie pisarski, często kosztem jasności
i klarowności wywodu
o
pod wpływem Stanisława Brzozowskiego
o
literatura to dzieje ducha; mistycyzm, nadzmysłowość, religijność
o
negacja historyzmu
o
rewolucja formalna wynika z mistycyzmu
o
zwrot ku „innemu światu” wywołała wojna ukazując oblicze śmierci
twórczość:
o
Dzieje Konrada 1930
o
Między dawnymi a przyszłymi laty 1928- nowa literatura ma być
zwrócona ku duchowi
o
Wieszcz wolnej Polski 1929
STANISŁAW BACZYŃSKI
charakterystyka:
o
krytyka postulatywno- przywódcza; wiązanie się z grupą, występowanie
w jej imieniu w polemikach
o
zgryźliwy, agresywny, wrażliwy, ale bardzo często zmieniający poglądy:
autotelizm
30-te- zerwanie z autotelizmem
o
nierewolucyjne, lewicowe poglądy (redagowanie „Wiek XX”, „Europę”)
twórczość:
o
Sztuka walcząca 1923
o
Losy romansu 1927- eseistyczne spojrzenie na historię powieści
polskiej; atak na Stanisława Brzozowskiego, jako ojca „zwichniętej
krytyki aktualnej”
o
Prawo sądu 1930- kolejny atak na Brzozowskiego, zadaniem krytyka
jest przypominać o autotelizmie; kryterium „smaku epoko”
o
Syty Paraklet i głodny Prometeusz (Najmłodsza poezja polska) 1924;
charakterystyka:
historia literatury to przeplatanie się parakletyzmu i
prometeizmu (przypomina Nietzschego)
nadchodzi prometeizm zdobywczy- jego wcieleniem
ekspresjonizm
ekspresjonizm rozumiał szeroko- jako wszystko, co dynamiczne
w epoce (też futurystów, Tuwima)
ale paradoksalnie wykluczał z niego metafizyczność i religijność
lata 30-te
o
Powieści kryminalne 1932- o literaturze popularnej
o
Literatura w ZSRR 1932
o
artykuły o „Lewym Torze” 1935- o realizmie socjalistycznym
o
Rzeczywistość i fikcja pośm. 1939; charakterystyka:
zerwanie z autotelizmem; wprowadzenie kryteriów
pozaartystycznych
kategoria marksistowskiej walki klas
własna hierarchia prozy (niska ocena Dąbrowskiej, Schulza,
Gombrowicza- kuriozalne)
JAN STUR
charakterystyka:
o
ekspresjonista
o
krytyk postulatywno- przywódczy
LEON POMIROWSKI
charakterystyka:
o
autotelizm umiarkowany (elementy społeczne i patriotyczne)
o
forma jest przekształconą przez artystę treścią (nie jest to zespół cech,
które można z dzieła wyabstrahować)
o
zerwanie z tematyką polską jest właśnie wymogiem nowej służby
społecznej
o
należy pytać, jaka literatura jest Polsce potrzebna; wprowadzało to
pewną hierarchę- przodował Juliusz Kaden- Bandrowski
o
nie wypracował sobie języka krytycznego, co często zapędzało go w
stylistyczną górnolotność
twórczość:
o
Doktryna a twórczość 1928; charakterystyka:
ideał treści powinien zastąpić ideał formy
sztuka działa na nas nie „życiowo”, ale estetycznie
sposób ujęcia tematu najważniejszy
podział krytyki na:
„społeczną” (polemika z Brzozowskim, Janem
Nepomucenem Millerem, krytykami marksistowskimi)
„formalną”
dylogia:
o
Walka o nowy realizm 1933; charakterystyka:
opisowa bardziej niż postulatywne traktowanie pojęcia
„nowego realizmu”
4
o
Nowa literatura w nowej Polsce 1933
charakterystyka dylogii:
o
psychosocjalne podstawy nowej literatury:
szok wojenny
egzotyka powszedności
temat szarego człowieka
introspekcje
maszyna źródłem alienacji
konflikt marzeń i rzeczywistości
KAROL WIKTOR ZAWODZIŃSKI
charakterystyka:
o
precyzja języka; konkretność poglądów (UNAUKOWIENIE I UŚCIŚLENIE
KRYTYKI)
o
autoteliczność i suwerenność literatury
o
krytyka specjalistyczna (brak łączenia z ideologią, filozofią, polityką)
o
zainteresowanie poezją
o
wpływ studiów w Petersburgu
o
formalistyczna rzeczowość i sprawdzalność; ale analiza formalne nie
potrafiła wg niego wytłumaczyć wszystkiego w dziele
o
normatywizm
o
teksty do „Rocznika Literackiego”
wyznaczniki estetyczne:
o
autotelizm
o
meliczność (wersyfikacja, postulat „muzyczności”)
o
klasycyzm- umiar, harmonia, równowaga treści i formy
stosunek do poezji:
o
poparcie Staffa i skamandrytów
o
odrzucenie Awangardy Krakowskiej
o
brak porozumienia z pokoleniem debiutującym w 30-tych (ataki na jego
recenzje)
twórczość:
o
Liryka polska w dobie jej kryzysu 1939
o
Zarys wersologii polskiej 1936
LEON PIWIŃSKI
charakterystyka:
o
krytyk prozy
o
kryteria estetycznie
o
formalna analiza kompozycji dzieła (→wpływy angielskiej szkoły
estetyzującej; Richardson)
estetyka prostoty
antyekspresjonizm
klarowność
harmonia
o
realizm
o
wielkie znaczenie Nocy i dni
o
niechęć do Brzozowskiego
o
teksty do „Rocznika Literackiego”
twórczość:
o
krótkie formy krytyczne
o
brak programowości
o
Społeczna rola literatury 1936; charakterystyka:
tekst powstał w okresie nacisków ideologicznych sanacji na
pisarstwo
poparcie metafizycznego podłoża sztuki
sztuka ma wywoływać estetyczne przeżycia
sztuka nie może podlegać naciskom społecznym czy
politycznym, ale może poruszać te problemy, jeśli wypływają
one z potrzebny twórcy
KAZIMIESZ CZACHOWSKI
charakterystyka:
o
za „nowym realizmem”
o
krytyk oceniający i rzetelnie zdający relacje
o
krytyka obejmująca wszystkie gatunki
o
łagodna krytyka
o
przeciw utylitaryzmowi i tendencyjności literatury
twórczość:
o
bardzo płodny (około 130 recenzji rocznie)
o
próba bibliografii Jana Kasprowicza 1929
o
zbiór sądów o Sienkiewiczu 1931
o
Obraz współczesnej literatur polskie j1884- 1934 1934- 1936;
charakterystyka:
ponad 800 stron o Dwudziestoleciu
wcześniejsze okresy omawiane na zasadzie kolejnych sylwetek
pisarzy
o
Najnowsza polska twórczość literacka 1935- 1937 1938
o
Obraz polskiej literatury realistycznej XIX; niedok., jako Między
romantyzmem a realizmem w 1967
Lansujący nowy realizm:
Piwiński
Pomirowski
Czachowski
Krytycy, którzy przeszli do historii literatury:
Zawodziński
5
Czachowski
Nie wydali swojego zbioru prac krytycznoliterackich za życia:
Zawodziński
Piwiński
Napierski
Koniński
KAROL LUDWIK KONIŃSKI
charakterystyka:
o
nie wydał zbioru swoich pism (pośm. Pisma wybrane 1955)
o
myśliciel religijny
o
publicystyka społeczno- narodowa i polityczna
o
fascynacje młodopolskie (Kasprowiczem)
o
„treścioform”- widzenie nierozerwalnego związku treści i formy
o
maksymalizm etyczny (niejednokrotnie dawał do zrozumienia, że
podniósłby jeszcze poprzeczkę bohaterom)
twórczość:
o
recenzje
o
opowiadanie Straszny czwartek w domu pastora
o
dziennik duchowy Ex labyrintho i Nox astra
o
rozprawka o Pałubie
o
o krytyce Irzykowskiego (cenił go)
o
o Nocach i dniach
o
o Niespodziance
o
o Dniu jego powrotu
o
O krytyce literackiej 1934; artykuł; charakterystyka:
właściwą krytyką jest krytyka estetyczno- formalna
krytyka ideowa może być tylko okazjonalna
Rodzaje krytyków:
krytyk- konstruktor (współbudowniczy literatury)
krytyk- solidny fachowiec
krytyk- destruktor, dysputant
krytyk interwencyjny (zmienne zainteresowani i formy krytyki; temperament
publicystyczny)
Krytyka Żeromskiego w latach 20-tych (modna):
Jerzy Eugeniusz Płomieński
Julian Brun- Bronowicz
Jan Emil Skiwski
JAN EMIL SKIWSKI
charakterystyka:
o
przeciw krytyce konstrutywistycznej i fachowej; za nieokreślonym
psychologizmem
o
zwalczanie Żeromskiego (z pozycji kryptoideologicznej endeka
o
w czasie okupacji wydawał prohitlerowski „Przełom”
twórczość:
o
Poza wieszbiarstwem i pedanterią 1929
o
Na przełaj 1935; charakterystyka:
zwrot ku religijności, nowoczesnemu katolicyzmowi,
Mauriakowi
przedruk polemiki z Boyem z 1931 pt. Życie ułatwione
sprzeciw wobec unarodowianiu literatury
nieuzasadniony sprzeciw przeciw „najazdowi” chłopów na
katedry polonistyczne
STANISŁAW PIASECKI
charakterystyka:
o
z generacji „środkowej”
o
teksty równie niepokojące co Skiwskiego, ale ostatecznie potępił
faszyzm
o
redaktor „Prosto z mostu”
o
ostatecznie zginął walcząc z okupantem
o
reprezentował bunt młodych przeciw starym endekom
o
krytyka publicystyczno- felietonistyczna
o
heterotelizm
o
traktowanie literatury instrumentalnie- pisząc o niej lansował swój
własny program
krytykował:
o
pacyfizm skamandrytów
o
Staffa
o
poezję osobistą
twórczość:
o
Prosto z mostu 1934
o
Prawo do twórczości 1936
*********************KRYTYKA MARKSISTOWSKA**************
charakterystyka:
o
heterotelizm; literatura nie była traktowana jako odrębna; krytyka była
podporządkowana dyrektywom partyjnym
o
ryzyko więzienia
JULIAN BRUN
6
Stefan Żeromski tragedia pomyłek 1926; pozycja powstała w czasie uwięzienia
autora; charakterystyka:
o
krytyka zanegowania walki klas
o
nazwanie Żeromskiego prorokiem „trzeciego cudu” (1- odzyskanie
niepodległości, 2- wojna 1920)
ANDRZEJ STAWAR
charakterystyka:
o
oddany marksizmowi
o
krytyka książki Juliana Bruna
o
krytyka Stanisława Brzozowskiego
o
pozycja badacza- analityka, wyrobiona paradoksalnie przez
doszukiwanie się we wszystkim ideologii
o
po IIwś. jego surowość ideologiczna złagodniała
IGNACY FIK
charakterystyka:
o
rozstrzelany w 1942 przez Niemców
o
heteroteliczność
o
sprzeciw wobec literatury irracjonalnej, onirycznej, seksualnej,
subiektywnej, pesymistycznej
o
„Choromaniacy!”- tak nazywał literaturę jego zdaniem skrzywioną (jw.)
i chorą
o
Gombrowicza nazywał „głupkiem”
twórczość:
o
o języku poezji Norwida
o
artykuły, polemiki, recenzje
o
Rodowód społeczny literatury polskiej 1938- obraz literatury z punktu
widzenia klasowego
o
20 lat literatury polskiej 1918- 1938 1939; systematyczny ogląd
Dwudziestolecia (religia, kobieta, miłość, egzotyzm, psychologia,
historia, wojna
JERZY STEMPOWSKI
twórczość:
o
Pan Jowialski i jego spadkobiercy 1931
o
Chimera jako zwierzę pociągowe. Próba interpretacji ekonomicznej
futuryzmu i surrealizmu 1933
sojusz burżuazji z bohemą artystyczną polegał na uczeniu się od
artystów odwagi, którą następnie użytkowana przy
ryzykownych transakcjach opartych na kredycie
****************Najwybitniejsi krytycy z „pokolenia 1910”************
twórcy:
o
Kazimerz Wyka
o
Ludwik Fryde
o
Konsanty Troczyński
o
Tymon Terlecki
o
Bogusław Miciński
o
Wacław Kubacki
o
Włodzimierz Pietrzak
o
Gustaw Herling- Grudziński
o
Artur Sandauer
o
Jan Kott
o
Marian Promiński
o
Ignacy Fik (ur. 1904)
prozaicy- krytycy:
o
Witold Gombrowicz
o
Teodor Parnicki
o
Jerzy Andrzejewski
o
Władysław Sebyła
o
Marian Promińksi
o
Czesław Miłosz
charakterystyka:
o
stosunek postulatywno- interwencyjny
o
postawa ideologa (system wartości pozaliterackich
o
niepokój i potrzeba stałych wartości religijnych bądź etycznych
o
niechęć do Skamandra (wyłączając Iwaszkiewicza)
o
personalizm (Fryde; Wyka; Terlecki- Krytyka personalistyczna 1957;
Teodor Parnicki, Hieronim Michalski, Bolesław Miciński)
katolicki (Fryde)
laicki (Wyka)
LUDWIK FRYDE
charakterystyka:
o
krytyka postulująco- interewencyjna
o
różne etapy krytyki
personalizm katolicki
wpływ neotomistycznej estetyki Jacques’a Maritaina:
chrześcijański transcendentalizm i chrześcijańska
etyka
estetyzm
kreacjonizm (zaprzeczenie eksresji)- autor tworzy
dzieła, a nie opowiada pod tym pretekstem o sobie
ascetyzm
maksymalizm etyczny
7
o
jako programotwórca poniósł porażkę, jednak posiadał niesamowite
rozeznanie w nowej literaturze; docenił Ferdydurke
o
nie przeżył wojny
twórczość:
o
Klęska Juliana Tuwima 1939; bardzo krytyczne
o
Brzozowski jako wychowawca 1938; bardzo krytyczne
o
Dwa pokolenia 1938; charakterystyka:
o teorii Maritaina
ogłoszenie zaistnienia nowego wizjonerskiego nurtu (Przyboś,
Czechowicz, Miłosz, Zagórski, Rymkiewicz, Świrszczyńska,
Piętak)
KAZIMIERZ WYKA
charakterystyka:
o
heterotelizm (powiązania literatury z życie, ideologią)
o
personalizm
o
sprzeciw wobec:
podporządkowaniu jednostki społeczeństwo
egotyzmowi
relatywizmowi
dezintegracji psychiki
rezygnacji moralnej
o
krytyka nie tak ostra jak Frydego, ale w większości mało przychylna
o
poparcie dla Miłosza, Łobodowskiego, Andrzejewskiego
o
przecenił Wojciecha Bąka, Mariana Piechala
o
postawa heroicznego tragizmu
twórczość:
o
Stara szuflada 1967
o
dzieła historycznoliterackie i teoretycznoliterackie
o
Modernizm polski 1959 (pozycja z Dwudziestolecia)
o
Pokolenie literackie 1977 (pozycja z Dwudziestolecia)
BOLESŁAW MICIŃSKI
charakterystyka:
o
atyskamandryta, antyekspresjonista, antyawangardzista
o
propagowanie literatury metafizycznej
o
poparcie dla Witkacego
o
zmienne poglądy:
estetyka Witkacego
psychologia głębi Freuda
o
wylansowanie Gałczyńskiego
o
współpraca z „Prosto z mostu” do 1938
twórczość:
o
krytyka
o
poezja
o
esej filozoficzny
Podróże do piekieł 1937; ukrycie rozpaczy za erudycją;
zakończenie zmodyfikowanym cytatem z Kartezjusza: W ten
sposób odnalazł niebo
Portret Kanta (IIwź. wyd 1947); zakamuflowany esej o śmierci
Uwagi o polityce 1940- 1942
WŁODZIMIERZ PIETRZAK
charakterystyka:
o
współpraca z „Prosto z mostu”
o
wielbiciel Brzozowskiego
o
kult życia i energii
o
antyestetytyzm
twórczość:
o
O przewinieniach krytyki współczesnej
o
Rozrachunek z Dwudziestoleciem (IIwś. wyd. 1955); pozostanie przy
ideowym kryterium literatury;
****************************************************************
WITOLD GOMBROWICZ
charakterystyka:
o
nonszalancki, niekonwencjonalny język krytyki
o
spór z Andrzejewskim i jego wzorcem krytyki patetyczno-
moralistyczno- ideologicznej
o
spór z Fikiem o artykuł o „choromaniakach”
o
obrona autonomii literatury
KONSTANTY TROCZYŃSKI- krytyk i teoretyk literatury
charakterystyka:
o
przeciwieństwo Troczyńskiego
o
krytyka:
ergocentryczna
formalistyczna
strukturalna; pionier poglądu szukającego w fikcji wyróżnika
„literackości”
o
antypozytywista
o
antypsychologista
o
przeciw idiografii rewolucji
twórczość:
o
Rozprawa o krytyce literackiej 1931; charakterystyka:
podział krytyki:
8
społeczna →publicystyka literacka
zawartości psychologicznej
intelektualna
formalna (=estetyczna)→ krytyka właściwa
niebezpieczny pogląd o odtwarzaniu założeń artystycznych
utworu i konfrontowaniu ich z wykonaniem (groziło
psychologizmem)
o
Porządek moralny sztuki 1935; charakterystyka:
zmiana poglądów
zaprzeczenie istnieniu „specyficznych zagadnień artystycznych”
przekonanie o kryzysie powieści psychologicznej
poparcie dla reportażu
***************KRYTYCY I HISTORYCY LITERATURY*************
twórcy:
o
Zygmunt Wasilewski
o
Adam Grzymała- Siedlecki
o
Tadeusz Boy- Żeleński
→dyskusja o krytyce:
nierozerwalność krytyki i historii (Kridl, Gabriel Korbut; większość krytykowała
ten pogląd)
autonomia krytyki: Eugeniusz Kucharski, Zygmunt Łempicki, Henryk Elzenberg
MANFRED KRIDL
Historia literatury a krytyka literacka 1923; charakterystyka:
o
uznanie krytyki i historii za dziedzin nierozerwalnych
o
postulat zbliżenia krytyki do metod naukowych
STEFAN KOŁACZKOWSKI- historyk i teoretyk
charakterystyka:
o
mieszanie różnych koncepcji
o
antypozytywizm
o
poglądy wychodzące z neoidealizmu niemieckiego (Diltheya i inni
przedstawiciele Geisteswissenschaften- nauk o duchu)
o
tradycja Brzozowskiego
o
personalizm
o
antymieszczanizm
o
poparcie idei uniwersytetów ludowych
o
poparcie dla samorodnej twórczości chłopskiej
o
poparcie dla politycznej powieści Kadena
o
krytyka Nałkowskiej i Iwaszkiewicza
twórczość:
o
Stanisław Wyspiański. Rzecz o tragediach i tragizmie 1922;
charakterystyka:
analiza estetyczna tragizmu
o
Twórczość Jana Kasprowicza 1924; charakterystyka:
Kasprowicz reprezentował jego ideały psychologiczne,
charakterologiczne i społeczne
o
Współczesna literatura polska 1930 Wilhelam Feldmana- tu pisał
uzupełnienie lat 1919- 1939; charakterystyka:
synteza ta wyprzedzała dzieła Pomiarowskiego i
Czachowskiego
o
Bilans „estetyzmu” 1937; charakterystyka:
dyskusja z Wstępem do badań nad dziełem literackim Manfreda
Kridla
WACAW BOROWY
charakterystyka:
o
literatura posiada niezachwiane wartości
o
małe zainteresowanie krytyką Dwudziestolecia; jedynie:
o pisarzach kontynuujących swoją działalność z Młodej Polski
o aktualnej literaturze angielskiej (Eliocie jako krytyku)
o
znakomite pisarstwo, wyczucie i artyzm
o
badania nad: Kochanowskim, poetami Oświecenia, Mickiewiczem,
Fredrem, parnasistą Lante, Eliotem
o
styl metodologicznej dyskrecji
o
próby metody „detektywystycznej”, typowej dla Stanisława Pigonia
(Zagadkowość w kompozycji „Dziadów” i próba jej wyjaśnienia 1922)
o
pionier badań naukowych nad tłumaczeniami
twórczość:
o
szkice o Trzy po trzy Fredry 1921
o
Zagadkowość w kompozycji „Dziadów” i próba jej wyjaśnienia 1922
o
Boy jako tłumacz 1922
o
Polski wiersz trzynastozgłoskowy 1952
9
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron