1
Ć
wiczenie 4. Ocena efektywności oczyszczania ścieków w modelowym
systemie „złoża biologicznego”
1.
Wprowadzenie
Złoża biologiczne są urządzeniami służącymi do biologicznego oczyszczania ścieków
w warunkach tlenowych, anoksycznych, bądź beztlenowych. W niniejszym opracowaniu
omówione zostały złoża pracujące w warunkach tlenowych.
W budowie złoża biologicznego można wyróżnić:
–
warstwę wypełnienia,
–
ś
cianę lub siatkę boczną otaczającą warstwę wypełnienia,
–
konstrukcję stanowiącą dno i podtrzymującą wypełnienie,
–
instalacje: doprowadzające oraz odprowadzające ścieki oczyszczone,
–
systemy zapewniające natlenienie ścieków.
Model złoża biologicznego przedstawia rysunek 1.
Rys. 1. Przekrój przez złoże biologiczne: 1- instalacja rozprowadzająca ścieki, 2-
wypełnienie, 3- ściana boczna, 4- odprowadzenie ścieków, 5- ruszt, 6- otwory
wentylacyjne, 7- kanał odprowadzający ścieki, 8- odpływ ścieków
Oczyszczanie na złożu biologicznym jest naśladownictwem i intensyfikacją procesów
samooczyszczania zachodzących głównie w środowisku w glebowym. Oczyszczanie polega
na przepuszczaniu ścieków przez warstwę wypełnienia, na którym rozwinęły się
mikroorganizmy, tworząc śluzowatą otoczkę, zwaną błoną biologiczną. Pokrywająca
wypełnienie błona biologiczna, w której panują warunki tlenowe, jest grubości 2 - 3 mm. Do
głębszych warstw błony rozwijającej się na wypełnieniu dyfuzja tlenu jest już ograniczona.
Mikroorganizmy zasiedlające błonę tworzą zgodnie z kierunkiem przepływu ścieków,
charakterystyczne dla systemu saprobów strefy poli-,
α
-mezo- i
β
-mezosaprobowe.
Oczyszczanie ścieków opiera się na wielu procesach fizycznych, chemicznych i
biochemicznych. W wyniku tych procesów usuwane są ze ścieków zanieczyszczenia w
postaci stałej, koloidalnej i rozpuszczonej. Najważniejsze z nich to adsorpcja i biokoagulacja,
a następnie biochemiczne utlenianie substratu organicznego. W pierwszej fazie procesu
zatrzymane na powierzchni błony biologicznej zanieczyszczenia są tak przekształcane, aby
jako produkty enzymatycznej hydrolizy organicznego substratu mogły wnikać do komórek
mikroorganizmów. W drugiej fazie procesu przekształcone drobiny ulegają dalszym
przemianom już w komórkach mikroorganizmów. Zaś w trzeciej fazie część z tego
1
2
3
4
5
6
2
przekształconego substratu ulega bezpośredniemu biochemicznemu utlenieniu, a pozostała
jest asymilowana w postaci biomasy, z której z kolei pewna część ulega autooksydacji.
Usuwanie z błony produktów metabolizmu mikroorganizmów następuje w procesie dyfuzji
do ścieków i powietrza lub przez wypłukiwanie wraz z obumarłą i nadmierną błoną
biologiczną.
Warunkiem prowadzenia procesu na złożach biologicznych jest:
–
posiadanie złoża zasiedlonego odpowiednią mikroflorą,
–
doprowadzenie substratu organicznego pozbawionego substancji hamujących
wzrost mikroorganizmów,
–
zapewnienie odpowiedniego stosunku pomiędzy ilością substratu a
zapotrzebowaniem mikroorganizmów na substancje odżywcze, zapewnienie
odpowiednich warunków tlenowych
Złoża tarczowe (ZT) są szczególnym rodzajem złóż biologicznych. Konstruowane są w
formie tarcz zamontowanych na wspólnej osi poziomej. Podczas zanurzania następuje kontakt
błony biologicznej ze ściekami, a podczas wynurzania natlenianie błony. Obecnie złoża
tarczowe są wykonywane najczęściej z tworzyw sztucznych, pojedyncze tarcze w systemach
oczyszczania posiadają średnicę do 4 m i długość wału obrotowego do 8 m. Obciążenie
hydrauliczne dla złóż obrotowych zależy od ich przeznaczenia, czy służą do usuwania węgla
organicznego czy nitryfikacji. Schemat modelowego złoża tarczowego przedstawia rysunek 2.
Dopływ
Odpływ
tarcze
Z
Z
ł
ł
o
o
ż
ż
e tarczowe
e tarczowe
Rys. 2. Schemat modelowego złoża tarczowego: 1-wypełnienie, 2-silnik elektryczny,
3-zbiornik
Ostatnio prowadzi się również badania nad wykorzystaniem ZT do prowadzenia biologicznej
denitryfikacji (redukcje powstałych azotynów i azotanów do azotu gazowego N
2
). W celu
zintensyfikowania procesu denitryfikacji stosuje się tzw. zewnętrzne źródło węgla
organicznego, którym może być metanol, kwas octowy lub niektóre ścieki z przemysłu
spożywczego (mleczarskiego, gorzelniczego).
Na pracę złóż biologicznych mają wpływ zarówno rodzaj, jak i stężenie zanieczyszczeń.
Rodzaj doprowadzanych zanieczyszczeń istotny jest ze względu na możliwość występowania
substancji wykazujących działanie toksyczne. Również temperatura i odczyn mogą wpływać
na proces biologicznego oczyszczania. Trudno rozkładalne związki organiczne wymagają
dłuższego czasu kontaktu z błoną biologiczną, co uzyskiwane jest przez zmniejszenie
3
obciążenia,
zwiększenie
wysokości
złoża,
recyrkulację
czy
zastosowanie
złóż
wielostopniowych.
Obciążenie hydrauliczne
Obciążenie hydrauliczne O
h
wyraża ilość ścieków przypadającą na jednostkę powierzchni lub
objętości w jednostce czasu.
]
/
[
2
3
d
m
m
F
Q
O
H
=
gdzie: F – łączna powierzchnia tarcz, m
2
;
Obciążenie hydrauliczne, obok rodzaju wypełnienia oraz wysokości złoża, decyduje o czasie
kontaktu składników ścieków z błoną biologiczną. Przy niezmiennych pozostałych
parametrach pracy złóż efekt oczyszczania zależeć będzie od stosowanego obciążenia
hydraulicznego. Odpowiednio dobrane obciążenie hydrauliczne nie dopuszcza do zarastania,
a przez to do pogorszenia pracy złoża. Spotykane obciążenia hydrauliczne mieszczą się
w przedziale 0,04 -5,0 m
3
/m
2
h.
Obciążenie złoża ładunkiem zanieczyszczeń
Obciążenie złoża ładunkiem zanieczyszczeń (substratowe) O
v
wyraża ładunek zanieczyszczeń
wyrażony w g/d lub w kg BZT
5
/d przypadający na jednostkę objętości złoża.
O
v
[gBZT
5
/m
3
d]
Z teorii pracy złóż wynika, że dla każdego złoża istnieje pewien optymalny zakres obciążeń
ładunkiem zanieczyszczeń, przy zachowaniu stałego obciążenia hydraulicznego, zapewniając
zachowanie tlenowych warunków w błonie biologicznej. Po przekroczeniu obciążenia
krytycznego obok strefy tlenowej pojawia się również strefa beztlenowa, która przy dalszym
wzroście obciążenia zaczyna dominować, tak że w złożu zachodzą wyłącznie procesy
beztlenowe. Każde przejście z jednej strefy do drugiej wiąże się ze spadkiem efektywności
pracy złoża, jakkolwiek w obrębie danej strefy sprawność oczyszczania jest zbliżona i
niezależna od obciążenia. Najczęściej spotykane obciążenia substratowe mieszczą się w
przedziale 225-8000 gBZT
5
/m
3
d.
Obciążenie ładunkiem zanieczyszczeń powierzchni tarcz A
F
]
/
[
2
5
d
m
gBZT
F
Q
C
A
O
F
⋅
=
gdzie: C
0
– stężenie BZT
5
w dopływających ściekach.
2. Cel ćwiczenia
Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z budową i zasadą działania modelowego złoża
tarczowego oraz wyznaczenie parametrów pracy tego systemu.
3.Wykonanie ćwiczenia
Zapoznać się z modelowym złożem tarczowym.
4
Grupa studencka dzieli się na zespoły 4-5 osobowe, z których każdy będzie wykonywał dane
oznaczenia zanieczyszczeń w dopływających ściekach jak również w ściekach odpływających
z systemu.
Tabela 1. Zakres i metody oznaczeń
Oznaczenie
Metoda oznaczenia
Szybkość dopływu ścieków
surowych
Ustalić intensywność dopływu ścieków na złoże (pobierając ścieki
surowe do cylindra miarowego o pojemności 100 cm
3
w ciągu 15 minut).
F
Pomiar powierzchni tarcz ZT, miara
pH
Papierek lakmusowy Merck, lub pH- metr
ChZT
standardowa metoda dwuchromianowa
Azot amonowy
metoda kolorymetryczna (z wersenianem sodowym i odczynnikiem
Nesslera) SPEKOL 11 firmy Carl Zeiss Jena lub spectrophotometr S106
Azot azotynowy
metoda kolorymetryczna (z kwasem sulfanilowym i alfanaftyloaminą)
SPEKOL 11 firmy Carl Zeiss Jena lub spectrophotometr S106
Azot azotanowy
metoda kolorymetryczna, SPEKOL 11 firmy Carl Zeiss Jena
spectrophotometr S106
Fosforany
metoda kolorymetryczna (z kwasem askorbinowym i odczynnikiem
mieszanym) spectrophotometr S106
Pobrane próbki przefiltrować na filtrze twardym w celu usunięcia zawiesin. W filtracie należy
oznaczyć zanieczyszczenia wg. metodyki podanej w Tabeli 1.
UWAGI!
Do każdego oznaczenie należy przygotować próbkę referencyjna tzw; „ślepa” na wodzie
destylowanej.
Wyniki analiz zespołów studenckich należy zebrać tabeli 2.
Tabela 2 Wybrane wskaźniki ścieków surowych i oczyszczonych
Oznaczenia
Jednostki
Ś
cieki
surowe
Ś
cieki
oczyszczo
ne
Stopień
usunięcia
[%]
Norma
ChZT
[mgO
2
/dm
3
]
Azot amonowy
[mgN-NH
4
+
/dm
3
]
Azot azotynowy
[mgN-NO
2
-
/dm
3
]
-
Azot azotanowy
[mgN-NO
3
-
/dm
3
]
-
Fosfor
[mg P/dm
3
]
*BZT
5
[mgO
2
/dm
3
]
*Biochemiczne Zapotrzebowanie na Tlen (frakcja zw. organicznych rozkładalna biologicznie) dla ścieków
surowych przyjąć BZT
5
= 0.8 ChZT, dla ścieków oczyszczonych przyjąć BZT
5
= 0.1 ChZT
5
Dodatkowo, na podstawie otrzymanych wyników analiz oraz pomiarów należy obliczyć
wybrane parametry technologiczne modelowego systemu zebrane w tabeli 3
Tabela 3. Parametry technologiczne modelowego systemu
Parametr
Jednostki
Wartość
obliczona
Wartość
literaturowa
Nazwa systemu
Objętość całkowita
systemu ZT
[m
3
]
Intensywność dopływu
ś
cieków
[m
3
/d]
-
-
Obciążenie hydrauliczne
reaktora ZT
[m
3
/m
3
*h]
-
-
Obciążenie złoża
ładunkiem
zanieczyszczeń
[g BZT
5
/m
3
*d]
Obciążenie ładunkiem
zanieczyszczeń
powierzchni tarcz
[g BZT
5
/m
2
*d]
Czas zatrzymania w
reaktorze ZT
[h]
4.Opracowanie wyników
Sekcje 4-5 osobowe opracowują wyniki na podstawie parametrów zebranych w Tabela 2 i 3.
4.1 Dokonaj oceny efektywności biologicznego oczyszczania ścieków (usuwania
zanieczyszczeń organicznych ChZT, BZT
5
oraz N i P) w modelowym systemie w oparciu o
dane literaturowe [1].
4.2. Przeprowadź dyskusję wyników zmian zanieczyszczeń w ze zwróceniem uwagi na
procesy biologiczne tam zachodzące (nitryfikacja, usuwanie związków organicznych)
4.3. Przeprowadź dyskusję wyznaczonych parametrów technologicznych porównując je z
danymi literaturowymi (załącznik 1). W zależności od obciążenia hydraulicznego dokonaj
klasyfikacji złóż.
5. Literatura
1. „Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 (Dz.U.06.137.984.) w sprawie
warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w
sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego.
2. „Biotechnologia ścieków” - praca zbiorowa pod redakcją Korneliusza Mikscha;
wydawnictwo Politechniki Śląskiej; Gliwice 2000 r.
6
3.„Poradnik eksploatatora oczyszczalni ścieków” – praca zbiorowa pod redakcją Z.
Dymaczewskiego, J. Oleszkiewicza, M Sozańskiego ; Poznań 1997 r.
6. Pytania kontrolne:
1.
Na czym polega oczyszczanie ścieków w systemach złoż biologicznych?
2.
Jaki wpływ ma pH i temperatury na proces oczyszczania?
3.
Jakie charakterystyczne strefy „saprobów” można zauważyć zgodnie z kierunkiem
przepływu ścieków na złożach biologicznych?
4.
Wymień różnice między oczyszczaniem metodą osadu czynnego a metodami złóż
biologicznych.
5.
Opisz sposób pobierania pokarmu i tlenu przez mikroorganizmy immobolizowane na
suporcie złoża tarczowego.
6.
Co to jest błona biologiczna?
7.
Dlaczego w procesach biologicznego oczyszczania ścieków miejskich wykorzystuje się
zawsze mieszane populacje mikroorganizmów?
8.
Na czym polega proces denitryfikacji?
7. Uwagi dodatkowe
Zaliczenie ćwiczenia:
Sekcje 4-5 osobowe przygotowują 1 sprawozdanie (instrukcja punkt 4)
UWAGA!
Terminy obron do 2 tygodni od daty wykonanego ćwiczenia!!!
7
Załącznik 1
Zestawienie stosowanych obciążeń, wysokości i efektów oczyszczania nazłożach
biologicznych
Rodzaj złoża
Obciążenie
substratowe
[BZT
5
/m
3
d]
Obciążenie
hydrauliczne
[m
3
/m
2
h]
Efekty
oczyszczania
[%]
Złoże niskoobciążone
(konwencjonalne)
≤
400
0,04-0,144
85-90
Złoże średnio obciążone
640
0,222
80-85
Złoże wysoko obciążone
640-1600
1,08-1,44
75-80