Magia w renesansie

Oczywiście, wcześniej i później istniały różne odmiany magii ale to właśnie w renesansie przeświadczenia o powiązaniach mikro i
makrokosmosu oraz możliwości sterowania jednym i drugim przy pomocy odpowiednich rytuałów stały się powszechne wśród elity
intelektualnej Europy a fascynacja nimi sięgnęła poziomu obłędu. Wróżby ze zwłok skazańców, horoskopy na każdy dzień, bełkotliwi
wieszczkowie i wywoływacze duchów, transmutacja metali powszechnych w złoto, słowem- pomieszanie wszelkich możliwych
przesądów poprzednich epok i sklejenie tego w rodzaj wyroczni na każdy dzień życia- wszystko to dziedzictwo renesansu które odbija się
czkawką do dziś.

Hermetyzm –

greko

-

egipska

mistyczna

grupa pogańska, której wierzenia są zawarte w zbiorze zwanym Corpus Hermeticum – grupie

osiemnastu traktatów napisanych w

hellenistycznej

Aleksandrii

w

I wieku

n.e.

Za inicjatora tej filozofii uznaje się na poły

mitycznego

Hermesa Trismegistosa

, który utożsamiany jest też z egipskim

Thotem

.

Hermetyzm to filozofia starożytnego Egiptu

zapoczątkowana przez Hermesa Trismegistusa, wielkiego mędrca, "skrybę bogów", założyciela astrologii i odkrywcy alchemii. Wiedzę mieli
przekazać mu Aniołowie.

Corpus Hermeticum stał się dostępny w zachodniej Europie w roku

1460

, gdy dokumenty uratowane z

Konstantynopola

wypłynęły na

światło dzienne we

Florencji

. Ich przetłumaczenie w roku

1471

, uruchomiło eksplozję renesansowego hermetycyzmu za sprawą

m.in.

Johna Dee

,

Giordano Bruno

,

Tommaso Campanella

,

Johannesa Trithemiusa

,

Heinricha Corneliusa Agrippy

,

Roberta Fludda

oraz

Theophrastusa Bombastusa von Hohenheima (

Paracelsusa

).

Filozofia

Hermetyzm wraz z filozoficzną częścią alchemii konstytuował prąd zachodniej myśli mistycznej w renesansie. Hermetyzm zakłada przede
wszystkim jedność i niepodzielność uniwersum, w którym wydarzenia zachodzą synchronicznie na wszystkich jego poziomach, i dlatego
wszystkie są powiązane

współzależnie

, następują 'jak na górze, tak na dole'. Zgodnie z taką, a nie inną właściwością świata funkcjonują

transcendentalne nauki, które Hermes wyznaczył jako trzy części wiedzy o świecie, a mianowicie astrologia, alchemia oraz magia (teurgia).

Hermetyzm wpłynął na wielu teologów i uczonych (J. Kepler, M. Mersenne). F. Patricci opublikował dedykowane papieżowi Grzegorzowi
XIV dzieło (1591), w którym postulował zastąpienie arystotelesowskiej scholastyki nowym systemem syntetyzującym chrześcijaństwo m.in.
z hermetyzmem. Hermetyzm łączono często w XVI wieku z tendencją irenistyczną (irenizm), uważano, iż hermetyzm może sprzyjać
zjednoczeniu różnych wyznań chrześcijańskich oraz zjednoczeniu chrześcijaństwa z judaizmem i islamem. Innym polem wpływów
hermetyzmu była alchemia; opiekuna i mecenasa alchemików cesarza Rudolfa II nazywano nawet "niemieckim Hermesem
Trismegistosem".

------------------

W renesansie nastąpiła eksplozja praktyk magicznych.

Florencja, 1439 r. – sobór poświęcony pokojowi chrześcijańskiemu; na Zachód przywieziono książki; Na soborze we Włoszech pojawili się
Grecy – przyjechali do źródła, byli pośrednikami kulturowymi. Są zgorszeni tym, że Arystoteles jest wykorzystywany do tłumaczenia
teologii. Grecy stykają się ze scholastycznym światem. Przynoszą ponownie myśli platońskie.

1.

Uważano, że używanie logicznych argumentów w odniesieniu do religii jest nie na miejscu.

2.

odrodzenie zainteresowania religią pogańską –> ludzie przynoszą ją ze wschodu; przynoszą myśl neoplatońską, wieści o bogach

pogańskich, greckich

Bez podkładu neoplatońskiego nie byłoby badań astronomicznych i astrologicznych, miał on wpływ na te badania.

Tycho de Brahe – nadworny astronom Rudolfa II pochodzenia duńskiego w Pradze; dokonał obserwacji pierwszej supernowej, o jakiej
wiemy (1572 r.) –> zaobserwowanie gwiazdy, której wcześniej nie było - coś podobnego mógł znaleźć jedynie w Piśmie Św. (Gwiazda
Betlejemska). Nie był to tylko fakt astronomiczny, ale znak.
W 1597 r. zaobserwował kometę.
Uważano, że sfera niebieska jest niezmienna . Okazało się, że nie - światopogląd się sypie… Odkryto, że ciała niebieskie krążą nie po sferach,
a po elipsach – kosmos nie jest doskonały.

Badacze zajmowali się nie tylko obserwacjami, ale czymś, co dzisiaj nazwalibyśmy zabobonami.

powrót neoplatonizmu hellenistycznego z elementami orientalistycznymi

Kosmos był teoretycznie niezmienny, ale nagle zaobserwowano, że coś się tam rusza, co wywołało powszechny strach i zmieszanie, bo to
podważało średniowieczne tezy o niezmienności niebios, a astrologia siłą rzeczy zaczęła odwoływać się do praktyk i kultów pogańskich.

W renesansie popularne było lekarstwo na wszystko – środek, który przedłuża życie i młodość. Alchemia to wiedza z innego świata, w
którym wszystko składa się z 4 żywiołów: wody, ognia, powietrza i ziemi, w którym metale rodzą się jak ludzie, a planety mają duszę.
Renesansowi alchemicy byli kimś więcej niż magikami i niespełnionymi poszukiwaczami tajemnicy natury paktującymi z siłami
nadprzyrodzonymi. Celem poszukiwań alchemików był kamień filozoficzny, a alchemią było wszystko, co w jakiś sposób za sprawą magii
(czyt. Procesów chemicznych) zmieniało stan macierzystego przedmiotu (np. do szklanki z gorącą wodą wrzucę proszek i mam zupę;
alchemik powiedziałby, że dokonał alchemicznej transmutacji, za pomocą barwnika przemieniając pospolitą wodę w odżywczą ciecz).
Alchemię nazywano „najszlachetniejszą z manii i głupią nadzieją”.

W renesansie uzyskano dostęp do arystotelesowskich i platońskich pism, a pogański antyk stał się po prostu modny. Zawładnął wyobraźnią
ludzi uczonych, którzy sami zaczęli się stylizować na antycznych mędrców. Dla większości osób średniowiecze to ciemnota i zabobon,
resenans kojarzą oni z triumfem rozumu, kanonów klasycznego piękna. W renesansie nastąpił jednak odwrót od racjonalizmu ku

spirytualizmowi, magii i wszelkiej tajemniczości. To inne odrodzenie antyku. Zaczęto świadomie fascynować się magią, próbowano
zrozumieć czym ta magia jest – nie było to już tylko praktyczne narzędzie zapewnienia doraźnych korzyści. Czerpano z tajemniczości
okultyzmu, dodatkową satysfakcję. Z jednej strony obcowanie z tym sprawia mu ogromną radość, z drugiej strony ma uczucie, że należy do
ekskluzywnego grona, do którego należeli Platon i Arystoteles.

Astronomia, medycyna i muzyka łączą się ze sobą.
Uroki magiczne są źródłem chorób. Planety mają wpływ na płyny w organizmie (krew, flegma, czarna i żółta żółć), płyny z kolei mają
wpływ na charakter (humory, temperamenty).
*melancholik – wpływ Saturna, choleryk – wpływ Marsa, sangwinik – wpływ Jowisza (od tego wzięło się określenie „jowialny”)

W renesansie występowały różne rodzaje magii (magia łączyła się z nauką).

Uważano, że posiadając odpowiednią wiedzę, można mieć wpływ na planety –> tworzenie talizmanów z określonych substancji
chemicznych (między konkretnymi minerałami a planetami zachodzi korespondencja).

- chemia – Paracelsus wprowadzał zabobon; łączył substancje chemiczne i uzyskiwał to, czego chciał, nie musiał przejmować się planetami

Paracelsus wierzył w żywy kosmos – nie ma czegoś takiego jak martwa materia; wszystkie ciała posiadają ciała astralne; wszystko ma
duszę i dlatego ciała fizyczne łączą się ze sobą, mogą na siebie oddziaływać.

Paracelsus badał wiele substancji chemicznych pod kątem wykorzystania ich jako leki. Badał też ich właściwości trujące, można go więc
uznawać także za ojca

toksykologii

. Jest autorem słynnej wypowiedzi: Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko

dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną.

Paracelsus ordynował rośliny o liściach nerkowatych na choroby nerek, surowce żółte na żółtaczkę, a makówki na bóle głowy. Paracelsus
opracował też metody przetwarzania surowców roślinnych tak, aby wydobyć z nich arcanum – dziś nazwalibyśmy je aktywnym składnikiem.
Z tego względu uważa się go za ojca

fitochemii

i

farmakognozji

.

Dzięki Paracelsusowi Tycho de Brahe się uspokoił – nowa gwiazda nie musi oznaczać końca świata, wszechświat jest żywy, zmienia się.

Paracelsus krytykował naukę starożytną; odrzucał twardy determinizm. Wierzył w magię naturalną.

magia ceremonialna – opiera się na rytach, zaklęciach, sekwencjach znaków, słów, przy odpowiedniej muzyce, w odpowiednim stroju;
dzięki niej także można mieć wpływ na planety; elementem magii ceremonialnej może być także teatr
*magia ceremonialna - „Burza” Szekspira

magia naturalna i ceremonialna – z nimi nie ma problemu, problem jest z magią demoniczną – jedni w nią wierzyli, inni zdecydowanie
odrzucali

Musi istnieć miejsce dla istot pośrednich (skrzatów, elfów) – nie wiadomo, czy są dobre czy złe. Problemem podstawowym jest czarownica
(zwłaszcza ta, która przywołuje duchy zmarłych – duży problem intelektualny).
Czarownica z Endor i wiedźma Erichto; podobno Czarownica z Endor przywołała ducha Samuela na prośbę króla Saula; spór o
przywoływanie zmarłych – nie wiadomo, czy jest to możliwe, czy to tylko zwykła szarlataneria.

Częste przypadki porywania ciał z cmentarzy (do różnych celów: badania anatomiczne, nekromancja)

Oddziaływanie jednego ciała na inne – taka magia jest bezgrzeszna (planety, minerały, anagramy wyobrażające układy planet –> magia
naukowa, o zabarwieniu naukowym). Grzeszna jest magia demoniczna.

I połowa XV wieku – dopływ myśli orientalno-hellenistycznej (to nie wyklucza badań empirycznych).

Magia i nauka mają ten sam cel: zwiększenie władzy człowieka nad naturą. System wierzeń magicznych daje początek racjonalizacji. Dzięki
magii naturalnej rozwijają się nauki przyrodnicze.

Alchemia, czyli nauka o przemianie materiałów na drodze skomplikowanych procesów, często określana jest jako wczesna forma chemii.
Podstawowym założeniem alchemii było dążenie do uzyskania szczerego złota z ołowiu. Uczeni w tej dziedzinie wierzyli, że istnieje jeden
konkretny rodzaj materii, z której uformowane są wszystkie substancje. Mieli też nadzieję, że redukując badane substancje do czynników
pierwszych, możliwe będzie „zbudowanie” z nich nowego przedmiotu, na przykład złota z ołowiu. Średniowieczni alchemicy pracowali
głównie z dwoma pierwiastkami chemicznymi – siarką i rtęcią. Jednak najbardziej znany alchemik działał w epoce renesansu. Paracelsus, bo
o nim mowa, dodał do wymienionych powyżej dwóch pierwiastków sól.

Żyjący w latach 1493-1541 szwajcarski doktor medycyny wywodził z alchemii tezę, że ludzkie ciało jest częścią większego i doskonalszego
ciała. Zapoczątkował Paracelsus zupełnie nowy trend w alchemii określany mianem jatrochemii, czyli przekonanie, że naczelnym
założeniem tej nauki powinno być nie uzyskanie złota, ale nowych leków. Powszechnie uważa się także Szwajcara za ojca toksykologii, czyli
nauki o negatywnych skutkach oddziaływania określonych substancji na organizm ludzki. Głosił przekonanie, iż o tym, czy coś jest trucizną
czy lekiem decyduje dawka. Teza ta stała się podwaliną zupełnie nowej dziedziny badań, nazywaną hormezą. W medycynie Paracelsus
stosował wiele innowacyjnych metod naukowych, takich jak na przykład rzadko praktykowana wówczas obserwacja. Medyk stosował
różnorodne lekarstwa, których skuteczność wcześniej była nieznana. To także jemu nauka zawdzięcza wprowadzenie w życie takich
terminów fizykochemicznych jak gaz i alkohol.

Astronomia późnego średniowiecza opierała się na modelu geocentrycznym opracowanym przez Klaudiusza Ptolemeusza jeszcze w
czasach starożytnych (I wiek). Prawdopodobnie niewielu praktykujących astronomów i astrologów w ogóle czytało najważniejsze dzieło
Ptolemeusza „Almagest”. W większości polegali oni na wstępie do systemu wielkiego poprzednika opracowanym przez Johannesa de
Sacrobosco a także serii podręczników zatytułowanych „Theorica planetarum”. Niewielu uczonych zdawało sobie sprawę z faktu, iż książki
te nie odzwierciedlały najlepiej teorii Ptolemeusza.

Około 1450 roku austriacki i matematyk Georg Purbach (żyjący w latach 1423-1461) zapoczątkował wykładnie astronomii na Uniwersytecie
Wiedeńskim. Jeden z jego studentów, Regiomontanus, zebrał wykłady Purbacha i opublikował pod tytułem „Theoricae nova planetarium”
w 1470 roku. Nowa teoria zastąpiła obowiązujące ówcześnie podręczniki astronomiczne. Purbach pracował także nad opracowaniem
„Almagesta” Ptolemeusza, jednak zmarł nie kończąc dzieła. O kontynuację dzieła wykładowcy ponownie zadbał Regiomontanus, pracując
nad greckim rękopisem przywiezionym do Wiednia z Konstantynopola. Publikacja wspólnego dzieła Purbacha i jego studenta w 1469 roku
sprawiła, że myśl Ptolemeusza trafiła w swojej najczystszej postaci do astronomów ówczesnej Europy po raz pierwszy od setek lat.

Jednak za największe osiągnięcie renesansowej astronomii uważa się naukowy dorobek Mikołaja Kopernika. Żyjący w latach 1473-1543
najsłynniejszy polski naukowiec, należał do pierwszego pokolenia astronomów korzystających z podręczników opracowanych przez
Purbacha i Regiomontanusa. Około roku 1514 Kopernik rozpoczął studiowanie szokującej w ówczesnej Europie tezy, iż to Ziemia obraca się
wokół Słońca, a nie odwrotnie. Całe swoje życie poświęcił udowodnieniu w sposób matematyczny teorii heliocentrycznej. Kiedy wreszcie w
1543 roku opublikowano „O obrotach sfer niebieskich” Kopernik znajdował się już na łożu śmierci. Renesans w astronomii został
zwieńczony wielkimi dziełami Jana Keplera i Galileusza, którzy dowiedli, że Kopernik rzeczywiście miał rację.

Podobnie jak w przypadku astronomii, w geografii uczonych obowiązywał podręcznik autorstwa Ptolemeusza. Pochodząca z drugiego wieku
grecka „Geografia” została na początku wieku piętnastego przetłumaczona na język łaciński, co w połączeniu z zastosowaniem druku
ułatwiło rozprzestrzenienie się książki po ośrodkach uniwersyteckich. Jednak z czasem okazało się, że twierdzenia Ptolemeusza mijają się z
prawdą.

Renesans; eksplozja praktyk magicznych, okultyzmu

Podtytuł: Nauka wcale nie przeczy magii!



Florencja 1439-1443: sobór w sprawie połączenia kościoła [unia Kościołów rzymskokatolickiego i bizantyjskiego]; z Bizancjum

przybywają biegli teologowie z książkami [wiedzą!]



Zainteresowanie pogan dawną religią grecką



Platonizm – Pitagoras: mistyka liczb



Idea, że w języku matematyki można opisać świat



Ponowny rozwój myśli astronomicznej, matematyki [charakterystyczny dla renesansu] nie odbyłby się bez ponownego

zainteresowania Platonem [neoplatonizm]



Tychon De Brahe obserwacje pierwszej supernowej (nowej gwiazdy) i komet ← to zmienia światopogląd, podważała

średniowieczną tezę o niezmienności niebios.



3 źródła wiedzy: Biblia, księgi starożytne i obserwacje ← trzeba je jakoś połączyć



Kilka rodzajów magii:

 Empiryczne i astrologiczne obserwacje na wpływ roślin [które się zbiera i używa do czarów niecnych]
 Oddziaływanie planet na ludzi: robienie talizmanów ochronnych ze specjalnych metali
 Jedno ciało oddziałuje na drugie bez kontaktu!



Paracelsus uważał, że ciało materialne to jedynie jakaś część niewidzialnego dla zwyczajnego obserwatora ciała doskonałego;

Ciało astralne;
Paracelsus uważał, że lekarz, jeśli ma odpowiednio wykonywać swą pracę, oprócz łaski boskiej potrzebuje znajomości i biegłości
w czterech dyscyplinach: filozofii, astronomii, alchemii i rzetelności. Badał substancje chemiczne, zajmował się astrologią, zbierał
zioła – uważał, że Bóg dał ludziom lek (arcanum) na każdą chorobę [więc poszukiwał tego ziółka]
Jest uważany za ojca medycyny, a czy jego zielarskie metody różniły się jakoś od „czarownic” i zielarek?



Wykonanie muzyki i tańców może odwrócić złe działanie



Magia ceremonialna



Z magią demoniczną jest problem: nie wszyscy w nią wierzą



Istoty pośrednie: ani dobre, ani złe



Czarownica, która przywołuje złe duchy zmarłych – czy to trick czy prawda? [Już za dawnych czasów udokumentowano próby

nawiązania kontaktu ze zmarłymi. Jedną z najstarszych historii jest historia Czarownicy z Endor, która podobno skontaktowała
się z duchem zmarłego proroka Samuela, na prośbę króla Saula (władcy Zjednoczonego Królestwa Izraela). Opisane to zostało
w Pierwszej Księdze Samuela w Żydowskim Tanachu (Starym Testamencie).]



Porywanie ciał z cmentarzy na różne cele



Używanie magii demonicznej – grzeszne

Innej – pozytywne [

W średniowieczu magia naturalna (zwana również „białą") była uważana za naukę, a

magia

demoniczna

(czyli „czarna") za zniekształconą formę religii. Tego typu poglądy głosili nawet autorzy kościelni]



Bacon: magia naturalna = historia naturalna [Początek ścisłym naukom przyrodniczym dała wykładana na uczelniach

magia naturalna; fizyka dzieli się na mechanikę i magię naturalną; mechanika – praktyczne zastosowanie fizyki, magia
naturalna – metafizyka]



Warburg

badał

magiczne

korzenie ludzkiego doświadczenia i szukał śladów prymitywnej postawy duchowej w

sposobie myślenia iw stosunku do problemów życia, jakie widział u Florentczyków



Podsumowanie: koniec XV wieku to napływ wiedzy [te księgi co je teologowie z Biznacjum przywieźli] – ponowne

zainteresowanie astrologią i matematyką;
Nauka i technika wyszła z magii – mają zwiększyć panowanie człowieka nad naturą, tak samo jak to czyniła magia