417

Beata S

ŁUŻALSKA

Jaros

ław SŁUŻALSKI

Wy

ższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu

EDUKACJA PRACOWNIKÓW OCHRONY A WSPÓ

ŁCZESNE ZAGROŻENIA

Obrazem, który wtopi

ł się w naszą świadomość jest obecność pracownika

ochrony w wi

ększości miejsc użyteczności publicznej. To pracownik ochrony jest

najcz

ęściej pierwszym ogniwem, które ocenia i selekcjonuje zagrożenie. Od tego,

jak jest do swojej pracy przygotowany zale

żeć może nie tylko nasze bezpieczeń-

stwo, ale

życie i zdrowie. Stąd też niezmiernie istotnym wydaje się jego właściwa

edukacja.

Intensywne i szybkie zmiany zachodz

ące w ostatnich kilkunastu latach, zapo-

cz

ątkowane przez radykalne przekształcenia w systemie funkcjonowania polskiej

gospodarki obj

ęły prawie wszystkie aspekty życia społecznego. Dynamiczny roz-

wój prywatyzacji nie omin

ął takich segmentów rzeczywistości jak bezpieczeństwo

czy edukacja. Dotychczasowe instytucje pa

ństwowe zajmujące się szeroko rozu-

mianym bezpiecze

ństwem część swoich zadań ochronnych i edukacyjnych prze-

kaza

ły sektorowi prywatnemu. Wzrost przestępczości, ogólne poczucie zagrożenia

sta

ły się czynnikami katalizującymi pojawienie się w latach 90-tych ubiegłego stu-

lecia nowych firm, instytucji zajmuj

ących się ochroną i szkoleniem przyszłych kadr

na rzecz bezpiecze

ństwa. Za przełomową datę dla tej branży można uznać 22

sierpnia 1997 r., kiedy to Sejm RP uchwali

ł ustawę o ochronie osób i mienia (Dz.

U. Nr 114 poz. 740 z pó

źn. zm.). Do chwili wejścia w życie tej ustawy, usługi zwią-

zane z ochron

ą osób i mienia świadczone były zgodnie z wytycznymi ustawy

z dnia 23 grudnia 1988r. o dzia

łalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz 324 z późn.

zm.). Pracownicy ochrony w tym okresie nie mieli ani dodatkowych uprawnie

ń ani

jednolitych kompetencji zawodowych. Korzystali z praw wynikaj

ących z powszech-

nie obowi

ązujących przepisów. Trudno, więc nie zgodzić się z twierdzeniem, że

„Brak regulacji szczególnych a tak

że zainteresowania zagadnieniem powodował, iż

w po

łowie lat dziewięćdziesiątych w prywatnym sektorze ochrony miało miejsce

wiele nadu

żyć”.

1

Nieprawid

łowości te zostały zawarte w raporcie Najwyższej Izby

Kontroli z 1997 roku, co znacz

ąco przyspieszyło prace nad przedmiotową ustawą.

2

Ustawa o ochronie osób i mienia z 22 sierpnia 1997r. sta

ła się podstawowym

aktem prawnym reguluj

ącym zasady wykonywania zawodu pracownika ochrony.

Okre

śliła ona w szczególności:

- obszary, obiekty i urz

ądzenia podlegające obowiązkowej ochronie;

- zasady tworzenia i funkcjonowania wewn

ętrznych służb ochrony;

- wymagane kwalifikacje i uprawnienia pracowników ochrony;
- zasady prowadzenia dzia

łalności gospodarczej w zakresie usług ochrony

osób i mienia;

- nadzór nad funkcjonowaniem ochrony osób i mienia.

1

G. Gozdór: Prywatyzacja bezpiecze

ństwa – bujda, abstrakcja czy sposób na poprawę stanu bezpie-

cze

ństwa i porządku publicznego. W: D. Kowalski, M. Kwiatkowski, A. Zduniak (red.): Edukacja dla

bezpiecze

ństwa. Wybrane perspektywy. Lublin – Poznań 2004, s. 169

2

Por. Ibidem, s. 169-170

418

Ustawa precyzuje mi

ędzy innymi terminy takie jak: licencja, obszar podlegają-

cy obowi

ązkowej ochronie, ochrona osób, ochrona mienia, pracownik ochrony.

Za pracownika ochrony uznaje osob

ę posiadającą licencję pracownika ochro-

ny fizycznej lub licencj

ę pracownika zabezpieczenia technicznego i wykonującą

zadania ochrony w ramach wewn

ętrznej służby ochrony albo na rzecz przedsię-

biorcy, który uzyska

ł koncesję na prowadzenie działalności gospodarczej w zakre-

sie ochrony osób i mienia, lub osob

ę wykonującą zadania ochrony w zakresie nie

wymagaj

ącym licencji.

Licencja natomiast to zezwolenie na wykonywanie zada

ń związanych

z ochron

ą osób i mienia w zakresie wymaganym ustawą. Stopień i rodzaj licencji

okre

śla zakres wykonywanych przez pracownika ochrony czynności. Wyróżnia się

nast

ępujące rodzaje licencji:

- licencja pracownika ochrony fizycznej;
- licencja pracownika zabezpieczenia technicznego

.

W obu wymienionych rodzajach wprowadzone s

ą dwa stopnie licencji: licencja

pierwszego stopnia i licencja drugiego stopnia.

Jednym z ustawowych warunków, niezb

ędnych do uzyskania licencji jest legi-

tymowanie si

ę dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświatowej,

które potwierdzaj

ą uzyskanie specjalistycznego wykształcenia. Z obowiązku tego

zwolnione s

ą osoby, które pełniły nienaganną służbę w stopniu podoficera lub cho-

r

ążego w BOR przez okres, co najmniej 15 lat lub ukończyły kurs pracowników

ochrony i zda

ły egzamin przed właściwa komisją.

W podstawowych aktach prawnych dotycz

ących ochrony osób i mienia do-

strzec mo

żna pewną nieścisłość dotyczącą wymagań kwalifikacyjnych niezbęd-

nych do uzyskania licencji. Ustawa

3

stwierdza, i

ż licencję może otrzymać osoba

legitymuj

ąca się świadectwem lub dyplomem szkoły lub innej placówki oświatowej,

które potwierdzaj

ą uzyskanie specjalistycznego wykształcenia. Natomiast rozpo-

rz

ądzenie

4

mówi,

że dokumentami potwierdzającymi uzyskanie specjalistycznych

kwalifikacji w zakresie fizycznej ochrony osób i mienia s

ą dyplomy i świadectwa

wydawane przez szko

ły publiczne, w tym wchodzące w skład centrów kształcenia

ustawicznego, lub szko

ły niepubliczne posiadające uprawnienia szkoły publicznej,

kszta

łcące w zawodzie pracownik ochrony, według programów nauczania

uwzgl

ędniających podstawę programową ustaloną zgodnie z odrębnymi przepisa-

mi.

Zatem wi

ęc, powstaje dylemat, który z dokumentów: świadectwo i dyplom, czy

ta

ż świadectwo lub dyplom może stanowić podstawę do wydania przez komendy

wojewódzkie Policji licencji pracownika ochrony. Dotychczasowa praktyka organów
administracyjnych odpowiedzialnych za wydanie licencji bazuje na wytycznych
rozporz

ądzenia, a nie ustawy, wymagając od absolwentów policealnych szkół dla

pracowników ochrony dyplomów i

świadectw. Pomimo powyższych problemów

interpretacyjnych ustawa stanowi dobr

ą podbudowę do wyznaczenia niezbędnych

cech osobowo

ściowych i kompetencji zawodowych pracowników ochrony, ujętych

3

Art. 26, ust.3, pkt. 3 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku ochronie osób i mienia, (Dz. U. Nr 114 poz.

740 z pó

źn. zm.)

4

Par. 2, ust. 1 rozporz

ądzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 sierpnia 1998r. w

sprawie rodzajów dyplomów i

świadectw wydawanych przez szkoły i inne placówki oświatowe… (Dz.

U. Nr 113, poz. 731)

419

nast

ępnie w podstawie programowej dla zawodu technika ochrony fizycznej osób

i mienia.

Podstawowym celem kszta

łcenia w zawodzie technik ochrony fizycznej osób

i mienia – ustalonym w podstawie programowej - jest przygotowanie absolwentów
do realizacji zada

ń z zakresu ochrony osób i mienia, to jest do działań mających na

celu zapewnienie bezpiecze

ństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej, oraz do

realizacji dzia

łań zapobiegających przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mie-

niu, a tak

że przeciwdziałających powstaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń oraz

niedopuszczaj

ących do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony.

5

Kszta

łcenie obejmuje wiedzę podzielona na trzy bloki programowe:

- ogólny- maj

ący charakter podbudowy;

- prawny - dotycz

ący regulacji prawnych specyficznych dla zawodu oraz

- zawodowy - stanowi

ący podstawę kształcenia specyficznych umiejętności

wynikaj

ących z szerokiego zakresu zadań zawodowych technika ochrony

fizycznej osób i mienia, odnosz

ących się do rozpoznawania, wykrywania i

zapobiegania przest

ępstwom skierowanym przeciwko życiu i mieniu.

Odbywa si

ę ono według zatwierdzonego programu nauczania. „Tworząc pro-

gramy nauczania zak

łada się, iż ich realizacja zapewni nabycie niezbędnego mi-

nimum wymaganych zdatno

ści. Nigdy jednak nie można przewidzieć, na ile zało-

żone kompetencje korelują z wymogami i potrzebami rzeczywistości społecznej
a szczególnie zawodowej, do której przygotowywany jest absolwent, na ile tre

ści

programów oraz organizacja procesu dydaktyczno wychowawczego zapewniaj

ą

nabycie przez s

łuchaczy założonego zespołu kompetencji”.

6

Program nauczania

powinien wyznacza

ć więc drogę, którą podążać ma w swym życiu zawodowym

absolwent szko

ły. Wykształcić w nim postawę czujności wobec zagrożeń, które

przyniesie przysz

łość. „Pracownik ochrony może podczas wykonywania zadań

spotka

ć się z zagrożeniami podstawowymi skierowanymi przeciwko życiu, zdrowiu

lub mieniu oraz innymi zagro

żeniami, które mogą przybrać formę kradzieży, napa-

du rabunkowego, wymuszenia rozbójniczego lub innego rodzaju dzia

łania prze-

st

ępczego. Dlatego znajomość trendów współczesnych zagrożeń, oprócz wysokie-

go poziomu wyszkolenia specjalistycznego, pozwoli mu by

ć lepiej przygotowanym

do wykonywania zada

ń.”

7

Jakie s

ą trendy współczesnych zagrożeń? Które z nich

dotycz

ą sfery zawodowej pracownika ochrony? Jak sobie z nowymi zagrożeniami

radzi

ć?

Analizuj

ąc ich cechy przez pryzmat bezpieczeństwa narodowego można wy-

szczególni

ć:

- zagro

żenia niesione przez zdobycze techniki (broń jądrowa, chemiczna,

uzale

żnienie człowieka od urządzeń technicznych, stale powiększająca się

skala infrastruktury krytycznej);

- zagro

żenia niesione przez degradację środowiska naturalnego i rabunko-

w

ą gospodarkę zasobami;

- zagro

żenia społeczne (bezrobocie, ubóstwo, bezdomność, narkomania,

HIV/AIDS, alkoholizm);

5

Za

łącznik nr 7 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2000 r. w sprawie

podstaw programowych kszta

łcenia w zawodach…, (Dz. U. nr 78 poz. 887)

6

R. Wierzbi

ński, D. Kowalski: Wybrane zagadnienia psychologii w aspekcie modelu osobowościowo-

zawodowego pracownika ochrony. Lublin 2003, s. 4

7

Z. Borowicz: Podstawy wykonywania zawodu pracownika ochrony. Lublin 2006, s. 11-12

420

- zagro

żenia terrorystyczne;

- zagro

żenia militarne;

- zagro

żenia niesione przez stan organizacji bezpieczeństwa narodowego i

mi

ędzynarodowego.

8

Inna klasyfikacja dzieli zagro

żenia niemilitarne na:

- zagro

żenia naturalne – związane z destrukcyjnym oddziaływaniem sił natu-

ry;

- zagro

żenia techniczne – spowodowane rozwojem cywilizacyjnym i gospo-

darczym spo

łeczeństw;

- terroryzm;
- inne zagro

żenia: proliferacja broni masowego rażenia, przemyt materiałów

niebezpiecznych, niepokoje spo

łeczne, masowe migracje ludności, prze-

st

ępczość zorganizowana.

9

Zarówno ustawa o ochronie osób i mienia jak i podstawa programowa kszta

ł-

cenia w zawodzie technik ochrony fizycznej osób i mienia pochodz

ą z przed

11 wrze

śnia 2001 roku. Szokujące barbarzyństwem, zaskoczeniem i potęgą znisz-

czenia ataki skierowane na niemilitarne cele u

świadomiły nam wszystkim skalę

mo

żliwości zamachów terrorystycznych. Strzelanina na uniwersytecie Virginia

Tech, masakra w szkole amiszów w Pensylwani, zabójstwo uczennicy na scho-
dach polskiej szko

ły, fala samobójstw gimnazjalistów kierują naszą uwagę na za-

gro

żenia w miejscach dotychczas uznawanych za bezpieczne.

Terroryzm i zwi

ązana z nim ochrona miejsc newralgicznych (zwanych infra-

struktur

ą krytyczną) oraz bezpieczeństwo szkolne to niewątpliwie różne płaszczy-

zny, lecz bardzo aktualne obecnie problemy. W

łaściwe przygotowanie pracownika

ochrony do skutecznego dzia

łania w tak różnych sferach to zagadnienie, nad któ-

rymi warto si

ę zastanowić i uczynić je tematem wnikliwej debaty.

Dyskusji niezwykle wa

żnej, bo dotyczącej setek tysięcy pracowników. „Aktual-

nie zarejestrowanych jest ponad 4 ty

ś. podmiotów gospodarczych związanych

z szeroko rozumian

ą ochroną. Do tego dochodzi kilka tysięcy wewnętrznych służb

ochrony w obiektach podlegaj

ących obowiązkowej ochronie i innych ważnych dla

obronno

ści, bezpieczeństwa i porządku oraz gospodarki. Jest to więc znaczny

potencja

ł ludzki, intelektualny i ekonomiczny, mający olbrzymie możliwości działa-

nia w skali ca

łego kraju”.

10

Nie ulega w

ątpliwości, że branża ochrony stale się po-

szerza o kolejne obszary dzia

łalności, odgrywając coraz większą rolę w zapewnie-

niu bezpiecze

ństwa tak poszczególnych obywateli, jak i całego państwa. Aby rola

ta niesprowadzana by

ła tylko do charakterystyk ilościowych potrzebna wydaje się

ewaluacja tre

ści kształcenia kadr działających na rzecz bezpieczeństwa oraz do-

konanie przesuni

ęć wewnątrzprzedmiotowych z obszarów zbyt uszczegółowionej i

nie do ko

ńca koniecznej wiedzy na kwestie ważne, bezpośrednio wpływające na

ochron

ę życia ludzkiego. Program nauczania pracowników ochrony powinien, za-

tem tre

ścią swą odpowiadać bardzo szybko zmieniającej się rzeczywistości,

a wr

ęcz rzeczywistość tą wyprzedzać. Również metody kształcenia winny mieć

charakter nowatorski, w

łaściwy do kształtowania postaw sprzyjających neutralizacji

zagro

żeń. Wiedza nabyta w procesie nauczania musi być weryfikowana czy wręcz

8

R. Jakubczak, J. Flis (red.): Bezpiecze

ństwo narodowe Polski w XXI wieku. Warszawa 2006, s. 98-106

9

M. Cie

ślarczyk, R. Kuriata: Kryzysy i sposoby radzenia sobie z nimi. Łódź 2005, s. 71-97

10

S. Wagner: Bran

ża ochrony osób i mienia a bezpieczeństwo osobiste obywateli. Polska Izba Ochrony

Osób i Mienia Biuletyn Informacyjny 2007, nr 1, s. 35

421

falsyfikowana poprzez praktyczne dzia

łanie w sytuacjach nietypowych i ekstremal-

nych. Falsyfikacja ta ma za zadanie wykrycie ewentualnej niedoskona

łości pro-

gramu nauczania w sytuacjach pozorowanych, gdy istnieje mo

żliwość dokonania

zmian niepowoduj

ących groźnych konsekwencji.

Na bazie aktualnie funkcjonuj

ącej wiedzy konieczne staje się wnioskowanie

o przysz

łych tendencjach i zagrożeniach. Realizowane przez szkoły programy dla

zawodu technika ochrony fizycznej osób i mienia zawiera

ć powinny treści ade-

kwatne do zagro

żeń znanych współcześnie. Posiadać otwarty charakter, dający się

aktualizowa

ć w miarę pojawienia się nowej rzeczywistości, nowych zagrożeń

i wyzwa

ń. Właściwa ich konstrukcja zakładać winna możliwość nowelizacji, dosto-

sowuj

ącej kompetencje zawodowe ucznia do zmian zachodzących w świecie, do

nowej rzeczywisto

ści społecznej, politycznej, ekonomicznej, czy prawnej.

Wdra

żanie procesu dydaktycznego odizolowanego od zmian zachodzących

w

świecie dnia codziennego powoduje wątpliwość, co do zgodności założonych

modeli i tre

ści kształcenia z umiejętnościami praktycznymi nabytymi przez absol-

wentów szkó

ł. Rozwój i skala powstałych w ostatnich latach zagrożeń stanowi do-

bitny przyk

ład niewspółmierności posiadanej wiedzy teoretycznej do empirycznej

rzeczywisto

ści. Myślenie, więc o edukacji, czyli metaedukacja, powinna przybierać

posta

ć działań myślowych o charakterze transgresywnym, wykraczającym poza

dost

ępną nam empirycznie rzeczywistość. Metaedukacja w takim rozumieniu jest

ci

ągłym przekraczaniem swoich ograniczeń, ciągłym wspinaniem się w górę. Stąd

ten rodzaj dzia

łalności umysłu ludzkiego, jakim jest myślenie o edukacji może zy-

ska

ć miano myślenia transgresywnego. Programy nauczania, wydaje się winny,

mie

ć również charakter transgresywny, czyli treścią swą wykraczać poza teraźniej-

sze do

świadczenia. Dotyczyć, w znacznej mierze, nie tylko teraźniejszości, ale

przede wszystkim prognozowanej przysz

łości. Przyszłości, która po zakończeniu

realizacji programu i wej

ściu w życie zawodowe absolwentów stanie się teraźniej-

szo

ścią.

Podstawowym celem kszta

łcenia pracowników ochrony jest jak najlepsze

przygotowanie ich do pe

łnej i odpowiedzialnej realizacji zadań zawodowych, naby-

cia odpowiednich kompetencji, czyli przydatno

ści zawodowych. Jednakże dynami-

ka zmian zachodz

ących w otaczającej nas rzeczywistości powoduje konieczność

ci

ągłej ewaluacji treści programowych, a także form i metod nauczania. Zatem

wi

ęc, programy winny być realizowane ze szczególnym naciskiem na stronę prak-

tyczn

ą wykonywania zawodu. Niezmiernie ważnym elementem w procesie kształ-

cenia s

łużb ochrony jest także doskonalenie umiejętności udzielania pomocy

przedmedycznej. Ta cenna umiej

ętność stanowi ostatnie ogniwo ochrony najwyż-

szej warto

ści – ludzkiego życia. Stąd edukacja dla bezpieczeństwa z konieczności

u

świadomić musi uczniom rolę wiedzy na temat ratownictwa medycznego oraz

technik jego stosowania. Podobnie wiedza na temat przeciwdzia

łania zagrożeniom

terrorystycznym, algorytmu post

ępowania po jego zaistnieniu, powinna być wpaja-

na i u

świadamiana uczniom na każdym etapie kształcenia.

Bezpiecze

ństwo to jedna z najważniejszych potrzeb człowieka. Aksjomat ten

stanowi podstaw

ę warunkującą konieczność myślenia o edukacji w jej ogólnym,

filozoficznym znaczeniu. Zatem wi

ęc, analiza efektywności procesu kształcenia

kadr na rzecz bezpiecze

ństwa stać się powinna przedmiotem wnikliwych badań.

Bada

ń niezmiernie ważnych, gdyż dotyczących najbardziej istotnych przejawów

ludzkiej egzystencji. W dobie prywatyzacji i komercji bezpiecze

ństwa uwidacznia

422

si

ę obawa o nieadekwatność aktualnych systemów kształcenia na rzecz zapew-

nienia bezpiecze

ństwa. Programowa wiedza, wpajana w procesie edukacji przy-

sz

łym pracownikom ochrony – w moim przekonaniu – powinna zostać w znacznym

stopniu uszczegó

łowiona, ze wskazaniem na praktyczną stronę wykonywania za-

wodu. Dotychczasowe tre

ści programowe jawią się jako zbyt rozbudowane, i nie

do ko

ńca przystosowane do realnych potrzeb wynikających z realizacji zadań za-

wodowych. W ogromie wpajanej przysz

łym pracownikom ochrony wiedzy zostaje

rozmyty zasadniczy cel ich edukacji – ochrona oraz zapewnienie bezpiecze

ństwa.

Zatem nowoczesne kszta

łcenie komercyjnych służb ochrony z konieczności pole-

ga

ć musi na:

- promowaniu interaktywnych metod kszta

łcenia;

- wpajaniu tre

ści programowych poprzez praktykę;

- kszta

łtowaniu świadomości aktualnych i perspektywicznych zagrożeń;

- wpajaniu etycznych systemów warto

ści ze szczególnym nastawieniem na

kwesti

ę niepowtarzalności życia ludzkiego;

- przekazywaniu przez dobrze przygotowan

ą kadrę nauczycielską niezbęd-

nej wiedzy;

- kszta

łtowaniu wiedzy, postaw i umiejętności sprzyjających neutralizacji za-

gro

żeń;

- wpajaniu racjonalizmu, postaw czujno

ści, opanowania i spokoju;

- wprowadzeniu odr

ębnego przedmiotu nauczania dotyczącego zwalczania

terroryzmu w jego ró

żnorakich formach;

- podkre

ślaniu priorytetowej roli informacji w procesie zapobiegania atakom

terrorystycznym i zagro

żeniom asymetrycznym;

- holistyczne przedstawienie wspó

łczesnych problemów społecznych;

- wykszta

łceniu umiejętności przetwarzania danych (wnioskowanie, asocja-

cja);

- wprowadzeniu do programu nauczania elementów logiki;
- zwi

ększeniu nacisku edukacyjnego na wdrażanie technik pomocy przed-

medycznej;

- kszta

łtowanie postawy współodpowiedzialności za bezpieczeństwo, zdro-

wie i

życie innych.

W

łaściwa edukacja pracowników ochrony, biorąc pod uwagę siłę i asyme-

tryczno

ść współczesnych zagrożeń jawi się jako działalność u samych swych pod-

staw konieczna i niezwykle wa

żna. Gdyż to, od jej efektów właśnie zależy bezpie-

cze

ństwo, życie i zdrowie ludzkie zarówno w wymiarze indywidualnym, jak też

ogólnym, spo

łecznym. Pracownik ochrony ze swą nabytą w procesie edukacji wie-

dz

ą i umiejętnościami stanowi ważne ogniwo „łańcucha bezpieczeństwa”, łańcu-

cha, który jest tak silny jak jego najs

łabsze ogniwo.