Język czeski

1

Język czeski

Čeština

Obszar

Czechy, Słowacja, USA, Kanada, Niemcy, Austria, Australia, Ukraina

Liczba mówiących

ok. 12 milionów

Ranking

73.

Klasyfikacja genetyczna Języki indoeuropejskie

•

Języki słowiańskie

•

Języki zachodniosłowiańskie

•

Języki czesko-słowackie

•

Język czeski

Pismo

łacińskie

Status oficjalny

język urzędowy

 Czechy, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej

Regulowany przez

Instytut Języka Czeskiego

Kody języka

ISO 639-1

cs

ISO 639-2

cze/ces

ISO 639-3

ces

SIL

CES

W Wikipedii

Zobacz też: język, języki świata

Wikipedia w języku czeskim

W Wikisłowniku: Słownik języka czeskiego

Język czeski

2

Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej

Wymowa czeskich samogłosek według The

Handbook of the International Phonetic

Association.

Język czeski (cs. čeština lub český jazyk) –

język z grupy języków zachodniosłowiańskich,

stanowiących część rodziny języków

indoeuropejskich. Najbliżej spokrewniony jest

ze słowackim, śląskim, polskim, kaszubskim

oraz dwoma językami łużyckimi.

Wywodzi się z języka praindoeuropejskiego za

pośrednictwem języka prasłowiańskiego. W

mowie rozwijał się od X wieku. Pierwsze

zabytki języka czeskiego pochodzą z XII

stulecia; język literacki rozwinął się w XIV w.

Jest językiem ojczystym dla ok. 12 milionów

ludzi, z tego ponad 10 milionów to mieszkańcy

Czech. Resztę stanowią przede wszystkim

imigranci i ich potomkowie w takich krajach,

jak Słowacja, Stany Zjednoczone, Kanada,

Niemcy, Austria, Australia czy Ukraina. Jest na

73. miejscu wśród najczęściej używanych

języków świata.

Język czeski należy do języków fleksyjnych,

charakteryzujących się rozbudowaną deklinacją

i koniugacją. Do zapisu używa alfabetu

łacińskiego, wzbogaconego o znaki

diakrytyczne (zobacz alfabet czeski). W

wymowie charakteryzuje się akcentem

dynamicznym padającym na pierwszą sylabę

(akcent inicjalny), istnieniem długich

samogłosek oraz specyficzną głoską ř.

Wyróżnia się cztery główne zespoły jego

dialektów: czeskie właściwe,

środkowomorawskie (hanackie),

wschodniomorawskie i laskie.

Jest językiem urzędowym w Czechach oraz

jednym z języków urzędowych Unii

Europejskiej. Regulacją zajmuje się Instytut

Języka Czeskiego Akademii Nauk Republiki

Czeskiej.

Historia języka czeskiego

Czesko-słowacka podgrupa etniczno-językowa wyodrębniła się w wieku IX, kiedy to migracje Madziarów odcięły ją

od Słowian południowych i spowodowała jej zwrócenie się w kierunku Słowian zachodnich.

Najstarsze zabytki języka czeskiego pochodzą z XII w. (Kronika Kosmasa). W XIII i XIV w. rozwija się religijne

(hymn do św. Wacława jest starszy przynajmniej o 200 lat od polskiej BogurodzicyWikipedia:Weryfikowalność) i

świeckie piśmiennictwo w tym języku, wcześniej w użyciu był język staro-cerkiewno-słowiański, który był językiem

Język czeski

3

piśmiennym państwa wielkomorawskiego. Od tego czasu następuje okres rozkwitu języka czeskiego, zwłaszcza

dzięki działalności Jana Husa. W okresie od X do XVI w. język czeski wywarł znaczący wpływ na słownictwo i

ortografię języka polskiego.

Od roku 1620, po przegranej z Habsburgami, następuje upadek języka, który staje się językiem chłopstwa, podczas

gdy szlachta i mieszczaństwo posługuje się niemieckim.

Dopiero pod koniec XVIII w. budzi się na nowo czeska świadomość narodowa i potrzeba wskrzeszenia języka

czeskiego. W XIX w. kształtuje się współczesny język literacki (spisovná čeština), do czego przyczynił się znany

czeski lingwista Josef Jungmann. Do XVI-wiecznego słownictwa czeskiego, wprowadził on wiele wyrazów

gwarowych oraz z innych języków słowiańskich, pochodzenia polskiego lub rosyjskiego.

Fonetyka i pisownia

Do głównych różnic w stosunku do języka polskiego należą:

• zachowanie iloczasu samogłosek

• zanik samogłosek nosowych

• zgłoskotwórcze r i l (sonanty)

• wprowadzenie rozróżnienia między dźwięcznym laryngalnym h [ɦ] a bezdźwięcznym welarnym ch [x] (po tym

jak w XV-XVI w. pierwotne g przeszło w h: główny to hlavní).

Do zapisu języka czeskiego stosuje się zmodyfikowany alfabet łaciński, tzw. alfabet husycki. Czeska abeceda liczy

42 litery:

Aa Áá Bb Cc Čč Dd Ďď Ee Éé Ěě Ff Gg Hh CHch Ii Íí Jj Kk Ll Mm Nn Ňň Oo Óó Pp Qq Rr Řř Ss Šš Tt Ťť Uu Úú

Ůů Vv Ww Xx Yy Ýý Zz Žž

Znaki diakrytyczne to kreseczka (čárka), kółko (kroužek) i daszek (háček, ť i ď to również litery z daszkami).

• Kreseczka nad samogłoską oznacza długą wymowę.

• Ů odpowiada polskiemu ó i wymawia się identycznie jak ú, ale ů nie pojawia się na początku wyrazów, a ú

pojawia się w środku tylko w wyrazach obcych i złożeniach, a na końcu nigdy.

• I i y oraz í i ý wymawia się jednakowo, z jednym wyjątkiem: t, d, n w wyrazach rdzennie czeskich przed i i í

wymawia się jak ť, ď, ň. (Ny, ný oraz ni i ní w wyrazach obcych wymawia się możliwie twardo, w sposób trudny

dla Polaka. Oczywiście również si, zi, ci wymawia się możliwie twardo, jak w wyrazach sinus, bezimienny,

cirrus.

• Czeskie samogłoski krótkie i długie zazwyczaj odpowiadają barwą polskim (zobacz [ɛ], [ä], [u]). Jedynie czeskie

o/ó jest zwykle nieco węższe [o̞] (niekiedy, zwłaszcza w Pradze i Czechach właściwych jak polskie: [ɔ]), czeskie

i/y wymawia się pośrednio między polskimi i a y ([ɪ]) ( í/ý ma barwę polskiego i ([i])), a krótkie u niekiedy

interpretuje się jako [ʊ].

• Ě odpowiada polskiemu ie, z tym, że

• jedynie tě, dě, ně wymawia się jak ťe, ďe, ńe;

• bě, pě, vě wymawia się raczej jak bje, pje, wje.

• mě wymawia się jak mńe.

• inne spółgłoski, w tym f, w ogóle nie ulegają zmiękczeniu.

• Połączenia ou i obce au wymawia się jak jedną sylabę, czyli oł, ał.
• R i l między spółgłoskami i na końcu wyrazu po spółgłosce są zgłoskotwórcze (tworzą sylaby)

• Ť, ď wymawia się jak bardzo krótkie ć, dź. (Mają się do t, d tak jak polskie ć, dź do c, dz.)

• Ň równa się polskiemu ń.

• Š, č, ž odpowiadają polskim sz, cz, ż, a ich wymowa jest pośrednia między sz, cz, ż, a ś, ć, ź.

• Ř odpowiada polskiemu rz, a jego wymowa, w przybliżeniu r i ż (lub sz, kiedy polskie rz wymawia się jak sz)

jednocześnie, jest trudna nawet dla Czechów.

Język czeski

4

• Dwuznak ch w słownikach traktuje się jak osobną literę znajdującą się po h (Ale normalnie tylko c jest wielkie,

np.: Chtěl být blíže k přírodě. – Chciał być bliżej przyrody.). Wymawia się go bezdźwięcznie, jak polskie ch,

natomiast h wymawia się dźwięcznie.

• V odpowiada polskiemu w.

• Litery j na początku wyrazu przed spółgłoskami nie wymawia się, np. jsem /sem/ (jestem), jmeno /meno/ (imię).

• Inaczej niż w polskim podwójone spółgłoski wymawia się jak jedną.

• Pojawiające się w wyrazach obcych dž wymawia się jak polskie dż (?).

• G, x, q, w i ó używa się wyłącznie w wyrazach obcych, np. hamburger, galaxie (galaktyka), tón (ton).

• Miękkotematowe rzeczowniki żeńskie obcego pochodzenia (jak wyżej wspomniane galaxie, Lucie, Francie)

wymawia się odpowiednio /galaksije/, /lucije/, /francije/. Zasadniczo wszystkie połączenia i- z samogłoskami w

wyrazach obcego pochodzenia wymawiane są jako /ij-/ (np. impresionista wymawiany jest jako /impresijonista/.

• Partykuła ne z czasownikami pisana jest łącznie, inaczej niż w języku polskim: nepoužívám (nie używam).

• Akcent pada zawsze na pierwszą sylabę.

Gramatyka

Podstawy gramatyki języka czeskiego są podobne do języka polskiego. Podobnie jak w polszczyźnie występuje

siedem przypadków rzeczownika. Jednakże ten (nawet w liczbie mnogiej) zawsze pozostaje w swoim rodzaju (on,

ona, ono ⇒ oni, ony, ona). Znacznie trudniej sytuacja przedstawia się ze składnią (slovosled), która nosi w sobie

głębokie znamiona niemczyznyWikipedia:Weryfikowalność.

W przeczeniu przypadek dopełnienia nie zmienia się, w przeciwieństwie do języka polskiego. Np.

pol. Mam dom. (biernik)

cz. Mám dům. (4. pád – biernik)

pol. Nie mam domu. (dopełniacz)

cz. Nemám dům. (4. pád – biernik)

Słownictwo

Czeskie słownictwo tylko na podstawowym poziomie jest podobne do polskiego. Należy jednak pamiętać, że

niektóre wyrazy polskie mogą mieć dla Czechów znaczenie wulgarne (np.: odpowiednik polskiego szukać oznacza w

sposób bardzo wulgarny czynność spółkowania), albo też zupełnie inne (np. důvod to nie dowód a powód). W

niektórych przypadkach czeszczyzna może słusznie wydawać się podobna do staropolszczyzny i współczesnego

języka śląskiego.

Ponadto w języku czeskim nie brakuje kalk językowych z języka niemieckiego, który kiedyś dominował na terenach

dzisiejszej Republiki Czeskiej. Dominacja ta, a następnie oczyszczanie języka zastępowaniem obcych słów

wyrazami pochodzenia słowiańskiego spowodowały, iż czeszczyzna jest często podobna, pod względem

syntaktycznym i słowotwórczym, do języka niemieckiego.

cz. jednadvacet (dvacet jedna)

niem. einundzwanzig

pol. dwadzieścia jeden

cz. Viděl jsem ho přicházet.

niem. Ich habe ihn kommen sehen

pol. Widziałem go, jak przychodzi.

cz. Chtěla bych si dát (nechat) obarvit vlasy.

niem. Ich möchte mir die Haare färben lassen.

Język czeski

5

pol. Chciałabym ufarbować włosy.

cz. Můj pes slyší na jméno Džok.

niem. Mein Hund hört auf den Namen Dżok.

pol. Mój pies wabi się Dżok.

Powstanie i rozwój

Język czeski powstał z języka prasłowiańskiego. Należy do grupy zachodniej, chociaż rozwój grup typu TorT

[1]

(ale

już nie orT-) odbył się tak, jak w grupie południowej.

korva > krava > kráva (pol. krowa < krova)

melko > mlěko > mléko (pol. mleko < mleko)

olketь > loketь > loket (pol. łokieć)

Poniżej przedstawiono historię języka czeskiego w porównaniu z historią języka polskiego:

• Prelabializacja przed ą nie zaszła, za to zaszła w gwarach i języku potocznym przed o:

pol. węgiel, cz. uhlí

oko > oko, gwarowe voko (pol. oko)

• šč, ždž > šť, žď i zanik zwarcia: dz´ > z, g > h

ščitъ > štít (pol. szczyt)

nodzě > noze (pol. nodze)

gostь > host (pol. gość)

• Przemiany samogłosek

• i, y, e, a, o, u przetrwały w zasadzie bez zmian (brak miękczenia przed e)

veslo > veslo (pol. wiosło)

darъ > dar (pol. dar)

dobrъjь > dobrý (pol. dobry)

voda > voda (pol. woda)

uxo > ucho (pol. ucho)

• ь, ъ > 0, e (rozwój jerów jak w polskim, ale brak miękczenia przed ь)

pьsъ > pes ale pьsa > psa (pol. pies, psa)

sъnъ > sen (pol. sen)

• ě > ´e

běgъ > běh (pol. bieg)

pěna > pěna (pol. piana)

• ą > u; ę > ´e, a (zanik nosowości. ´e < ę raczej przed miękkimi spółgłoskami)

nogą > nohu (pol. nogę)

pętь > pět (pol. pięć)

pętъjь > pátý (pol. piąty)

• jedynie spółgłoska r była miękczona konsekwentnie, co upodobniło ją do k, g, x zmiękczonych w okresie

prasłowiańskim

redk- > ředkvička (pol. rzodkiewka)

ręd- > řada (pol. rząd)

Język czeski

6

• zaszło jakby postępowe miękczenie samogłosek (polski przegłos lechicki można określić jako wsteczne

utwardzanie): ´a > ě, ´u > i, ´e:, ´a:, ´u: > í

zemja > země (pol. ziemia)

ljudьje > lidé (pol. ludzie)

zemją > zemi (pol. ziemię)

tęti > tít (pol. ciąć)

-xodьnjaja > východní (pol. wschodnia)

zemjeją > zemí (pol. ziemią)

• Długie samogłoski powstawały wg nieco innych reguł niż w języku polskim.

domъ > dům (pol. dom)

rovъ > rov (pol. rów)

męta > máta (pol. mięta)

• łączenia dwóch sylab w jedną (grupy typu ojo) zachodziło jakby nieco częściej

moja > má (pol. moja, ma)

• dyftongizacja i monoftongizacja, np. o: > uo > ů /u:/ (pol. o: > ó: (o pochylone) > ó > u); u: > ou (w

śródgłosie i wygłosie, czyli w środku i na końcu wyrazu; częściowo również analogiczne procesy z e i i)

domъ > do:m > duom > dům (pol. dom)

bělъjь > b´e:ly: > bielý > bílý, gwarowe bílej (pol. biały)

buda > bouda (pol. buda)

potęgnąti > potáhnouti (pol. pociągnąć)

bykъ > býk, gwarowe bejk (pol. byk)

• w wyrazach obcych pojawiają się ó i ú w środku wyrazu

nóta (pol. nuta)

gól (pol. gol)

skútr (pol. skuter)

• ogólnie iloczas pozostał

lěto > léto (pol. lato)

lipa > lípa (pol. lipa)

ul(j?)ь > úl (pol. ul)

panъ > pán (pol. pan)

• Sonanty w zasadzie przetrwały. l´ i r´ zlały się z l i r. Jedynie sonant l niekiedy (zwłaszcza po

przedniojęzykowych i szumiących) dał lu

krkъ > krk (pol. kark)

čr´nъjь > černý (pol. czarny)

zr´no > zrno (pol. ziarno)

vr´t- > vrták (pol. viertło)

vr´xъ > vrch (pol. wierzch)

vr´ba > vrba (pol. wierzba)

dl´gъjь > dlouhý (pol. długi)

stlpъ > sloup (pol. słup < stłup)

slnьce > slunce (pol. słońce)

Język czeski

7

vl´na > vlna (pol. wełna)

čl´n- > člun (pol. czółno)

žl´tъjь > žlutý (pol. żółty)

vl´kъ > vlk (pol. wilk)

mlv- > mluvit (pol. mowa < mołwa)

• Powstały też nowe sonanty, np.

jablъko > jablko (pol. jabłko, potocznie /japko/)

• yr > er

sěkyra > sekera (pol. siekiera)

• Wzmocnienie miękkości: t´, d´, n´ > ť, ď, ň. Np.:

těsto > těsto /ťesto/ (pol. ciasto)

• Przejście miękkości nie zaszło

medvědь > medvěd (pol. niedźwiedź < miedźwiedź)

• Zanik miękkości

• c´, s´, z´ (równiez < dz´) i l´ straciły miękkość zlewając się z twardymi wariantami (c´ nie miało takiego

wariantu). Np.:

sěno > seno (pol. siano

• podobnie jak w polskim p´, b´, w´, f´, m´ straciły miękkość na końcu wyrazu i przed spółgłoską. Np.:

goląbь > holub (pol. gołąb)

• inaczej niż w polskim š, ž, č, ř < r´ zachowały miękkość

či > či (pol. czy)

čestь > čest /č´est/ (pol. cześć)

• Czwarta palatalizacja nie zaszła

nogy > nohy (pol. nogi)

kъ > ke, k (pol. ku < *kie, k)

• Ogólnie zapis i i y odpowiada stanowi prasłowiańskiemu, z tym że powstało wiele nowych i w wyniku

"postępowego miękczenia". Wymowa jednak zlała się, pozostało tylko rozróżnienie w wymowie t, d, n przed i/y.

pivo > pivo (pol. piwo)

myšь > myš /miš´/ (pol. mysz)

ninъjь > nynější (pol. niniejszy)

• ji pozostało

dojiti > dojit (pol. doić)

jixъ > jich (pol. ich)

Akcent, pierwotnie ruchomy, ustalił się na pierwszej sylabie, tak jak w języku staropolskim.

Język czeski

8

Gwary

1. Grupa czeska 1a  1a – dialekty północno-wschodnioczeskie 1b –

dialekty środkowoczeskie 1c – dialekty

południowo-zachodnioczeskie 1d – dialekty czesko-morawskie2.

Grupa środkowomorawska  dialekty środkomorawskie3. Grupa

wschodniomorawska  dialekty wschodniomorawskie4. Grupa śląska

 4a – dialekty śląsko-morawskie 4b – dialekty śląsko-polskie5.

Pozostałe  nowe dialekty mieszane

Dialekty morawskie języka czeskiego

Język ogólnoczeski i gwary wyraźnie różnią się od

języka literackiego. W niemal wszystkich gwarach

przeszło prasłowiańskie g na h, lecz powstało nowe g

jako wariant kombinatoryczny bezdźwięcznego k (na

przykład jagživ). Wszystkie gwary poza laskimi

posiadają długość fonologiczną i akcent na pierwszej

zgłosce. Palatalizowane s', c', z' względnie palatalne ś,

ć, ź uległy w większości depalatalizacji, tylko w

gwarach laskich albo zachowały się, albo przeszły w š,

č, ž. Fonemów ť, ď nie ma w części gwar laskich (te

mają dźeći albo džeči zamiast ďeťi) i w gwarach

kopaniczarskich (dzeci). Niemal w żadnej gwarze

czeskiej nie przeprowadzono przegłosów 'ě > a i 'e > o,

w czeskim więc występują postaci sestra, bříza, viděl

(siostra, brzoza, widział). W gwarze branickiej jest

przegłos e > o po š, č, ž, ř, ć, dź, ň, l, j, na przykład

ňobudźoćo, sklop, pijo (nie będziecie, sklep, pije).

Wzdłużenie zastępcze istnieje nadal zwłaszcza w

dialektach wschodniomorawskich (na przykład kopál

zamiast kopal), w gwarach laskich są refleksem

wzdłużenia zastępczego samogłoski pochylone (na

przykład kopoł zamiast kopáł).

W Czechach właściwych najwyraźniej wyodrębnia się

gwara praska. Dalsze specyfyczne grupy dialektów

istnieją około Pilzna i w Czechach wschodnich, gdzie

zachowała się dwuwargowa wymowa w (na przykład

prauda). Na granicy z Morawami występują

przejściowe dialekty czesko-morawskie.

Morawy są bardziej zróżnicowane gwarowo niż

Czechy właściwe, gdzie używany jest język

ogólnoczeski. Na Morawach i Śląsku czeskim rozróżnia się grupę środkowomorawską (hanacką),

wschodniomorawską (wałaską oraz słowacką), laską i kopaniczarską. Odrębny zespół gwar tworzą gwary

wschodniolaskie, nawiązujące na północy Moraw na gwary zachodniej Słowacczyzny. Wskutek języka słowackiego

gwary wschodniomorawskie rozpadły się na dwie podgrupy. Najbardziej archaiczna jest gwara Wołoszczyzny

morawskiej, gdzie jest jeszcze różnica w wymowie i/y i l/ł. Gwara ta jest bliższa dialektom laskim i czadeckim niż

czeszczyźnie literackiej, chociaż zachowała ona dawny iloczas (długość fonologiczną), różny jednak od stanu

ogólnoczeskiego. Leksyka zawiera sporo karpatyzmów.

Gwary Słowaczyzny morawskiej zbliżone są znacznie do dialektu wałaskiego, no fonetycznie są one bardziej

podobne do przyległych gwar Słowaczyzny węgierskiej (rejon etnograficzny Záhorie). Na podstawie gwar rejonu

etnograficznego Slovácko powstał literacki mikrojęzyk, użyty przez Zdeňka Galuškę w książce Slovácko sa súdí aj

nesúdí (Słowaczyzna morawska się sądzi i nie sądzi). Gwary Slovácka różnią się od pozostałych gwar

wschodniomorawskich jednakową wymową i/y oraz brakiem słownictwa karpackiego (karpatizmów wołoskich).

Dla dialektu hanackiego charakterystyczna jest szeroka wymowa samogłosek y oraz u, na przykład rebe (ryby), čoňo

(gębę). Ogólnoczeskie dyftongi ej, ou uległy monoftongizacji, na przykład malé (mały, por. malej), staró (starą, por.

Język czeski

9

starou). Gwary wschodniomorawskie nie przeprowadziły przegłosu u > i oraz a > e, występuje tam więc našú

zamiast naší (naszą), podívaj sa zamiast podívej se (popatrz) itp.

Na skrajnym wschodzie Moraw w Białych Karpatach używany jest w kilku wsiach dialekt języka słowackiego (tzw.

kopaniczarski), w którym czas przeszły tworzy się końcówką aorystu jak w gwarach śląskich (na przykład pasłach).

Występuje tu również odrębny fonem dz (na przykład cudzy), który jest w innych gwarach czeskich tylko wariantem

kombinatorycznym. Czeskie ť, ď wymawia się tam jak c, dz (na przykład dzeci), więc tak samo jak w gwarach

mieszanych polsko-słowackich na wschodzie Słowacji. Odmiana miękkich przymiotników ma co do postaci

słowackie końcówki (na przykaład obecňá zamiast obecní), lecz ostatnia spółgłoska pozostaje miękką. W celowniku

i miejscowniku rzeczowników rodzaju żeńskiego przeprowadzono usunięcie palatalizacji spółgłoski przed

końcówką, mówi się więc o matke zamiast matce. Wszystkie czasowniki mają w 1. osobie l. p. końcówkę -m,

powstałą drogą wyrównania analogicznego (zgodne końcówki wschodniolaskie są wynikiem rozłożenia nosówki w

wygłosie), na przykład čtem zamiast čtu, kupujem zamiast kupuji/u.

Gwary laskie najbliższe są ze wszystkich gwar czeskich językowi polskiemu. Dwie ich cechy powstały pod

wpływem polskim: brak długości fonologicznej oraz istnienie samogłosek pochylonych (tylko w części Laszczyzny).

Inne cechy zgodne z polskim są zachowaniem stanu praczeskiego (na przykład akcent na penultimie). W gwarach

tych więc mówi się jo sym był (ja byłem), vidźełech (widziałem), śeno je skludzune itd. Na terenach, które stykały się

od dawna z gwarami śląskimi polskiego typu, zapanowało nima hiperpoprawnie we wszystkich pozycjach czeskiego

není. Gwara Morawskiej Ostrawy stanowi podstawę ówczesnego interdialektu śląskiego. Wyraźną cechą gwar

wschodniolaskich jest zachowanie względnie refleksy nosówek (rozłożonych). Końcówka biernika rzeczowników

rodzaju żeńskiego -em powstała rozłożeniem pierwotnej nosówki w wygłosie. W ostatnim czasie ulega całkowitemu

odnosowieniu.

W części Głubczyckiego i Raciborskiego używa się w kilku wsiach czeskiej gwary opawskiej. Mieszkańcy tych wsi

nazywają się Morawcami i swój język "morawskim".

W terenach przygranicznych, przed wojną niemieckich, używany jest ogólnoczeski względnie interdialekt.

Ogólnoczeski powstał na podstawie gwary środkowoczeskiej (praskiej). Jest on charakteryzowany szeregiem zmian

samogłoskowych, które miały miejsce często już w XV wieku, częściowo pod wpływem niemieckim. Samogłoski i i

y zlały się, czego wynikiem był synkretyzm pewnych postaci przymiotników. Zgodnie z rozwojem w języku

niemieckim długie ý przeszło przez aj w ej (diftongizacja) i pierwotne é zmieniło się na ý. Z długiego ú powstała

przez au dwugłoska ou. W dodatku miał miejsce przegłos 'u > i oraz 'a > e, na przykład našú > naší, naša > naše.

Próbki gwarowe

Odmiana

Przykład I

Przykład II

literacki

Dej mouku ze mlýna na vozík.

Měla jsem dvě děti.

ogólnoczeski

Dej mouku ze mlejna na vozejk. Měla sem dvě děti.

hanacki

Dé móko ze mléna na vozék.

Měla sem dvě děti.

górnoostrawski Daj muku ze młyna na vuzek.

Měła sym dvě dźeći.

kopaniczarski

Daj múku ze muýna na vozík.

Mauach dve dzeci.

Język czeski

10

Wpływ języka czeskiego na język polski oraz polskiego na czeski

W średniowieczu język czeski był dla polskiego jednym z głównych źródeł zapożyczeń językowych.

Wpływy czeszczyzny na polszczyznę dzielimy dwojako:

• pośrednictwo w przyjmowaniu wyrazów łacińskich (szczególnie terminologii chrześcijańskiej, ze względu na

wpływ tej religii po przyjęciu chrztu w 966 roku od Czechów przez Mieszka I)

Przykładem są: kościół (czes. kostel z łac. castellum), opat (czes. opat z łac. abbate), poganin (czes. pohan z łac.

paganus).

• kształtowanie fonetyczne wyrazów staropolskich.

Wpływ ten widoczny jest choćby w nazwach niektórych miejscowości na Śląsku w zaniku samogłosek nosowych,

np. Prudnik (zamiast *Prądnik) i Głubczyce' (zamiast *Głąbczyce).

Fonetyczne wpływy czeskiego to także przekształcenia takie jak: wiesiele (staropolski) – wesele (polski), sierce –

serce, obywaciel – obywatel.

W renesansie wpływy czeskie na język polski znacznie osłabły, odtąd zapożyczenia z tego języka stały się o wiele

rzadsze.

W okresie odradzania się tożsamości czeskiej, wielu czeskich historyków i językoznawców powoływało się na

wspólnotę językową i korzystało z zasobów języka polskiego w tworzeniu literackich podstaw języka czeskiego

(podobna sytuacja miała miejsce na obszarze dzisiejszej Słowacji).

Zobacz też

• bohemizm, bohemistyka, język słowacki

• językoznawstwo, języki świata

Przypisy

[1] grupy spółgłoskowo-samogłoskowe, w których "T" oznacza dowolną spółgłoskę

Linki zewnętrzne

• Historia języka czeskiego (http:/

/

cs.

wikipedia.

org/

wiki/

Historický_vývoj_češtiny)

(

cz.

)

• Czeska deklinacja (http:/

/

cs.

wikipedia.

org/

wiki/

České_skloňování), czeska koniugacja (http:/

/

cs.

wikipedia.

org/

wiki/

České_časování)

(

cz.

)

• D.Sieczkowski, A. Volfová, Słownik tematyczny czesko-polski, wydanie 2009 (http:/

/

slowniki.

ic.

cz/

slownik_tematyczny_cz_pl_2009.

pdf)

gag:Çeh dili

Źródła i autorzy artykułu

11

Źródła i autorzy artykułu

Język czeski  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24870235  Autorzy: Andrzej19, Antares, Arvedui89, BartekChom, Bartel1977, Bawis, Beau, Bonio, Boraczek, Christofor, D T G,
Derbeth, Dobromir Sośnierz, Ek8, Gaj777, Gautamma, Gdarin, Gładka, Hashar, Hhst, IZQ, Ikkefast, Jckowal, Jfblanc, Jordi Polo, Julo, Kalmar, Kamil1993s, Karlik, Kelvin, Kicior99, Lajsikonik,
LingVista87, Loosac, Lord Ag.Ent, Ludek, LukKot, Macar, Maikking, Malarz pl, Man, Marek013, Mathel, Mirila, MonteChristof, Mpfiz, Mzopw, Natalieee, New European, Niespokojny,
Owjesz, PG, Pa3Widzi, PawełMM, Pepa, Pijotrfieczerst, QrczakMK, Radegast, Remigiu, Romanm, SaGaN KrK, Siedlaro, Siristru, Sjrv, Spars, Spl908455, Suisui, Szoltys, Sławojar, Taw, Tomek
Dabrowa Gornicza, Tsca, Tuturutu, Voytek s, Wojtalik, Zaragoza, Zbihniew, conversion script, 92 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Flag of the Czech Republic.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_the_Czech_Republic.svg  Licencja: Public Domain  Autorzy: special commission (of code):
SVG version by cs:-xfi-. Colors according to Appendix No. 3 of czech legal Act 3/1993. cs:Zirland.

Plik:Wikipedia-logo.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikipedia-logo.png  Licencja: logo  Autorzy: -

Plik:Logo Wikisłownika.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Logo_Wikisłownika.svg  Licencja: logo  Autorzy: User:ABX, user:tsca

Plik:Jezyki i dialekty Europa Srodkowo Wsch..jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Jezyki_i_dialekty_Europa_Srodkowo_Wsch..jpg  Licencja: GNU Free
Documentation License  Autorzy: Zaragoza

Plik:Czech vowel chart.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Czech_vowel_chart.png  Licencja: Public Domain  Autorzy: Jeffrey Connell (w:User:IceKarmaIceKarma)

Plik:Czech dialects.PNG  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Czech_dialects.PNG  Licencja: Public Domain  Autorzy: User:Pajast

Plik:Gwary morawskie.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Gwary_morawskie.png  Licencja: nieznany  Autorzy: Radegast

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/