Źródła

O źródłach:

 n. starsze zachowane źródła dot. historii Grecji to poezja, a jak w VIII w. pojawił się alfabet zmieniało powoli

to postać rzeczy i podczas pokoleń dopiero poeci stracili swój wyj. status – proza lit. rozwija się dopiero od
ok. połowy VI w.

 aojdos (epicki pieśniarz) zawodowo recytował poezję ustną, a robiąc i wykonując pieśni, korzystał ze zbiorów

materiału tradyc.; tematyka: czyny bohaterów z przeszłości (końca okresu myk.); początkowo epika oralna
kwitła tylko w Jonii, jej specyficzne cechy:

 dialekt epicki był tworem sztucznym – do jońskiego dodano zapożyczenia z eolskiego i innych wsch.

gr. dialektów, tworząc język specj. przyst. do heksametru

 aojd polegał gł. na swej pamięci, powtarzając różne poematy, etc.
 musiał też umieć tworzyć podczas recytacji, a oprócz powtarzania opisów rzeczy, uczt, narad, bitew,

wsch. słońca, etc. musiał umieć formułki pasujące do określonego miejsca w heksametrze

 zasady kompozycji ustnej w poezji homeryckiej:

 złożone formuły merytoryczne
 nazwy własne i pospolite z różnymi przymiotnikami
 wskutek zasad poeta gr. był b. ograniczony przez tradycję; śpiewał o legend. przeszłości, o której

wiedział niewiele

 ale był to też poeta kreatywny, szeroko korzystał z inst., obyczajów społ. i wartości

 alfabetu gr. jako środka przekazu używano od VIII w. p.n.e.;

 początkowo zapisywano dość trywialną poezję okazjonalną (przyp. też poeci epiccy utrwalali w

piśmie swe dzieła)

 w VII i VI w. poezja nadal była ważnym środkiem przekazu, ale rozwijały się też inne gatunki jej: iśni z

okazji różnych uroczystości, piosenki weselne, pieśni upamiętniające zwycięstwo i śpiewy
pogrzebowe

 mamy też nowe gatunki poetyckie, zapisywanie muzyki no i liryczne się pojawiają

Poeci epiccy:

 Homer – nie wiadomo, czy to jeden, dwóch poetów czy nazwa odn. się do grupy zawodowych pisarzy, to

epika oralna

 Hezjod:

 tworzył ok. 700 r. p.n.e.; przyp. żył współcześnie z Homerem, lub należał do jego pokolenia
 I poeta, co sam o sobie wspomina
 na początku „Teogonii” pisze jak na zboczach góry Helion, gdzie strzegł swych owiec, spotkały go

Muzy i dały mu laurową laskę aojda i tchnęły weń św. głos

 utwór „Noce i dni” – zwraca się tu do brata swego Persesa w zw. ze sporem o podział majątku

odziedziczonego po ojcu (że niby jego ojciec z eolskiej Kyme przeniósł się jak stracił majątek na
handlu morskim, do beockiej Askry i tam zajął się uprawą roli)

 raz się wybrał do Chalkis na Eubei na konkurs towarzyszący igrzyskom pogrzebowym ku czci

Amfidamosa i tam wygrał trójnóg i ofiarował go Muzom, tam gdzie mu się objawiły wtedy

 ale to raczej nie epika oralna, raczej korzystał z pisma, uczył się na pamięć poematów i je recytował

Poeci liryczni (pieśni solowe z wykorzystaniem liry):

 Archiloch:

 n. starszy poeta liryczny (ok. 680-640), nieślubny syn aryst. z Paros, polazł na Tazos, gdzie jego ojciec

założył kolonię i żył tam jako żołnierz, aż zginął w bitwie

 poezja gł. osobista zw. z walką, codziennymi problemami społ. kresowego, piciem alkoholu, seksem,

miłością i szkalowaniem wrogów

 Alkajos:

 VII w., z Lesbos, z rodziny aryst., zamieszany w walki polit. z przywódcami ludowymi
 pisze o swych poglądach polit., wygnaniu, podróżach, życiu wojskowym

 Safona:

 VII w., z Lesbos, z rodziny aryst.
 pisze o obrazie kobiecej społ.

Poeci dydaktyczni:

 Kallinos z Efezu (początki VII w. pne) i Mimnermos z Kolofonu (ok. 600 pne) – zagrzewali współobywateli do

walki przeciw koczowniczym najeźdźcom kimeryjskich i wzrastającej potędze Lidii

 Tyrtajos – koniec VII w. pne, wychwalał etykę społ. opartego na hoplitach, zagrzewał do walk z

Meseńczykami

 Teognis z Megary – ok. 540 pne, pokazuje frustrację aryst. wskutek rosnących wpływów nowobogackich i

załamywania tradyc. wartości, pokazuje homoseksualne obyczaje wyższych sfer

 Ksenofanes – jako młodzika opuścił Kolofon w Azji Mn. uciekając przed Perskim najazdem w 545r. i resztę

życia spędził w koloniach na Zach., pisał o problemach filozof. i naukowych, zwalczał uwielbienie dla cnót
sport. i wojsk.

Liryka chóralna:

 gł. wykonywana podczas urocz. relig. lub innych ważnych okazji przez specj. przygot. chóry męskie i

dziewczęce, śpiewające i tańczące przy akompaniamencie instrumentalnym (często antyfonicznie)

 celem poezji lir. NIE było utrwalanie przeszłości
 Alkman – robił hymny, gdzie zadawał kłam opinii o Sparcie jako społ. całkiem zmilit.
 Simonides z Keos (VI-V w.) – nadworny poeta Hipparcha, upamiętnił potem poległych I zwycięskich w

wojnach perskich

 Pindar – V w., tworzył dla gr. aryst. i władców, co stawali w szranki podczas międzyn. zawodów sport.

Proza:

 I znane dzieło prozatorskie to „O naturze” Anaksymandra z ok. 550 r., ten tu próbuje wyjaśnić teorię

powstania świata, etc., też I gr. geograf i astronom, w dziele n. starze mapy nieba i ziemi i dyskusja o
gwiazdach i ich ruchach

 Hekatajos – ok. 500 r. działał, opublikował mapę i napisał „Opisanie ziemi”, dokładny opis geogr.,

podróżował po Azji i Egipcie; w innych dziełach bada mity o herosach i genealogie ich rodzin

 Herodot - „ojciec historii”

 ur. w 484 r. p.n.e. w Halikarnasie na pd Azji Mn., obracał się wśród at. elity wł., zmarł w 430 r. w at.

kolonii Thurioj w pd Italii (której był obywatelem)

 pochodził z aryst. rodziny o tradycjach literackich, wzrastał na wygnaniu w Samos, potem

podróżował wszędzie – Sycylia i pd Italia, pn Afryka, M. Czarne i dzisiejszą pd Rosję – zwiedził Sardes
w Lidii i Fenicję, w górę Nilu do Elefantyny był i w dół Eufratu do Babilonu, przyp. też w Suzie

 opisuje różne ludy basenu M. Śródziemnego i Bl. Wschodu, opisuje wojny Greków z Persami
 krytykował go Tukidydes za bajkopisarstwo, sparodiował jego dzieło Arystofanes w komedii

„Acharnejczycy”

 wiele czerpał od Hekatajosa i Homera, korzystał ze źr. pisanych, nawiązywał do poezji i lit., ale gł.

oparty był na tym, co zobaczył i co usłyszał

 korzystał z wielu tradycji:

o aryst. – podatna na polit. manipulacje, pomniejszała zasługi niektórych ludzi (np.

reformatorów, królów, tyranów)

o delficka – raczej ludowa i moralizatorska – że pycha, zlekceważone ostrzeżenia bogów są złe
o Greków wschodnich – nie tyle polit. co moralizatorskie zniekształcenia są,

 pod koniec V w. Hippiasz z Elidy – sofista i wędrowny wykładowca antykwarycznie rozumianej historii,

publik. listę zwycięzców olimpiad, co sięgała aż do 776r. i jego system datowania wg olimpiad został potem
przyjętym standardem

 też pod koniec V w. pisarz Hellanikos z Lesbos, opubl. cała serię kronik, m.in.:

o „Kapłanki Hery w Argos” – oparte na źr. zawartych w św. Hery, czyli kroniki wg urzędowania

kapłanek

o „Atthis” – lokalna historia Attyki, oparta przyp. na liście rocznych urzędników

 „Ustrój polityczny Aten” Arystotelesa – z końca IV w., zachowana na egipskim papirusie, znalezionym w

1890r.; zawiera w I części historię przemian ustrojowych Aten do 404r. a w II cz. opis urzędów i praktycznego
funkcj. ustroju istniejącego w czasach powstania dzieła

 Strabon – geograf z czasów Augusta
 Pauzaniasz z II w. n.e. – skompilował antykwaryczny przewodnik po Grecji
 Plutarch (I-II w. n.e.) – autor licznych esejów i biografii (m.in. Likurga, Solona i Temistoklesa)
 Diodor Sycylijski – autor „Biblioteki”, gł. o dziejach wczesnej Grecji, streszcza historię powszechną Efora,

historyk a z IV w. pne

Inskrypcje:

 n. starsze pisane wierszem; gł. zachowane na brązie, ołowiu, zw. ceramice i kamieniu, ew. drewno,

pergamin, papirus, tabliczki woskowe

 o charakt. komemoratywnym czy relig. (nagrobki, dedykacje w św.) czy polit. (prawa i umowy)

Źródła archeologiczne:

 n. mniej przebadane paradoksalnie tereny wciąż zamieszkałe, np. Teby, Chalkis, gr. Massalia, tc.
 owocne rezultaty dają tereny zniszczone w wyniku najazdu lub z innych przyczyn i zostały opuszczone lub

zamieszkałe w niewielkiej części, np. Smyrna, św. w Perachora, na Istmie korynckim czy w Paestum

 ew. dużo zabytków z miast zniszczonych i odbudowanych potem, np. Ateny (po najazdach perskich i

odbudowie przez Peryklesa)

 w grobowcach etruskich wiele gr. ceramiki

Uniwersalny system chronologiczny do źr. arch.:

 do Grecji arch. oparty na ceramice, bo style zmieniały się w zależności od miejsca powstania i od upływu

czasu, więc dobra do datowania względnego w ramach danego stylu

 wiele jest trudnych do rozróżnienia typów ceramiki wschodniogreckiej, ale są 2 pozwalające na chronologię

wzgl. praktycznie dla all stanowisk arch., a to +konkretne fakty hist. pozwala ustalać chronologię bezwgl.:

o I: daty założenia kolonii na Sycylii u Tukidydesa, datujemy dzięki temu pojawienie się tam wczesnej

ceramiki protokorynckiej

o zdobycie Aten w 480r., co wyznacza koniec okresu archaicznego

 ceramika koryncka:

o rozpowszechniona gł. dzięki szlakom handlowym, a wzbogaciła dzięki kontaktom z Bls Wschodem
o motywy zdobnicze: realistyczne zwierzęta i rośliny (styl orientalizujący, pojawia się w Koryncie ok.

725r. pne, gdy styl późno geometryczny ustępuje miejsca wczesnemu stylowi protokorynckiemu)

o z nadejściem nowej generacji mamy potem średni styl protokoryncki (ok. 700-650), czyli technikę

malowania czarno figurowego – postaci malowano czarnym firnisem, a detale wew. figury ryto
dopiero po wypaleniu naczynia

 ceramika attycka:

o zastąpiła koryncką w VI w. pne, czarnofigurowa; początkowo pod wpływem korynckiej (610-550

pne), potem dojrzała faza już własna (ok. 570-525 pne)

o ok. 530 r. wynaleziono w Atenach nową technikę malowania – czerwono figurową; tło pomalowane

czarnym firnisem, detale postaci nanoszone pędzelkiem