ZABURZENIA OSOBOWOŚCI Z GRUPY

B

OSOBOWOŚD NARCYSTYCZNA

Narcystyczny charakter naszych czasów

McWilliams (2009 str:185)

„Współcześni klienci odczuwają raczej

pustkę niż nadmiar krytycznych
internalizacji. Martwią się, że nie
pasują do otoczenia, a nie, że łamią
zasady…. Tak zwana persona, czyli Ja
pokazywane światu, staje się bardziej
żywa i ważniejsza niż prawdziwa
osoba.”

Narcystyczny charakter naszych czasów

Gabbard (2009 str:435)

„ ….żyjemy w kulturze narcyzmu . Z niewolniczym

oddaniem śledzimy poczynania mediów, które
żerują na powierzchownych obrazach, lekceważąc
głębokie treści. Wydaje nam się, że drogą do
szczęścia jest konsumpcja dóbr materialnych. Lęk
przed starością i śmiercią doprowadził do
rozkwitu chirurgii plastycznej. Pławimy się w
blasku medialnych gwiazd. Rywalizacja sportowa
- wielka rozrywka Amerykanów - uczy nas, że w
życiu liczy się tylko pierwsze miejsce”

Psychodynamic Diagnostic Manual (2006)

• Zróżnicowanie w obrębie typu (od neurotycznego kraoca – osoby

dostosowane społecznie, z sukcesami, urocze, z pewnymi trudnościami w

osiąganiu intymności; do psychotycznego kraoca – osoby z poważnymi

kłopotami identyfikacyjnymi, brakiem wewnętrznej moralności, z nasiloną

destrukcją) Dane zachowanie może byd u jednej osoby przejawem

patologicznego narcyzmu, a u drugiej - zdrowej miłości własnej

• Brak przyjemności w pracy i miłości
• Nastawione na ciało – hipochondryczne, często somatyzujące
• Centralne zainteresowanie: nadmuchiwanie / spuszczanie poczucia własnej

wartości (nadzwyczajna reakcja na aprobatę i przesadna wrażliwośd na

krytykę)

• Centralny afekt: wstyd, pogarda, zawiśd
• Patologiczne przekonanie o sobie: Potrzebuję byd perfekcyjny, aby czud się

OK.

• Patologiczne przekonanie o innych: Inni pragną bogactwa, piękna, siły,

sławy; im więcej będę tego posiadał tym będę się lepiej czuł.

• Główny sposób obrony: idealizacja / dewaluacja
• Podtypy:

1. Arogancki, dający sobie prawo, grubo-skórny

2. Depresyjno-zależny; cienko-skórny, ukryty, cichy, zawstydzony.

Kryteria diagnostyczne osobowości narcystycznej zawarte w DSM-IV-TR

Utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości (widoczny w fantazjach bądź w zachowaniu),

potrzeby podziwu ze strony innych i braku empatii, który pojawia się we wczesnej dorosłości i
ujawnia w różnych kontekstach, na co wskazuje co najmniej pięd z poniższych kryteriów:

a)

Jednostka ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości (wyolbrzymia swoje osiągnięcia
i talenty, oczekuje uznania własnej wyższości, niewspółmiernie do rzeczywistych dokonao).

b)

Pochłaniają ją fantazje o nieograniczonym własnym powodzeniu, mocy, wybitnych
zdolnościach, urodzie czy miłości idealnej.

c)

Przekonana jest o własnej wyjątkowości i unikatowości, którą mogą zrozumied lub z którą
mogą obcowad tylko inni wyjątkowi bądź zajmujący wysoką pozycję ludzie lub instytucje.

d)

Wymaga przesadnego podziwu.

e)

Ma poczucie posiadania specjalnych uprawnieo, tzn. bezpodstawnie oczekuje szczególnie
przychylnego traktowania lub automatycznego podporządkowania się innych jej
oczekiwaniom.

f)

Nastawiona jest eksploratorsko wobec innych ludzi, tzn. wykorzystuje ich do
osiągnięcia własnych celów.

g)

Brak jej empatii, niechętnie rozpoznaje cudze uczucia i potrzeby oraz nie jest skłonna z nimi
się identyfikowad.

h)

Często zazdrości innym lub uważa, że inni jej zazdroszczą.

i)

Swą postawą i zachowaniem okazuje arogancję i wyniosłośd.

Dwa typy pacjentów z rozpoznaniem osobowości narcystycznej

(Gabrad, 2009 str: 437)

Typ niebaczny

Typ nadwrażliwy

•Nieświadomy reakcji
innych ludzi na siebie
•Arogancki i agresywny
•Pochłonięty sobą
•Musi byd w centrum
uwagi
•Wysyła komunikaty, ale
żadnych nie odbiera
•Sprawia wrażenie, jakby
nikt nie mógł go urazid

•Bardzo wyczulony na reakcje
innych ludzi.
•Zahamowany, nieśmiały, trzyma się
na uboczu
•Kieruje uwagę częściej na innych
niż na siebie
•Unika bycia w centrum
zainteresowania
•Słucha innych uważnie, aby
wychwycid najdrobniejsze przejawy
ujmy bądź krytyki
•Łatwo go urazid; ma skłonnośd do
uczucia wstydu i upokorzenia

McWilliams (2009)

• Osoba narcystyczna wewnętrznie czuje się słaba,

zawstydzona, z poczuciem niższości,

nieodpowiedniości, strachu przed innymi z

niejasnym poczuciem fałszu

• Żal i wdzięcznośd są zaprzeczane. Wartościowe Ja

budowane jest na iluzji nieomylności i

samowystarczalności.

• Najbardziej dotkliwą konsekwencją narcyzmu jest

ograniczona zdolnośd do miłości. Wysyłają

komunikaty, że potrzebują wiele dając w zamian

powierzchowną miłośd.

JA

INNI

Rankingi
Porównania
Próby łączenia się z
najlepszymi
Perfekcjonizm

Poczucie
wielkości

IDEAŁ DO
IDENTYFIKACJI

Zdeprecjonowani
Poniżeni

Funkcja, rola
Stała ocena

Koncepcja Kohuta wertykalnego i horyzantelnego rozszczepienia (Johson, 1994 str:185)

TRZY FORMY EKSPRESJI NARCYZMU

Fałszywe self

Symptomatyczne self

Zależność od osiągnięć

Perfekcjonizm

Wielkościowość-omnipotencja

Duma

Roszczeniowość

Koncentracja na sobie

Manipulacja i uprzedmiotowienie innych

osób

Wrażliwość na wstyd i upokorzenie

Hipochondria, psychosomatyka

Bezwartościowość, autodeprecjacja

Izolacja, samolubność

Depresja, inercja

Zahamowania w pracy

Prawdziwe self

Poczucie pustki, próżni, paniki z osłabieniem i fragmentacją self.

Archaiczne żądania ponownego zbliżenia: fuzji, bliźniactwa, odzwierciedlania i

idealizującego prze­niesienia.

Uczucia wściekłości i zranienia z powodu braku empatycznego zrozumienia

archaicznych żądań.

Poszukiwanie, odkrywanie i rozwój prawdziwego self: wrodzonych uzdolnień,

identyfikacji, ambicji i ideałów.

Rodzice (McWilliams, 2009)

• Dzieci, które mają byd przedłużeniem rodziców

(mają przeżyd swoje życie dla rodziców)

• Dzieci są ważne, ze względu na funkcję, a nie z

powodu kim naprawdę są

• Oceniająca atmosfera, nadmiernego

wychwalania

• W przeciwieostwie do mnie ty możesz mied

wszystko

Konceptualizacje narcyzmu (Beck, 2004)

• Feud (1905/1953) – narcyzm jako faza normalnego rozwoju

następująca po etapie autoerotyzmu i etap dojrzewającej

miłości do obiektu

• Kohut (1971) – narcyzm jako deficyt będący wynikiem

nieadekwatnego stylu relacji z rodzicami („zranienie

narcystyczne”)

• Adler (1929) – osobowośd narcystyczna jako rezultat

działao kompensacyjnych

• Millon (1985) – narcyzm jako wynik „rozdymanych”

oczekiwao rodziców

• Young (1990) – schematy osłabionych granic dotyczących

zachowao egocentrycznych i wykorzystywania innych,

natomiast nienaruszalne granice dotyczą starao o

nadrzędny status

Spór między Kohutem a Kernbergiem (Gabbard, 2009 str: 441)

•

Co było pierwsze: Ja owładnięte złudzeniem wielkościowym, czy Ja poniżone?

•

Spojrzenie rozwojowe vs strukturalne

Kohut

Kernberg

Odróżnia osobowośd narcystyczną od
stanów z pogranicza.
Kładzie nacisk na uwewnętrznianie
brakujących funkcji.
Definiuje archaiczne „normalne" selfjako
strukturę zatrzymaną w rozwoju.
Uważa, że self nie pełni funkcji
obronnych.
Skupia uwagę przede wszystkim na
aspektach libidinalnych/idealizujących;
konceptualizuje agresję jako wtórną
względem urazu narcystycznego.
Przyjmuje idealizację bez zastrzeżeo,
jako normalną fazę w procesie rozwoju,
której zadaniem jest uzupełnienie
brakujących struktur psychicznych.

Definiuje osobowośd narcystyczną jako
uderzająco podobną pod kategorię
osobowości z pogranicza
Opisuje prymitywne formy obrony i relacje z
obiektem typowe dla osobowości z
pogranicza.
Definiuje self jako strukturę silnie
patologiczną, stanowiącą połączenie
idealnego self, idealnego obiektu i
rzeczywistego self.
Uważa, że self wielkościowe jest formą
obrony przed inwestowaniem energii
psychicznej w relacje z innymi ludźmi, a
zwłaszcza przed zależnością od nich.
Podkreśla zawiśd i agresję.
Uważa idealizację za formę obrony przed
wściekłością, zawiścią, pogardą i dewaluacją

Psychoterapia (PDM, 2006)

• Nacisk na eksplorację porażek, które są nie do

uniknięcia, w empatycznym dostosowywaniu
się (Kohut, 1971)

• Nacisk na systematyczne okrywanie obron

przeciw wstydowi, zawiści i normalnej
zależności (Kernberg, 1975)

• Łatwiej pomagad osobom w średnim wieku,

gdy ich wielkościowośd, uroda, sława, zdrowie,
napotyka naturalne ograniczenia

Psychoterapia i postawa terapeuty

(McWilliams, 2009 str: 197)

• Cierpliwośd
• Przyznawanie się do błędów
• Donald W. Winnicott, który zapytany o zasady

dokonywania interpretacji, stwierdził: „Ja dokonuję

interpretacji z dwóch powodów. Po pierwsze, aby

pokazad pacjentowi, że nie śpię. Po drugie, aby mu

pokazad, że mogę się mylid„

• Arthur Robbins (1991) opisuje swoją technikę jako

„terapię partaczenia -ja partaczę, a pacjent mnie

poprawia„

• Jak poszerzad świadomośd pacjenta bez wywoływania

nadmiernego poczucia wstydu?

• A może bez komentarza?

Przeniesienie i przeciwprzeniesienie (McWilliams, 2009 str: 194)

• Typowy komentarz na temat narcystycznego klienta : „On

przychodzi co tydzieo, zdaje relację ze zda­rzeo z ostatnich

dni, krytykuje mój strój, zbywa wszystkie moje próby

interwencji i wychodzi. Po co właściwie przychodzi? Co mu to

daje?".

• Właściwie przeciw-przeniesieniowe poczucie unicestwienia,

bycia ignorowanym jako realna jednostka stanowi kryterium

diagnostyczne narcyzmu. …odnosi się wrażenie, że poczucie

kompetencji i szczera chęd niesienia pomocy gasną.”

• Bycie wykorzystywanym do podtrzymania samooceny

pacjenta i nietraktowanym jako odrębna osoba jest co

najmniej deprymujące, jeśli nie irytujące. Dehumanizująca

postawa osób narcystycznych wywołuje negatywne reakcje

przeciw-przeniesieniowe opisywane przez terapeutów (np.

sennośd).

Rodzaje przeniesieo w osobowości narcystycznej (Gabbrad, 2009 str: 451)

• Potrzeba podziwu i afirmacji ze strony terapeuty
• Idealizacja terapeuty
• Przekonanie o bliźniaczej więzi między terapeutą a pacjentem
• Tendencja do czucia się zawstydzonym lub upokorzonym przez

terapeutę

• Wzgarda i deprecjacja terapeuty, często wynikające z zawiści
• Zaprzeczenie autonomii terapeuty
• Omnipotentna kontrola nad terapeutą
• Naleganie na wyłącznośd w diadzie, niedopuszczanie stron trzecich
• Traktowanie terapeuty jako niemej publiczności, bez zrozumienia

jego przeżyd

• Zaprzeczenie zależności od terapeuty
• Nieumiejętnośd przyjęcia pomocy od terapeuty

OSOBOWOŚD ANTYSPOŁECZNA

Kryteria diagnostyczne osobowości antyspołecznej według DSM-IV-TR

A. Utrwalony wzorzec braku poszanowania i pogwałcenia praw innych osób, który pojawia

się po 15. roku życia i przejawia co najmniej trzema z następujących kryteriów:

•

nieprzestrzeganie norm społecznych odnoszących się do zachowao zgodnych z prawem,
na co wskazują wielokrotnie popełniane czyny będące podstawą do aresztowania;

•

nieuczciwośd przejawiająca się powtarzanymi kłamstwami, używaniem fałszywych
nazwisk i pseudonimów lub oszukiwaniem innych ludzi dla własnych korzyści lub
przyjemności;

•

impulsywnośd lub niezdolnośd do planowania;

•

drażliwośd i agresywnośd, na co wskazuje wielokrotny udział w bójkach lub napadach;

•

lekkomyślne lekceważenie bezpieczeostwa własnego i innych ludzi;

•

trwały brak odpowiedzialności, na co wskazują wielokrotne niepowodzenia w
utrzymaniu stałej pracy czy niedotrzymywanie zobowiązao finansowych;

•

brak wyrzutów sumienia, na co wskazuje obojętnośd na wyrządzane innym krzywdy,
znęcanie się nad nimi i okradanie ich, lub szukanie racjonalizacji dla takich czynów.

B. Jednostka ma co najmniej 18 lat.
C. Udokumentowane występowanie zaburzeo zachowania przed 15. rokiem życia.
D. Zachowanie antyspołeczne nie pojawia się wyłącznie w czasie trwania schizofrenii lub

epizodu maniakalnego.

Skala zachowao antyspołecznych i psychopatycznych Źródło:

Kernberg (1998).

Zachowanie antyspołeczne jako element nerwicy
objawowej

Osobowośd neurotyczna z cechami antyspołecznymi

Zachowania antyspołeczne u pacjentów z rozpoznaniem
innych zaburzeo osobowości

Osobowośd narcystyczna z zachowaniami
antyspołecznymi

Narcyzm złośliwy

Osobowośd antyspołeczna/psychopatia