Toksykologia weterynaryjna Katedra Biochemii

Farmakologii

i Toksykologii
UP we Wrocławiu

Ćwiczenie 9

Temat: Charakterystyka i przegląd preparatów

owadobójczych

Autor prezentacji :

dr n. wet. Ewa Kucharczak

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

1.

Związki arsenu

•

Arsenian ołowiawy

•

Arsenian wapniowy

Wycofane z użycia. Należały do I klasy toksyczności
2.

Pochodzenia roślinnego

a. Pyretroidy naturalne i syntetyczne

b. Rotenoidy

c. Alkaloidy pirydynowe

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

a. Pyretroidy naturalne i syntetyczne
Najdawniej stosowane środki owadobójcze. Ekstrakty

substancji zawarte w koszyczkach kwiatowych
złocieni (są niestabilne - ulegają rozkładowi pod
wpływem światła , wysokiej temperatury i
wilgotności).

Nazwy zwyczajowe : alfametryna, cypermetryna,

deltametryna, fenwalerat, permetryna .

Należą do III, IV klasy toksyczności.

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

b.

Rotenoidy

Obecne w wyciągach korzeni roślin z rodzaju Derris.
Najbardziej znany związek to rotenon – klasa

toksyczności IV.

c.

Alkaloidy pirydynowe

Nikotyna – alkaloid znajdujący się w liściach tytoniu.
Do oprysków w szklarniach i tunelach foliowych. Należy

do I klasy toksyczności

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

POCHODZENIA ROŚLINNEGO

Przykłady preparatów handlowych: Cymbush, Decis, Talcord,

Ambush.

Są głównie składnikami środków płynnych lub stosowane w

aerozolach do zwalczania pcheł i kleszczy.

Rozpoznawanie zatruć :
1.

Wywiad toksykologiczny

2.

Objawy

3.

Diagnostyka różnicowa

Zatrucia najczęściej dotyczą psów i kotów, chociaż stosowane są

również w leczeniu inwazji ektopasożytów u owiec, bydła,

drobiu, koni, kóz.

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

POCHODZENIA ROŚLINNEGO

Zatrucia u kotów i psów :
Zatrucie preparatami wykorzystywanymi do zwalczania

pcheł, gryzących much i wszołów.

Preparaty stosowane najczęściej w formie zasypek,

szamponów i aerozoli.

Możliwość zetknięcia się również z preparatami

agrochemicznymi, nie przeznaczonymi do użytku
weterynaryjnego.

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

POCHODZENIA ROŚLINNEGO

Zatrucia u kotów i psów:

•

Zatrucie w wyniku zjedzenia preparatu

•

Zastosowanie preparatów owadobójczych na okrywę włosową w zbyt

dużej dawce np. omyłkowe zastosowanie u kotów preparatów

przeznaczonych dla psów / zawierają dawki wyższe pyretroidów

•

Brak kołnierza ochronnego po zastosowaniu preparatów na skórę
(zlizywanie- samooczyszczanie okrywy włosowej)

•

Zatrucia u zwierząt będących w bliskim kontakcie / zlizywanie skóry

•

Wiek zwierząt - na zatrucie wrażliwe są szczególnie koty pomiędzy 1- 4

rokiem życia

•

Zwiększona toksyczność przy kilkukrotnym podawaniu preparatów/

lipofilność pyretroidów doprowadza do gromadzenia się ich w tkance

tłuszczowej

•

Możliwość zatrucia zwiększona przy zastosowaniu równoczesnym

preparatów fosforoorganicznych / hamują działanie enzymów w

osoczu unieczynniających pyretroidy

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

POCHODZENIA ROŚLINNEGO

Zatrucia u kotów i psów:
Objawy kliniczne
•

Pojawiają się zwykle w ciągu 1-3 godzin, czasem do

12 godzin i trwają 1-3 dni

•

Wymioty, biegunka, ślinienie, drżenia mięśniowe,

zaburzenia koordynacji, rozszerzenie źrenic,

nadpobudliwość, przeczulica, zwiększone pragnienie,

gorączka, pogłębiony oddech, drgania włókienkowe

mięśni, konwulsje

•

Zaburzenia czucia- potrząsanie łapami nawet wtedy,

kiedy są suche

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

POCHODZENIA ROŚLINNEGO

Zatrucia u kotów i psów:
Leczenie zatruć
•

Jeżeli nie minęły 2 godziny od kontaktu ze związkiem

toksycznym wywołać wymioty lub przeprowadzić płukanie

żołądka a następnie podać preparaty absorbujące np.

aktywowany węgiel

•

Przy kontakcie naskórnym wymycie zwierzęcia letnią wodą z

detergentem/ nie stosować ciepłej wody- zwiększona absorpcja

preparatu/ po wymyciu założenie kołnierza

•

Podanie atropiny przy nadmiernym ślinieniu

•

Do zwalczania drżeń włókienkowych i konwulsji - diazepam,
pentobarbital

•

Nie podawać tłuszczy/ zwiększają wchłanianie

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

POCHODZENIA ROŚLINNEGO

Zatrucia u kotów i psów:
Diagnostyka różnicowa:
zatrucia insektycydami fosforoorganicznymi,

chlorowanymi węglowodorami, metaldehydem,
strychnina, nikotyną, zapalenie opon mózgowych

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

3.

Węglowodory chlorowane

•

Aldryna- II klasa toksyczności (wycofana)

•

Dieldryna – II klasa toksyczności (wycofana)

•



- izomer HCH (lindan) – III klasa toksyczności

•

DDT – II klasa toksyczności (zakaz stosowania – 1973 r.)

•

Chlorowane kamfeny

•

Chlordan – III klasa toksyczności

•

Endosulfan

•

Metoksychlor – IV klasa toksyczności

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

3.

Węglowodory chlorowane

Przykłady preparatów handlowych:
aldryna – Aldrin

chlordan – Oktachlor

dieldryna – Dieldrin, Alvist – 55

DDT - Azotox

metoksychlor - Metox płynny – 30, Muchozol – extra

lindan – Mgławik – l , Owadziak pylisty , Pędraczak 2

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

3.

Węglowodory chlorowane

Dawniej stosowane bardzo powszechnie i w dużych

ilościach. Obecnie używane w ograniczonym
zakresie do niszczenia owadów w rolnictwie i
leśnictwie.

Działanie toksyczne – neurotropowe, stymulatory

ośrodkowego układu nerwowego.

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

Węglowodory chlorowane

Diagnostyka zatruć:
1.

Wywiad toksykologiczny

2.

Objawy

3.

Zmiany anatomopatologiczne

4.

Badania laboratoryjne

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

Węglowodory chlorowane

Diagnostyka zatruć:

Badania laboratoryjne
Materiał do badań stanowi tkanka tłuszczowa zwierząt, gdzie odkładają się

węglowodory chlorowane oraz próbki pasz

Identyfikacja – metoda chromatografii cienkowarstwowej
1.

Suszenie materiału – temperatura 80-90

0

C

2.

Ekstrakcja rozpuszczalnikiem organicznym – eter naftowy – kilka godzin

3.

Przesączenie, zagęszczenia na łaźni wodnej do objętości 3-5 ml

4.

Naniesienie mikropipetą na płytkę chromatograficzną / razem z rozworami
wzorcowymi

5.

Rozwinięcie chromatogramu w komorze szklanej/ układ rozwijający

czterochlorek węgla – eter

6.

Wysuszenie płytki

7.

Wywołanie chromatogramu – 0,5 % roztwór azotanu srebra w metanolu

8.

Naświetlenie płytek lampą kwarcową

9.

Wynik dodatni – pojawienie się po 10 min. plam DDT i metoksychloru, a po
25 min. plamy HCH

10.

Porównanie uzyskanych wyników z substancjami wzorcowymi

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

4.

Związki fosforoorganiczne



Z grupą cyjanowa lub fluorową



tabun



sarin



soman



Grupa parationu



paration



qusation



Pochodne metylowane



metyloparation



dichlorfos



chlorfenwinfos



Używane do zwalczania pasożytów



ronnel, ruelen, bromofos

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

4.

Związki fosforoorganiczne

W większości należą do I, II i III klasy toksyczności.
Obejmują związki będące estrami kwasu fosforowego, tiofosforowego,

ditiofosforowego lub fosfonowego z rodnikiem alkilowym,
arylowym, grupą kwasową, chlorowcem, grupą cyjanową,
resztą fenylową.

Substancje krystaliczne lub olejowe, dobrze rozpuszczalne w

tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych.

W organizmach zwierząt (krew, tkanki) wiążą się z esterazą

cholinową swoistą (AChE) jak i nieswoistą (BChE). Inhibicja
enzymu odwracalna i zależna od dawki (wiązanie szybsze i
silniejsze niż rozkład).

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

5.

Estry kwasu karbaminianowego

•

karbaryl – IV klasa toksyczności

•

Propoksur – II klasa toksyczności

Działanie podobne jak insektycydów fosforoorganicznych.

Hamują esterazę cholinową, lecz kompleks z
enzymem ulega szybciej hydrolizie niż analogiczne
powiązanie w przypadku związku
fosforoorganicznego.

Maja działanie kontaktowe i układowe. Nie kumulują się

i szybko ulegają przemianie.

ŚRODKI OWADOBÓJCZE (INSEKTYCYDY)

Rozpoznawanie zatruć związkami fosfoorganicznymi i

estrmi kwasu karbaminianowego

1.

Wywiad toksykologiczny

Zwrócenie uwagi na kontakt z preparatami stosowanymi

w praktyce rolniczej, sadownictwie, warzywnictwie.

Zabiegi zwalczania pasożytów zwierząt przy użyciu w/w

związków (zewnętrznie, naskórnie, doustnie)

ZATRUCIA PESTYCYDAMI –

ANALIZA TOKSYKOLOGICZNA

Materiał do badań toksykologicznych:
1.

Zatrucia ostre: treść przewodu pokarmowego

2.

Zatrucia przewlekłe: wątroba, tkanka tłuszczowa,

mózg

3.

Przyżyciowo: krew, mocz, wymiociny

4.

Pasze

5.

Przynęty

6.

Rośliny po oprysku

7.

Gleba

8.

Woda

ZATRUCIA PESTYCYDAMI –

ANALIZA TOKSYKOLOGICZNA

Diagnostyka zatruć karbaminianami u psów -

przyżyciowo:

Materiał do badań – krew
•

Podwyższona zawartość hematokrytu

•

Podwyższone stężenie aminotransferazy
asparaginianowej i kinazy kreatynowej

•

Podwyższenie stężenia amylazy w surowicy

•

Oznaczenie aktywności cholinoesterazy we krwi

(zatrucia związkami fosforoorganicznymi) z

zaleceniem porównania wyników z krwią od

zdrowego zwierzęcia.

ZATRUCIA ZWIĄZKAMI FOSFOROORGANICZMI

I KARBAMINIANAMI – DIAGNOSTYKA

Duże znaczenie w tym zatruciu mają objawy kliniczne.
Wystarczającym dowodem wystąpienia zatrucia jest

stwierdzenie obecności insektycydów w żołądku czy
treści żwacza/ w zatruciach związkami
fosforoorganicznymi można nie stwierdzić ich
obecności w treści przewodu pokarmowego i
tkankach – szybki ich metabolizm.

Diagnostyka pośmiertna i przyżyciowa –
•

oznaczanie aktywności esterazy cholinowej w krwi,
osoczu krwi, erytrocytach, tkankach.

ZATRUCIA ZWIĄZKAMI FOSFOROORGANICZMI

I KARBAMINIANAMI – DIAGNOSTYKA

Aktywność esterazy cholinowej może być również

wskaźnikiem powrotu do zdrowia zatrutego
zwierzęcia.

Kliniczne objawy ciężkiego zatrucia występują gdy

aktywność esterazy cholinowej wynosi około 30%
normalnej zawartości.

W diagnostyce zatruć związkami fosforoorganicznymi i

karbaminianami można posłużyć się testem
hamowania aktywności esterazy cholinowej w
obecności materiału (tkanka, pasza), zawierającego
związek z tej grupy.

ZATRUCIA PESTYCYDAMI –

ANALIZA TOKSYKOLOGICZNA

Badania laboratoryjne:
Wyodrębnienie pestycydów z materiału biologicznego –

metoda ekstrakcji rozpuszczalnikami organicznymi.

Przechodzenie poszukiwanych związków lub produktów

ich przemiany z badanego materiału do różnych

rozpuszczalników organicznych: eter, chloroform,

alkohole, benzen, czterochlorek węgla.

Prowadzenie dalszych badań – wyosobnienie związku

toksycznego- identyfikacja metodami
np.chromatograficznymi.

ZATRUCIA PESTYCYDAMI –

ANALIZA TOKSYKOLOGICZNA

Wstępne badania laboratoryjne:
Wykrywanie siarki, azotu, chloru związanych organicznie

metoda stosowana do stwierdzenia w podejrzanym

materiale obecności pestycydów należących do

określonej grupy związków chemicznych.

Za pomocą tej metody można wykryć obecność

insektycydów fosforoorganicznych bądź

karbaminianów.

Przydatna do ukierunkowania dalszych badań

umożliwiających ostateczną identyfikacje pestycydu

oraz oznaczenie ilościowe.

ZATRUCIA PESTYCYDAMI –

IDENTYFIKACJA ORAZ OZNACZANIE

Metody chromatograficzne

1.

Chromatografia cienkowarstwowa (TLC)

2.

Chromatografia gazowa (GC)

3.

Wysokosprawna chromatografia cieczowa
(HPLC)