1

Autor: mgr Anna Bogdan -

nauczycielka Przedszkola Nr 6 w Suwałkach

Pedagogika zabawy w edukacji przedszkolnej


Cz.1„Trochę teorii”

Współczesne tendencje pedagogiczne akcentują znaczenie czynnego

uczestnictwa dziecka w procesie edukacyjnym. Dominuje orientacja, według

której podstawowym założeniem jest stworzenie dziecku warunków do

intensywnego poznawania i przeżywania świata.

Poszukiwanie nowych, niekonwencjonalnych rozwiązań metodycznych w

pracy edukacyjnej stało się bardzo ważnym i aktualnym problemem

nauczycielek przedszkola.

Naprzeciw tym potrzebom wyszło Polskie Stowarzyszenie Pedagogów

Zabawy KLANZA, które organizuje warsztaty metodyczne propagujące

stosowanie niezwykle aktywizujących metod zabawowych.

Metody te ożywiają proces edukacyjny, zawierają wiele pomysłów i inspiracji

tak potrzebnych w codziennej pracy nauczycieli, a ponad to wyzwalają u

członków grupy chęć działania, współpracy, wymiany myśli, działania.

Na uwagę zasługuje też fakt, że metod pedagogiki zabawy trzeba uczyć się
przez ich przeżywanie.

Wzięłam udział w warsztatach i „zrozumialam”, a tym samym

zaraziłam się pedagogiką zabawy.

„Pedagogika zabawy jest symboliczną nazwą poszukiwań

metodycznych ułatwiających proces uczenia. Nawiązując do teorii

psychologii humanistycznej i wyodrębniającego się nurtu postaci

{Gestalt} próbuje przełożyć założenia teoretyczne na propozycje

2

sytuacji, w których uczestnik może bez lęku rozwijać swoje

najlepsze strony.”

1

Wiara

w

człowieka, w jego dobroć i potencjał twórczych możliwości, to

podstawy metod pedagogiki zabawy. Nauczyciel, który zna i stosuje te metody

może świadomie i kreatywnie inspirować działania wychowanków.

Pedagogika zabawy ma bardzo szerokie spektrum odbiorców. Są nimi

również dzieci w wieku przedszkolnym [obok dzieci w wieku szkolnym,

młodzieży, studentów, środowisk osób niepełnosprawnych i seniorów]. Aby

lepiej zobrazować jej wartość w edukacji przedszkolnej przypomnę krótko,

czym jest zabawa i jaką pełni rolę w rozwoju małego dziecka.

Zabawa jest najbardziej typową formą aktywności dzieci w wieku

przedszkolnym. Główną cechą dobrej zabawy dziecka jest jej twórczy charakter.

Dziecko w trakcie zabawy tworzy coś nowego, czyni siebie i otaczający świat

tym wszystkim, o czym marzy lub pragnie być. To właśnie nadaje zabawie

formę kreatywnej aktywności.

Wiodącym zadaniem edukacji przedszkolnej jest „wspieranie ogólnego

rozwoju dziecka, a także rozwijanie szeroko rozumianych funkcji poznawczych.

Chodzi tu nade wszystko o zaspokojenie u dzieci w tym wieku naturalnej

potrzeby ciekawości świata”

1

.

Rozwój

aktywności twórczej dziecka wspiera tzw. edukacja kreatywna.

Według R.Więckowskiego

3

jej istotą jest oparcie na relacji poziomu zaufania

do poziomu lęku. Kiedy zaufanie osiąga wysoki poziom w porównaniu z

poziomem lęku, dzieci funkcjonują dobrze. Kiedy natomiast poziom lęku jest

większy niż poziom zaufania, dzieci nie wykazują tendencji do tworzenia i

aktywnego działania. Edukację kreatywną warunkują relacje : zaufanie -

1

Z. Zaorska, Pedagogika zabawy – metodyka pracy z grupą, w: Kropla, nr 1/92, s. 9.

2

R. Więckowski, Wychowanie przedszkolne-podstawowym etapem edukacji, w: Wychowanie w Przedszkolu

nr 9/94, s. 519.

3

3

J. w.

3

otwarcie - realizacja - wzajemna zależność. Zaufanie rodzi otwarcie. Otwarcie

zaś ułatwia poznanie środowiska, a przez to realizację, realizacja zaś wpływa na

współzależność, a współzależność podwyższa poziom zaufania.

Podstawową powinnością edukacyjną nauczycielki jest pomaganie

dzieciom w rozwoju wiary we własne siły i możliwości. Jest to możliwe

wówczas, gdy dostrzega ona potrzeby dzieci i umie w odpowiedni sposób

przekazać im wiedzę o świecie. Nie jest to zadanie łatwe. I właśnie pedagogika

zabawy ukierunkowuje organizowanie codziennych działań pedagogicznych,

aby cel ten osiągnąć. Dodać należy, iż propozycje tej innowacji nie wymagają

skomplikowanych środków dydaktycznych. Za pomocą prostych przedmiotów

codziennego użytku (krepina, makulatura, kłębki wełny, opakowania) dziecko

przenosi się w świat fantazji, bawi się i poznaje to, co dla niego niedostępne.

Chciałabym teraz zwrócić uwagę na te istotne elementy, których

przestrzeganie w pracy metodami pedagogiki zabawy z dziećmi przedszkolnymi

daje jak najlepsze efekty. Według U. Żyżyńskiej

1

należą do nich :

• Zasada dobrowolności uczestnictwa

Naszym zadaniem jest uszanowanie prawa dziecka do odmówienia

wzięcia udziału w proponowanych zajęciach. Jeżeli ta oferta zabawowa

jest atrakcyjna, to prawdopodobnie i tak włączy się ono do tego co robi

grupa.

• Wykorzystanie szeroko rozumianej zabawy do pobudzenia twórczej

aktywności dziecka.

1

U. Żyżyńska, Jak uczyć żeby się nie nudzić ? w: Edukacja w Przedszkolu nr 1/98, s.10.

4

Nauczycielka występuje w roli przyjaciela dziecka i pomaga mu odnaleźć

jego własną drogę do zrozumienia określonych zdarzeń i zjawisk. Ta

postawa jest przeciwstawna do zachowań dorosłego, który „stoi wyżej” i

każe wykonać określone czynności.

• Dokładne określenie ram czasowo - przestrzennych, w których dziecko

ma prawo na dokonywanie swoich własnych, indywidualnych i

zespołowych wyborów w ramach nie pozbawionych spontaniczności

zabawy.

Musimy pamiętać o tym, że zabawa, która bardzo angażuje emocjonalnie

dziecko, jest jednocześnie dla niego bardzo wyczerpująca. Z tego powodu

ilość dostarczanych bodźców pobudzających musi być wprost

proporcjonalna do jego indywidualnych możliwości percepcyjnych.

• Kształtowanie umiejętności zawierania kontraktów z dziećmi.

Kontrakt jest umową dotyczącą reguł postępowania w grupie podczas

realizacji określonego zadania. Ważne będzie tu pilnowanie, aby

przestrzegać zasad ustalonych w kontrakcie, omówić zrealizowanie

zadania i wspólnie wyciągnąć wnioski na przyszłość, a także stwarzać

okazje do zabaw wypływających z inicjatywy samego dziecka.

Umiejętność zawierania kontraktów przygotowuje dzieci do roli członków

społeczeństwa, który będzie umiał znaleźć się w otaczającej go

rzeczywistości.

Pedagogika

zabawy

włącza do nauczania i wychowania metody

kreatywne, aktywizujące, pobudzające emocje i wyobraźnię, integruje grupę

przez działanie. Proponuje zabawy i gry oparte na dobrowolności uczestnictwa,

5

wykluczeniu rywalizacji, komunikowaniu się przez ruch, słowo, plastykę.

Wymiana myśli i wspólne rozwiązywanie problemów, sprzyja integracji w

grupie. Uczestnicy w trakcie zabawy pozbywają się stresu i niepewności, stają

się otwarci na drugiego człowieka, nabywają poczucia własnej wartości i chęci

do działania. Z tych powodów ta metodyka pracy z grupą powinna zagościć w

przedszkolu.

Duży wachlarz propozycji metodycznych oferowanych przez pedagogów

zabawy można podzielić na grupy. Wyodrębnione rodzaje zabaw prezentuje

Grażyna Walczewska-Klimczak

1

w artykule „Pedagogika zabawy czyli radość

współdziałania”. Pisze ona, że spośród szerokiej gamy zabaw stosowanych w

pedagogice zabawy można wyodrębnić kilka zasadniczych grup, do których

należą :

• zabawy ułatwiające integrację uczestników
• zabawy rozluźniające
• zabawy fabularyzowane dla dużych grup
• zabawy nastawione na poznanie odczuć i doświadczeń członków

grupy

• zabawy dramowe
• metody ułatwiające przekaz informacji zwrotnej
• gry dydaktyczne
• gry dyskusyjne
• zabawy ułatwiające samoocenę

Na podstawie własnej wiedzy uzyskanej w trakcie warsztatów metodycznych z

zakresu pedagogiki zabawy postaram się teraz nieco szerzej opisać wspomniane

grupy zabaw.

1

G. Walczewska - Klimczak , Pedagogika zabawy czyli radość współdziałania, w: Wychowanie w Przedszkolu

nr 10/95, s. 583.

6

I tak , propozycje ułatwiające integrację uczestników grupują te

zabawy, które pomagają poznanie nowego otoczenia i zmniejszenie dystansu

między ludźmi. Chodzi o to, aby grupa osób {dzieci, rodziców} nie znająca się

lub znająca bardzo powierzchownie nawiązała ze sobą miły kontakt na pewnym

bezpiecznym dla siebie poziomie komunikowania.

Jeżeli chodzi o zabawy rozluźniające, to mają one na celu

likwidację napięć i stresów związanych ze spotkaniem w nowej grupie poprzez

taniec, ruch, gest. Wykorzystywane są w nich tańce integracyjne, przy których

następuje częsta zmiana partnerów bez wyraźnego podziału na role żeńskie i

męskie. Są to tańce z różnych stron świata (a także polskie). Proponowane

zabawy ruchowe opierają się na prostych i swobodnych ruchach, akcji i

odpowiednim podkładzie muzycznym.

Kolejny rodzaj metod pedagogiki zabawy to zabawy

fabularyzowane dla dużych grup. Są to propozycje, w których mogą brać

udział kilkudziesięcioosobowe grupy. Poświęcone są realizacji określonego

tematu, opierają się na dużej aktywności uczestników. Grupy mają określone

ramy działania i wyznaczony kierunek, ale drogę do wyznaczonego celu muszą

odnaleźć przez wspólne podejmowanie decyzji i aktywną twórczą pracę. Brak tu

podziału na bawiących się i obserwatorów, nie ma rywalizacji, przypadkowych

wygranych i kilku zwycięzców.

Celem

zabaw nastawionych na poznanie odczuć członków

grupy jest jak najlepsze przygotowanie uczestników do wprowadzenia

określonego tematu, którym grupa będzie się zajmowała. W trakcie tych zabaw

prowadzący poznaje odczucia, doświadczenia, potrzeby i oczekiwania członków

grupy.

Metody dramowe wdrażają do samodzielności i aktywności,

rozwijają wyobraźnię, fantazję, wrażliwość emocjonalną, plastykę ciała.

Pozwalają lepiej zrozumieć siebie i innych. W dramie dziecko musi wczuć się w

7

postać, działać bez scenariusza. Na poczekaniu tworzyć „całym sobą”[mówić,

poruszać się, odzwierciedlać uczucia].

.

Indywidualną reakcję i odczucia poszczególnych uczestników

zabaw umożliwiają metody ułatwiające przekaz informacji zwrotnej. Dzięki

nim można realizować potrzeby i oczekiwania grupy. Aby przekonać się o tym,

czy właściwie ocenia sytuację, prowadzący powinien co jakiś czas pytać o to

członków grupy, a te pytania też są „zabawą”.

Poszukiwanie

dróg

rozwiązania jakiegoś problemu można

przeprowadzić metodami określonymi jako gry dydaktyczne.

Nauczyciel pracujący z grupą zakłada, że nie ma jednego, jedynie słusznego

rozwiązania, natomiast najważniejszy jest wybór właściwego kierunku ,którym

podążać będzie grupa.

Pedagogika zabawy proponuje także gry dyskusyjne, które

ułatwiają wymianę myśli poszczególnych uczestników, co pozwala z kolei, na

uporządkowaną dyskusję, nawet z bardzo dużymi grupami. Dodać należy, iż w

wymianie myśli ważne jest analizowanie danego problemu z różnych stron, z

włączeniem doświadczeń i wiedzy uczestników.

Odkrywanie

w

sobie

pozytywnych cech odbywa się dzięki

zabawom ułatwiającym samoocenę. Każdy uczestnicy może poznać własną

hierarchię wartości i zastanowić się nad własnym „ja”. Spojrzeć w głąb siebie i

ocenić, jaki jestem i jak to wygląda na tle innych. Być może jego ukryte

problemy, są też problemami innych osób.

Przedstawiony

powyżej opis metod jest bardo ogólny. Konkretne

propozycje zabawowe znane mi z warsztatów i zastosowane w mojej pracy

edukacyjnej w przedszkolu opiszę w drugiej części artykułu pt. „Co nieco

praktyki”.

8

Bibliografia

Thanhoffer M., Reichel R., Rabenstein R. Nauczanie kreatywne. Część 1 i

2. Wyd. KLANZA. Lublin 1997.

Kędzior - Niczyporuk E. Wprowadzenie do pedagogiki zabawy.Wyd. KLA-

NZA. Lublin 1998.

Czasopisma

Kedzior E. Słów kilka a o AGB. Kropla nr 1/92.

Walczewska - Klimczak G. Pedagogika zabawy czyli radość współdzia -

łania. Wychowanie w Przedszkolu nr 10/95.

Więckowski R. Wychowanie przedszkolne-podstawowym etapem eduka -

cji.

Wychowanie

w

Przedszkolu nr 9/94.

Zaorska Z. Pedagogika zabawy - metodyka pracy z grupą. Kropla nr 1/92.

Żyżyńska U. Jak uczyć żeby się nie nudzić ?Edukacja w Przedszkolu 1/98