Roœlinne i zwierzêce œlady, w toku

postêpowania karnego, od dawna s¹
analizowane przez kryminalistyczne
placówki badawcze za pomoc¹ kla-
sycznych metod. Indywidualna iden-
tyfikacja jest jednak mo¿liwa tylko
w

wyj¹tkowych przypadkach.

W zwi¹zku z sukcesami analizy DNA
w kryminalistyce coraz czêœciej poja-
wia siê pytanie o porównywalny
wzrost wartoœci dowodowej œladów
pochodzenia roœlinnego i zwierzêce-
go. W poni¿szym artykule zaprezen-
towano now¹ molekularno-genetyc-
zn¹ metodê wykorzysty-wan¹ przy
badaniu takich œladów w celu indywi-
dualnej identyfikacji. Przytoczone
przez autorów przyk³ady dowodz¹,
¿e wyniki analizy mog¹ w rozstrzyga-
j¹cy sposób przyczyniæ siê do udo-
wodnienia przestêpstwa.

Zastosowanie analizy DNA w kry-

minalistyce sta³o siê tak powszech-
ne, ¿e rezygnacja z tej metody, jako
œrodka identyfikacji przy ocenie œla-
dów, sta³a siê niemo¿liwa. Œwiadczy
o tym coraz czêstszy nap³yw zleceñ
analizy biologicznych œladów pocho-
dzenia ludzkiego datuj¹cy siê od wej-
œcia w ¿ycie nowelizacji ustawy
o analizie DNA w listopadzie 2005 r.
W dzisiejszych czasach, kiedy mówi
siê o materiale biologicznym, myœli
siê przewa¿nie o œladach biologicz-
nych pochodzenia ludzkiego, rzadko

zwierzêcego czy roœlinnego. Tego ro-
dzaju œlady wystêpuj¹ przy ró¿nego
rodzaju przestêpstwach jako bezpo-
œrednio lub poœrednio przenoszone.
Mog¹ – jak w przypadkach opisanych
w niniejszym artykule – przyczyniæ
siê do wyjaœnienia przestêpstwa.

DNA ka¿dej istoty ¿ywej, niezale¿-

nie od tego, czy jest to cz³owiek,
zwierzê czy roœlina, zawsze jest no-
œnikiem informacji genetycznej. Jego
budowa, mimo niespotykanej ró¿no-
rodnoœci ¿ycia powsta³ego w toku
ewolucji, nie uleg³a znacz¹cym zmia-
nom. Du¿e fragmenty DNA s¹
w znacznym stopniu takie same
u ró¿nych stworzeñ, dlatego nie dziwi
fakt, ¿e pewne obszary DNA, analizo-
wane w trakcie badania œladów
pochodzenia ludzkiego, znajduj¹ siê
tak¿e u innych istot ¿ywych.

Kryminalistyczna analiza DNA

Dla kryminalistycznej analizy DNA

interesuj¹ce s¹ szczególnie te ob-
szary DNA, w których wielokrotnie
powtarzaj¹ siê okreœlone motywy
z³o¿one z pojedynczych elementów
(zasad: G – guaniny, C – cytozyny, T
– tyminy, A – adeniny). Motywy te
sk³adaj¹ siê przewa¿nie tylko
z dwóch do czterech zasad (np.
…GAAA GAAA GAAA…) i s¹ okre-
œlane jako krótkie powtórzenia tan-

demowe (STR – Short Tandem Re-
peats). Autorzy artyku³u rezygnuj¹
z wyczerpuj¹cego wprowadzenia do
podstaw analizy DNA, odsy³aj¹c czy-
telników do innych opracowañ.

Zasadniczo nie ma ró¿nic w tech-

nikach stosowanych przy badaniu lu-
dzi, zwierz¹t i roœlin, ewentualne
zmiany dotycz¹ jedynie odczynników
stosowanych w reakcji ³añcuchowej
polimerazy (PCR) w celu powielenia
DNA. Odczynniki te s¹ dobierane
specyficznie dla poszczególnych ga-
tunków roœlin i zwierz¹t, co umo¿liwia
zbadanie wybranych obszarów STR
DNA.

W rzeczywistoœci odpowiednie

obszary DNA wielu roœlin i zwierz¹t,
których hodowanie i rozmna¿anie le-
¿y w interesie cz³owieka, zosta³y ju¿
zbadane i opisane, np. obszary STR
koni, byd³a, œwiñ, zajêcy, wielb³¹-
dów, psów, kotów, soko³ów, jak te¿
dêbów, brzóz, grochodrzewów i to-
pól. Lista jest d³uga, jednak nie
wszystkie wymienione na niej gatun-
ki maj¹ znaczenie z kryminalistycz-
nego punktu widzenia. W centrum
zainteresowania znajduj¹ siê przede
wszystkim zwierzêta domowe. We-
d³ug statystyk w Niemczech jest
39,2 miliona gospodarstw domo-
wych, z czego 34% trzyma zwierzê-
ta, w tym oko³o 5,3 miliona psów
i 7,6 miliona kotów.

Trafiæ na w³aœciwego psa

Nie ma w tym nic dziwnego, ¿e

w przypadku zg³aszania pogryzienia,
lub z powodu nieprzestrzegania
przez w³aœcicieli obowi¹zku nak³ada-
nia zwierzêtom kagañca, badaniom
kryminalistycznym poddawane s¹
najczêœciej psy. Czêsto opisuje siê
przypadki, kiedy w³aœciciel psa ra-
zem ze zwierzêciem, które zaatako-
wa³o przypadkow¹ osobê, oddalaj¹
siê z miejsca zdarzenia. W³aœcicielo-
wi psa stawia siê zarzut spowodowa-
nia obra¿eñ cia³a, a nastêpnie ustala
siê, czy to w³aœnie jego zwierzê po-
gryz³o ofiarê.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

85

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

ANDREAS HELLMANN,
JULIA MORZFELD,
UWE SCHLEENBECKER

(Der genetische Fingerabdruk
von Tieren und Pflanzen)
DNA-Analyse an biologischen Spuren
nicht menschlicher Herkunft
2007, nr 2, s.109–111

„Genetyczny odcisk palca zwierz¹t i roœlin”.
Analiza DNA œladów biologicznych
niepochodz¹cych od cz³owieka

W praktyce czêœciej pojawia siê

jednak problem wtórnego przeniesie-
nia przez ludzi materia³u biologiczne-
go, np. w³osów zwierzêcych. W takim
przypadku s¹ one zabezpieczane na
miejscu zdarzenia razem z ludzkimi
w³osami lub w³óknami (np. z odzie¿y)
bezpoœrednio na zwi¹zanych ze
spraw¹ osobach lub w otoczeniu
sprawców albo ofiar (np. w mieszka-
niu, ciê¿arówce) i dopiero podczas
badañ w laboratorium zostaj¹ ziden-
tyfikowane jako nieludzkiego pocho-
dzenia.

Z praktyki

Dla zobrazowania nowych mo¿li-

woœci, jakie stwarza analiza DNA
œladów zwierzêcych, autorzy przyta-
czaj¹ kilka przyk³adów spraw: ko-
bieta wyprowadza³a swojego psa na
smyczy, kiedy zosta³a zaatakowana
i mocno pok¹sana przez „bezpañ-
skie” zwierzê. Rozpozna³a psa
i w trakcie œledztwa poda³a nazwi-
sko jego w³aœciciela. Ten zaprzeczy³
jednak, ¿e jego pies w czasie zda-
rzenia by³ na zewn¹trz bez nadzoru.
Do badañ zosta³y przes³ane
spodnie poszkodowanej, jak rów-
nie¿ porównawcza próbka œliny po-
dejrzanego zwierzêcia. Na ze-

wnêtrznej stronie spodni, w miej-
scach, w których materia³ zosta³ po-
szarpany przez psa, mo¿na by³o za-
uwa¿yæ wyraŸne œlady wydzieliny.

Po ich zbadaniu za pomoc¹ analizy
DNA ustalono, ¿e wszystkie œlady
pochodzi³y od jednego zwierzêcia,
jednak jego profil DNA nie by³ zgod-
ny z profilem z próbki porównaw-
czej, dziêki czemu mo¿na by³o wy-
kluczyæ podejrzanego psa jako
agresora (rycina).

W drugim przypadku kilka osób

grozi³o nastolatkowi, który zosta³
nastêpnie pobity, mocno pogryziony
przez ich psa, a tak¿e zmuszony do
oddania pieniêdzy. Od psa jednego
z podejrzanych pobrano próbkê œli-
ny, któr¹ wys³ano do analizy razem
ze spodniami nastolatka. Równie¿
na nich stwierdzono obecnoϾ wy-
dzieliny w okolicach pogryzionych
miejsc. Analiza DNA we wszystkich
badanych systemach wykaza³a pe³-
n¹ zgodnoœæ cech wydzieliny na
spodniach z próbk¹ porównawcz¹
pobran¹ od podejrzanego psa.
Dziêki temu nie by³o w¹tpliwoœci, ¿e
œlady pozostawi³o w³aœnie to
zwierzê.

W tego typu przypadkach ubrania

poszkodowanych s¹ czêsto zakrwa-
wione. Zebrane z miejsc ugryzienia
œlady zawieraj¹ wiêc, oprócz œliny
psa, krew ofiary. Jednak analiza w la-
boratorium jej nie obejmuje – dziêki
u¿yciu specyficznych gatunkowo od-

czynników mo¿na zbadaæ wy³¹cznie
DNA psiej œliny w œladzie mieszanym.
Zmieszanie siê ludzkiego i zwierzê-
cego materia³u genetycznego w ob-

rêbie jednego œladu nie stanowi za-
tem du¿ego utrudnienia.

Przenoszenie
w³osów zwierzêcych

W kolejnym opisywanym przypad-

ku œledztwa w sprawie morderstwa
na pistolecie maszynowym zabezpie-
czono du¿¹ iloœæ w³osów zwierzê-
cych. Celem badañ by³o ustalenie, od
jakiego zwierzêcia pochodz¹ i czy s¹
to w³osy jednego z dwóch psów
nale¿¹cych do podejrzanego. Wyka-
zano bowiem, ¿e z zabezpieczonej
broni strzelano do jego znajomego,
który odniós³ ciê¿kie obra¿enia. Broñ
zosta³a zabezpieczona w mieszkaniu
podejrzanego, który oœwiadczy³, ¿e
pistolet, ju¿ zapakowany, zosta³ mu
podrzucony. Mê¿czyzna rzekomo
ukry³ go w mieszkaniu przed swoj¹
konkubin¹, jednak ani go nie rozpa-
kowywa³, ani nie u¿ywa³.

Podczas badania w³osów ustalo-

no, ¿e jest to psia sierœæ. Badanie
DNA potwierdzi³o podejrzenie, ¿e po-
chodzi ona od jednego z dwóch psów
podejrzanego. Zeznania mê¿czyzny
zosta³y zatem obalone. Stwierdzono,
¿e oskar¿ony jest winny morderstwa,
i wymierzono mu karê wieloletniego
pozbawienia wolnoœci.

Roœliny w wiêkszoœci nie mog¹ –

w przeciwieñstwie do zwierz¹t – poru-
szaæ siê w swoim œrodowisku, przez
co maj¹ bezpoœredni zwi¹zek ze œci-
œle ograniczonym miejscem, np. miej-
scem zbrodni. Je¿eli podczas pope³-
niania czynu przestêpczego przenie-
siono materia³ roœlinny (np. liœcie, ga-
³êzie czy nasiona), mo¿na dziêki ba-
daniom ustaliæ ich bezpoœredni zwi¹-
zek z miejscem pochodzenia. Samo
okreœlenie gatunku pojedynczych liœci
drog¹ badania morfologicznego, np.
zidentyfikowanie liœci klonu, ma z re-
gu³y niewielk¹ wartoœæ. Ten gatunek
jest tak szeroko rozpowszechniony,
¿e nie mo¿na wskazaæ ograniczone-
go obszaru jego wystêpowania. W³a-
œnie w tym przypadku widaæ korzyœci,
jakie niesie ze sob¹ analiza moleku-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

86

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

Pobieranie próbki œliny psa w celach porównawczych

larno-genetyczna. Dziêki niej mo¿na
przyporz¹dkowaæ liœæ konkretnemu
drzewu na miejscu zdarzenia.

Liœæ dêbu demaskuje sprawcê

W listopadzie 1998 roku na skraju

lasu znaleziono zw³oki 30-letniej ko-
biety. Ustalono, ¿e miejsce zamiesz-
kania ofiary jest oddalone o oko³o
100 kilometrów. O morderstwo i prze-
wiezienie cia³a swoj¹ ciê¿arówk¹ zo-
sta³ podejrzany m¹¿ kobiety, który ju¿
z ni¹ nie mieszka³. Mê¿czyzna twier-
dzi³, ¿e nigdy wczeœniej nie by³
w miejscu znalezienia zw³ok. Istnie-
nie zabezpieczonych na nich œladów,
które powi¹zano z podejrzanym za
pomoc¹ analizy DNA, móg³ zaœ wyja-
œniæ uzasadnionymi kontaktami z ¿o-
n¹. Nakaz jego aresztowania zosta³
po krótkim czasie uchylony.

W baga¿niku samochodu podej-

rzanego podczas zabezpieczenia
œladów znaleziono jednak liœæ, który
w wyniku badania morfologicznego
zosta³ zidentyfikowany jako liœæ dêbu
szypu³kowego. W³aœnie ten liœæ oka-
za³ siê centralnym ogniwem nowych
badañ podjêtych ponownie po sze-
œciu latach. Za pomoc¹ analizy DNA

miano stwierdziæ, czy pochodzi on
z jednego z drzew znajduj¹cych siê
w miejscu znalezienia zw³ok.

W paŸdzierniku 2004 roku zabez-

pieczono jako materia³ porównawczy
ponad czterdzieœci liœci dêbu
rosn¹cego na miejscu zdarzenia
i poddano je badaniom molekularno-
-genetycznym. Z przechowywanego
suchego liœcia uda³o siê wyizolowaæ
wystarczaj¹c¹ iloœæ DNA, by poddaæ
j¹ badaniu. Porównanie otrzymanych
profili pozwoli³o jednoznacznie usta-
liæ, ¿e liœæ pochodzi³ z drzewa rosn¹-
cego obok miejsca, w którym le¿a³y
zw³oki. Wyrok w sprawie oskar¿one-
go o zabójstwo zapad³ w marcu 2006
roku. Wniosek mê¿czyzny o rewizjê
wyroku s¹du krajowego zosta³ odrzu-
cony przez Federalny Trybuna³ Spra-
wiedliwoœci w listopadzie. Po raz
pierwszy na œwiecie przeprowadze-
nie w toku postêpowania karnego te-
go typu analizy DNA materia³u roœlin-
nego przyczyni³o siê do wydania wy-
roku skazuj¹cego.

Nieograniczone stosowanie bada-

nia molekularno-genetycznego przy
ocenie œladów w przypadku nie-
których roœlin i zwierz¹t jest jednak
zawodne. Wiele gatunków roœlin jest

rozmna¿anych przez cz³owieka we-
getatywnie poprzez sadzonki (np.
wierzba) albo dziêki zastosowaniu
biotechnologii (roœliny ozdobne, np.
geranium). To „potomstwo” jest z re-
gu³y identyczne genetycznie i nie
mo¿na odró¿niæ w toku analizy DNA
poszczególnych osobników. W przy-
padku zwierz¹t domowych i hodowla-
nych, ze wzglêdu na warunki hodow-
li, mo¿e zaœ dojœæ do zmniejszenia
siê genetycznej zmiennoœci. Dzieje
siê tak wówczas, gdy wykorzystuje
siê tylko kilka zwierz¹t jako rodziców
dla zapocz¹tkowania nowej populacji
czy rasy (genetyczny efekt w¹skiego
gard³a). W takich przypadkach, ¿eby
móc dokonaæ oceny dowodów, trze-
ba zebraæ specyficzne dla danej rasy
dane populacyjne.

Z wy¿ej wymienionych powodów

konieczne jest, ¿eby w poszczegól-
nych przypadkach najpierw rzeczo-
wo wyjaœniæ, czy z naukowego
punktu widzenia mo¿e okazaæ siê
s³uszne zarz¹dzenie badañ dowo-
dów i czy doprowadzi ono do indywi-
dualnej identyfikacji albo wyklucze-
nia sprawcy.

Oprac.

Monika Chomontowska-Lipska

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

87

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA