Prawo bankowe
1. Publiczne a prywatne prawo bankowe
Publiczne
- Sposób tworzenia i zakres działania
- Nadzór
- Status banku centralnego i jego relacje z
bankami operacyjnymi
Prywatne
- Umowy bankowe – stosunki między bankiem
a klientami
2. Źródła publicznego prawa bankowego
- Konstytucja (art. 227)
- Ustawy: o NBP; Prawo bankowe (PrBank); o listach zastawnych i bankach hipotecznych; o
bankowym funduszu gwarancyjnym; o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i
bankach zrzeszających
3. Pojęcie banku
art. 2 PrBank: Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie
zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki
powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Bank działa na podstawie dwóch zezwoleń wydawanych przez KNF
◦ Na utworzenie banku (licencja ogólna)
◦ Na rozpoczęcie działalności (licencja operacyjna)
Instytucja zaufania publicznego
◦ Działalność
◦ Licencjonowany dostęp
◦ Prawnie określone wymogi
◦ Wyłączność na wykonywanie niektórych czynności
4. Rodzaje banków
Ustawodawstwo: bank centralny, banki operacyjne
Prawne formy organizacyjne (art. 12 PrBank)
◦ Bank państwowy: Bank Gospodarstwa Krajowego
◦ Bank spółdzielczy, np. Krakowski Bank Spółdzielczy
◦ Bankowa spółka akcyjna
Funkcja
◦ Banki uniwersalne
◦ Banki wyspecjalizowane, np. hipoteczne, inwestycyjne
Położenie siedziby
◦ Banki krajowe
◦ Banki zagraniczne (poza UE)
◦ Instytucja kredytowa: podmiot mający siedzibę za granicą RP na terytorium jednego z
państw członkowskich UE, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek,
na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych, działalność polegającą na
przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek
tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub na wydawaniu pieniądza elektronicznego
(4 pkt 17 PrBank)
◦ Oddziały: wyodrębnione jednostki organizacyjne banków zagranicznych i instytucji
kredytowych, uprawnione do wykonywania czynności bankowych w imieniu i na
rzecz macierzystego banku (instytucji)
◦ Przedstawicielstwa: j.w., ale działalność tylko w zakresie reklamy i promocji
◦ Instytucja kredytowa: działalność transgraniczna na podstawie jednolitej licencji
5. Czynności bankowe
Działalność depozytowo – kredytowa: przyjmowanie środków pieniężnych pod tytułem
zwrotnym; obciążanie tych środków ryzykiem, głównie kredytowym
Czynności bankowe sensu stricto (art. 5 ust. 1 PrBank) – zastrzeżone dla banków; inne
podmioty mogą zostać upoważnione ustawą (parabanki – zob. art. 5 ust. 5)
Czynności bankowe sensu largo (art. 5 ust. 2 PrBank) – mogą je wykonywać inne podmioty,
ale tylko wykonywane przez banki nabywają status czynności bankowych
Inne usługi finansowe (art. 6 ust. 1 PrBank)
6. System bankowy
ogół banków działających w danym kraju wraz z łączącymi je więziami, głównie natury
funkcjonalnej, oraz organy i wyspecjalizowane podmioty niebankowe działające na rzecz
banków i ich klientów
System instytucji kredytowych: jednolita licencja, transgraniczność, harmonizacja prawa
bankowego
7. Parabanki w Polsce np.
Narodowy Fundusz Inwestycyjny,
Spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa (SKOK),
kantor wymiany walut,
firma leasingowa,
firma pośrednictwa kredytowego.
8. Bank centralny
Powstały z banków emisyjnych
Pierwotny cel: skupienie działalności emisyjnej w jednej instytucji bankowej o szczególnym
statusie i funkcjach
Prawidłowe funkcjonowanie systemu bankowego
Obsługa potrzeb państwa (budżet)
Rola banku centralnego
◦ Wyłączna funkcja emisyjna
Funkcja emisyjna: wprowadzanie do obiegu i wycofywanie określonych znaków
pieniężnych, czyli banknotów i monet wyrażających jednostki pieniężne danej waluty
+ kreacja pieniądza bezgotówkowego (wprowadzanie do obiegu nowej siły nabywczej
– przede wszystkim banki komercyjne – działalność kredytowa) – b.c. ma możliwość
wpływania na działalność kredytową poprzez politykę pieniężną
◦ Bank banków:
TK: Funkcję banku banków bank centralny realizuje przez oddziaływanie na system
bankowy (banki komercyjne) zgodnie z założeniami polityki pieniężnej, kształtowanie
polityki stopy procentowej, prowadzenie polityki refinansowania banków i
oprocentowania kredytów refinansowych, prowadzenie polityki rezerw
obowiązkowych banków komercyjnych lokowanych w banku centralnym oraz
organizowanie systemu informacyjnego dla całego systemu bankowego.
◦ Bank państwa
obsługa bankowa budżetu państwa
prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych,
państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz
realizuje ich zlecenia płatnicze
ponosi także współodpowiedzialność za politykę dewizową i politykę kursu
walut; znaczenie dla osiągania celów banku centralnego, a w szczególności
utrzymania wewnętrznej wartości pieniądza krajowego (ograniczenie
inflacji) i jego wartości zewnętrznej (przeciwdziałanie niekorzystnym
zmianom kursów walut).
◦ Stabilność pieniądza papierowego niepodlegającego wymianie na kruszce szlachetne
(1971) -> polityka pieniężna
TK: Jako realizator polityki pieniężnej NBP dysponuje różnorodnymi instrumentami
oddziaływania na banki komercyjne, stosowanymi w celu dostosowania działalności
kredytowej i lokacyjnej tych ostatnich do przyjętych priorytetów owej polityki. W
doktrynie prawa finansowego wyróżnia się dwie zasadnicze grupy wspomnianych
instrumentów:
1) instrumenty klasyczne, których podstawową cechą pozostaje pośredni, niewładczy
charakter stosowanego przez bank centralny oddziaływania (polityka podstawowej
stopy procentowej, operacje otwartego rynku oraz system rezerw obowiązkowych;
niekiedy zalicza się tu także uprawnienia do ustalania kursów walut obcych);
2) instrumenty bezpośrednie, oparte na władczym oddziaływaniu banku centralnego
na pozostałe banki za pomocą instrumentów prawa publicznego.
10. Narodowy Bank Polski
Konstytucja: art. 227
USTAWA O NBP: status prawny, zadania, organizacja
Nie jest konstytucyjnym organem państwa: osoba prawna prawa publicznego, powołana na
mocy aktu rangi ustawowej, ważna misja publiczna – korzysta z atrybutów organu państwa:
np. używanie pieczęci z godłem państwowym
Bank państwowy (forma organizacyjno – prawna, własność)
Centrala w Warszawie + oddziały okręgowe
11. Status prawny NBP
Zakaz prowadzenia działalności komercyjnej
Tzw. centrum zarządzające kraju (rozdz. 3 ustawy o NBP) -> stabilność waluty
NIEZALEŻNOŚĆ
Szczególne obowiązki i uprawnienia (rozdz. 9)
◦ Akty normatywne (art. 53, 54)
Publikacja:
M.P. – też założenia polityki pieniężnej, choć nie są aktami normatywnymi
Dz.Urz. NBP – akty dot. funkcjonowania banków, bilans, rachunek zysków i
strat
◦ Obowiązek nieujawniania informacji chronionych ustawowo (w tym tajemnicy
bankowej)
◦ Zwolnienie z podatków i opłaty skarbowej na równi z jednostkami budżetowymi (art.
57 ust. 1)
◦ Niemożność ogłoszenia upadłości (art. 58)
◦ Prawo do inicjowania i prowadzenia badań naukowych, prowadzenia działalności
wydawniczej i promocyjnej (art. 59)
12. Niezależność NBP
Niezależność funkcjonalna oznacza, zgodnie z Konstytucją RP, że Narodowy Bank Polski
posiada takie uprawnienia i kompetencje, które pozwalają mu na samodzielne prowadzenie
polityki pieniężnej. W praktyce oznacza to, że ani Sejm, ani rząd czy prezydent nie mają prawa
narzucać bankowi centralnemu żadnych warunków czy też ograniczeń. Rada Polityki Pieniężnej
składa jedynie Sejmowi coroczne sprawozdanie z wykonania polityki pieniężnej.
Niezależność finansowa polega na stworzeniu przejrzystych, a przede wszystkim stałych zasad
regulujących kwestie finansowe. Zasady dotyczą zapewnienia środków finansowych na
funkcjonowanie banku centralnego, a następnie tworzenie i podział funduszy. Ustalenie stałych i
klarownych zasad pozwala na uniezależnienie się NBP od ewentualnych prób nacisku na jego
decyzje ze strony władz państwowych. Tym, co najbardziej podkreśla autonomiczną pozycję
banku centralnego w tym obszarze, jest zakaz finansowania przez NBP deficytu budżetu
państwa.
Niezależność personalna oznacza ścisłe określenie w regulacjach prawnych (ustawa o NBP)
sposobu powoływania i odwoływania członków, okresu kadencji na poszczególnych
stanowiskach oraz konkretnych wymagań stawianych członkom organów NBP. Do tych
wymagań zalicza się apolityczność; członkowie organów NBP mają ponadto zakaz zajmowania
innych stanowisk i podejmowania działalności zarobkowej i publicznej poza pracą naukową lub
dydaktyczną.
Niezależność instytucjonalna – tak rozumiana autonomia NBP oznacza ścisłe uregulowanie
współpracy banku centralnego z innymi organami państwa, tak aby bank mógł podejmować
decyzje i wykonywać swoje zadania, nie podlegając przy tym rządowi czy parlamentowi.
Współdziałanie polega więc na opiniowaniu aktów prawnych, przekazywaniu informacji i
analiz, a także realizacji polityki walutowej.
Tzw. piąte kryterium konwergencji (niezależność konieczna dla integracji banków w ramach
ESBC)
13. Rola NBP
Bank emisyjny
Cel podstawowy: Utrzymanie stabilnego poziomu cen (art. 3) -> odpowiedzialność za wartość
złotówki
Cel uzupełniający: Wspieranie polityki gospodarczej rządu (art. 3) - o ile nie wpływa na
realizację celu podstawowego
14. Zadania NBP
Podstawowe: emisja i polityka pieniężna
Regulowanie płynności banków i ich refinansowanie, organizowanie rozliczeń pieniężnych
Bankowa obsługa budżetu państwa, gospodarka rezerwami dewizowymi, działalność
dewizowa, opracowywanie statystki pieniężnej i bankowej
15. Organy NBP
Prezes NBP
◦ Kompetencje
Odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie NBP
Przewodniczy organom kolegialnym
Reprezentuje interesy RP w międzynarodowych instytucjach bankowych
oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych
instytucjach finansowych
Wydaje zarządzenia i podejmuje decyzje administracyjne
◦ Kreacja
Powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta
6 lat, maksymalnie 2 kadencje
Praktycznie nieusuwalny (art. 9 ustawy o NBP)
Art. 227 ust. 4 Konstytucji
Rada Polityki Pieniężnej
◦ Kompetencje
Kształtowanie polityki pieniężnej (art. 12 ustawy o NBP)
Realizacja polityki pieniężnej
Kompetencje właściwe dla rady nadzorczej
Zatwierdza plan finansowy NBP i sprawozdanie z jego działalności
Przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe
[staną się dominujące w razie przystąpienia Polski do strefy euro]
◦ Skład
Prezes NBP – przewodniczący
9 członków (po 3: Sejm, Senat i Prezydent RP)
6 lat, jedna kadencja
Zakaz działalności politycznej, związkowej, zajmowania innych stanowisk i
podejmowania działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową,
dydaktyczną lub twórczą (art. 14)
Zarząd NBP
◦ Kompetencje
Kierowanie działalnością NBP (art. 17 ust. 1)
Realizuje uchwały RPP i podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych
do wyłącznej kompetencji innych organów NBP (art. 17 ust. 3)
Analiza stabilności krajowego systemu finansowego
◦ Skład
Prezes NBP – przewodniczący
6 – 8 członków, w tym 2 wiceprezesów NBP (powoływani i odwoływani
przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa NBP – 6 lat)
◦ Zakres działania Zarządu m.in.
ocena funkcjonowania systemu bankowego,
uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP,
uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP,
sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat,
przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów
kierowanych do Rady Polityki Pieniężnej
16. Sieć bezpieczeństwa finansowego
Uogólnienie rozwiązań instytucjonalnych służących ochronie systemu finansowego przed
destabilizacją
Komitet Stabilności Finansowej
◦ Celem działania Komitetu jest zapewnienie efektywnej współpracy w zakresie
wspierania i utrzymania stabilności krajowego systemu finansowego poprzez
wymianę informacji, opinii i ocen sytuacji w systemie finansowym w kraju i za
granicą oraz koordynację działań w tym zakresie.
◦ Członkami Komitetu są:
1) Minister Finansów;
2) Prezes Narodowego Banku Polskiego;
3) Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego.
◦ Przewodniczącym Komitetu jest Minister Finansów.
◦ Posiedzenia Komitetu odbywają się co najmniej raz na sześć miesięcy.
NBP: pożyczkodawca ostatniej instancji – dopiero w fazie zagrożenia kryzysem albo
istniejącego kryzysu
◦ Rola w sferze prewencyjnej (stabilne ceny, kształtowanie warunków niezbędnych dla
rozwoju systemu bankowego, organizowanie i nadzorowanie systemów płatniczych)
Nadzór bankowy: Komisja Nadzoru Finansowego (1.01.2008)
17. Nadzór bankowy
Zapewnienie bezpieczeństwa działalności instytucji bankowych;
Obowiązek przestrzegania przez podmioty poddane nadzorowi przepisów prawa;
Zastosowanie określonych prawem środków nadzoru w razie stwierdzenia naruszeń;
Ochrona mechanizmów rynkowych
Podstawy prawne:
◦ Prawo bankowe
◦ Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym
◦ Uchwała KNF w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego
Cechy konstytutywne nadzoru bankowego
◦ Zdefiniowanie w przepisach prawa bankowego uprawnionego organu oraz podmiotów
◦ Normatywne określenie celów nadzoru, przesłanek dopuszczalności interwencji i
środków
◦ Zagwarantowanie podmiotom nadzorowanym odpowiednich środków ochrony
prawnej
◦ Uregulowanie organizacji oraz trybu wykonywania aktami, które nie mogą być
zmieniane przez organ nadzorujący
◦ Brak strukturalnej / organizacyjnej zależności (nadzór prawny; wiążący charakter
środków nadzoru wynika z woli ustawodawcy)
Funkcje organu nadzorczego (są szersze od zakresu pojęciowego nadzoru bankowego)
◦ Licencyjna
Decyzja zezwalająca na rozpoczęcie działalności
Reglamentacja dostępu osób i kapitału
◦ Regulacyjna
Określanie standardów bezpieczeństwa i nadzorowanie ich przestrzegania
Regulacje ostrożnościowe: wzorzec wg którego w ramach tzw. nadzoru
właściwego ocenia się działalność banków i na tej postawie stosuje środki
nadzorcze; określone liczbowo parametry ekonomiczne wyznaczające
minimalny dopuszczalny poziom bezpieczeństwa banku, reguły mające na
celu ograniczenie ryzyka w działalności banku związanego z prowadzeniem
działalności na rynku finansowym
poziom i struktura funduszy własnych
współczynnik wypłacalności
limity ryzyka walutowego
limity koncentracji zaangażowań
◦ Kontrolno – administracyjna
Wykonywanie czynności nadzoru (art. 133 PrBank) i stosowanie środków
nadzoru (art. 138 i 138a PrBank)
Cel nadzoru bankowego
◦ Zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach
bankowych;
◦ Zgodności działalności banków z przepisami PrBank, ustawy o NBP, statutem oraz
decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku;
◦ Zgodności wykonywanej działalności maklerskiej z ustawą o obrocie instrumentami
finansowymi, PrBank oraz statutem
Zakres podmiotowy nadzoru
◦ Działalność banków krajowych; oddziałów i przedstawicielstw banków
zagranicznych; oddziałów i przedstawicielstw instytucji kredytowych – w zakresie i
na zasadach określonych w PrBank oraz ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym
◦ Zasada nadzoru państwa macierzystego nad działalnością instytucji kredytowych
świadczących usługi przez oddział lub transgranicznie
◦ Zasada współdziałania organów nadzoru – współpraca z właściwymi władzami
nadzorczymi innych państw
Zakres przedmiotowy nadzoru
◦ Kontrola tworzenia i organizacji banków, a następnie ich funkcjonowania (szerokie)
◦ Tzw. nadzór bieżący (ścisłe)
Ze względu na cel nadzoru: działalność banków, nie ich tworzenie czy
likwidacja
Nadzór zintegrowany nad rynkiem finansowym – Komisja Nadzoru Finansowego
◦ KNF nadzoruje Prezes Rady Ministrów
Coroczne sprawozdanie KNF
Powołuje i odwołuje przewodniczącego KNF oraz jego zastępców
Wpływ na sposób wynagradzania członków KNF i pracowników Urzędu
KNF
◦ Organ centralny i pozaresortowy (poza strukturą resortów administracji)
◦ Organ kolegialny (7 osób):
Przewodniczący i dwóch zastępców
Czterech członków:
Minister właściwy ds. instytucji finansowych albo jego przedstawiciel
Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego albo jego
przedstawiciel
Prezes NBP albo delegowany przez niego wiceprezes NBP
Przedstawiciel Prezydenta RP
Komisja Nadzoru Finansowego
◦ Postępowanie: stosowanie przepisów k.p.a.
◦ Techniczna i merytoryczna pomoc: Urząd KNF (statut nadawany przez PRM w
drodze zarządzenia)
18. Środki nadzoru bankowego: instrumenty pozwalające na władczą ingerencję w działalność
nadzorowanych banków – indywidualne środki (sankcje) nadzorcze
Art. 138 i 138a PrBank
◦ Środki ogólne (ad rem) – dotyczące instytucji
Zalecenia - mogą być formułowane w każdej materii, szczególnie:
- opracowanie i stosowanie procedur zapewniających utrzymywanie,
bieżące szacowanie i przegląd kapitału wewnętrznego oraz
funkcjonowanie systemu zarządzania bankiem
- zastosowanie szczególnych zasad tworzenia rezerw na ryzyko
związane z działalnością banków lub odpisów z tytułu utraty wartości
aktywów
- ograniczenie ryzyka występującego w działalności banku
Nakaz wstrzymania wypłat z zysku i zakaz ekspansji organizacyjnej
Ograniczenie zakresu działalności
Uchylenie licencji głównej
Podjęcie decyzji o likwidacji banku
Zobowiązanie banku do zwiększenia funduszy własnych
Nałożenie dodatkowego wymogu kapitałowego
◦ Środki ad personam – dotyczące osób
Wystąpienie o odwołanie członków zarządu
Zawieszenie członków zarządu w czynnościach do czasu podjęcia uchwały
przez radę nadzorczą w sprawie w/w wniosku
Odwołanie członków zarządu banku
Nałożenie na członków zarządu kar pieniężnych
Przesłanki stosowania środków nadzorczych
◦ Brak realizacji zaleceń lub nakazów, działalność z naruszeniem prawa lub statutu albo
stwarzająca zagrożenie dla interesów posiadaczy rachunków bankowych – po
uprzednim pisemnym upomnieniu:
Wniosek o odwołanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka zarządu banku
bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości
Zawieszenie w czynnościach odpowiedzialnych członków zarządu do czasu
podjęcia uchwały przez radę nadzorczą
Ograniczenie zakresu działalności banku lub jego jednostek organizacyjnych
Kara finansowa do 1 mln zł
Uchylenie zezwolenia na utworzenie banku
Podjęcie decyzji o likwidacji banku
◦ Zawieszenie w czynnościach członka zarządu:
Postawienie zarzutów w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym, lub
spowodowanie znacznych strat majątkowych banku
◦ Obligatoryjne odwołanie członka zarządu:
Skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub
przestępstwo skarbowe, z wyłączeniem przestępstw ściganych z oskarżenia
prywatnego
◦ Kary pieniężne do wysokości trzykrotnej miesięcznej pensji brutto (środki
odprowadzane na rzecz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego)
niewykonywanie zaleceń dotyczących prowadzenia działalności z
naruszeniem prawa, statutu
odmowa udzielenia wyjaśnień / informacji
◦ Zobowiązanie do zwiększenia funduszy własnych
Negatywne ustalenia w toku czynności
◦ Dodatkowy wymóg kapitałowy – utrzymanie funduszy własnych na poziomie
przekraczającym minimalne wymogi określone w przepisach
J.w.
Stwierdzenie niedostosowania kapitału wewnętrznego do skali ryzyka
występującego w działalności banku
Istotne nieprawidłowości w zarządzaniu ryzykiem
19. Środki nadzoru w stosunku do instytucji kredytowej
Wezwanie – pisemne, do zaprzestania naruszeń, w przypadku nieprzestrzegania przepisów
prawa polskiego
Zawiadomienie - właściwych władz nadzorczych państwa macierzystego (po bezskutecznym
upływie terminu do usunięcia nieprawidłowości)
Jeżeli mimo podjęcia działań przez władze nadzorcze państwa macierzystego instytucja
kontynuuje naruszenia, lub gdy działania te nie były adekwatne – możliwe zastosowanie
niektórych z wcześniej opisanych środków
20. Stosowanie środków nadzorczych
Uchwała KNF (art. 11 u.n.r.f.)
◦ W ograniczonym zakresie może upoważnić przewodniczącego (art. 12)
W większości decyzje administracyjne (art. 11 PrBank)
Zasady:
◦ Wybór środka należy do KNF
◦ Co do zasady środki są fakultatywne
◦ Ustawowo sformułowane przesłanki
◦ Niewykluczona możliwość skumulowania niektórych środków
◦ Określona procedura stosowania
◦ Środki nie mogą oddziaływać na sytuację prawną kontrahentów banku
Prawo walutowe i dewizowe
1. Prawny charakter systemu pieniężnego
całokształt różnych znaków pieniężnych wyrażonych w tych samych jednostkach pieniężnych,
które określają ich względną siłę płatniczą;
ma charakter stały (nie podlega zmianie stanowiąca jego podstawę jednostka pieniężna),
zmiana siły płatniczej znaków pieniężnych co do zasady nie narusza istoty i struktury systemu
pieniężnego
2. Pieniądz = przedmiot, któremu ustawodawca nadaje charakter środka płatniczego
Elementy
◦ Jednostka pieniężna – nazwa pieniądza
◦ Suma pieniężna – suma jednostek pieniężnych określonych w znaku pieniężnym lub
znakach pieniężnych
◦ Znak pieniężny – emitowany przez państwo (albo inne podmioty) znak posiadania
przez okaziciela określonej ilości pieniądza
Funkcje pieniądza
◦ Wymiany – pieniądz jako środek wymiany; pośrednik w wymianie towarów; łatwość
wymiany dóbr na pieniądz
◦ Obrachunkowa – jako miernik abstrakcyjnej wartości; wycena towaru – wyrażenie w
ilości jednostek pieniężnych; pieniądz – ekwiwalent towarów podlegających wycenie;
realizacja funkcji związana z siłą nabywczą
◦ Tezauryzacyjna – jako środek przechowywania wartości; zgromadzone pieniądze
mogą przenosić w sobie zdolność płatniczą w przyszłości; siła nabywcza – j.w.
◦ Płatnicza – jako środek płatniczy; związany z instytucją zobowiązania pieniężnego,
którego elementem składowym jest instytucja długu; realizacja – rejestracja długu i
jego umorzenie; suma zadłużenia wyrażana w jednostkach pieniężnych
◦ Pieniądz światowy – określone znaki pieniężne uzyskały większe zaufanie
podmiotów niż inne; współcześnie – dolar amerykański, euro, funt sterling, jen
3. Ustrój pieniężny Polski
Art. 31 ustawy o NBP: Znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety
opiewające na złote i grosze.
Art. 32 ustawy o NBP: Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami
płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
Prezes NBP w drodze zarządzenia ustala:
◦ Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stop, próbę i
masę monet
◦ Wielkości emisji znaków pieniężnych i terminy ich wprowadzenia do obiegu
◦ Zasady i tryb wymiany zużytych lub uszkodzonych znaków pieniężnych
◦ Zasady i tryb postępowania ze znakami pieniężnymi podejrzanymi co do
autentyczności i fałszywymi
4. Wymienialność pieniądza
Waluta jest zaliczana do wymienialnych, gdy prawo dopuszcza jej stosowanie w obrocie
dewizowym
Obrót dewizowy
◦ Z zagranicą: dochodzi do przemieszczania środków finansowych przez granicę; mogą
to być transfery finansowe między rezydentem i nierezydentem
◦ W kraju: zachowuje charakter wewnętrzny; czynności dokonywane w kraju albo
między rezydentami, albo między nierezydentami
Wartości dewizowe = przedmiot czynności obrotu dewizowego = zagraniczne środki płatnicze
oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa
Im mniej restrykcyjne prawo dewizowe, tym większy zakres wymienialności
Wymienialność złotego
◦ Wymienialny wg standardu zbliżonego do wymienialności pełnej (tzw. standardu
OECD) – w zakresie obrotów bieżących, kapitałowych długoterminowych i
częściowo kapitałowych krótkoterminowych
◦ Uzyskał standard szerokiej wymienialności waluty krajowej wymagany przez UE
◦ od 2000 kurs złotego jest płynny i nie podlega ograniczeniom
5. Międzynarodowy system walutowy
MIĘDZYNARODOWY BANK ODBUDOWY I ROZWOJU (International Bank for
Reconstruction and Development) – tzw. Bank Światowy
◦ powstanie: Bretton Woods, 1944 r.
◦ 186 państw
◦ Zadanie: „tworzenie podstaw zdrowego systemu finansowego w skali globalnej i
pomoc państwom potrzebującym”
◦ Forma pomocy: udzielanie preferencyjnych pożyczek państwom potrzebującym oraz
przedsiębiorcom posiadającym gwarancje rządowe
MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY (International Monetary Fund)
◦ powstanie: koniec 1945 r., na mocy porozumienia Konferencji Walutowej i
Finansowej Narodów Zjednoczonych
◦ Polska wśród krajów założycielskich, wystąpiła w 1950 r., ponowne przystąpienie:
1986
◦ Zrzesza 187 państw
◦ Cel: „kształtowanie globalnego ładu pieniężnego, poprzez rozwój współpracy
walutowej oraz stosowną troskę o stabilność kursów walutowych państw
członkowskich, co w konsekwencji oznacza także podejmowanie działań
stymulujących współpracę gospodarczą i handel zagraniczny”
◦ pożyczki
◦ jednostką rozrachunkową jest SDR (Special Drawing Rights): kształtowana „w
oparciu o pakiet walut, który tworzy funt brytyjski, jen japoński, dolar amerykański
oraz euro (Niemcy i Francja)”
◦ decyzyjność oparta na głosach ważonych: 18% USA
◦ jedne z najbardziej wiarygodnych analiz rynku finansowego i sytuacji gospodarczej
6. Europejski system pieniężny
UGW – 1991; głównym celem jest wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej euro oraz
przeniesienie polityki pieniężnej na szczebel Unii
Rada Europejska w 1995 przyjęła wspólną walutę euro (= 100 centów) - prawny środek
płatniczy na terytorium państw należących do strefy jednolitej samodzielnej waluty
europejskiej
Emisja banknotów należy do kompetencji EBC, który określa zasady emisji i nominały owych
banknotów, a także zasady wycofywania ich z obiegu albo wymianę, jeżeli są zniszczone;
Państwa należące do UGW mają prawo do emisji monet euro, którymi można rozliczać się we
wszystkich państwach członkowskich; wielkość emisji monet określa decyzja EBC dla
każdego z uprawnionych państw
1.01.1999 - euro do obrotu bezgotówkowego; w okresie przejściowym obowiązywała zasada
swobody wyboru waluty przez osoby fizyczne i prawne w rozliczeniach bezgotówkowych
Od początku 2002 do obrotu gotówkowego zostały wprowadzone banknoty i monety euro; z
tą datą rozliczenia bezgotówkowe są realizowane wyłącznie w euro
Do 30.06.2002 w obrocie gotówkowym mogły jeszcze występować waluty p.czł.
Obecnie: 17 członków UGW
7. Obrót dewizowy
Dozwolony, z zastrzeżeniem ograniczeń ustawowych (rozdz. 3 PrDewiz)
Autonomia dewizowa: graniczeń nie stosuje się do obrotu dewizowego, o ile jedną z jego
stron jest:
◦ Skarb Państwa, w zakresie, w jakim jest reprezentowany przez ministra właściwego
do spraw budżetu, finansów publicznych i instytucji finansowych lub ministra
właściwego do spraw Skarbu Państwa,
◦ Narodowy Bank Polski,
◦ organ władzy publicznej podejmujący czynności w postępowaniu karnym, cywilnym
lub administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym.
Zezwolenia udzielane jako:
◦ Indywidualne w drodze decyzji Prezesa NBP
◦ Ogólne w drodze rozporządzenia ministra finansów
Czynności objętej ograniczeniem można legalnie dokonać gdy:
◦ Jest objęta zezwoleniem ogólnym
◦ Przynajmniej jednej ze stron udzielono zezwolenia indywidualnego
Ograniczenia szczególne
◦ Niezbędne do wykonania decyzji organów organizacji międzynarodowych albo
◦ Zapewnienia równowagi bilansu płatniczego
◦ Na okres 6 miesięcy
◦ Na mocy rozporządzeń Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii RPP
Obecnie ograniczenia znajdują zastosowanie wobec krajów trzecich (spoza UE, EOG i OECD
Kontrola – przede wszystkim na zasadach i w trybie kontroli skarbowej